جیهان
حکومەتی روسیا رایگەیاندووە، پڕۆژەیەکیان داناوە بۆ ناردنی ھێزی بێلاڕوس بۆ سوریا و سەرۆک وەزیران و وەزارەتەکانی بەرگری و دەرەوەی روسیای راسپاردووە دانوستان لەگەڵ بێلاڕوس بکەن بۆ ئیمزا کردنی رێککەوتنەکە.
ئەو پڕۆژەیە لە ٣ی ئەم مانگەوە ئیشی لەسەر کراوە و لەسەر پێگەی ئەلکترۆنی حکومەتی روسیا بڵاوکراوەتەوە، باسیش لە ھەڵوێستی سوریا سەبارەت بە ناردنی ئەو ھێزانە نەکراوە، بەڵام ئاماژە بەوە دراوە "دیمەشق" داوای کردووە ھێزەکانی بێلاڕوس بۆ ئەرکی مرۆیی بێنە سوریا.
شارەزایانیش رایگەیاندووە، ئەو رێککەوتنەی روسیا و بێلاڕوس بۆ ناردنی ھێز بۆ وڵاتی سێیەم یاسایی نییە، چونکە لە رێککەوتنەکەی ساڵی ٢٠١٥ ھیچ دەسەڵاتێک نەدراوە بە "مۆسکۆ" بۆ ناردنی ھێزی بیانی بۆ سوریا.
سوپای پاسداران لە رێورەسمێکدا و بە ئامادەبوونی محەمەد باقری سوپا سالاری ئێران و عەلی حاجی زادە فەرماندەی ھێزی ئاسمانی سوپای پاسداران، پەردەی لەسەر موشەکێکی بالیستی بەناوی "خەیبەر شکێن" لادا.
میدیای ئێران بڵاویکردەوە، موشەکەکە لەلایەن شارەزایانی سوپای پاسدارانەوە دروستکراوە، خێراییەکی بێوێنەی ھەیە و سەرەڕای ئەوەی بەراورد بە موشەکەکانی تر کێشی کەمترە، توانای لێدانی ئامانجەکانی بەدوری ھەزار و ٤٥٠ کیلۆمەتر ھەیە.
ناوەندی نێودەوڵەتی بۆ زانیارییەکان لە لوبنان، ئاماری کۆچی ھاووڵاتیانی لوبنانی بەرەو دەرەوەی وڵات بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، بە پێی لێکۆڵینەوەکان لە ساڵی ٢٠٢١دا ٧٩ ھەزار ١٣٤ کەس بەرەو دەرەوەی لوبنان کۆچ یاخود گەشتیان کردووە.
ئامارەکە بەراورد بە ساڵی ٢٠٢٠، ٣٤٦٪ زیادیکردووە، کە لەو ساڵەدا ١٧ ھەزار و ٧٢١ کەس لوبنانیان بەجێھێشتووە.
لە لێکۆڵینەوەکەدا ھاتووە، لە ساڵی ٢٠٢١دا گەورەترین ڕێژەی کۆچ و گەشتکردن لە لوبنان بەرەو دەرەوەی وڵات تۆمار کراوە، بەراورد بە چوار ساڵی ڕابردوو.
لێکۆڵینەوەکە ھۆکارەکانی زیادبوونی دیاردەی کۆچکردنی بۆ قوڵبوونەوەی قەیرانی دارایی و گرانی و دابەزینی ئاستی خزمەتگوزارییەکان گەڕاندووەتەوە، کە پاڵنەربوون بۆ کۆچی ھەزاران لوبنانی بە مەبەستی گەڕان بە دوای دەرفەتی کار و ژیانێکی باشتر.
مەولود چاوش ئۆغڵو وەزیری دەرەوەی تورکیا لە کۆنفڕانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕاگەیاند، مانگی ئاداری داھاتوو ئیسحاق ھێرزۆگ سەرۆکی ئیسڕائیل سەردانی ئەنقەرەی پایتەختی تورکیا دەکات.
وتیشی، چاوەڕوان دەکرێت لە سەردانەکەی سەرۆکی ئیسڕائیلدا بۆ تورکیا، نوێنەرایەتی تایبەتی ھەردوو وڵات دیاری بکرێن و بە ھەنگاوی دوو لایەنە پەیوەندییەکانی ئەنقەرە و تەلئەبیب ئاسایی بکەنەوە.
ڕاشیگەیاند، ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسڕائیل لەسەر حسابی کێشەی فەڵەستین نابێت، بەڵکو ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەکانی تورکیا و ئیسڕائیل، ڕۆڵی ئەنقەرە لە چارەسەرکردنی کێشەکانی فەڵەستین و ئیسڕائیل زیاتر دەکات.
لە چوارچێوەی ھەوڵە دیپلۆماسییەکانی ئەوروپا بۆ چارەسەرکردنی ڕەوشی "ئۆکراین"، "ماکرۆن" لە "مۆسکۆ" لەگەڵ "پوتن" کۆبووەوە و کۆبوونەوەکەیان زیاتر لە پێنج سەعاتی خایاندووە.
دواتریش لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، ھیواخوازە ئاڵۆزییەکان سەبارەت بە "ئۆکراین" لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوا کەمبکرێتەوە و ڕێگری بکرێت لە سەرھەڵدانی جەنگ. جەختیشی کردەوە لە گرنگی گەڕانەوەی متمانە و ھەڵگرتنی بەرپرسیاریەتی لەلایەن ھەمووانەوە.
ھاوکات "پوتن" ڕایگەیاندووە، "مۆسکۆ" و پاریس" مەترسی ھاوبەشیان ھەیە سەبارەت بە ئەمنییەتی ئەوروپا.
بڕیاریشە ئەمڕۆ "ماکرۆن" بچێتە "کییڤ"ی پایتەختی "ئۆکراین" و لەگەڵ سەرۆکی ئەو وڵاتە کۆببێتەوە.
"خەتیب زادە" ڕایگەیاندووە، دانوستانەکانی ئێران و سعودیە لە "بەغداد" بەردەوامییان دەبێت و ئامادەن بۆ خولێکی نوێ، بەڵام وادەی دیاری کردنی ئەو خولە دەکەوێتەوە سەر "ڕیاز".
چەند ڕۆژێک لەمەوبەریش "ئیبراھیم ڕەئیسی" سەرۆکی ئێران لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ "مستەفا کازمی" سەرۆک وەزیرانی عێراق جەختی کردەوە لەوەی، دەبێت سعودیە ھێندەی ئێران ئامادەبێت بۆ دانوستانەکان بۆ ئەوەی بگەنە ئەنجامێکی باش و لێکتێگەیشتنی ھاوبەش.
"ڕەئیسی" ئاماژەشی کردبوو بۆ ئەوەی، "تاران" ھەمیشە ھەوڵدەدات پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتان زیاتر بکات و عێراقیش پێگەیەکی گرنگی ھەیە لە سیاسەتی دەرەوەی حکومەتی ئێراندا.
میدیاکانی یۆنان بڵاویانکردەوە لە کەناراوەکانی دوورگەی کریت تەرمی کۆچبەرێک دۆزراوەتەوە کە چەند ئەندامێکی جەستەی نەماوە و لێکۆڵینەوەکان بۆ ناسینەوەی دەستی پێکردووە.
ھەروەھا ڕەنج پشدەری ڕۆژنامەنوس لە یۆنان بە کوردسات نیوزی ڕایگەیاند، ڕۆژانە لە دوورگەکانی یۆنان تەرمی کۆچبەران دەدۆزرێنەوە و پێدەچێت ئەو تەرمەشی دۆزراوەتەوە تەرمی ئەو کۆچبەرانە بێت کە مانگی تشرینی دووەمی ڕابردوو بەلەمەکەیان بە ٧٠ کۆچبەرەوە ژێر ئاو کەوت.
بڕیاریشە لە کۆتایی ئەم ھەفتەیە ڕێوار ڕێبوار تاکە ڕزگاربووی خێزانێکی پێنج کەسی، کە دەریای ئیجە یەختەکەیان ژێر ئاو کەوت بگەڕێنرێتەوە بۆ ھەرێمی کوردستان.
مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ڕابردوو، یەختێک بە نزیکەی ١٠٠ کۆچبەرەوە لە کەناراوەکانی یۆنان ژێرئاوکەوت، زۆرینەی کۆچبەرە خنکاوەکان کورد بوون، خێزانێکی کوردی دانیشتووی شاری کۆیە، کە لە سێ منداڵ و دایک و باوکێک پێکھاتبوون لەناو ئەو کۆچبەرانەدا بوون، بەڵام لە ڕووداوەکەدا چوار کەسیان خنکان و تەنھا ڕێوار ڕزگاری بوو.
میدیاکانی مەغریب بڵاویانکردەوە، ئەو منداڵە مەغیریبە تەمەنی پێنج ساڵە و خۆی ھەڵداوەتە ناو بیرێکی ٥٧ مەتریییەوە و پێی وابووە مەترسی لەسەر گیانی دروست نابێت، بەڵام دەستبەجێ گیانی لەدەستداوە.
میدیاکانی مەغریب لە زاری ھاوڵاتییەکی شاری (تفلیت)ی ئەو وڵاتەوە بڵاویکردەوە، منداڵەکە لە کاتێکدا لەگەڵ ھاوڕێکانی یاریکردووە، پێی وتوون ئێستا لاسایی ڕەیان دەکاتەوە، دوای ڕوداوەکەش دەسەڵاتدارانی ناوچەکە چوونەتە شوێنی ڕوداوەکە و دوای چوار کاتژمێر تەرمی منداڵەکەیان دەرھێناوەتەوە و دەرکەوتووە سەری بە توندی بەر تروپای ناو بیرەکە کەوتووە و دەستبەجێ گیانی لە دەستداوە.
ئەوەش لە کاتێکدایە، دوێنێ لە ڕێوڕەسمێکی فراواندا دەسەڵاتدارانی مەغریب، تەرمی ڕەیانی ٥ ساڵانیان بە خاکسپارد، دوای ئەوەی ماوەی ٥ ڕۆژ لە بیرێکدا گیری خواردبوو. ڕوداوەکە دەنگدانەوە و ھاوسۆزییەکی جیھانی بۆ دروست بوو.
بەپێی سەرچاوەکانی ھەواڵ ئانالینا بەربۆک وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا ھێڵی بەرگری لە خۆرھەڵاتی ئۆکراین بەسەر کردەوە و دووپاتی کردەوە، ھەوڵەکانیان چڕ دەکەنەوە تا وردەوردە ھەردوو بەرەکە لە مێزی گفتوگۆ نزیک بکەنەوە. وتیشی روسیا لەبەرامبەر ھەر ھێرشێکی سەربازییدا باجێکی قورس دەدات.
وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا ئەوەشی ئاشکرا کرد، کە وڵاتەکەی ئامادەیە سزا بەسەر رووسیادا بسەپێنێت، ئەگەر ھێرش بکاتە سەر ئۆکراین.
لە لایەکی ترەوە، ڤلادیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین، کۆبوونەوەیەکی باڵا لە چوارچێوەی رێککەوتنەکەی نۆرماندیدا لەگەڵ سەرۆکەکانی رووسیا و فەرەنسا و ئەڵمانیا لە نزیکترین کاتدا دەکەن.
ھاوکات وەزارەتی بەرگری رووسیا چەند تۆمارێکی ڤیدیۆیی بڵاوکردەوە کە تیایدا ئامادەکاریی بۆ مانۆڕی سەربازی لە دەریای رەشدا، ئەوەشی ئاشکرا کردوە، کە سێ کەشتی جەنگی رەوانەی دەریای رەش کردوە و ئامادەکاریی بۆ ئەو مانۆرە بەرفراوانە کردوە کە ساڵانە لە ناوچەکەدا دەیکات.
دیمتری بیسکۆڤ وتەبێژی کرملین رایگەیاندووە، ماکرۆن و پوتن لە کۆشکی کرملین کۆدەبنەوە و رەوشی ئەمنی و ئاڵۆزییەکان سەبارەت بە ئۆکراین تاوتوێ دەکەن، لە چەند رۆژی رابردووشدا سێ پەیوەندی تەلەفۆنییان ئەنجامداوە، بڕیاریشە ماکرۆن سەردانی "کییڤ"ی پایتەختی ئۆکراینیش بکات.
کۆشکی سپیش رایگەیاندووە، ماکرۆن بەر لە سەردانەکەی بۆ مۆسکۆ، پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا ئەنجامداوە و بۆ ماوەی ٤٠ خولەک قسەیان کردووە، ھەردوولا ھەوڵە دیبلۆماسییەکانیان بۆ چارەسەرکردنی رەوشی ئۆکراین و مەترسییەکانی بڵاوکردنەوەی ھێزی سەربازیی روسیا لە سنوری ئە وڵاتە تاوتوێ کرد، پشتیوانی خۆشیان بۆ یەکپارچەیی و سەروەری خاکی ئۆکراین دووپاتکردەوە.
بەپێی راگەیەندراوێکی کۆشکی سپی، جۆ بایدن پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ نەفتالی بینیت سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ئەنجامداوە و پشتگیری تەواوی ئەمریکای بۆ پاراستنی ئاسایشی ئیسرائیل و نوێکردنەوەی سیستمی کڵاوەی ئاسنین بۆ بەرگری ئاسمانی لەو وڵاتە دوپاتکردوەتەوە.
ھەر لەو پەیوەندییەدا ھەڕەشەکانی روسیا بۆ سەر ئۆکراین و رەوشی وڵاتانی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و ئەتۆمی ئێران تاوتوێکراوە و بایدن رایگەیاندوە نیازی ھەیە لەمساڵدا سەردانی ئیسرائیل بکات.
بە پێی راپۆرتێکی ھەواڵگری ئەمریکا ، روسیا ئامادەکارییەکانی بۆ داگیرکردنی ئۆکراین خێرا کردووە، بەپێی ئامادەکارییەکان بێت روسیا بە دوو رۆژ کێڤ داگیر دەکات .
ھاوکات ، سوپای ئەمریکا ئاشکرایکردووە ، ژەنەڕاڵ کریستۆڤەر دۆناھیۆی فەرماندەی فیرقەی ٨٢ی سوپای ئەمریکا گەیشتۆتە پۆڵەندا بەو ئامانجەی پابەندبونی ئەمریکا بە ھاوکاریکردنی ھاوپەیمان و ھاوبەشەکانی لە ھاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی "ناتۆ" دوپات بکاتەوە .
لایخۆشیەوە وتەبێژی سوپای پۆڵەندا ئاشکرایکردووە، بەمنزیکانە ھەزار و ٧٠٠ سەربازی ئەمریکی دەگەنە پۆڵەندا .
وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق ئاماژەی بەوەکرد، کۆبوونەوەکە لە بەغداد و لەسەر ئاستی وەزیرانی دەرەوەی ھەر سێ وڵات دەبێت.
روونیشیکردەوە، تورکیا ھەمیشە جەخت لەوە دەکاتەوە، بێ ئامادەبوونی سوریا، ناتوانرێت گفتوگۆ یان لێتێگەیشتن بکرێت سەبارەت بە دۆسیەی ئاو.
حەمدانی ئاشکرایکرد، دۆسیەی ئاو لەگەڵ تورکیا پەکی نەکەوتووە، بەڵکو پێشکەوتن و لێکتێگەیشتن ھەیە، بۆ چارەسەری دۆسیەی ئاو.
ھەفتەی ڕابردوو وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق سەردانی دیمەشقی کرد، بە مەبەستی کاراکردنی رێککەوتنەکانی تایبەت بە ئاو لە نێوان ھەردوو وڵاتدا.
پێشتریش عێراق و سوریا، تورکیایان تۆمەتبار دەکرد بە کەمکردنەوەی بەشە ئاویان لە ھەردوو سەرچاوەی ڕوبارەکانی دیجلە و فورات، کە لە ناو خاکی تورکیاوە ھەڵدەقوڵێن و بە خاکی سوریا و عێراقدا تێپەڕ دەبن.
ناوەندی بەرەنگاربوونەوەی کۆرۆنا لە ئێران ڕایگەیاندووە، بەھۆی تەشەنەسەندی کۆرۆنا بەشێکی زۆری شارەکان لە ھێڵی سور و پرتەقاڵیدان، بەو ھۆیەوە لە ئەمڕۆوە بۆ ماوەی ١٠ ڕۆژ خوێندنگەکانی ئەو شار و گوندانە دادەخرێن و خوێندن تەنھا بە شێوەی ئۆنلاین بەردەوام دەبێت، بەڵام لە شارەکانی تر کە نەکەوتوونەتە ئەو ھێڵە، دەوام بە جێبەجێکردنی ڕێنماییەکانی تەندروستی بەردەوام دەبێت.
ئەوەش لە کاتێکدایە پەیوەندییە گشتییەکانی وەزارەتی تەندروستی ئێران پێشتر ڕایگەیاندبوو، ٧٧ شار لە ھێڵی سور و ١٧٩ شاریش لە ھێڵی پرتەقاڵیدان.
لێپرسراوانی مەغریب ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن، ھەوڵەکانی گەڕان لە قۆناغێکی ھەستیاردایە و زۆر نزیکن لە ڕزگارکردنی منداڵەکە، بەڵام مەترسی ڕۆچوونی زەوی ناوچەکە ھەیە، لەگەڵ ئەوەشدا ھیوایەکی زۆریان ھەیە ئەو منداڵە لە ژیاندا مابێت.
تیمێکی تەندروستیش لە شوێنی ڕووداوەکە ئامادەن بۆ ئەوەی لەگەڵ دەرھێنانی منداڵەکە لە بیرەکە، گرنگی بە ڕەوشی تەندروستی بدەن.