جیهان
کۆشکی سپی بڵاویکردەوە، لە پەیوەندییەکەدا جۆ بایدن، بە ڤلادیمێر پوتنی وتووە، داگیرکردنی ئۆکراین کارەساتێکی مرۆیی فراوانی لێدەکەوێتەوەو پێگەی روسیاش لاواز دەکات، جەختیشی کردوەتەوە، ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانی وەڵامێکی توند و یەکلاکەرەوەیان دەبێت و سزای قورس بەسەر روسیادا دەسەپێنن.
کۆشکی سپی ئاماژەی بەوەشکردووە، بایدن ئامادەیی واشنتۆنی بۆ چارەسەری دیبلۆماسی و ھەر سیناریۆیەکی تر پیشانداوە و داواشی لە پوتن کردوە رێڕەوی دیبلۆماسی بگرێتەبەر.
کۆشکی کرملینیش بڵاویکردەوە، پوتن بە تەلەفۆن لەگەڵ ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەڕەنسا قسەی کردووە و بە ماکرۆنی وتووە، تۆمەتبارکردنی روسیا بە پلاندانان بۆ داگیرکردنی ئۆکراین پێشبینییەکی ئیستیفزازییە.
ھاوکات سەرچاوەکان لە فەرەنساوە ئاماژەیان بەوەکرد، ماکرۆن بە پوتنی ووتوە لە حاڵەتی ھێرشی سەربازی بۆ سەر ئۆکراین، رووبەرووی سزای توند دەبێتەوە.
ھەر ئەمڕۆ ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بە تەلەفۆن لەگەڵ سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی روسیا گفتوگۆیان کرد و بلینکن بە لاڤرۆڤی راگەیاند، ھێشتا دەرگای گفتوگۆ کراوەیە.
بەرپرسێکی ئەمریکیش ئاشکرایکردووە، لە دوای پەیوەندییە تەلەفونییەکەی بایدن و پۆتن هیچ گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی لە هەڵویستی هەردوو وڵات رووینەداوە.
چەند سەرچاوەیەک لە سوریا ئاشکرایانکرد، منداڵێکی سوری بەناوی فەواز قەتیفان دوای سێ مانگ لە رفاندنی لە بەرامبەر وەرگرتنی پارە لەلایەن رفێنەرانەوە ئازادکرا و لەبەردەم دەرمانخانەیەک لە شارۆچکەی نوی لە خۆرئاوای پارێزگای دەرعا بەجێھێڵڕا.
ھەفتەیەک لەمەوبەر رفێنەران گرتەیەکی ڤیدیۆی منداڵەکەیان بڵاوکردەوە، ئەوەش وایکرد دۆسیەی رفاندنی ئەو منداڵە لەسەر ئاستی سوریا و جیھان دەنگدانەوەی گەورەی لێبکەوێتەوە، لە گرتە ڤیدیۆییەکەدا ئەشکەنجەی منداڵەکە دەدرێت بۆ ناچارکردنی کەسوکارەکەی بە دانی فیدییە لەبەرامبەر وەرگرتنەوەی منداڵەکە.
رفێنەران بۆ رزگارکردنی منداڵەکە داوای ٧٠٠ ملیۆن لیرەی سورییان دەکرد، دوای دانوستانێکی زۆر رفێنەران لەبەرامبەر ٥٠٠ ملیۆن لیرە کە دەکاتە ١٤٠ ھەزار دۆلار ئازادیان کرد.
بە گوێرەی سەرچاوەکان، کەسوکاری فەواز قەتیفان بۆ کۆکردنەوەی پارەکە تەواوی موڵک و ماڵەکەیان فرۆشتووە.
فەواز لە بەرەبەیانی رۆژی ٣ی کانونی یەکەمی ساڵی رابردوو لەکاتی چوونی بۆ خوێندنگە لەلایەن چوار کەسەوە کە ژنێکیان تێدا بووە بە ماتۆڕ سکیل رفێنرا بە مەبەستی وەرگرتنی پارە لە کەسوکارەکەی.
بەرپرسانی دەریاوانی فەڕەنسا ڕایانگەیاند، پاسەوانانی کەناراوەکانی فەڕەنسا ٣٦ کۆچبەرییان لە کەناڵی ئینگلیز ڕزگار کردووە، کە ھەوڵیانداوە بە بەلەمێکی چوپ بە کەناڵی ئینگلیزدا بپەڕنەوە بۆ بەریتانیا.
بەرپرسانی فەڕەنسا ئاماژەیان بۆ ئەوەکردووە، لە مانگێکدا چەند جارێک ڕێگەیان لە کۆچبەران گرتووە بپەڕنەوە بۆ بەریتانیا و کۆچبەرەکانیان گەڕاندووەتەوە بۆ کەناراوەکانی فەڕەنسا.
لە ٢٧ی تشرینی دووەمی ساڵی ڕابردوو ٢٧ کۆچبەر کە زۆرینەیان کورد بوون ھەوڵیاندا لە فەڕەنساوە خۆیان بگەیەننە بەریتانیا بەڵام لە کەناڵی ئینگلیزدا خنکان.
جەیک سۆلیڤان ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریکا ڕایگەیاند، وڵاتەکەی بە توندی ئێدانەی ھێرشەکەی چەکدارانی حوسی بۆ سەر فڕۆکەخانەی ئەبھا لە سعودیە دەکات. وتیشی واشنتن پشتیوانی لە ڕیاز دەکات بۆ پاراستنی گەل و خاکەکەی لە بەرامبەر ئەو جۆرە ھێرشانە.
جۆن کیربی وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکاش نیگەرانی لەو ھێرشانە دەربڕی و ڕایگەیاند، بە مەبەستی پاراستنی بەرژەوەندییەکانیان و کۆنتڕۆڵکردنی ھەڕەشەکانی ئێران لە ناوچەکە، ئەمریکا دەبێت پەرە بە تواناکانی بدات.
ڕۆژی پێنجشەممە حوسییەکانی یەمەن بە چەند درۆنێک ھێرشیان کردە سەر فڕۆکەخانەی ئەبھا لە سعودیە و بەھۆیەوە ١٢ کەس بریندار بوون.
بایدن لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تۆڕی ھەواڵی (ئێن بی سی) وڵاتەکەی ڕایگەیاند، پێویستە لەسەر ھاووڵاتیانی ئەمریکا ھەر ئێستا ئۆکرانیا جێبھێڵن، ئەوان مامەڵە لەگەڵ یەکێک لە سوپا گەورەکانی جیھان دەکەن. دەشڵێت، ڕەوشەکە زۆر جیاوازە و ئەگەڕی ئەوەش ھەیە بە شێوەیەکی بەپەلە بەرەو نارامیی بچێت.
سەرۆکی ئەمریکا ھۆشداریشیدا لەوەی ھێزەکانی ئەمریکا بە ھیچ شێوەیەک ناتوانن ھاوڵاتییەکانی وڵاتەکەمان لە خاکی ئۆکرانیا بگوازنەوە ئەگەر بێت و ڕووسیا ئۆکرانیا داگیر بکات.
"ئانالینا بیربۆک" وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا لە کۆنفڕانسێکی ڕۆژنامەوانی ھاوبەش لەگەڵ "یائیر لاپید" ھاوتا ئیسڕائیلییەکەی لە تەلئەبیب، ڕایگەیاند، چەند مانگ پێش ئێستا گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی کە کاراکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی ئێران، ئاسایش و ئارامی بۆ ناوچەکە دەگەڕێنێتەوە، ئەگەرنا بەشداری دانوستانەکانیان نەدەکرد.
ئاماژەی بەوەشکرد، دانوستانەکانی ڤییەننا لە قۆناغی کۆتایی نزیک بووەتەوە و ھەموو ھەوڵێکیش دەدەن بۆ ئەوەی لە ڕێی گەیشتن بە ڕێککەوتن، گەرەنتی پاراستنی ئاسایش ئیسڕائیل دەستەبەر بکەن.
یائیر لاپید وەزیری دەرەوەی ئیسڕائیلیش داوایکرد، کاتێکی دیاریکراو بۆ کۆتاییھێنان بە دانوستانەکان دابنرێت، چونکە درێژەپێدانی دانوستانەکان لە بەرژەوەندی ئێراندایە.
دوای ئەوەی ڕووسیا و بێلاروس مانۆڕێکی سەربازیی ھاوبەشیان لە خاکی بێلاروس دەستپێکرد، لە وەڵامی ئەو مانۆڕە سەربازییە، ئەمریکا ھێزی سەربازی لە ئەڵمانیاوە بۆ سنورەکانی ڕۆمانیا و پۆڵەندا ڕەوانە کردووە.
ڕۆژی پێنجشەممە یەنس ستۆلتنبێرگ ئەمینداری گشتیی ناتۆ لە کۆنفڕانسێکی ڕۆژنامەوانی ھاوبەش لەگەڵ بۆریس جۆنسن وەزیری دەروەی بەریتانیا ڕایگەیاند، جێگیربوونی ھێزەکانی ڕووسیا لە خاکی بێلاروس بە بیانووی ئەنجامدانی مانۆڕی سەربازیی، ئاسایشی ئەوروپا ڕووبەڕووی مەترسی دەکاتەوە. وتیشی، ناتۆ ھێزی زیاتر ڕەوانەی خۆرھەڵاتی ئەوروپا دەکات.
لەگەڵ ئەوەی ساڵێک و چوار مانگی ماوە بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری تورکیا، بەڵام قوڵبوونەوەی قەیرانە ئابووری و داراییەکان و ناکۆکی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن وای کردووە ھەڵبژاردنی پێشوەختە ببێت بە ئەگەرێکی بەھێز، لە ئێستاشدا ئۆپۆزسیۆن داوای ھەڵبژاردنی پێشوەخت دەکات و دەسەڵاتدارانی تورکیاش رەتیدەکەنەوە.
ماوەی چەند مانگێکە حزبە ئۆپۆزسیۆنەکانی تورکیا داوا دەکەن بۆ رزگارکردنی وڵاتەکەیان لەو قەیرانانەی تێیکەوتووە ھەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام بدرێت کە بڕیارە لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٣ ئەنجام بدرێت، بۆ ئەم مەبەستەش جەھەپە کە گەورەترین حزبی ئۆپۆزسیۆنە، چەند ھەفتەیەکە ھەوڵدەدات کاندیدێک بۆ رکابەریکردنی رەجەب تەیب ئەردۆغان یەکلا بکاتەوە، لەگەڵ ئەوەی یەکێک لە ئەگەرەکان کاندیدکردنی ئەکرەم ئیمامئۆغڵو، سەرۆکی شارەوانی ئیستانبوڵ بوو، بەڵام لێدوانێکی کەمال کڵچدارئۆغڵو، سەرۆکی جەھەپە کە وتی، "با ھەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام بدرێت و ئەردۆغان ببێتە رکابەرم" تا ئاستێکی زۆر کۆتایی بە مشتومڕەکان ھێنا.
مەرال ئاکشەنەر، سەرۆکی ئیی پارتیش کە دووەم گەورە پارتی ئۆپۆزسیۆنە پشتیوانی خۆی بۆ کڵچدارئۆغڵو دەربڕیوە و بەپێی زانیارییەکانیش ئاکشەنەر بەنیازە بە پشتیوانیکردنی کڵچدارئۆغڵو پۆستی سەرۆک وەزیرانی داھاتوو بۆ خۆی دەستەبەر بکات، چونکە ئۆپۆزسیۆن دەڵێن ئەگەر بگەنە دەسەڵات سیستمی وڵات لە سەرۆکایەتییەوە دەکەنەوە بە پەرلەمانیی.
جگە لە مشتومڕی ھەڵبژاردنی پێشوەختە، خۆکاندیکردنەوەی ئەردۆغانیش بووە بە خاڵی ناکۆکی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن، حزبەکانی ئۆپۆزسیۆن دەڵێن، ئەردۆغان لە ٢٠١٤ و ٢٠١٨ دوو جار بووە بە سەرۆک کۆمار و مافی ئەوەی نییە جارێکی تر خۆی کاندید بکاتەوە، ئاکپارتی و مەھەپەی ھاوپەیمانیشی دەڵێن ئەردۆغان لە ٢٠١٤ لە سیستمی پەرلەمانی بووە بە سەرۆک کۆمار و لە ٢٠١٨ سیستم بوو بە سەرۆکایەتی، واتە ئەردۆغان یەک جار لەم سیستمەدا بووە بە سەرۆک کۆمار، بۆیە لە ٢٠٢٣ دەتوانێت بۆ دووەم جار ببێتە سەرۆک کۆمار.
دوای قوڵبوونەوەی مشتومڕەکان، دەزگای باڵای ھەڵبژاردنی تورکیا رایگەیاند، ھەرکەس تەنھا دوو جار دەتوانێت ببێت بە سەرۆک کۆمار، بەڵام ئەگەر پەرلەمان بڕیار لە ھەڵبژاردنی پێشوەختە بدات، ئەوا سەرۆک کۆمار دەتوانێت بۆ سێیەم جار خۆی کاندید بکات.
کارۆلین مالۆنی سەرۆکی لیژنەکە نیگەرانی خۆی نیشاندا سەبارەت بەو ھەڵسوکەتەی ترامپ، چونکە دوای تەواوبوونی خولی سەرۆکایەتییەکەی لە کانونی دووەمی ساڵی ٢٠٢١دا، ئەو بەڵگەنامە ڕادەستی ئەرشیفی نیشتیمانی نەکراون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، پێدەچێت بەشێک لە بەڵگەنامەکان لە کۆشکی سپییەوە گواسترابنەوە، ئەوەش پێشێلکاریی یاسای تۆمارەکانی سەرۆکایەتییە لە ئەمریکا.
بە گوێرەی ڕاپۆرتە ڕۆژنامەوانییەکان ترامپ لە ماوەی سەرۆکایەتییەکەیدا بەردەوام ھەوڵی لەناوبردنی تۆمارەکانی سەرۆکایەتی داوە، ئەو کارەش پێشێلکارییەکی ڕەھای یاسایە، کە پێویستە پارێزگاری بکرێت لە پەیوەندییە نوسراوەکانی تایبەت بە ئەرکی فەرمی سەرۆکایەتی.
ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست بڵاویکردەوە، لە ماوەی سەرۆکایەتی ترامپدا، کارمەندانی کۆشکی سپی، چەندین جار بەڵگەنامەی دڕاویان لە سەرئاوی کۆشکی سپی بینووە، کە گوایە ترەمپ لەناویبردوون، لە کاتی تەواوبوونی ماوەی سەرۆکایەتییەکەشی، ھەندێک بەڵگەنامەی لەگەڵ خۆی بردووە.
مونتانییە لە ساڵی ١٩٣٢ لە دایک بووە و پسپۆڕی بواری ڤایرۆسەکان بووە، لە ساڵی ١٩٨٣ بۆ یەکەمجار ڤایرۆسی ئایدزی ئاشکراکرد.
لە پاداشتی ئەو داھێنانە پزیشکییەیدا لە ساڵی ٢٠٠٨ بە ھاوبەشی لەگەڵ دوو زانای دیکە،خەڵاتی نۆبڵی پزیشکییان وەرگرتووە.
مونتانییە یەکێک بووە لەو زانایانەی دژی وەرگرتنی ڤاکسینی کۆرۆنا بووە و پێی وابووە، سەرھەڵدانی جۆرەکانی دیکەی ڤایرۆسی کۆرۆنا، بەھۆی وەرگرتنی ڤاکسینەوە بووە.
ئەو زانا فەڕەنسیە لە پەیمانگای باستیر لە پاریس کاریکردووە و ماوەیەکیش لە زانکۆی شانگەھای چین مامۆستا بووە.
دوای ئەوەی روسیا و بێلاڕوس مانۆڕێکی سەربازیی ھاوبەشیان لە خاکی بێلاروس دەستپێکرد، لە وەڵامی ئەو مانۆڕە سەربازییە، ئەمریکا ھێزی سەربازی لە ئەڵمانیاوە بۆ سنورەکانی رۆمانیا و پۆڵەندا رەوانە کردووە.
رۆژی پێنجشەممە یەنس ستۆلتنبێرگ ئەمینداری گشتیی ناتۆ لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانی ھاوبەش لەگەڵ بۆریس جۆنسن سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا رایگەیاند، جێگیربوونی ھێزەکانی روسیا لە خاکی بێلاڕوس بەبیانوی ئەنجامدانی مانۆڕی سەربازیی، ئاسایشی ئەوروپا روبەڕوی مەترسی دەکاتەوە.
وتیشی، ناتۆ ھێزی زیاتر رەوانەی خۆرھەڵاتی ئەوروپا دەکات.
وەزارەتی ئابوری ئێران رایگەیاند، لە ماوەی ١٠ مانگی رابردوودا بەبڕی حەوت ملیار و ٢٩٥ ملیۆن دۆلار کاڵا و پێداویستی ھەناردەی عێراق کردووە، لە بەرامبەریشدا عێراق بەبڕی ٩٢٠ ملیۆن دۆلار کاڵای ھەناردەی ئێران کردووە.
راشیگەیاندووە، ھەر لەو ماوەیەدا بەبڕی ٤٠ ملیار و ٩٣٢ ملیۆن دۆلار بازرگانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێیدا ئەنجامداوە، بە بەراورد بە ساڵی رابردووش ٤٠٪ی رێژەی بازرگانیکردن لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی زیادی کردووە.
جاک سۆلیڤان راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رایگەیاند، وا دەردەکەوێت ڤلادمیر پوتن سەرۆکی روسیا بڕیاریدابێت ئۆکراین داگیر بکات، ھەربۆیە لە ھەر ساتێکدا بێت رەنگە سوپای روسیا ھێرشبکاتە سەر ئەو وڵاتە.
راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا وتیشی، ژمارەی کارمەندانی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە ئۆکراین کەمدەکەینەوە و داواشی لە ھاوڵاتیانی وڵاتەکەی کرد لە ماوەی ٢٤ سەعاتدا ئۆکراین جێبھێڵن.
ئاشکراشیکرد، روسیا سەرەتا ھێرشی ئاسمانی دەستپێدەکات و دواتر دەست بە ھێرشی زەمینی بۆ سەر ئەو وڵاتە دەکات.
لای خۆشییەوە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا بە سەرکردەکانی ناتۆی راگەیاندووە، پوتن بڕیاریداوە ئۆکراین داگیر بکات و ئەو بڕیارەشەی گەیاندووەتە سوپای وڵاتەکەی.
لیژنەکە دوای کۆبوونەوەی لە ژنێف ئاماژەی بەوەکردووە، عێراق لە ١٣ی کانوونی دووەمی ئەمساڵەوە ئەو قەرەبووەی تەواوکرد کە لیژنەکە بڕیاری لەسەر داوەو پابەند بووە بە قەرەبووکردنەوەی ھەموو ئەو کەس و قەوارانەی لەکاتی داگیرکردنی کوەیت زیانیان بەرکەوتووەو لیژنەکە رەزامەندی داوە لەسەر قەرەبووکردنەوەیان.
لەدوای داگیرکردنی کوەیت لەلایەن عێراقەوە لە ساڵی ١٩٩٠، ٢.٧ ملیۆن سکاڵا پێشکەش بە لیژنەی قەرەبووی نەتەوەیەکگرتوەکان کراو داوای زیاتر لە ٣٥٢ ملیار دۆلار قەرەبوو لە عێراق کرا، بەڵام لیژنەکە رەزامەندی لەسەر ١.٥ ملیۆن سکاڵا پیشانداو کۆی ئەو قەرەبووەی کەوتە سەر عێراق بە ٥٢.٤ ملیار دۆلار دیاری کرا.
ئاژانسی ھەواڵی ئیمارات رایگەیاند، بوتڵێکی غاز لە باڵەخانەیەک لە شەقامی "حەمدان" لە شاری "ئەبوزەبی" تەقیوەتەوە و ئاگرێکی زۆر کەوتۆتەوە، تیمەکانی ئاگرکوژێنەوەش توانیویانە ئاگرەکە کۆنترۆڵ بکەن.
دوای ئەو رووداوەش، باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە ئیمارات ھۆشداری داوە لە ئەگەری ھێرشی مووشەکی یاخود فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ سەر ئیمارات، داواشی لە ھاووڵاتیانی ئەمریکی کردووە رێکارەکانی سەلامەتی بگرنە بەر و بۆ ھەر ئەگەرێک ئامادە بن.
لە چەند ھەفتەی رابردووشدا، ھێزە حوسییەکانی یەمەن "ئەبوزەبی" پایتەختی "ئیمارات"یان بە مووشەکی بالیستی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کردە ئامانج و بەھۆیانەوە سێ کەس کوژران و بەشێوەیەکی کاتی جموجۆڵ لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی ئەبوزەبی راگیرا.
ئاژانسی ھەواڵی "سانا"ی سوری بڵاویکردەوە، سەعات ١ی بەیانی ئەمڕۆ ئیسرائیل لە بەرزاییەکانی "جۆلان"ەوە چەند مووشەکێکی ئاراستەی دەوروبەری "دیمەشق"ی کردووە و بەھۆیەوە سەربازێک کوژراوە، و ٥ی تریش برینداربوون و زیانی ماددیشی لێکەوتۆتەوە.
ئاژانسی "فرانس پرێس"یش رایگەیاندووە، سیستمی بەرگری مووشەکی سوریا بەرپەرچی چەند مووشەکێکی خستووەتە خوارەوە.