قازی محەمەد لە ساڵی ١٨٩٣ لە شاری مەھاباد لەدایکبووە و لە دوای کۆچی دوایی باوکی لە ١٩٤١ بووەتە قازی مەھاباد، دوای دامەزراندنی کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان بە سکرتێری کۆمەڵەکە ھەڵبژێردراوە،  قازی محەمەد و ھاوڕێکانی دوای ڕاپەڕینی ناوچە کوردییەکان ڕۆژھەڵات و ڕزگارکردنیان لە دەستی دەسەڵاتی پەھلەوی لە ٢٢ی کانونی یەکەمی ١٩٤٦ لە شاری مەھاباد کۆماری کوردستانیان دامەزراند، بەڵام دوای ١١ مانگ لە دامەزراندنی کۆمارەکە، لە ٣١ی ئاداری ١٩٤٧ قازی محەمەد و سەدر و سەیفی قازی لەسێدارەدران.

دانیشتووانی گەڕەکەکە دواکارن لە لایەنی پەیوەندیدار کار بۆپاراستنیان بکات چونکە بەشێکە لە مێژووی شارەکە و مێژووی دروستبوونیان بۆ ١٠٠ ساڵ دەگەڕێتەوە.

سنووری قەزای چۆمان چڕترین ناوچەی مینڕێژکراون لە سنوری پارێزگای ھەولێر و بە پێی ئامارێک لە ساڵانی رابردوودا ٧ کارمەندی دەزگای مین لە ھەولێر و ١٠٠٠ ھاووڵاتی لە چۆمان بوون بە قوربانی تەقینەوەی مین.

"سەفاء ئەسەدی" ئەندامی رەوتی سەدر رایگەیاند، پڕۆژەی ئەوان حکومەتی زۆرینەی نیشتمانییە نە خۆرھەڵاتی و نەخۆرئاوایی، بە ھیچ شێوەیەکیش قبوڵی ناکەن عێراق لاواز بێت و چەک و ئاژاوەی تێدا بڵاوبێت، وتیشی ئەگەر چوارچێوە بە پڕۆژەکەیان رازی نەبن دوو بژاردە لە بەردەمیاندایە، ئەوانیش بریتین لەوەی، لە ئەنجومەنی نوێنەران وەک زۆرینە دەمێننەوەو رۆڵی چاودێری و جێبەجێکاری دەبینن و لیژنە پێکدەھێنن و پەیڕەوی ناوخۆ دەگۆڕن.

ھەروەھا سزای توندی ھەموو ئەو پەرلەمانتارانە دەدەن کە ئامادە نابن و ئاستەنگ لەبەردەم دانیشتنەکان دروست دەکەن، بێجگە لەوەش وەزیرەکان بانگھێشت دەکەن بۆ لێپرسینەوە و لایان دەبەن و کەسانی تر دەخەنە شوێنیان لەو ھاوپەیمانییە سێ قۆڵییە دروستییان کردووە. "سەفاء ئەسەدی" وتیشی، تەوافوق لەگەڵ چوارچێوەی ھەماھەنگی بە ھیچ شێوەیەک ناکەن، ئەگەریش چوارچێوەی ھەماھەنگی توانای پێکھێنانی حکومەتی ھەیە باپێکیبھێنێت.

لە بەرامبەردا، چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعە بە نیازە لە چەند سەعاتی داھاتوودا دەستپێشخەرییەک بکات بۆ دەرچوون لە بنبەستی سیاسی، "عارف حەمامی" ئەندمی چوارچێوە لەوبارەیوە وتوویەتی، ژمارەی ئەندامانی چوارچێوەی ھەماھەنگی زیاتر بووە و دەستپێشخەرییەک دەخەنەڕوو، پێشبینیشی کردووە دانیشتنی سەرۆک کۆماری داھاتووی عێراق بکەوێتە ھەفتەی داھاتووەوە، بەر لە کۆتایھاتنی وادە دەستورییەکەی. 

بەپێی ئەو زانیارییانەشی سەرچاوەکان بڵاویانکردۆتەوە، لە کۆبوونەوەکەی ماڵی "ھادی عامری"   "موقتەدا سەدر" سەرۆکی رەوتی سەدر چوارچێوەی ھەماھەنگی خستۆتە بەردەم دوو بژاردەوە، یان رازی دەبن بە پێکھێنانی حکومەتی  زۆرینەی نیشتمانی و فراکسیۆنی سەدر دەبێتە ئۆپۆزسیۆن، یان فراکسیۆنی سەدر حکومەتی زۆرینەی نیشتمانی رادەگەیەنێت و چوارچێوە دەبێتە ئۆپۆزسیۆن.

 لە پڕۆسەی سیاسی ،وتیشی، لە ھیچ ھێزێکی قبوڵناکەن ئیرادەیان بشکێنێت، جەختیشی کردەوە، یەکێتی داخوازییەکانی گەلی کوردی بەلاوە گرنگە نەک پۆست. سەبارەت بە ھەڵبژاردنی ھەرێمی کوردستانیش رایگەیاند، یەکێتی لەگەڵ ئەوەدایە ھەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا بکرێت، بەڵام پێویستە یاسای ھەڵبژاردن ھەموار بکرێتەوە.

 ئەوەش دوای ئەوەی ساڵانێکە حکومەتی عێراق رێگەی نەداوە پڕۆژە خزمەتگوزارییەکان لە گەڕەکە نوێیەکان بکرێت بە بیانوی ئەوەی زیادەڕەون. 

ئەمەش لە کاتێکدا پێشتر بنکە تەندروستییەکە لە بینایەکدا بوو شیاو نەبوو بۆ چارەسەرکردنی نەخۆش. سکرتاریەتی سەرۆک مام جەلال پڕۆژەی ڕێگایەکیشی لە گوندی (قەرەنگوێ)ی سەربە ناحیەی سورداشەوە بۆ ڕەزوباخەکانی گوندەکە خستۆتە بواری جێبەجێکردن وبە تەواوبوونی رێگاکەش دانیشتوانی گوندەکە بە بە ئاسانی دەگەنە ڕەزوباخەکانی گوندەکەیان.

جاسم حەمادی، وەزیری ژینگەی عێراق بە وەکالەت لەبارەی مەترسییەکانی گلدانەوەی ئاو لەلایەن وڵاتانی دراوسێوە رایگەیاند، بەپێی ئەو توێژینەوە و راپۆرتە زانستییانەی ئەنجام دراون، ئەگەر کێشەی پیسبوونی ئاو و گلدانەوەی ئاوی رووبارەکان لەلایەن وڵاتانی دراوسێوە بەردەوام بێت، لە ساڵانی داھاتوودا نزیکەی حەوت ملیۆن کەس لە عێراق ناتوانن دەستیان بە ئاوی پێویست بگات، ئەوەش زەنگێکی مەترسیدارە بۆ ئاسایشی نیشتمانی عێراق و زیادبوونی ئاوارەی نێوخۆیی و ھەڵھاتن لەو شوێنانەی کە رووبەڕووی بێئاویی دەبنەوە.

وەزیری ژینگەی عێراق لەبارەی چارەسەرەکانەوە رایگەیاند، لەپێناو چارەسەرکردنی کێشەکانی تایبەت بە ئاو و دوورخستنەوەی مەترسییەکان، پێویستە گرنگی زیاتر بە کەرتی ئاو بدرێت و لە رێگەی دیپلۆماسیشەوە کێشەکان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ چارەسەر بکرێن تاکو عێراق لە مافە ئاوییەکانی بێبەش نەکەن. وتیشی، لە ئێستادا کەرتی ئاو گرنگترین پێشینەی کارەکانی وەزارەتەکەیانە و کار بۆ دانانی پلان و ستراتیژی ئایندەیی دەکەن بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان.

بەپێی راپۆرتەکانی وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق، بەھۆی سیاسەتی وڵاتانی دراوسێ و گۆڕانکارییە ژینگەییەکان و کەمیی زانیاریی لەبارەی سەرچاوە ئاوییەکانەوە، لە دە ساڵی رابردوودا گەیشتنی ئاو بە عێراق لە وڵاتانی دراوسێوە ٧٠٪ کەمی کردووە و عێراق تەنھا لە ٣٠٪ مافە ئاوییەکانی بەدەستھێناوە.

لە چەند ساڵی رابردوودا تورکیا و ئێران چەند بەنداو و پڕۆژەیەکی ئاودێریی گەورەیان لەسەر رووبارەکان دروستکرد و بەھۆیەوە گەیشتنی ئاو بە عێراق لەو وڵاتانەوە بۆ کەمترین ئاست لە مێژوودا دابەزی.

 بەپێی لێدوانی بەرپرسانی ئاویش لە ھەرێمی کوردستان ھاتنی ئاو لە بەشێک لە رووبارەکان لە ئێرانەوە بۆ ھەرێم گەیشتووەتە سفر. بەپێی پڕۆگرامێکی نەتەوە یەکگرتووەکانیش عێراق لەگەڵ وڵاتانی سوریا و تورکیا و ئێران گفتوگۆ دەکات بۆ رێکخستنی ئاوی رووبارەکانی دیجلە و فورات و ئەو سەرچاوانەی لە ئێرانەوە ھەڵدەقوڵێن.

 

ئەو ژنانە ڕۆژانە لە کاتژمێرەکانی بەیانیەوە زیاتر لە دوو فەردە برنجی ٣٠ کیلۆی و چەندین فەردە پەتاتە و فاسۆلیا لێدەنێن.