ئابووری
بڕی هەناردەی كاڵای ئێران لە دەروازەی باشماخەوە بۆ هەرێم لە ٦٠٪ زیادیكردووە، هەربۆیە بە سێیەم دەروازە لە ئێران دیاریكراوە كە زۆرترین كاڵای تێدا هەناردەكراوە.
حەمید رەزا عەبدولمەلیكی بەڕێوەبەری دەروازەی نێودەوڵەتی باشماخ لەسنوری رۆژهەڵاتی كوردستانەوە رایگەیاند، لە ماوەی دە مانگی ئەمساڵدا دوو ملیۆن و ٢٠٨ هەزار تۆن كاڵا لە باشماخەوە هەناردەی هەرێمی كوردستان كراوە.
ئاماژەی بەوشكرد، بڕی هەناردەی كاڵا لەو دەروازەیەوە بەراورد بە ساڵی رابردوو٦٠٪ زیادیكردووە، ئەوەش وایكردووە باشماخ وەك سێیەم دەروازەی لە ئێران دەستنیشانبكرێت كە زۆرترین كاڵای تێدا هەناردە كرابێت.
بەڕێوەبەری دەروازەی باشماخ دەشڵێت، لە ماوەی ئەو دە مانگەدا ٩٢ هەزار و ٥٠٠ بارهەڵگری لە دەروازەكەدا تێپەڕیون.
نرخی زێڕ نزمترین ئاستی لە ماوەی یەك مانگی رابردوودا تۆماركرد و نرخی مسقاڵێك زێڕ لە هەرێمی كوردستان 18 هەزار دینار دابەزیوە.
دوای گەیشتی نرخی ئۆنسەیەك زێڕ بە 2,790 دۆلار كە بەرزترین ئاستی بوو لە مێژوودا، نرخی ئەو كانزایە ماوەی سێ هەفتەیە لە دابەزیندایە و ئەمڕۆ گەیشتە 2,604 دۆلار كە ئەوەش نزمترین ئاستە لە ماوەی مانگێكدا.
سەركەوتنی دۆناڵد ترەمپ لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا و ئەگەری هێشتنەوەی سودی بانكی لە ئاستێكی بەرزدا و هەروەها بەرزبوونەوەی پێنوێنی دۆلار بەرامبەر شەش دراوە سەرەكییەكە، هۆكاری سەرەكی دابەزینی نرخی زێڕە.
لە بازارەكانی هەرێمی كوردستانیش لە دوو رۆژی رابردوودا نرخی هەر مسقاڵێكی زێڕ 18 هەزار دینار دابەزیوە و لەئێستادا نرخی مسقاڵێك زێڕی عەیارە 21 بە 562 هەزار دینارە.
بریكاری وەزارەتی نەوتی عیراق رایگەیاند، بەرهەمهێنانی غاز لە كەركوك بۆ ٤١٠ ملیۆن پێ سێجا بەرزبوەتەوە و هەوڵدەدەن رێژەكەشی زیاتر بكەن.
د. عزەت سابیر بریكاری وەزارەتی نەوتی عیراق بۆ كاروباری غاز رایگەیاند، بەرهەمهێنانی غاز لەلایەن كۆمپانیای غازی باكورەوە گەیشتوەتە ٤١٠ ملیۆن پێ سێجا و چەندین رێكاریان گرتوەتەبەر بۆ ئەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی غاز زیاتر بكەن و پێداچونەوەش بە دامەزراوە نەوتی و غازییەكاندا دەكەن.
وتیشی، لەو غازە كە بەرهەمدێت بەشێكی غازی وشكە و بەشەكەی تریشی بۆ وێستگەكانی كارەبایە بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا و هاووڵاتیانە.
ساڵی رابردوو عیراق بە بەهای ١٧.٧ ملیۆن دۆلار ئیندۆمی هاوردە کردووە و بانکی فیدراڵیی ئەمریکاش سەری لەو ژمارەیە سوڕماوە.
نەبیل مەرسومی، شارەزای بواری ئابووری لە هەژماری رەسمیی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی فەیسبووک نووسیویەتی، بەپێی داتاکانی دەستەی گشتیی گومرگ، عیراق لە ساڵی رابردوودا لە سەرجەم دەروازە سنوورییەکان جگە لە دەروازەکانی هەرێمی کوردستان، ٦٤ هەزار و ١٨٥ تۆن ئیندۆمی بە بەهای ١٧.٧ ملیۆن دۆلار هاوردەکردووە، کە ئەمەش بەراورد بە ساڵی ٢٠٢٢ بە رێژەی ١٨٪ زیادی کردووە.
ئاماژەی بەوەش کردووە؛ پێدەچێت بەهای هاوردەکردنی ئیندۆمی زۆر زیاتر بێت لەو ژمارەیە و رەنگە لە داهاتوودا ٥٠ ملیۆن دۆلار تێپەڕێنێت.
مەرسومی راشیگەیاند: بانکی فیدراڵیی ئەمریکا سەری لەو ژمارەیە سوڕماوە و پرسیاری ئەوەیان کردووە، کە ئایا عیراقییەکان بەو رادەیە حەزیان لە ئیندۆمییە؟ یاخود ئەمە ئامرازێکە بۆ بردنەدەرەوەی پارە بە قاچاخ.
دوای دواخستنی بڕیاری زیادكردنی ئاستی بەرهەمهێنان لەلایەن ئۆپیك پڵەسەوە، نرخی نەوت زیاتر لە یەك دۆلار بەرزبووەوە.
لە مامەڵەكانی ئەمڕۆی بازاڕی وزەی جیهاندا، نرخی یەك بەرمیل نەوتی برێنت 1.8 دۆلار بەرزبووەوە و گەیشتە 74 دۆلار و 28 سەنت، نرخی نەوتی تەكساسیش 1.20 دۆلار بەرزبوونەوەی تۆماركرد و گەیشتە 70 دۆلار و 69 سەنت.
بەرزبوونەوەی نرخی نەوت دوای ئەوە دێت كە بڕیاربوو ئۆپیك پڵەس كە وڵاتانی هەناردەكاری نەوت و روسیا و هاوپەیمانانی دیكە لەخۆدەگرێت، ئاستی بەرهەمهێنان لە مانگی داهاتوودا بە بڕی 180 هەزار بەمیل لە رۆژێكدا بەرز بكەنەوە، بەڵام ئەو بڕیارەی بۆ مانگێكی دیكە دواخست.
ئەو بڕیارەی ئۆپیك پڵەس پێچەوانەی پێشبینییەكانی بازاڕ بوو، چاوەڕوانیش دەكرێت ئەو رێكخراوە لە سەرەتای مانگی داهاتوو كۆببێتەوە، بۆ دیاریكردنی سیاسەتی بەرهەمهێنانی نەوت لە ساڵی 2025دا.
لیستی موچەی مانگی ١٠ی موچەخۆرانی هەرێم لە بەغدادە و چاوەڕوان دەكرێت سبەینێ وەزارەتی دارایی عیراق وردبینیكردنی لیستەكە دەستپێبكات.
پەیامنێری كوردسات نیوز رایگەیاند، هەفتەی رابردوو وەزارەتی دارایی هەرێم لیستی موچەی بەشێوەی ئەلیكترۆنی و دەستی رەوانەی عیراق كردووە، بەڵام بەهۆی ئەوەی كێشەی تێدابووە وەزارەتی دارایی عیراق لیستەكەی رەوانەی هەرێم كردووەتەوە، رۆژی پێنجشەممەی رابردووش جارێكی تر لیستی ئەلیكترۆنی موچە رەوانەی وەزارەتی دارایی عیراق كراوەتەوە.
وتیشی، چاوەڕوان دەكرێت سبەینێ وەزارەتی دارایی عیراق دەست بە وردبینی لیستی موچە بكات.
ئەوەش لە كاتێكدایە پێشتر حكومەتی هەرێم رایگەیاندبوو لەنێوان ١٨ تا ٢٠ی مانگ لیستی موچە رەوانەی بەغداد دەكرێت، بەڵام چەند مانگێكە لەدوای ٢٠ی مانگ لیستی موچە بە شێوەی ئەلیكترۆنی و بە دەستی رەوانەی بەغداد دەكرێت.
وەزارەتی دارایی هەرێم تا ئێستا هیچ رونكردنەوەیەكی لەبارەی هۆكاری دواكەوتنی دابەشكردنی موچەی مانگی ١٠ نەداوە، بەڵام چەندجارێك جەختیكردووەتەوە لەگەڵ بەغداد رێكەوتوون تا كۆتایی ئەمساڵ سەرجەم كێشەكانی لیستی موچە چارەسەر بكەن.
لە چوارچێوەی پابەندبوونی بە بڕیارەكانی ئۆپێك پڵەس، وەزارەتی نەوتی عیراق، ئاستی وەبەرهێنان و هەناردەكردنی نەوتی بۆ سێ ملیۆن و ٣٠٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە كەمكردەوە.
وەزارەتی نەوتی عیراق لە راگەیەندراوێكدا بڵاویكردەوە، لە چوارچێوەی پابەندبوونی عیراق بە بڕیارەكانی رێكخراوی ئۆپێك و وڵاتانی رێككەوتنی " دی ئۆ سی"، عیراق ئاستی بەرهەمهێنان و هەناردەكردنی نەوتی بۆ سێ ملیۆن و ٣٠٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە كەمكردووەتەوە، جگە لە كەمكردنەوەی بەكارهێنانی نەوت لەسەر ئاستی ناوخۆ.
راشیگەیاند، كەمكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە عیراق بۆ چەند مانگی داهاتوو بەردەوام دەبێت بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەو زیادەیەی لە چەند مانگی رابردوودا بەرهەمهێنراوە.
وەزارەتی نەوتی عیراق راشیگەیاندووە، ئامانج لە گرتنەبەری ئەو رێوشوێنە بەرزكردنەوەی هاوسەنگی و سەقامگیری نرخی نەوت لەسەر ئاستی جیهان.
داهاتی نانەوتی ئەم هەفتەیەی سنوری پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕین زیاتر لە ١٥ ملیار دینارە و بەراورد بە هەفتەی رابردوو دوو ملیار دینار كەمیكردووە.
ماڵپەری شەفافیەت كە چاودێری داهاتی نانەوتی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی ڕاپەڕین و گەرمیان دەكات بڵاویكردەوە، داهاتی ئەم هەفتەیە واتە لە ٢٦ی ١٠ەوە تا ئەمڕۆ، زیاتر لە ١٥ ملیار و ٢٤٥ ملیۆن دینار و ١٢٠ هەزار و ٩٤٨ دینار بووە كە ٩٣%ی نەختینە و ٧%ی چەك بووە.
داهاتەكە بەراورد بە هەفتەی رابردوو ١٣.٣٦% واتە بەبڕی دوو ملیار دینار دابەزیوە، كە لەوهەفتەیەدا داهاتەكە زیاتر لە ١٧ ملیار دینار بووە.
بەپێی ماڵپەری شەفافیەت، داهاتی نانەوتی ئەم هەفتەیەی سنوری پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕین لەسەرەتای ئەمساڵەوە تا ئێستا، زیاتر لە ٧٧٨ ملیار و ٣١٧ ملیۆن دینار بووە و بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی رابردوو زیاتر لە سەدا ٣٣ كەمیكردووە.
بەھۆی ھێوربونەوەی رەوشی رۆژھەڵاتی ناوەراست، نرخی نەوت دابەزینی گەورەی تۆمارکرد و زیاتر لە ٣ دۆلار دابەزی.
رۆژی دوو شەممە لەگەڵ کردنەوەی بازارەکانی ئاسیا نرخی نەوت دابەزینی بەخۆیەوە بینی، ھەر بەرمیلێک نەوتی برێنت سێ دۆلار و ٤٥ سەنت دابەزی و بە ٧٢ دۆلار و ٦٥ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، نرخی یەک بەرمیل نەوتی تەکساسیش سێ دۆلار ٣٦ سەنت دابەزی و گەیشتە ٦٨ دۆلار و ٤٢ سەنت.
چاودێرانی بازاری نەوت دەڵێن، ھۆکاری دابەزینی نرخی نەوت گەڕانەوەی جۆرێک لە سەقامگیرییە بۆ رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و کەمبوونەوەی ئاڵۆزییەکان، لەدوای ھێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران و نەکردنە ئامانجی دامەزراوە نەوتییەکان.
نرخی دینار بەرانبەر دۆلار لە بەرزبوونەوە بەردەوامە و ١٠٠ دۆلار لەکاتی داخستنی بازاڕدا بۆ ١٥٠ ھەزار و ٧٠٠ دینار دابەزی.
بەھای دۆلار ئێوارەی ئەمڕۆ لەکاتی داخستنی بازاڕدا بە ١٥٠ ھەزار و ٧٠٠ دینار مامەڵەی پێوەکرا و بەراورد بە نرخی دوێنێ ھەزار دینار دابەزیوە.
بەھای دۆلار ماوەی نزیکەی ھەفتەیەکە لەدابەزین بەردەوامە.
بانکی ناوەندی عیراق رۆژی یەکشەممە، بڕی ٢٦٧ ملیۆن و ٥٠٩ ھەزار دۆلاری خستوەتە بازاڕەوە، لەو بڕە پارەیە ٦ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش بووە، ئەوەی تری بەشێوەی حەواڵەبووە.
بەهۆی گرژی و ئاڵۆزییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە نرخی نەوت ناسەقامگیرە و بەراورد بە هەفتەی رابردووش بەرزبووەتەوە.
ئەمڕۆ لەگەڵ كردنەوەی بازاڕی وزەی جیهان، بەراورد بە هەفتەی رابردوو نرخی نەوت بەرزبووەوە و یەك بەرمیل نەوتی خاوی برێنت هەشت سەنت بەرزبووە كە دەكات ٠.١١ ٪ و گەیشتە ٧٣ دۆلار و ١٤ سەنت، نرخی یەك بەرمیل نەوتی خاوی تكساسیش دە سەنت بەرزبووەوە كە دەكاتە٠.١٤٪ گەیشتە ٦٩.٣٢ دۆلار بۆ یەك بەرمیل.
میدیاكانی ئەمریكا هۆشكاری ناجێگیری و ناسەقامگیری نرخی نەوتیان بۆ شەڕۆ و ئاڵۆزییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گەڕاندووەتەوە لە نێوان ئیسرائیل و ئێران و حەماس و بزوتنەوەی حەماس و جەختیانكردووەتەوە، لەگەڵ هێوربوونەوەی رەوشەكە، نرخی نەوتیش زیاتر بەرزدەبێتەوە.
لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکانی وزەی جیھان، نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت کە پێوەرێکی جیھانییە ٥١ سەنت واتە ٠.٧١% بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٢ دۆلار و ٤٩ سەنت، نرخی نەوتی تەکساسیش ٤٣ سەنت واتە ٠.٦٣% بەرزبووەوە و گەیشتە ٦٨ دۆلار و ٦١ سەنت بۆ ھەر بەرمیلێک.
بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بەھۆی ئاڵۆزییەکانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاستەوەیە، بە تایبەت لەگەڵ زیادبوونی بۆردوومانەکانی ئیسرائیل بۆ سەر حزبوڵا و حوسییەکان.
بڕیاریشە ئەمڕۆ جیروم پاول سەرۆکی ئەنجومەنی یەدەگی فیدراڵی ئەمریکا وتەیەک پێشکەش بکات کە چاوەڕواندەکرێت کاریگەری لەسەر بازاڕی دراو و نەوت دروستبکات.
ئاژانسی ھەواڵی فرانس پرێس بڵاویکردەوە، وەفدی بزوتنەوەی حەماس و قەتەر و ئەمریکا گەیشتوونەتە قاھیرەی پایتەختی میسر، بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان سەبارەت بە ئاگربەست لە غەززە.
ئاژانسی ھەواڵی رۆیتەرزیش بڵاویکردەوە، جێگری سەرۆکی حەماس سەرکردایەتی وەفدی بزووتنەوەکەی دەکات، بەڵام ئیسرائیل نیازی نییە ھیچ وەفدێک بنێرێتە قاھیرە، تا ئەو کاتەی لیستی ناوی ئەو بارمتانەی بەدەستدەگات کە ھێشتا زیندوون و لە غەززەن.
ھاوکات سەرکردەیەکی حەماس کە ناوەکەی ئاشکرا نەکردووە بە فرانس پرێسی وتووە، ئەگەر بێتو ئیسرائیل رەزامەندی بدات لەسەر داواکارییەکانیان، ئەوا دەکرێت لە ماوەی ٢٤ بۆ ٤٨ سەعاتدا ئاگربەست لە غەززە رابگەیەندرێت.
ئەو کۆمەڵەیە کە بە "ئەپیکور" ناسراوە لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لێدوانەکانی ئەم دواییانەی لێپرسراوانی عێراق کە دەڵێن رێککەوتن کراوە سەبارەت بە ھەناردەکردنەوەی نەوتی ھەرێمی کوردستان لەڕێگەی بۆری نەوتی عێراق_تورکیا، ھیچ بنەمایەکیان نییە، ناشزانن پاڵنەری پشت ئەو لێدوانە ھەڵانە چین.
راشیگەیاند، تائێستا ھیچ پێشنیازێک لەلایەن حکومەتی عێراق و حکومەتی ھەرێم نەخراوەتەڕوو ھیچ رێککەوتنێکیش نەکراوە، مانگانەش عێراق بەھۆی راگرتنی ھەناردەی نەوتی ھەرێمەوە یەک ملیار دۆلار زیانی بەردەکەوێت.
ئەپیکور ئاماژەی بەوەشدا، لە رۆژانی ٧ و ٩ی کانونی دووەمی ئەمساڵدا، کۆبوونەوە لەنێوان نوێنەرانی حکومەتی عێراق و ھەرێمی کوردستان و کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت لە بەغداد کراوە، بەڵام تا ئێستا ھیچ بەرەوپێشچوونێک نییە، ئامادەشن بۆ کۆبوونەوەی دیکە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان بە خێرایی، کە سودی بۆ ھەمووان ھەبێت.
ئەو ئەندامانەی ئەنجومەنی نوێنەران لە یاداشتێکدا کە ئاڕاستەی سودانیان کردووە جەختیان کردووەتەوە بەپێی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی پێویستە مووچەی سێ مانگی ساڵی رابردوی فەرمانبەرانی ھەرێمی کوردستان خەرج بکرێت.
د.بڕیار رەشید، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران کە ئیمزای لەسەر یاداشتەکە کردووە بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لە یاداشتەکەدا پاڵپشت بە بڕیارەکەی ھەفتەی رابردوی دادگای فیدڕاڵی، داوایانکردووە بۆ ھەر مانگێک ٦١٨ ملیار دینار بۆ موچەی فەرمانبەران رەوانەی ھەرێم بکرێت، ئومێدیشیان ھەیە کە حکومەتی فیدڕاڵ بڕیار لەسەر پێدانی ئەو سێ موچەیە بدات.
٢١ی ئەم مانگە دادگای فیدڕاڵی سکڵای تایبەت بە مووچەی فەرمانبەرانی ھەرێمی یەکلاکردەوە و رایگەیاند، ئەگەر ھەرێم پابەند نەبوو بە بڕگەی دووەمی مادەی (١٢) لەیاسای بودجەی گشتی فیدراڵی، پێویستە خەڵکی کوردستان بێ بەش نەکرێت لە قوتی ڕۆژانەو سەرچاوەی بژێویی.
بەرەبەیانی ئەمڕۆ نرخی خاوی برێنت ٤٤ سەنت بۆ ھەر بەرمیلێک دابەزی و ھەر بەرمیلێک بە ٨٣ دۆلار و ٢٣ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، ھەروەھا نەوتی رۆژئاوای تەکساس ٤٥ سەنت دابەزی و بە ٧٨ دۆلار و ١٦ سەنت مامەڵەی پێوەکرا.
ئیدارەی ڕاگەیاندنی وزەی ئەمەریکا ڕۆژی پێنجشەممە بڵاویکردەوە، ھەفتەی ڕابردوو، ئاستی کۆگاگردنی نەوتی خاو لە ئەمریکا بە بڕی ٣.٥ ملیۆن بەرمیل بەرزبووەتەوە و گەیشتووەتە ٤٤٢.٩ ملیۆن بەرمیل.
کریستوفر والەر، ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەرانی یەدەگی فیدراڵی ئەمریکا ڕایگەیاند، بڕیاردەرانی بانکی ناوەندی ئەمریکا پێویستە کەمکردنەوەی ڕێژەی سوود دوابخەن بۆ لانیکەم دوو مانگی دیکە، بەوپێیەش ھێشتنەوەی ڕێژەی سوود لە ئاستێکی بەرزتر بۆ ماوەیەکی درێژتر دەبێتە ھۆی خاوبوونەوەی گەشەی ئابووری، ئەمەش خواست لەسەر نەوت سنووردار دەکات.