ئابووری
کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان (ئەپیکور) لە نوسراوێکدا کە ئاڕاستەی سیناتۆر ریچارد جەی دوربین، ئەندامی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکای کردووە، ئەوەی خستوەتەڕو، داوا دەکات لەمیانەی بەشدارییان لە کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن لە ئەڵمانیا، ئەمریکا فشار بخاتەسەر لێپرسراوانی عێراق و ھەرێم تا ھەناردەی نەوتی کوردستان دەستپێبکاتەوە.
باسی لەوەشکردووە، ١١ مانگە ھەناردەی نەوتی کوردستان راگیراوە و حکومەتی عێراق بەمەبەست رێگری لە بەرھەمھێنانی نەوتی کوردستان دەکات بەوھۆیەش مانگانە ملیارێک دۆلار لەدەستچووە، بۆیە داوا دەکەن پرسی دووبارە دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوت لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی عێراق گفتوگۆی لەسەر بکرێت.
ئارتیۆم ستودینکۆڤ، لێپرسراوی فەرمانگەی ئەوروپا لە وەزارەتی دەرەوەی روسیا بە میدیاکانی وڵاتەکەی راگەیاندووە، ساڵی رابردوو ئیسپانیا و فەڕەنسا و بەلجیکا پێکەوە بە بەھای زیاتر لە چوار ملیار و ٦٠٠ ملیۆن یۆرۆ غازیان لە مۆسکۆ کڕیووە.
ئەوەشی خستوەتەڕو، لەو ساڵەدا ھەناردەی غازی شلی وڵاتەکەی بۆ فەڕەنسا بە ڕێژەی ٤١% زیادیکردووە و دوای چینیش، ئیسپانیا و فەڕەنسا گەورەترین کڕیاری غازی شلی روسیا بوون.
زیادبوونی خواست لەسەر غازی روسیا لەلایەن وڵاتانی ئەوروپاوە لەکاتێکدایە بەھۆی زیادبوونی گرژییەکانەوە، قەتەر بڕیاریداوە بە کاتی ھەناردەی غازی شل لەرێگەی دەریای سورەوە رابگرێت.
پێشتریش بەھۆی جەنگی روسیا و ئۆکراینەوە زۆرینەی وڵاتانی ئەوروپا بڕیاریاندا غاز لە رووسیا نەکڕن.
کۆمپانیای دانەغاز راپۆرتی دارایی ساڵی ٢٠٢٣ی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، کۆی گشتی داھاتی کۆمپانیاکە لە ساڵی رابردوو گەیشتووەتە ١٦٠ ملیۆن دۆلار، کە لە ساڵی ٢٠٢٢ کۆی گشتی داھاتەکەیان ١٨٢ ملیۆن دۆلار بووە و بەڕێژەی ٢٠٪ دابەزینی تۆمارکردووە. ھۆکاری دابەزینی داھاتەکەشی بۆ دابەزینی نرخی فڕۆشتن دەگەڕێتەوە، بەڵام زیادبوونی ئاستی بەرھەمھێنان لە ھەرێمی کوردستان و عێراق و کەمبوونەوەی خەرجی بەکاربردن بەشێک لەو کەمکردنەی بۆ پڕکردووەتەوە.
وتیشی، تێکڕای بەرھەمھێنانی غاز لە ھەرێمی کوردستان لەو ساڵەدا بەڕێژەی ٨٪ بەرزبووەتەوە، کە ئاستی بەرھەمھێنانی کۆمپانیاکە لە چارەکی چوارەمی ساڵی رابردوو، گەیشتووەتە ئاستی پێوانەیی و بەرھەمھێنانی غاز لە رۆژێکدا ٥٢٠ ملیۆن پێ سێجا بووە.
لە راگەیەندراوەکەدا ئەوەشخراوەتەڕوو، میکانیزمێکی نوێی پارەدان لە ھەرێمی کوردستان خراوەتەکار، بۆ گرەنتی کردنی شایستە داراییەکان بە سیستمێکی رێکخراو.
ھەروەھا پڕۆژەی پەرەپێدانی کێڵگەی کۆرمۆر بەرەوپێشچووە و شەش بیری نوێیان لە چوارچێوەی ئەو پڕۆژەیە ھەڵکەندووە.
عەلی عەلاق پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق پێشوازی لە وەفدێکی بانکی نێودەوڵەتی کرد بە سەرۆکایەتی بەڕێوەبەری نوسینگەی بانکی نێودەوڵەتی لە عێراق و ھەردوولا باسیان لە بەرزکردنەوەی ھاریکاری دووقۆڵی نێوان بانکی ناوەندی عێراق و بانکی نێودەوڵەتی کرد.
بەپێی راگەیەندراوێکی بانکی ناوندی، لە کۆبوونەوەکەدا تاوتوێی پڕۆژەکانی پارەدانی ئەلیکترۆنی و گشتگیری دارایی و بەرنامەکانی چاکسازی بۆ بەرزکردنەوەی سەقامگیری و گەشەپێدانی کەرتی دارایی لە عێراق کراوە.
بەپێی راگەیەندراوەکە، ھەردوولا باسیان لە پاڵپشتی بانکی نێودەوڵەتی کردووە بۆ پێدانی ڕاوێژ لە دامەزراندنی بانکی ڕیاز کە تایبەتە بە دابینکردنی دارایی پڕۆژە بچووکەکان لە عێراق، بە پاڵپشتی کۆمپانیای دارایی نێودەوڵەتی.
دەشڵێت، وەفدی بانکی نێودەوڵەتی ستایشی ڕێکارەکانی بانکی ناوەندی عێراقی کردووە لە ئاسانکاری گواستنەوەی دارایی بۆ توێژە جیاوازەکانی عێراق و دووپاتیکردەوە ژێرخانی سیستمی پارەدانی ئەلیکترۆنی و سیستمی پرۆگرامسازی لە عێراق لە باشترین سیستمەکانی ناوچەکەن.
ئەمڕۆ لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکاندا، نرخی نەوتی برێنت بەرێژەی لەسەدا ٠.٥ بەرزبووەوە و نرخی ھەر بەرمیلێک نەوت گەیشتە ٧٨ دۆلار و ٩٧ سەنت.
ھەروەھا نرخی نەوتی تەکساسیش ٤١ سەنت بەرێژەی لەسەدا ٠.٦ بەرزبووەوە و نرخی بەرمیلێک گەیشتە ٧٣ دۆلار و ٧٢ سەنت.
بە وتەی شارەزایانی ئابوریش، ھۆکاری بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، بۆ ئەو پێشبینیانە دەگەڕێتەوە کە لەبارەی کەمبونەوەی ئاستی بەرھەمھێنانی نەوتی ئەمریکاوە کراون.
بەپێی نوسراوێکی رەسمی بانکی ناوەندی عێراق، ھەشت بانکی عێراقی بەشداریکردنیان لە پەنجەرەی کڕین و فرۆشتنی دراوی بیانی لێ قەدەغەکراوە و رێگەپێدراو نین بە کڕین و فرۆشتنی دراوی بیانی.
بانکەکان پێکھاتوون لە: بانکی وەبەرھێنانی عێراقی و بانکی کوردستانی نێودەوڵەتی ئیسلامی و بانکی یەکێتی عێراق، بانکی ھودا و بانکی وەبەرھێنانی نێودەوڵەتی ئاشور و بانکی باشوری ئیسلامی بۆ وەبەرھێنان و دارایی و بانکی ئیسلامی عەرەبی لەگەڵ بانکی بازرگانی حامورابی.
حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق دوای کۆتاییھاتنی کۆبوونەوەی لیژنەی وەزاری ئۆپیک پڵەس تایبەت بە چاودێری نرخی نەوت کە بەشێوەی ئۆنلاین بەڕێوەچوو، باسی لەوەکرد، بەمەبەستی پاراستنی ھاوسەنگی لە خواست و خستنەڕوی نەوت لە بازارەکانی جیھان، ئۆپیک پڵەس بڕیاریدا بۆ دوو مانگی داھاتوو ھەناردەی نەوت بەجێگیری بھێڵێتەوە.
وتیشی، سەرەتای مانگی نیسانی ئەمساڵ جارێکی دیکە لیژنەکەیان ھەڵسەنگاندن بۆ نرخی نەوت لە بازارەکانی جیھاندا دەکات، لەسەر ئەو بنەمایەش راسپاردەی خۆی بۆ کەمکردنەوە یان زیادکردنی بەرھەمھێنانی نەوت پێشکەش بە وەزیرانی نەوتی وڵاتان دەکات.
ئەمرۆ نرخی ھەر بەرمیلێک نەوتی برێنت کە پێوەرێکی جیھانییە لە بازارەکانی جیھاندا ٨٣ سەنت بەرزبۆتەوە و گەیشتۆتە ٨٤ دۆلار و ٣٨ سەنت و نرخەکەی بەراورد بە رۆژێک پێشتر بەرێژەی لە سەدا ١ زیادیکردوە.
ھەروەھا نرخی نەوتی تەکساس بە بڕی ٧٨.٧٩ سەنت بەرزبۆتەوە و نرخی ھەر بەرمیلێک لەو نەوتە گەیشتۆتە ٧٨ دۆلار و ٧٩ سەنت .
ھۆکاری بەرزبونەوەی نرخی نەوتیش بۆ ئەو ھێرشە موشەکییە دەگەرێندرێتەوە کە لە دەریای سور کرایە سەر کەشتیەکی سوتەمەنی سەر بە کۆمپانیای ترافیجورا و دوای ئەو ھێرشەش کۆمپانیاکە رایگەیاند، مەترسییە ئەمنییەکان ھەڵدەسەنگێنن ، پێش ئەوەی بەردەوامیی بە کارەکانیان بدەن لە دەریای سوردا .
ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، بەھۆی کردنە ئامانجی کەشتی نەوتھەڵگری بەریتانی بەناوی مارلین لواندا کە کەنداوی عەدەن کە بەتەواوی تێکشکا و سوتا، نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھان ئاستێکی پێوانەیی لە ماوەی دوو مانگی رابردوودا تۆمارکرد و نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت ٨٣ دۆلاری تێپەڕاند.
ئاماژە بەوەشکراوە، نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت یەک دۆلار و ١٢ سەنت بەرزبووەتەوە کە دەکاتە ١.٣٦٪و نرخەکەی گەیشتووەتە ٨٣.٥٥ دۆلار، نرخی نەوتی خاوی تەکساسیش ٦٥ سەنت بەرزبووەتەوە کە دەکاتە ٠.٨٤٪ و گەیشتووەتە ٧٨.١ دۆلار.
کۆمپانیای ئەبوزەبی نیشتمانی بۆ وزە کە بە کۆمپانیای "تاقە" ناسراوە، ئامادەکاری دەکات بۆ فڕۆشتنی پشکەکەی لە کێڵگەی ئەتروش بۆ نەوت.
کۆمپانیاکە رایگەیاندووە، رێککەوتنێکی کۆتاییان لەگەڵ کۆمپانیای جەنەراڵ ئێکسپلۆرەیشن پارتنەرز کردووە بۆ فڕۆشتنی تەواوی پشکەکانی لەو کێڵگە نەوتییە، بەڵام وردەکاری زیاتری نەخستووەتەڕوو.
کۆمپانیای تاقە بەڕێژەی ٥٣.٢% پشکی بەکاربردنی لە کێڵگەکە کڕیبوو، لە بەرامبەر ٦٠٠ ملیۆن دۆلار لە کۆمپانیای جەنەراڵ ئێکسپلۆرەیشن.
کێلگەی ئەتروش کە دەکەوێتە نزیک ھەولێر، لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٩ نزیکەی ٥٠ ھەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی بەرھەمدەھێنا.
فەرمانگەی زانیارییەکانی وزەی ئەمریکی بڵاویکردۆتەوە، ھاوردەی نەوتی ئەمریکا لە ھەفتەی رابردوودا لە ٩ وڵاتەوە بووە و گەیشتۆتە ٦ ملیۆن و ٢٠١ بەرمیل نەوت لە رۆژێکدا.
ھەناردەی نەوتی عێراقیش بۆ ئەمریکا لەو ھەفتەیەدا رۆژانە ٦٤ ھەزار بەرمیل بووە کە بەراورد بە ھەفتەیەک پێشتر بە بڕی ١٢٨ ھەزار بەرمیل کەمیکردوە، چونکە لەو کاتەدا تێکرای ھەناردەی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا ١٩٢ ھەزار بەرمیل بووە لە رۆژێکدا .
عەتوان عەتوانی، سەرۆکی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ھەفتەی داھاتوو ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق کۆدەبێتەوە و لە کۆبوونەوەکەدا ھەمواری یاسایی بوودجەی ساڵی ٢٠٢٤ دەخرێتەروو و تاوتوێی ئەو بڕگە و ماددانەی یاساکە دەکرێت، کە پێویستییان بە ھەموارکردنەوەیە.
ئەوەشی خستەڕوو، ھەفتەی داھاتوو ئەنجومەنی وەزیران دوای کۆبوونەوەکە ھەمواری یاسای بوودجەی ساڵی ٢٠٢٤ رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران دەکات بۆ پێداچوونەوە و دواتر پەسەندکردنی.
عەدنان ئەسعەد، بەڕێوەبەری بەشی تەکنیکی بانکی ناوەندی عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، حکومەتی فیدراڵ جددییە لە بەرەوپێشبردنی کەرتی دارایی و بانک و ھەنگاونان بەرەو پارەدانی ئەلیکترۆنی لە عێراق و بە ھەماھەنگی لەگەڵ دامەزراوە داراییە نێودەوڵەتییەکان سەرجەم کێشە و گرفتەکانی سەکۆی پارەدانی ئەلیکترۆنییان چارەسەرکردووە، ئەوەش سەقامگیری ئابووری زیاتر بۆ وڵاتەکە دەستەبەر دەکات.
بەڕێوەبەری بەشی تەکنیکی بانکی ناوەندی جەختیلەوەشکردەوە، ساڵی ٢٠٢٤ کەرتی دارایی و بانک لە عێراق بەرەوپێشچوونی بەرچاو بەخۆیەوە دەبینێت و دەچێتە قۆناغێکی نوێیوە.
وەزیری وزەی تورکیا لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، لە سەرەتای مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی رابردووەوە، بۆرییەکانی نەوت ئامادەن بۆ دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوتی ھەرێمی کوردستان، بەڵام تائێستا ھەناردەکردنە دەستی پێنەکردووەتەوە.
وتیشی، لە ئێستادا ھیچ بەربەستێکی تەکنیکی و ھونەری لەبەردەم ئەو پڕۆسەیە نییە، بەڵام ناکۆکییەکانی نێوان ھەرێم و عێراق ھۆکارن بۆ راگرتنی ھەناردەی نەوت تا ئەم ساتە.
جەختیشی کردەوە لەوەی، ئەوان ھانی ھەرێم و بەغداد دەدەن بۆ ئەوەی کێشە ھەڵپەسێردراوەکانی نێوانیان چارەسەر بکەن و ھەناردەکردنەوەی نەوت دەستپێبکەنەوە، بۆ ئەو مەبەستەش لە پەیوەندی بەردەوامدان.
تورکیا لە ٢٥ی ئاداری ساڵی رابردووەوە لەسەر بڕیارێکی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی کە بارەگاکەی لە پاریسە، ھەناردەی نەوتی ھەرێمی راگرت.
ئاژانسی بلومبێرگ بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ بە کاریگەری کەمبوونەوەی نەوت لە کۆگاکانی ئەمریکا، نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت بە نزیکەی ٢٪ بەرزبووەوە و گەیشتە نزیکەی ٧٨ دۆلار، نرخی بەرمیلێک نەوتی تەکساسیش بە ٧٢ دۆلار مامەڵەی پێوەکراوە.
پەیمانگای پترۆلی ئەمریکیش بڵاویکردەوە، کۆگاکانی وڵاتەکەی ٥.٢ ملیۆن بەرمیل نەوت لە ھەفتەی رابردوودا کەمیکردووە، ئەوەش ھۆکار بووە بۆ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھاندا.
ئاژانسی زانیارییەکانی وزەش پێشبینییەکانی خۆی بڵاوکردووەتەوە و رایگەیاندووە، خواستی جیھانی لەمساڵدا ١٢٠ ھەزار بەرمیل لە رۆژێکدا تێدەپەڕێنێت، پێشبینیشی کردووە نرخی نەوتی برێنت لە مانگی ئاداری داھاتوودا بگاتە ٨٥ دۆلار.
ئیدارەی زانیاری وزەی ئەمریکا رایگەیاند، ھەفتەی رابردوو لە نۆ وڵاتەوە نەوتیان ھاوردە کردووە کە رۆژانە ٥.٩٠٩ ملیۆن بەرمیل بووە و ھاوردەکردنی نەوتیش بە بەراورد بە ھەفتەی پێشووتر یەک ملیۆن و ٣٧ بەرمیلی رۆژانە زیادیکردووە و کەنەداش لە پلەی یەکەمی ئەو وڵاتانەدایە کە زۆرترین نەوتی بۆ ئەمریکا ھەناردە کردووە کە رۆژانە ٣.٧٩٦ ملیۆن بەرمیل بووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەناردەی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا لە ھەفتەی رابردوودا رۆژانە ٢٣٩ ھەزار بەرمیل بووە و پێش سعودیە کەوتووە کە رۆژانە ١٣٩ ھەزار بەرمیل نەوتی بۆ ئەمریکا ھەناردە کردووە.