ئابووری
ئەمرۆ لەگەڵ کردنەوەی بازاڕدا نرخی نەوت جارێکی دیکە دابەزینی بەخۆیەوە بینی و یەک بەرمیل نەوتی پرێنت بە ٧٩ دۆلار و ٤٨ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، ھەروەھا بەرمیلێک نەوتی تەکساسیش بە ٧٥ دۆلار و ٢٥ سەنت مامەڵەی پێوەکرا.
لە دوای سێ مانگ، نرخی نەوت لە جیھاندا بە ریِژەی ٧٪ نرخەکەی لەدەستدا، ئەوەش بە ھۆی بەردەوامی شەڕی ئیسرائیل و حەماس و ھەروەھا لەئەنجامی پەرەسەندنی نیگەرانییەکان سەبارەت بە لاوازی خواست، نرخی نەوت بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە.
ئەمڕۆ لە بازاڕەکانی جیھان نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت ٢٥ سەنت دابەزی و بە ٨١ دۆلار و ٣٦ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، نرخی نەوتی تەکساسیش ٣٥ سەنت دابەزینی تۆمارکرد و بە ٧٧ دۆلار و ٢ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، کە ئەوەش نزمترین ئاستە لە ٢٤ی مانگی تەممووزەوە تۆماربکرێت.
پەیمانگای پترۆڵی ئەمریکی رایگەیاندووە، کۆگاکانی نەوتی خاوی ئەمریکا بە نزیکەی ١٢ ملیۆن بەرمیل لە ھەفتەی رابردوودا زیادیکردووە، ئەوەش ئاماژەیەکە بۆ کەمبوونەوەی خواست لەسەر نەوت. پێشبینیشیکردووە تا کۆتایی ئەمساڵ قەبارەی بەکارھێنانی نەوتی ئەمریکا ٣٠٠ ھەزار بەرمیل لە رۆژێکدا کەمبکات.
ھاوکات داتاکانی چین کە گەورەترین بەکاربەری نەوتە لە جیھاندا، گومانی لەسەر پێشیبینی و خواست لەسەر نەوت دروستکردووە.
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، ئەمڕۆ لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکانی ئاڵوگۆڕی دراو لە ھەرێمی کوردستان بەھای دیناری عێراق بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی زیاتر دابەزی و ١٠٠ دۆلار بە ١٦٤ ھەزار و ٥٠٠ دینار مامەڵەی پێوەدەکرێت.
ھاوکات، د. خالید حەیدەر پسپۆڕی بواری ئابووری بە کوردسات نیوزی وت، ناجێگری دۆخی سیاسی عێراق و خۆپیشاندانی لایەنگرانی سەدر دژی ھاتنی بلینکن شڵەژاوی لەنیو بازاڕەکانی عێراقدا دروستکردووە، ئەوەش یەکێکبوو لەو ھۆکارانەی وایکرد لە ماوەکی کەمدا بەھای دینار بەرامبەر بە دۆلار بە ڕیژەیەکی بەرچاو داببەزێت.
وتیشی، ڕێکارەکانی بانکی ناوەندی توندتر بوونەتەوە و ئەوەش وایکردووە ھاووڵاتیان دۆلاری زیاتر ھەڵبگرن، بەڵام لە دوای ساڵی تازەوە بڕیارە ھەموو مامەڵەیەک بە دۆلارەوە ڕابگیرێت، بۆیە پێشبینیدەکرێت لە دوای جێبەجێکردنیەوە بەھای دینار بەرامبەر دۆلار بەرزببێتەوە بۆ نزیک ئەو نرخەی بانکی ناوەندی عێراق جێگیریکردووە.
ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، نرخی نەوت لە بەرزبوونەوە بەردەوامە، ئەوەش بە ھۆکاری ئەو جەنگەی لە نێوان ئیسرائیل و حەماسدا ھەیە و مەترسی ھەیە لەوەی بۆ خۆرھەڵاتی ناوەڕاست پەلبکێشێت و کاریگەری زیاتری لێبکەوێتەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت ٩٤ سەنت بەرزبووەتەوە و بە ٩٣ دۆلار و ٣٢ سەنتەوە مامەڵەی پێوەکراوە، نرخی نەوتی تەکساسیش یەک دۆلار و ٤١ سەنت بەرزبووتەوە و بە ٩٠ دۆلار و ٧٨ سەنت بووە.
ئەمڕۆ نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیھان شەش سەنت بەرزبوونەوەی تۆمارکرد و گەیشتە ٩٠ دۆلار و ٩٨ سەنت، نرخی نەوتی تەکساسیش ١١ سەنت زیادیکرد و بە ٨٩ دۆلارو ٣٤ سەنتەوە مامەڵەی پێوەکراوە.
بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بەھۆی کۆبوونەوەی لیژنەی وزاری رێکخراوی ئۆپیک پڵەسە، کە بڕیارە ئەمڕۆ کۆببنەوە و چاوەڕواندەکرێت لەسەر ھەمان سیاسەتی بەرھەمھێنان بمێننەوە بەبێ گۆڕانکاری. ئەوەش دوای ئەوەی سعودیە و روسیا کە ئەندامی ئۆپیک پڵەسن و دوو بەرھەمھێنەری سەرەکی ئەو رێکخراوەن، کەمکردنەوەی بەرھەمھێنانیان تا کۆتایی ئەمساڵ درێژکردەوە.
محەمەد رەزوانی فەڕ، سەرۆکی بەرژەوەندییە گومرگییەکانی ئێران، بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاند، لە ماوەی مانگی ئادار بۆ مانگی ئەیلوولی ئەمساڵ، بە بەھای ٥٤ ملیار و ٦٠٠ ملیۆن دۆلار، ٨٥ ملیۆن و ٣٠٠ ھەزار تۆن، کاڵایان ھەناردەی دەرەوە کردووە.
راشیگەیاند، لەو کاڵا نانەوتییانەی ھەناردەی دەرەوە کراون، ٢٦ ملیۆن و ٨٠٠ ھەزار تۆن، لە بەرھەمە پترۆکیماییەکانی وەک غازیان ھەناردەی دەرەوە کردووە، داھاتەکەشی گەیشتووەتە ١٠ ملیار و ٦٠٠ ملیۆن دۆلار.
وتیشی، چین یەکەمین وڵات بووە، زۆرترین کاڵای لە ئێران کڕیووە، بەدوایدا عێراق پلەی دووەم و ئیمارات سێیەم و تورکیا چوارەم و ھیندستان پێنجەم وڵات بوون، کە زۆرترین کاڵایان لە ئێران کڕیووە.
میدیاکانی رۆژئاوای کوردستان بڵاویانکردەوە، دوای دوو ساڵ لە داخستنی حکومەتی سوریا بڕیاریداوە دەروازەی ئەبو کەھف لەنێوان شارۆچکەی مەنبجی ئیدارەی خۆسەری و ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی دیمەشق بکاتەوە بەمەبەستی ئاسانکاری ھاتووچۆی ھاوڵاتیان و ئاڵوگۆڕی بازرگانی.
لە دوای داخستنی دەروازەی ئەبو کەھف، لە دوو ساڵی رابردودا ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە دەروازەی تەبقەی دەوروبەری پارێزگای رەققە لە نێوان ھەردوولادا بەردەوام بووە.
پێشتر ئیدارەی رۆژئاوای کوردستان حکومەتی سوریای تۆمەتبارکردبوو بە بەکارھێنانی دەروازەکان بۆ بەمەبەستی سیاسی و فشارخستنە سەر ئیدارەی خۆسەری لەپێناو سازشپێکردن لە ماف و داواکارییەکانی.
ئەمڕۆ لە بازارەکانی جیھاندا، نرخی بەرمیلێک نەوتی برینت لە ٩٧ دۆلارەوە دابەزی بۆ ٩٥ دۆلار و حەوت سەنت، بەرمیلێک نەوتی تەکساسیش لە ٩٤ دۆلارەوە دابەزی بۆ ٩١ دۆلار و ٨٠ سەنت.
نرخی نەوت لە یەک ھەفتەدا بە رێژەی لە ٣% بەرزبووەتەوە، رۆژی پێنج شەممە گەیشتە بەرزترین ئاست لە ماوەی ١٠ مانگی رابردوودا، پێشبینیش دەکرێت نرخی نەوت بگاتە ١٠٠ دۆلار.
ھۆکاری بەرزبونەوەی نرخی نەوت لە بازارەکانی جیھاندا دەگەڕێتەوە بۆ زیادبونی چالاکیەکانی پاڵاوگەکانی نەوتی ئەمریکا، بڕیارەکەی سعودیەو روسیا بۆ کەمکردنەوەی بەرھەمی نەوت تا کۆتایی ئەمساڵ.
لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکانی جیھاندا، دوای بڕیارەکەی مۆسکۆ بۆ قەدەغەکردنی کاتی ھەناردەکردنی سوتەمەنی بۆ چەند وڵاتێک، ئەوەش بوە ھۆکاری ئەوەی جارێکی تر نرخی نەوت بەرزبێتەوەو نرخی بەرمیلێک نەوتی برینت گەیشتە ٩٣ دۆلار و ٦٩ سەنت و بەرمیلێک نەوتی تەکساسیش گەیشتە ٩٠ دۆلار و ٣٤ سەنت.
تۆنی سایکامۆر، شرۆڤەکاری کۆمپانیای ئای جی مارکێتس رایگەیاند لە سێ ھەفتەی پێشوودا نرخی نەوت بە ڕێژەی زیاتر لە ١٠% بەرزبووەتەوە ئەوەش بەھۆکاری ئەوەی سعودیە و ڕوسیا بەردەوامن لە کەمکردنەوەی رێژەی بەرھەمھێنانی نەوت و زۆربوونی خواستیش لەسەر نەوت لە بازاردا.
دەستەی ئاماری تورکیا بڵاویکردوەتەوە، لە مانگی تەممووزدا بە بەھای ٢٠ ملیار و ٧٨ ملیۆن دۆلار کاڵا ھەناردەکراوە و بەراورد بە ھەمان مانگی ساڵی رابردوو رێژەکە ٨.٣% زیادیکردووە.
رونیشیکردووەتەوە، عێراق لە نێو وڵاتانی ھاوردەکاری کاڵای تورکیا ھاتووەتە پلەی چوارەم، لە دوای ئەڵمانیا و ئیتاڵیا و ئەمریکا و بە بەھای ٩٧٨ ملیۆن دۆلار کاڵا ھەناردەی عێراق کراوە کە زۆربەی ماددە خۆراکییەکان و کاڵا و کەلوپەل بووە.
نرخی نەوتی خاو ئەمڕۆ بەرزبوونەوەیەکی کەمی تۆمار کرد، بە جۆرێک نەوتی خاوی ڕۆژئاوای تەکساس بە ڕێژەی ٠.١% بەرزبووەوە و گەیشتە ٨٠ دۆلار و ٤٩ سەنت، ھاوکات نەوتی خاوی برێنتیش بە ٨٤ دۆلار و ١٢ سەنت مامەڵەی پێوەکرا.
بەپێی سەرچاوەکان، کاریگەرییەکانی کەمبوونەوەی بێکاری و بەردەوامی بانکی نێودەوڵەتی بۆ توندکردنەوەی رێکارەکانی پەیوەست بە سیاسەتی دراو کاریگەریی لەسەر نرخی نەوت و خواست دروستدەکات.
ھاوکات چینیش لەگەڵ ئەوەی خاوبوونەوەیەک لە ئابوورییەکەیدا روویداوە بەڵام بەردەوامە لەسەر داواکارییەکانی بۆ کڕینی نەوت، ئەوەش خواستی لەسەر نەوت بەرزکردوەتەوە.
بە پێی ئامارێکی کۆمپانیای ئینی نەوتی ئیتاڵی، تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢٢ یەدەگی نەوتی عێراق گەیشتووەتە ١٤٥.١٩ ملیار بەرمیل لە باشترین جۆری نەوتی یەدەگ، لە ئێستاشدا لە کۆی ١٠ باشترین وڵاتی جیھان بۆ یەدەگی نەوت، عێراق لە پلەی پێنجەمدایە و لە دوای فەنزوێلاش کە خاوەنی ٣٠٣.٣٧٥ ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگە و لە پلەی یەکەمدایە، سعودیەش بە پلەی دووەم دێت و ٢٧٢.٩٠٤ بەرمیل نەوتی یەدەگی ھەیە.
بە پێی ئامارەکەی ئەو کۆمپانیا ئیتاڵییە، ئێران لە پلەی سێیەمی وڵاتانی جیھاندایە لە رووی یەدەگی نەوتەوە کە خاوەنی ٢٠٨.٦٠٠ ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگە.
بەڕێوەبەرایەتی زانیاری وزەی ئەمریکا لە راگەیەنراوێکدا باسی لەوەکردوە، ھەفتەی رابردو واشنتۆن بە تێکڕای رۆژانە پێنج ملیۆن و ٨١٠ ھەزار بەرمیلی ھاوردە کردووە کە زۆرترینیان لە ھەشت وڵاتی جیھانەوە بووە کە لە تەواوی ھەفتەکەدا گەیشتووەتە ٣٥ ملیۆن بەرمیل.
ئەوەشی خستوتەڕو، لەو ژمارەیەش عێراق ٣٠٥ ھەزار بەرمیلی ھەناردەی ئەمریکا کردووە کە رۆژانە گەیشتووەتە ٧٠ ھەزار بەرمیل، لەکاتێکدا عێراق پێشتر ھەفتانە ٢٣٥ ھەزار بەرمیل نەوتی ھەناردەی ئەمریکا دەکرد.
بەڕێوەبەرایەتی زانیاری وزەی ئەمریکا ئەوەشی خستوەتەڕو، کەنەدا گەورەترین ھەنارەکاری نەوتە بۆ ئەمریکا بە تێکڕای رۆژانە سێ ملیۆن و ٤٦٦ ھەزار بەرمیل، لە پلەی دووەمیشدا مەکسیک دێت کە رۆژانە ٦٦٧ ھەزار بەرمیل نەوت ھەناردەی ئەمریکا دەکات.
بەرەبەیانی رۆژی دووشەممە لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکانی ئاسیا، نرخی نەوتی برێنتی بەرزبووەوە و بە ٨٦ دۆلار و ٦٥ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، ھەروەھا نرخی نەوتی تەکساسی ئەمریکاش بەرزبووەوە و بە ٨٢ دۆلار و ٧٩ سەنت مامەڵەی پێوەکرا.
کەمکردنەوەی ئاستی بەرھەمھێنانی نەوت لەلایەن سعودیە و رووسیاوە، بووەتە ھۆکار بۆ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازارەکانی جیھاندا. شارەزایانی بواری ئابوریش پێیان وایە لەم مانگەدا نرخی بەمیلێک نەوت دەگاتە ٩٠ دۆلار.
لە ماوەی زیاتر لە ٢ ساڵی رابردوودا، ئەمە یەکەمجارە نرخی نەوت لە جیھاندا بۆ ماوەی شەش ھەفتەی یەک لە دوای یەک بەرزبوونەوە بەخۆیەوە دەبینێت.
ماڵپەڕی بۆرسەی عێراق بڵاویکردەوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ ھەینی ١٠٠ دۆلاری ئەمریکی لە بازارەکانی عێراق و ھەرێمی کوردستان بە ١٥١ ھەزار دینار مامەڵەی پێوەدەکرێت.
رۆژی ١٩ـی ئەم مانگە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا مامەڵەکردن بە دۆلاری لە ١٤ بانکی عێراقی قەدەغەکرد و تۆمەتباری کردن بە ناردنی دۆلار بۆ ئەو وڵاتانەی کە سزای ئەمریکایان لەسەرە.
شارەزایانی ئابوری دەڵێن، پێشبینی ناکرێت دابەزینی بەھای دینار ماوەیەکی زۆر بخایەنێت و لەو باوەڕشدان لە ھەفتەی داھاتووەوە بەھای دۆلار ڕو لە دابەزین دەکاتەوە.
بە پێی ئامارەکانی فەرمانگەی زانیارییەکانی وزەی ئەمریکا، ھەفتەی رابردوو رۆژانە ٢١٦ھەزار بەرمیل نەوتی خاوی عێراق ھەناردەی ئەمریکا کراوە، ئەوەش بەراورد بە ھەفتەی پێشوتر بۆ دوو ھێند زیادی کردوە.
بە پێی ئامارەکان، پێشتر رۆژانە ١١٤ ھەزار بەرمیل نەوت لە عێراقەوە ھەناردەی ئەمریکا کراوە.
نۆ وڵات ھەناردەکاری سەرەکی نەوتن بۆ ئەمریکا کە کەنەدا لە پلەی یەکەمدا دێت و ھەفتەی رابردوو رۆژانە ٣ ملیۆن و ٧٧٦ ھەزار بەرمیلی ھەناردە کردوە. دوای ئەویش مەکسیک دێت کە رۆژانە ٧٥٨ ھەزار بەرمیلی ھەناردە کردوە و سعودیەش لە پلەی سێیەمدایە کە رۆژانە ٤٦٠ ھەزار بەرمیلی ھەناردە کردوە.،عێراقیش لە پلەی چوارەمدا دێت.