ئابووری
بە تۆمەتی سپیكردنەوەی پارە و تێوەگلانی لە چەند دۆسیەیەكی گەندەڵی، ژمارەیەك ئەندامی كۆنگرێسی ئەمریكا داوا دەكەن سزا بەسەر بانكی رافیدەینی عیراقیدا بسەپێنرێت.
ئەندامێكی كۆنگرێسی ئەمریكا رایگەیاند، بانكی رافیدەین لە عیراق بووەتە ئامێرێك بۆ سپیكردنەوەی پارە لە بەرژوەندی ئێران و وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكاش لە سەردەمی سەرۆكایەتی جۆ بایدندا رێگەیداوە عیراق ساڵانە دەیان ملیار دۆلار بنێرێت بۆ ئێران بە مەبەستی كڕینی غاز و كارەبا و عیراقیش لەو سزایانە بەخشراوە كە ئەمریكا بەسەر ئێراندا سەپاندویەتی.
داواشی كردووە، ئەو بەخشینە هەڵبوەشێتەوە و كارئاسانی بكرێت بۆئەوەی عیراق وزە لە وڵاتانی عەرەبی بكڕێت، باسی لەوەش كردوە چەند ئەندامێكی كۆنگرێس هەوڵ دەدەن سزا بەسەر بانكی رافیدەیندا بسەپێنن.
لە بەرامبەریشدا تا ئێستاش بانكی رافیدەین هیچ وەڵامێكی نەداوەتەوە سەبارەت بەو تۆمەتانەی لەلایەن ئەندامانی كۆنگرێسی ئەمریكاوە ئاراستەی كراوە.
کەمێک بەر لە ئێستا کارەکانی تیمی هاوبەشی دارایی هەرێم و دارایی حکومەتی فیدراڵ کۆتایی هات، سەرچاوەیەک بۆ کوردسات نیوز ئاشکرایکرد، سبەینێ وەزیری دارایی عیراق موچەی مانگی یەک خەرجدەکات.
راشیگەیاند: سبەینێ لە وەزارەتی دارایی عیراق وەفدی دارایی هەرێم لەگەڵ تەیف سامی کۆدەبنەوە و بە رەسمی یاداشتنامەی نێوان هەردولا ئیمزا دەکرێت.
ئەو سەرچاوەیە ئاشكرایکردوە، تەیف سامی بە وەفدی هەرێمی وتوە لە دوای ئیمزاکردنی یاداشتنامەکە، پارەی موچەی مانگی یەک رەوانەی هەرێم دەکات و لە ماوەی دوو هەفتەی داهاتودا، موچەی مانگی شوباتیش خەرج دەکات.
ئاماژەی بەوەشکردوە، ئەگەر هیچ پێشهاتێکی نوێ روو نەدات، سبەی وەفدەکە دەگەڕێنەوە هەرێمی کوردستان.
ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق هەمواری یاسای بودجەی پەسەند كرد و بەو پێیەش هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە دەستپێدەكاتەوە.
ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە دانیشتنێكی تایبەتدا دەنگیدا بە هەمواری یاسای بودجە بەپێی یاساكە نرخی دەرهێنان و گواستنەوەی هەر بەرمیلێك نەوت 16 دۆلار دەبێت و رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێم لە رێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە دەفرۆشرێت. .
لە یاساكەدا هاتووە، لە ماوەی 60 رۆژدا لایەنێكی تایبەتمەندی نێودەوڵەتی نرخی دەرهێنان و گواستنەوەی بەرمیلێك نەوت لەهەر كێگەیەك بە جیا لە هەرێم دیاری دەكات.
ئەوەش لەكاتێكدایە، شەوی چوارشەممەی رابردو محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق لەگەڵ سەرۆك فراكسیۆنەكان كۆبوەوە و هەموو لایەك هاوڕابوون لەسەر پەسەندكردنی هەمواری یاسای بودجە.
عیراق دەستی کرد بە پارەدارکردنی موچەی مانگی دووی خانەنشینان و لەم دوو رۆژەشدا ەست بە دابەشکردنی دەکات.
دەستەی خانەنشینی عیراق رایگەیاندووە، دەستیان کردووە بە پارەدارکردن 'تمویل'ی موچەی مانگی دووی خانەنشینان.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەماوەی ئەم دوو رۆژەدا خانەنشینان نامەیەکیان پێدەگات و لەوە ئاگادار دەکرێنەوە، کە موچەکانیان خراوەتە سەر هەژمارە بانکییەکانیان.
دەشڵێت، خانەنشینان دەتوانن لە هەر شوێنێک کە لە خۆیانەوە نزیکە لەرێگای ئامێرەکانی ئەی تی ئێمەوە موچەکانیان رابکێشن.
عیراق هەموو 1ی مانگێک بەر لە سەرجەم فەرمانگەکانی دیکە موچەی خانەنشینانی دابەش دەکات.
لە هەرێمی کوردستان خانەنشینان لە مانگی دوو'دان، بەڵام هێشتا موچەی مانگی 12ی ساڵی رابردوویان وەرنەگرتووە، جگە لەوەی ساڵانە موچەیەک یان زیاتریان پێنادرێت و چارەنووسی موچەکانیان نادیارە.
ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كۆدەبێتەوە و دەنگ لەسەر هەمواری یاسای بودجە دەدات كە تایبەتە بە دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان.
بڕیارە ئەمڕۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كۆببێتەوە، بەپێی كارنامەی كۆبوونەوەكەش لە بڕگەی یەكەمدا دەنگ دەدرێت بە هەمواری یاسای بودجە، كە هەموارەكە پەیوەندی بە دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستانەوە هەیە.
ئەوەش لە كاتێكدایە هەفتەی رابردوو سەرۆك و جێگرانی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران و سەرۆكی فراكسیۆنە كوردی و عیراقییەكان، لەماڵی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق كۆبوونەوە بۆ رێككەوتن لەسەر تێپەڕاندنی هەمواری یاساكە.
بڕگەكانی تری كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆ ئەنجومەنی نوێنەران تایبەتن بە دەنگدان بە پێشنیازەیاسای هەمواری هاوتاكردنی بڕوانامە و خوێندنەوەی دووەمیش بۆ پێشنیازەیاسای خوێندنی باڵای ناحكومی دەكرێت.
وەزارەتی دارایی عیراق راگەیەنراوێكی لەسەر كۆبونەوەكانی وەفدی هەرێم لە بەغداد بڵاوكردەوە و دەڵێت، كاری لیژنە تەكنیكییەكان بەردەوامە بۆ وردبینكردن لە لیستی موچەی هەرێم و هاوتاكردنی مووچەی خانەنشینان.
وەزارەتی دارایی عیراق لە راگەیەندراوەكەدا دەڵێت، بە سەرپەرشتی د.فوئاد حسێن جێگری سەرۆك وەزیرانی عیراق و بەشداری تەیف سامی وەزیری دارایی، كۆبونەوەكانی وەفدی هەرێم لە بەغداد بەڕێوەچووە و تیایدا، گفتوگۆی بەرفراوان كراوە بۆ گەیشتنە چارەسەرێكی دادپەروەرانە كە تیایدا مافی سەرجەم موچەخۆران دەستبەر بكرێت، ئەوەش بە پشتبەستن بە یاسا و رێنماییە داراییە كارپێكراوەكان.
ئەوەش خراوەتەروو، تەیف سامی پێداگر بووە لەسەر ئەوەی لە وەزارەتی دارایی كۆبونەوەیەك بەڕێوەبچێت، بۆ وردبینكردن و پشتڕاستكردنەوەی لیست و ئامار و داتاكانی هەرێم، سەبارەت بە تێچووی ساڵانە و مانگانە.
وەزارەتی نەوتی عیراق رایگەیاند، بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنان لە كەرتی نەوتدا پلانی ئەمساڵی هەڵكەندن و نۆژەنكردنەوەی 194 بیری نەوتیان داناوە .
كازم حەبەش خەلیف جێگری بەڕێوەبەری گشتیی كۆمپانیای هەڵكەندنی بیر لە وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند، لە ساڵی 2024دا كۆمپانیاكەیان 51 بیری نەوتی نوێی هەڵكەندووە و لە كێڵگە نەوتییە جیاجیاكانی عیراقیشدا 137 بیری نەوتی كۆنیشی وەک بەشێك لە پاڵیشتیكردن و بەرزكردنەوەی كارەكانی بەهەمهێنانی نەوت نۆژەنکردوەتەوە.
وتیشی، كۆمپانیاكەیان پلانی بۆ ئەمساڵیش داناوە كە بریتییە لە هەڵكەندنی 64 بیری نوێی نەوت و نۆەژەنكردنەوەی 130 بیری دیكە و بەردەوامیشن لە جێبەجێكردنی پرۆژەی چۆنایەتی كە بەشێكە لە پاڵپشتیكردنی پلانەكانی وەزارەتی نەوت بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنان لە كەرتی نەوتدا.
رۆژی یەكشەممەی داهاتوو ئەنجومەنی نوێنەران بۆ دەنگدان بە هەمواری یاسای بودجە دادەنیشێت.
لە بڕگەی یەكەمی دانیشتنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كە بڕیارە یەكشەممەی داهاتوو بەڕێوەبچێت، دەنگدانە لەسەر هەمواری یاسای بودجەی گشتیی عیراق.
ئەوەش پاش ئەوە دێت، شەوی رابردوو، محەمەد شیاع سودانی لەگەڵ فراكسیۆنەكانی ئەنجومەنەكە كۆبووەوە و داوای كرد، دەنگ بە ئەو هەموارە بدرێت.
هەموارەكە تایبەتە بە مادەكانی 12 و 13ی یاساكە، كە تایبەتە بە كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان.
سەرۆک وەزیرانی عیراق رایگەیاند، پێویستە ئەنجوومەنی نوێنەران ھەمواری یاسای بودجە بەبێ گۆڕانکاریی پەسەند بکات
محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عیراق لەگەڵ سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و جێگرەکانی و سەرۆک فراکسیۆنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەران کۆبووەتەوە و باسیان لە دوایین دەقی ھەموارکردنەوەی یاسای بودجەی گشتیی کردووە کە لەلایەن حکومەتەوە پێشکەش کراوە.
لە راگەیانراوی نووسینگەی سوداندا هاتووە، سەرۆک وەزیران جەختی کردووەتەوە لەسەر پابەندبوون بەو دەقەی تایبەتە بە پرسی چارەسەرکردنی تێچووی بەرھەمھێنانی بەرمیلێک نەوت و سودانی وتووشییەتی، پێویستە ئەنجوومەنی نوێنەران ھەمواری یاسای بودجە بەبێ گۆڕانکاریی پەسەند بکات.
ئەوەش لە کاتێکدایە، ئەو دەقەی تایبەتە بە تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت، رۆژی پێنجشەممەی هەفتەی رابردوو، لە کۆبوونەوەی حکومەتدا پەسەند کرا و بۆ ئەنجومەنی نوێنەران نێردرا، کە دواتر لەوێش پشتڕاست کرایەوە و لیژنەی دارایی دەنگی لەسەر دا.
قائیمقامییەتی پێنجوێن هاووڵاتیانی ئاگادار کردووەتەوە، سبەینێ لە سنووری پێنجوێن دەست بە دابەشکردنی نەوتەکەی عیراق دەکەن.
قائیمقامییەتی قەزای پێنجوێن رایگەیاندووە، سبەینێ پێنجشەممە، لە هەردوو ناحیەی گەرمک و ناڵپارێز، یەکەم کاروانی نەوتی سپی کە لە بەغداوە نێردراوە بەسەر هاوڵاتیانی سنوورەکەدا دابەشی دەکەن.
ئەوەش هاتووە، بە کارتی سوتەمەنی پێنجوێن کۆدی- 283 نەوتەکە دەدرێت بەهاوڵاتیان.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بۆ یەک بەرمیل نەوتی 200 لیتری 60 هەزار دینار لە هاووڵاتیان وەردەگیرێت و نەوتەکەش بە چەند قۆناغێک دابەشدەکرێت.
قائیمقامییەتی پێنجوێن داواش لە هاووڵاتیان دەکات، بەرمیلی نەوتەکانیان لە گەڕەکەکانی خۆیاندا ریز بکەن و پێویست ناکات بچنە گەڕەکەکانی دیکە.
دەشڵێت، دابەشکردنی نەوتەکە لە گەڕەکی 'بەرکێو'ـەوە دەستپێدەکات و بەرەو ناو گەڕەکەکانی دیکەی پێنجوێن و ناحیەی گەرمک و ناڵپارێز و نەوتەکە بە چەند قۆناغێک دابەشدەکرێت.
قائیمقامییەتی پێنجوێن ئەوەشی خستووەتە روو، هەر هاووڵاتییەک کارتی نەوتەکەی نەخوێنرایەوە، پێویستە سەردانی قائیمقامییەتی پێنجوێن بکات بۆ چارەسەری گرفتەکەی.
سودانی رایگەیاند، توانراوە 70٪ی رێژەی سوتانی غاز لە عیراق چارەسەر بكرێت و لە ناوخۆ بەكاربێت بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق لە کۆنگرەی عیراق بۆ وزە لە بەغداد رایگەیاند، بەپێی ئەو بەرنامەیەی حكومەت دایناوە، توانراوە رێژەی بەهەدەردان و سودانی غاز تاڕادەیەك كەمبكرێتەوە و كاریان لەسەر فرەچەشنكردنی ئابووری وڵات كردووە.
باسی لەوەشکرد، "ئامانجمان رێگریكردن بوو لە سوتاندنی غازی سروشتی و توانیومانە 70٪ی بەهەدەردانی غاز چارەسەر بكەین و بەرەو ئەوە هەنگاو دەنێین كە بتوانین 100٪ ئەو كارە چارەسەر بكەین".
وتیشی، توانراوە لە نەوت رۆنی ئۆتۆمبێل غاز بەرهەم بهێنرێت و هەناردەی دەرەوەی وڵات بكرێت.
ئەمڕۆ و سبەی و بە بەشداریی 400 کەسایەتی سیاسی، بازرگان و شارەزای بواری وزە، لە بەغدا "کۆنگرەی عیراق بۆ وزە" بەڕێوەدەچێت.
عیراق لەرووی یەدەگی نەوتییەوە پێنجەم دەوڵەمەنترین دەوڵەتی جیهانە و قەبارەی یەدەگی نەوتی بە 145 ملیار بەرمیل و یەدەگی غازی سروشتیشی بە زیاتر لە 126 ترلیۆن پێ سێجا مەزەندە دەکرێت.
پێشتر ئاژانسی وزەی جیهانیی رایگەیاندبوو، لە عیراق ساڵانە 12 ملیار مەتر غاز بەبێ سوود دەسوتێت و ئەوەش زیانێکی گەورەی لە ئابووریی ئەو وڵاتە داوە، ئەوەشی خستبووە روو، ئێستا عیراق کار بۆ ئەوە دەکات سوتانی بێسوودی غازی ساڵانەی کەمبکاتەوە، بەڵام هەنگاوەکانی هێواش و لەسەرخۆن.
هەوڵەكانی حكومەتی هەرێم و عیراق بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بەردەوامە، وەزیری نەوتی عیراقیش دەڵێت، دوای نەوتەكە بەدواداچوون بۆ بەرهەمهێنان و هەناردەی غازی هەرێم دەكەن.
سەفین دزەیی لێپرسراوی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی هەرێم رایگەیاند، راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم 22 ملیار دۆلار زیانی بە عیراق گەیاندووە و لەگەڵ عیراق لەسەر هێڵن بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان.
لەلایەکی دیکەوە، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عیراق رایگەیاند، حكومەتی عیراق پرۆژەیاسایەكی پێشكەشی ئەنجومەنی نوێنەران كردووە بۆ وەرگرتنی نەوتی هەرێم.
وتیشی، وەك قۆناغی سەرەتا بۆ هەر بەرمیلێك نەوت 16 دۆلار دیاریكراوە.
باسی لەوەشکرد، لە داهاتوودا بەدواداچوون بۆ بەرهەمهێنان و هەناردەی غاز لە كێڵگەكانی هەرێم دەكەن و وەبەرهێنانی تێدا دەكەن.
پلاتفۆرمی دیپ سیكی چینی لەرووی دابەزاندنەوە پێش چات جی پی تی كەوتووە، لە ماوەیەکی کەمیشدا بۆتە رکابەرێکی گەورەی کۆمپانیا تەکنەلۆژیەکانی ئەمریکا.
كۆمپانیایەكی چینی بواری زیرەكی دەستكرد لە كەمتر لە دوو ساڵدا بووەتە ركابەری سەرەكی گەورەترین كۆمپانیاكانی تەكنەلۆژیای ئەمریكا و بەهۆیەوە ئەمرۆ دوای كردنەوەی بازارەكانی ئەمریكا زیانێكی گەورە بەر بازارەكان كەوت.
كۆمپانیای دیپ سیكی چینی لەئێستادا لەرووی دابەزاندنی پلاتفۆرمەكەی لە ئەپ ستۆری تایبەت بە ئایفۆن پێش پلاتفۆرمی چات جی پی تی كەوتووە بەڵام بەهۆی ئەوەی سانسۆری لەسەرە و پلاتفۆرمەكە رێگە نادات زانیاری دژی پارتی دەسەڵاتداری چینی دابنرێت روبەرووی رەخنە بووەتەوە.
سبەینێ جارێكی دیکە وەفدی دارایی حكومەتی هەرێم سەردانی بەغداد دەكاتەوە و لەگەڵ وەزارەتی دارایی عیراق دەبێتەوە.
بڕیارە سبەینێ وەفدی دارایی هەرێم سەردانی بەغداد بكات و لەگەڵ وەزارەتی دارایی عیراق كۆببێتەوە و بڕیاری پێویست لەسەر ماف و شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان بدرێت و راسپاردەی پێویستیش ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق بكرێت.
ئەوەش لە كاتێكدایە سێشەممەی رابردوو تیمێكی وەزارەتی دارایی عیراق لە وەزارەتی دارایی هەرێم بوون، بۆ وردبینی لیستی موچە و شایستە داراییەكان و ئامادەكاری پێویست بۆ كۆبوونەوەكەی رۆژی یەكشەممە.
وەزارەتی سامانە سروشتییەکان رایەگیاند، ئەمڕۆ یەکەم کاروانی نەوتی سپی عیراق گەیشتە سلێمانی.
وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێم رایگەیاند، یەکەم کاروانی نەوتی سپی لە وەزارەتی نەوتی عیراقی فیدراڵەوە گەیشتە پاریزگای سلێمانی، پێشتر چەند کاروانێک گەیشتبووە پارێزگای دهۆک.
ئاماژەی بەوەسکردووە، وەزارەتی نەوتی عیراقی تەنیا رەزامەندیی لەسەر 19%ی پشکی هەرێم لە نەوتی سپی داوە.
ئەوەش هاتووە، نەوتەکە سەرەتا بەسەر خێزانەکانی ناوچە شاخاوییەکانی هەردوو پارێزگای سلێمانی و دهۆک دابەش دەکرێت.
وەزارەتی دارایی و ئابووری ئاگادارییەکی تایبەت بە خانەنشینی کەسوکاری شەهیدان بڵاوکردەوە و داوایان لێدەکان فۆڕمێک پڕ بکەنەوە.
وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم رایگەیاند، لەسەر بنەمای جێبەجێکردنی یاسای خانەنشینی یەکگرتووی عێراق ژمارە 9ی ساڵی 2014 و بڕیاری ژمارە 191ی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان ژمارە لە رێكەوتی 15ی 1ی 2025، بڕگەی سێیەم لە خاڵی 2دا هاتووە، ئەو فەرمانبەرانەی تەمەنی یاساییان تەواو كردووە و بەڵام خاوەنی شەهیدی پلە یەك و پلە دوون پێویستە فۆڕم پڕ بکەنەوە.
وەزارەتەکە ئەوەشی خستووەتە روو، پێویستە ئەو کەسانە فۆڕم پڕ بکەنەوە، تاوەکو داتاکانیان رەوانەی وەزارەتی دارایی عیراق بکرێت بۆ ئەنجامدانی کاری پێویست و بەردەوامبوونیان لە خزمەت.
ئەوەش خراوەتە روو، پێویستە ئەو کەسانە تاوەکو کاتژمێر ٢ی پاشنیوەڕۆی سبەینێ پێنجشەممە ٢٣ی ١، فۆڕمەکە پڕ بکەنەوە، چونکە لەدوای ئەو وادەیەوە فۆڕمەکە بەردەست نابێت.