ئەمڕۆ نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھان دابەزینێکی کەمی تۆمارکرد، بەشێوەیەک نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیھان ٣٧ سەنت دابەزی و بە ٧٧ دۆلار و ٩١ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، نرخی نەوتی تەکساسیش ٢٨ سەنت دابەزینی تۆمارکرد و بە ٧٢ دۆلار و ٦٩ سەنت مامەڵەی پێوەکراوە. 

ھۆکاری دابەزینی نرخی نەوت بۆ بەرزبوونەوەی بەھای دۆلار دەگەڕێتەوە، لەھەمانکاتدا وەبەرھێنەران چاویان لەسەر دوایین پێشھاتەکانە سەبارەت بە بەرھەمھێنان و ھەناردەکردنی نەوتی ھەرێمی کوردستان، کە بە بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریس، لە رۆژی شەممەی رابردووەوە، راگیراوە. 

ھاوکات شارەزایان لە سیتی بانک کە یەکێکە لە گەورەترین بانکەکانی ئەمریکا بڵاویانکردووەتەوە، کاریگەری راگرتنی نەوتی ھەرێمی کوردستان لەسەر بازاڕی نەوت زووتر نەما وەک لەوەی پێشبینی دەکرا، چاوەڕوانیش دەکرێت بەھۆی گۆڕانکارییە سیاسییەکان لەناوخۆی عێراق، رێککەوتنێکی سیاسی ھەمیشەیی بە زووترین کات لێبکەوێتەوە، کە ھاوکار دەبێت لەوەی قەبارەی ھەناردەی رۆژانەی نەوت لە بۆرییەکانەوە بە بڕی ٢٠٠ ھەزار بەرمیل بەرزببێتەوە. 

ئەمڕۆ لە بازاڕەکانی جیھاندا، نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت زیاتر لە ١٦ سەنت بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٩ دۆلار و ٧ سەنت، نرخی نەوتی تەکساسیش ٣٥ سەنت بەرزبووەوە بە ٧٣ دۆلار و ٧٤ سەنتەوە بۆ ھەر بەرمیلێک مامەڵەی پێوەکرا.

بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لەم ھەفتەیەدا، بەھۆی راگرتنی ھەناردەی نەوتی ھەرێمی کوردستانەوەیە دوای بڕیارێکی دادگای ناوبژیوانی پاریس لە بەرژەوەندی تورکیا و عێراق.

ھاوکات عەمبارەکانی ئەمریکا لە نەوت بە نزیکەی ٦.١ ملیۆن بەرمیل کەمبووەتەوە، ئەوەش ھۆکارە بۆ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھاندا. 

 

ئەمڕۆ نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیھاندا ٣٨ سەنت دابەزینی تۆمارکرد و گەیشتە ٧٧ دۆلار و ٧٣ سەنت. نرخی نەوتی تەکساسیش ١٢ سەنت دابەزی و بە ٧٢ دۆلار و ٦٢ سەنت مامەڵەی پێوەکرا.

دابەزینی نرخی نەوت، لەکاتێکدایە کە لە ماوەی چوار رۆژی رابردوودا بەھۆی راگرتنی ھەناردەی نەوتی ھەرێمی کوردستانەو، نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھان زیاتر لە سێ دۆلار بەرزبووەوە، لە ئەگەری دەستپێنەکردنەوەی ھەناردەی نەوتی ھەرێمیش، پێشبینیدەکرێت نرخی نەوت جارێکی دیکە روو لە بەرزبوونەوە بکات. 

ھەر بە پێی پێشبینییەکان، ناجێگیری نرخی نەوت بەردەوام دەبێت، چونکە چاوەڕواندەکرێت ھاوردەی چین لە نەوت بەڕێژەی ٦.٢% لەمساڵدا بەرزببێتەوە، چاودێرانیش پێیانوایە بوژانەوەی چین رۆڵی دەبێت لە گۆڕانی نرخی نەوت.

وەزارەتی نەوتی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لە مانگی شوباتی رابردوودا ٩٢ ملیۆن و ٢٥٥ ھەزار و ٦١٠ بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، کە تێکڕای رۆژانە لە مانگی رابردوودا دەکاتە سێ ملیۆن و ٢٩٥ ھەزار بەرمیل و ھەر بەرمیلێک نەوتیش بە ٧٦ دۆلار و ٥٥ سەنت فرۆشراوە و کۆی داھاتی نەوتیش لەمانگی شوباتی رابردوودا حەوت ملیار و ٦٢ ملیۆن ٧٠٤ ھەزار دۆلار بووە.

راشیگەیاندووە، مانگی رابردوو لە کێڵەگە نەوتییەکانی ناوەڕاست و باشووری عێراقەوە ٨٩ ملیۆن و ١٤٠ ھەزار و ٤٤٨ بەرمیل نەوت ھەناردە کراوە و لە کێڵەگە نەوتییەکانی کەرکوکیشەوە لە رێگەی بەندەری جەیھانی تورکییەوە دوو ملیۆن و ٨٣٤ ھەزار و ٣٩٣ بەرمیل نەوت ھەناردەی دەرەوە کراوە.

بەپێی خشتەی پەنجەرەی فرۆشتنی دراو، ئەمڕۆ بانکی ناوەندیی لە کاتی زیادکردنی ئاشکرا، ٢٦١ ملیۆن و ٦٦٠ ھەزار دۆلاری فرۆشتووە، کە لەو بڕە ١٩٨ ملیۆن و ٨٦٠ ھەزاری بە حەواڵە بووە و ٦٢ ملیۆن و ٨٠٠ ھەزاریشی بە کاش بووە.

رۆژی چوارشەممەش عەلی عەلاق پارێزگاری بانکی ناوەندی بە میدیاکانی وتووە، ڕێکارەکانی بانکی ناوەندیی بۆ کۆنتڕۆڵکردنی بەھای دینار بەرامبەر دۆلار لەبازاڕەکانی عێراق بەردەوامە و لە ئایندەیەکی نزیکدا بەھای دینار دۆلار بەرزدەبێتەوە.

بەڵام سەرەڕای رێکارەکان، بەڵام ھێشتا لە بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو بەراورد بەو نرخەی بانکی ناوەندی دەیخاتە بازاڕەوە، نزیکەی ٢٥ ھەزار دینار جیاوازی ھەیە.

لە ماوەی حەوت رۆژی رابردوو، سێ گەورە بانکی ئەمریکی کە پێکھاتوون لە (سیلیکۆن ڤالی و سیلڤەرگەیت و سیگنەیچەر)، مایەپووچبوونی خۆیان راگەیاند، ئەوەش بووە ھۆی دروستبوونی شڵەژان لە بۆرسەی جیھانی و پشکەکانی وۆڵ ستریت و داو جۆنز و ناسداک و ستاندەر ئەند پوور دابەزینیان بەخۆوە بینی.

ئەوەش بووە ھۆی زیاتر راکێشانی سەرنجی وەبەرھێنان بۆ بازاڕی زێڕ، وەک پەناگەیەکی سەلامەت بۆ بەگەڕخستنی سەرماییەکانیان.

شەوی رابردووش بە کاتی ئەمریکا پێش داخستنی بۆرسەی جیھان، نرخی زێڕ لە مامەڵە خێراکاندا ١٩١٠ دۆلاری بۆ ھەر ئۆنسەیەک تێپەڕاند، ئەوەش بەرزترین نرخی ئەو کانزا زەردەیە لە ١٠ی شوباتی رابردووە.

رۆژنامەی زە ئیکۆنۆمیک تایمزی ھندی بڵاویکردوەتەوە، ھندستان کە لە دوای ئەمریکا و چین گەورەترین ھاوردەکاری نەوتە، بەرێژەیەکی بەرچاو کڕینی نەوتی لە روسیا زیادکردووە، کە بەھۆی سزاکانی ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپاوە نرخەکەی کەمبووەتەوە و لەئێستاشدا ھندستان ٣٥%ی پێداویستییەکانی لە نەوت تەنھا لە روسیاوە ھاوردە دەکات، بۆیە پێنج مانگە روسیا لە پلەی یەکەمی ئەو وڵاتانەدایە کە نەوت بۆ ھندستان ھەناردە دەکات.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لە مانگی رابردوودا روسیا، رۆژانە زیاتر لە یەک ملیۆن و ٦٢ ھەزار بەرمیل نەوتی بۆھندستان ھەناردە کردووە و لە دوای ئەویش عێراق لە پلەی دووەمدایە کە رۆژانە ٩٢١ ھەزار و ٣٩ بەرمیل نەوتی بۆ ھندستان ھەناردەکردووە.

بەنگین رێکانی وەزیری ئاوەدانکردنەوەی عێراق رایگەیاند، ھەفتەی داھاتوو لە ئەنجومەنی وەزیران پرۆژە یاسای بودجە پەسەند دەکرێت و رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران دەکرێت.

قەبارەی پرۆژە یاسای بودجەی عێراق نزیکەی ٢٠٠ ترلیۆن دینارە و ٦٠ ترلیۆن دینار کورتھێنانی ھەیە، سەبارەت بە پشکی ھەرێم لە پرۆژەکەدا، موعین کازمی ئەندامی لیژنەی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران رایگەیاند، بە پێی رێککەوتنی سەرەتایی نێوان ھەرێم و بەغداد پشکی ھەرێم بە ١٢.٦٧ % دیاریکراوەو لە دوو رۆژی داھاتووشدا رێککەوتنی کۆتایی لەسەر دەکرێت.

بانکی ناوەندی عێراق لەبارەی زیادکردنی بڕی خستنەڕووی نەختینەی دۆلار نوسراوێک ئاراستەی کۆمپانیاکانی ئاڵوگۆڕی دراو گروپی ( ئەی) کردووەو رایگەیاندوە، لە روانگەی ئامانجەکانی بۆ سەقامگیری لە بەھای فرۆش و جێبەجێکردنی داواکارییەکان لەسەر دراوی بیانی لە بازاڕی ناوخۆدا ، بڕیاریداوە  بڕی ھەفتانەی نەختینەی دۆلاری تەرخانکراو کۆمپانیاکانیان زیاد بکات بۆ ٢ ملیۆن دۆلار.

بانکی ناوەندی داواشیان لێدەکات لە رۆژی یەکشەممەوە داواکارییەکانیان پێشکەش بکەن.

بانکی ناوەندی راشیگەیاندوە، بۆ تۆمارکردنی زانیارییەکانیان لەبارەی  فرۆشی رۆژانەی نەختینە  پشت بە سەکۆی ئەلکترۆنی ببەستن و ھەر کۆمپانیایەک پشت بە سەکۆی ئەلکترۆنی نەبەستێت بۆ تۆمارکردنی زانیارییەکانی بێبەش دەبێت لە پشکی ھەفتانەی لە دۆلار.

عەلا یاسری، بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیاکە بڵاویکردەوە، بەھۆی بومەلەرزەکەی شەشی ئەم مانگەی تورکیاوە، بڕێک نەوت لە عەمبارەکانی کۆمپانیای نەوتی باکور لە بەندەری جەیھان رژاوە، کە بە چوار ھەزار و ٨٢٣  بەرمیل نەوت دەخەمڵێندرێت و بەفیڕۆچووە.

وتیشی، بڕی ھەناردەکراوی نەوت لە مانگی شوباتدا کاریگەری لەسەر دروستنەبووە، چونکە نەوتی عەمبارکراوی کەرکوک لە عەمبارەکانی کۆمپانیای نەوتی باکور ھەبووە و لە ١٠ی شوباتیشەوە ھەناردەکردنی نەوت لە وێستگەی "سارالو" بە ئاڕاستەی بەندەری جەیھانی تورکی دەستیپێکردووەتەوە، واتە چوار رۆژ دوای بومەلەرزەکە.

بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای سۆمۆ ئاماژەی بەوەشدا، وەزارەتی نەوت کاردەکات لەسەر دۆزینەوەی دەروازی نوێ بۆ گواستنەوە و فرۆشتنی نەوتی عێراق. 

لە ماوەی خولی سەرۆکایەتی ئیبراھیم رەئیسی، تمەنی بەرامبەر دۆلار ١٠٠%ی بەھاکەی خۆی لە دەستداوە، لەماوەی ٢٥ ساڵی رابردووش ئەو دراوە ئێرانییە بەرامبەر دۆلار، لەسەدا ٥٠٠٠ بەھای خۆی لەدەستداوە.

گێژاوی بەھای تمەنی ئێرانی، یەکێکە لە گەورەترین ئاستەنگەکانی بەردەم کابینەکەی رەئیسی، ئەمەش لە کاتێکدایە لە ساڵی ٢٠١٧ پێش ھەڵوەشاندنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمی بەھای ١٠٠ دۆلار بەرامبەر بوو بە ٣٢٥ ھەزار تمەن.

ھاوکات ئەمرۆ پێنچ شەممە، لەکاتی کردنەوەی بازاڕی ئاڵوگۆڕی ناوخۆی عێراق، ھەرێمی کوردستان، ١٠٠ دۆلار بە ١٥٣ ھەزار دینار مامەڵەی پێوەدەکرێت.

ماڵپەڕی حکومەتی ھەرێمی کوردستان بڵاویکردەوە، ساڵی ٢٠٢٢ لە مانگی تەمموز تا مانگی کانوونی یەکەم، واتە لە ماوەی شەش مانگدا کۆی بەرھەمی نەوتی ھەرێمی کوردستان ٧٨ ملیۆن و ٩٠٤ ھەزار بەرمیل نەوت بووە، داھاتی فرۆشتنی ئەو نەوتەش ٥ ملیار و ٥٧٠ ملیۆن و ٦١٣ ھەزار دۆلار بووە.

ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، لەو داھاتەش ٢ ملیار و ٧٧٦ ملیۆن دۆلاری بۆ خەرجی پرۆسەی نەوت بووە و ٢ ملیار و ٧٩٤ ملیۆن دۆلاری بۆ مووچە بووە، واتە تەنھا نیوەی داھاتی نەوت بۆ مووچەی فەرمانبەران بووە.

بانکی ناوەندی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ ١١٥ ملیۆن دۆلار بە نرخی ١٣١٠ دینار دەفرۆشێت، لەو بڕەش ٦٢ ملیۆن و ٨٠٠ ھەزار دۆلاری بە کاش و ٥٢ ملیۆن و ٦٠٣ ھەزار دۆلاریشی بە حەواڵە دەبێت، بەڵام دوێنێ بانکی ناوەندی زیاتر لە ٣٠٥ ملیۆن دۆلاری خستەڕوو.

بەھۆی کەمی خستنەڕووی دۆلار جارێکی تر بەھای دینار لە بەرامبەر دۆلار دابەزی و ئێستا ١٠٠ دۆلار لە سەرووی ١٥٠ ھەزار دینارەوە مامەڵەی پێوە دەکرێت.

بانکی ناوەندیی عێراق رایگەیاند، ئەمڕۆ  ٣٠٥ ملیۆن و ٤٠٦ ھەزار دۆلاری خستووەتەڕوو، لەو بڕەش ٢٥٧ ملیۆن دینار ٥٠٦ دۆلاری بە کاش و ٤٧ ملیۆن و ٩٠٠ دۆلاریشی بە حەواڵە بووە، لە مانگی ئەیلولی ٢٠٢٢وە ئەوە بەرزترین بڕی خستنەڕووی دۆلارە.

بەھۆی زۆری بڕی خستنەڕووی دۆلار لەلایەن بانکی ناوەندییەوە، بەھای دینار بەرامبەر دۆلار بەرزبوونەوەی تۆمارکرد .

بەپێی راگەیەنراوێک وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا، کۆبونەوەی جێگری وەزیری گەنجینەی ئەمریکا لەگەڵ فوئاد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق و پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق گرنگی بەردەوامی پەیوەندییە ئابورییەکانی نێوان ئەمریکا و عێراق دوپاتکرایەوە.

لە بەشێکی تری راگەیەنراوەکەدا ھاتووە، کۆبونەوەکە بۆ تاوتوێکردنی رەوشی ئابوری عێراق و پلانەکانی حکومەت بۆ چاکسازییەکانی کەرتی ئابوری و پابەندبونی ھاوبەش بووە بە ڕێوشوێنەکانی دژی سپیکردنەوەی پارە.

ھاوکات جێگری وەزیری گەنجینەی ئەمریکا و وەزیری دەرەوەی عێراق، گرنگی بەردەوامی پەیوەندییە ئابورییەکانی نێوان ئەمریکا و عێراقیان دوپاتکردەوە، ھەردولا تاوتوێی ئاستەنگە ئابورییەکانی عێراقیان کرد لەوانە گەندەڵی و پشتبەستن بە وزە و پرسەکانی نرخی ئاڵوگۆڕ، ھەروەھا جەختیان لە بەھێزکردنی ئابوری عێراق کردەوە.

لەلای خۆشیەوە"فوئاد حسێن"وەزیری دەرەوەی عێراق ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، کۆبوونەوەکان لەگەڵ وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا ئەرێنی بووە و لەسەرووی ئاستی پێشبینییەکانەوە بووە.

ئەمڕۆ نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت ١١ سەنت رووی لە بەرزبوونەوە کرد و گەیشتە ٨٣ دۆلار و ٨٠ سەنت، بەوەش بەراورد بە ماوەی پێشوو بەڕێژەی ٣.٣% رووی لە بەرزبوونەوە کردووە. 
نرخی نەوتی تەکساسیش ١٣ سەنت رووی لە بەرزبوونەوە کرد و گەیشتە ٧٧ دۆلار و ٢٧ سەنت. 

بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە دوای لێدوانێکی سەرۆکی بانکی ناوەندی ئەمریکایە سەبارەت بە سودی بانکی و راشیگەیاند، قەبارەی نەوتی کۆگاکانی ئەمریکا کەمبوونەتەوە و بەھۆیەوە نرخی نەوت رووی لە بەرزبوونەوە کردووە.