جیهان
ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیش ھۆشداری داوە و رایگەیاند، ئەگەر جەنگیش تەواو بێت، کێشەی خۆراکی جیھانی بەمزوانە کۆتایی نایەت، بە تایبەتی کە ١٨ ملیۆن کەس لە کیشوەری ئەفریقا کەوتونەتە ژێر ھەڕەشەی ئاسایشی خۆراک.
دەزگای پەیوەندییە گشتییەکانی سوپای پاسداران لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاندووە: بە ڕێنمایی ئیتلاعاتی ڕژێمی زایۆنی، ئەو تۆڕە ھەوڵی دزین و لەناوبردنی موڵک و ماڵی کەسی و گشتی، ڕفاندن و بەدەستھێنانی دانپێدانانی ھەڵبەستراوی لە ڕێگەی تۆڕێکی چەقۆکێش داوە.
ئەمەش لەدوای ئەوەی دێت، رۆژی یەکشەممە فەرماندەیەکی سوپای پاسداران لە تارانی پایتەختی ئێران کوژرا و وەزارەتی دەرەوەی ئەو وڵاتەش بە کردەوەی تیرۆریستی وەسفی دەکات.
بە پێی زانیاریی میدیاکانی ئێران، عەقید حەسەن سیاد خودائیی یەکێک لە فەرماندەکانی سوپای پاسداران لە تارانی پایتەخت لەلایەن چەند کەسێکەوە تەقەی لێکراوە و کوژراوە.
نووسینگەی سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرایکردوە، جۆنسۆن ھاوکاریی خۆراکی و مرۆیی بۆ ئۆکراین بۆ دوو ھێندە زیاد دەکات و رێگەکانی ھەناردەی دانەوێڵەی ئۆکراینیش بۆ جیھان زیاتر گرەنتی دەکات.
راگەیاندنی ھاوکارییەکانی بەریتانیا بۆ ئۆکراین لە کاتێکدایە، کە ماریا زاخارۆفا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی روسیا رایگەیاندبوو، وڵاتەکەی دەستوەردان لە ھەناردەی دانەوێڵەی ئۆکراین ناکات، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا روسیا ھۆشداریداوە بەرامبەر نەگونجاوی بەندەرەکانی ئۆکراین بۆ رەوانەکردنی دانەوێڵە.
ڕۆژێک پێشتر، بەشێک لە پێشکەشکار و بێژەری کەناڵەکانی ئەفغانستان بۆ بەرھەڵستیکردن، سەرپێچی فەرمانەکەی تاڵیبانیان کردبوو و دەموچاویان بە دیار ھێشتبووەوە، بەڵام وەک خۆیان دەڵێن خاوەنکارەکانیان کەوتوونەتە ژێر فشارەوە و ناچاریان کردوون بە باڵاپۆشییەوە بچنە سەر شاشە.
پێشتر تاڵیبان فەرمانی باڵاپۆشی بۆ ژنان دەرکرد، بەپێی فەرمانەکە دەبێت ھەموو ژنان لە شوێنە گشتییەکان و لەکاتی چوونە دەرەوە پەچە بپۆشن، بەپێچەوانەوە ڕوبەڕووی سزا دەبنەوە.
سۆنیا نیازی، پێشکەشکاری بەرنامەی TOLOnews بە ئاژانسی ھەواڵی فرانس پرێسی راگەیاندووە: ئێمە لەدژی بووین و نامانەوێت ماسک ببەستین.
بەڵام ئاماژەی بەوەشکردووە، کەناڵەکە فشاریان لەسەر بووە و پێی وتوون، کە دەبێت پێشکەشکارە ژنەکان بگوازرێنەوە بۆ کارەکانی دیکە یان لەکارەکانیان دووربخرێنەوە ئەگەر پابەند نەبوون.
خپۆلواک سەپایی، جێگری بەڕێوەبەری کەناڵەکە لە پۆستێکیدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک رایگەیاند: "ئەمڕۆ لە خەمێکی قوڵداین".
نەتەوەیەکگرتوەکان لە ئامارێکدا ئاشکرایکردوە، لەسەر ئاستی جیھان زیاتر لە ١٠٠ ملیۆن کەس ئاوارەبوون، ئەوەش بۆ جاری یەکەمە ژمارەی ئاوارەکان ئەو ئاستە تۆمار بکات.
ئاماژەی بەوەشکردوە، ئەو کەسانە بەھۆی جەنگ و توندوتیژی و پێشێلکارییەکان ئاوارە بوون، تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢١یش، لەسەر ئاستی جیھان ٩٠ ملیۆن کەس ئاوارەبوون، بەڵام لەمساڵدا ١٠٠ ملیۆن کەسی تێپەڕاندوە.
وانگ یی وەزیری دەرەوەی چین رایگەیاند، ئەوەی پێی دەوترێت سترایژییەتی دەریاکانی ھندی و ھێمن، کە ئەمریکا پشتی پێ دەبەستێت، لە ناوەڕۆکدا ھۆکاری دابەشکاری و دروستکردنی ئاستەنگە بۆ ئاشتی لە ناوچەکەدا.
ئەو لێدوانەی وەزیری دەرەوەی چین لە کاتێکدایە کە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە سەردانەکانیدا بۆ کۆریای باشوور و ژاپۆن رایگەیاند، وڵاتەکەی پابەندە بە رێککەوتنەکانی پەیوەست بە ناوچەکە، کۆشکی سپیش رایگەیاندوە، دەرفەتێکی گرنگ بۆ بەھێزکردنی ھاریکاریی لە ناوچەکەدا لەبەردەستدایە بە تایبەتی لە زەریاکانی ھندی و ھێمندا.
پارتی گەلی کۆماری "جەھەپە" لە راپۆرتێکدا بڵاویکردەوە، لە ساڵی ٢٠١٩، ٣٣٠ ھەزار و ٢٨٩ ھاووڵاتی کۆچیان کردووە، کە زۆرینەیان گەنج بوون و تەمەنیان لەنێوان ٢٥ بۆ ٢٩ ساڵدایە و ھەڵگری بڕوانامەن، جەھەپە ھۆکاری کۆچکردنی گەنجانیش بۆ سیاسەتەکانی پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار گەڕاندۆتەوە.
ھەر بەپێی راپۆرتەکەی جەھەپە، لە ساڵی ٢٠١٢ تەنھا ٥٩ پزیشک لە تورکیاوە کۆچیان کردووە، بەڵام لە ساڵی ٢٠١٩ ژمارەیان بۆ ھەزار و ٤٢ پزیشک بەرزبۆتەوە و لە کاتی کۆرۆناشدا لە ساڵی ٢٠٢٠ زیاتر لە ٩٣٠ پزیشک کۆچیان کردووە.
ئاژانسی ھەواڵی رۆیتەرز لە زاری چەند سەرچاوەیەکی لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە بڵاویکردەوە، گومانلێکراوەکە چووەتە ناو باڵیۆزخانەکەوە و لەگەڵ پاسەوانەکەدا ناکۆکی ھەبووە، دوای ئەوەی بۆکسێکی بەرکەوتووە، گیانی لەدەست داوە.
داواکاری گشتی پاریس کوژرانی ئەو کەسەی پشتراستکردەوە و ڕایگەیاندووە کە کەسێک لە شوێنی ڕووداوەکە دەستگیرکراوە.
داواکاری گشتی رایگەیاند: "دەتوانین رووداوەکە پشتڕاست بکەینەوە و ئەمڕۆ پەڕاوی لێکۆڵینەوە لەسەر تۆمەتی کوشتن کراوەتەوە".
"گیر پیدرسۆن" نێردەی تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ سوریا کە لە "دیمەشق"ە رایگەیاند، ھیواخوازە ئەم خولەی دانوستانەکان لە "ژنێڤ" ئەرێنی بن و ھاوکار بن بۆ ھەنگاونان بەرەو پێشەوە بۆ بنیاتنانەوەی متمانە لە نێوان لایەنەکاندا.
لە ساڵی ٢٠١٢ەوە لیژنەی دەستوری سوریا پێکھاتووە و راسپێردراوە بۆ چاکسازی لە دەستور، سەرباری بەڕێوەچوونی چەندین خولی دانوستانەکانیش لە "ژنێڤ" لە نێوان لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆن و حکومەتی سوریا و لایەنە نێودەوڵەتییەکان، بەڵام تائێستا ھیچ بەرەوپێشچوونێک بەدینەھاتووە، نەتەوە یەکگرتووەکانیش ھیواخوازە لەڕێی ئەو دانوستانانەوە بگەنە چارەسەرێکی سیاسی بۆ قەیرانی سوریا، کە کوژرانی زیاتر لە ٣٨٠ ھەزار کەسی لە ساڵی ٢٠١١ەوە لێکەوتووەتەوە.
پارتی گەلی کۆماری "جەھەپە" لە راپۆرتێکدا بڵاویکردەوە، لە ساڵی ٢٠١٩، ٣٣٠ ھەزار و ٢٨٩ ھاووڵاتی کۆچیان کردووە، کە زۆرینەیان گەنج بوون و تەمەنیان لەنێوان ٢٥ بۆ ٢٩ ساڵدایە و ھەڵگری بڕوانامەن، جەھەپە ھۆکاری کۆچکردنی گەنجانیش بۆ سیاسەتەکانی پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار گەڕاندۆتەوە.
ھەر بەپێی راپۆرتەکەی جەھەپە، لە ساڵی ٢٠١٢ تەنھا ٥٩ پزیشک لە تورکیاوە کۆچیان کردووە، بەڵام لە ساڵی ٢٠١٩ ژمارەیان بۆ ھەزار و ٤٢ پزیشک بەرزبۆتەوە و لە کاتی کۆرۆناشدا لە ساڵی ٢٠٢٠ زیاتر لە ٩٣٠ پزیشک کۆچیان کردووە.
بڕیارە "بایدن" لەو سەردانەیەدا چاوی بە "فومیو کیشیدا" سەرۆک وەزیرانی ژاپۆن بکەوێت و دەستپێشخەرییەکی ئەمریکا سەبارەت بە بازرگانی ھەرێمی بخاتەڕوو، دواتریش بەشداری لوتکەیەکی چوار قۆڵی دەکات کە سەرکردەکانی ئوسترالیا و ھندستان و ژاپۆن و ئەمریکا کۆدەکاتەوە.
بەر لە بەڕێکەوتنیشی بۆ ژاپۆن، "بایدن" لە کۆریای باشور زنجیرەیەک دیدار و کۆبوونەوەی ئەنجامدا و چاوی بە "یون سوک ویل" سەرۆکی ئەو وڵاتە کەوت و لە بنکەی "ئۆسان"ی ئاسمانیش چاوی بە سەربازانی ئەمریکا و خێزانەکانیان کەوت.
"بایدن" رایگەیاند، نیگەران نییە سەبارەت بە ھەنگاوەکانی کۆریای باکور و ئەگەری ئەنجامدانی تاقیکردنەوەیەکی ئەتۆمی، وتیشی "واشنتۆن" وەڵامی دەبێت بۆ ھەر ھەنگاوێکی "پیۆنگ یانگ".
سەردانەکەی "بایدن" بۆ وڵاتانی ئاسیا، لە پێناو روبەڕوبوونەوە ھەژموونی چین و ئەو ھەڕەشە ئەتۆمییانەیە کە کۆریای باکور دروستی کردووە.
بە پێی زانیاریی میدیاکانی ئێران، عەقید حەسەن سیاد خودائیی یەکێک لە فەرماندەکانی سوپای پاسداران لە تارانی پایتەخت لەلایەن چەند کەسێکەوە تەقەی لێکراوە و کوژراوە.
سەعید خەتیب زادە وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێرانیش، سەرەڕای ئیدانەکردنی کوشتنی ئەو فەرماندەیەی سوپای پاسداران، رووداوەکەی بە کردەوەی تیرۆریستی وەسفکردووە و ئیدانەشی کردووە.
باوەڕ عومەر کە یەکێکە لەو خوێندکارانەی گەڕاوەتەوە بۆ ئۆکراین بە کوردسات نیوزی راگەیاند، بە فڕۆکە دەچنە وڵاتانی دراوسێی ئۆکراین و لەوێشەوە بە رێگەی وشکانی دەچنەوە بۆ ئۆکراین.
لەبارەی رەوشی ئەو وڵاتەشەوە ئەو خوێندکارە رایگەیاند، لە خۆرھەڵات شەڕ بەردەوامە و لە ناوەڕاست و خۆرئاوای ئۆکراین ئارامییەکی رێژەیی ھەیە، بەڵام ھێشتا ژیان ئاسایی نەبووەتەوە و شەقامەکان پڕن لە سەرباز و ھێزە ئەمنییەکان.
وتیشی، نرخی خۆراک و سوتەمەنی بە رێژەیەکی زۆر بەرزبووەتەوە و سەرەیان بۆ دەگیرێت و ھەر کەسێکیش رۆژانە تەنھا دەتوانێت رێژەیەکی دیاریکراوی سوتەمەنی وەربگرێت.
لەبارەی دەستپێکردنی پڕۆسەی خوێندنیش باوەڕ عومەر دەڵێت، بەھۆی ترسی بۆردومان و ئەگەری بەردەوامیی شەڕەکەوە ھێشتا خوێندنی روبەڕو دەستیپێنەکردووەتەوە و وانەکان بە ئۆنلاین دەخوێنرێن.
بە پێی ھەواڵی میدیاکانی تورکیا، بە فەرمانی وەزیری ناوخۆی ئەو وڵاتە دەستگیرکردنی بەرپرس و ئەندامانی پارتی گەلی کۆماری "جەھەپە"یان دەستپێکردوە، رۆژی ھەینیش دەیان بەرپرس و فەرمانبەریان لەلایەن ھێزەکانی پۆلیسەوە دەستگیرکراوە.
بە پێی زانیارییەکانیش ١٠ بەرپرسی باڵای فەرمانبەری شارەوانی ناوچەی ماڵتەپەی ئیستەنبوڵی جەھەپە دەستگیرکراون.
ئاژانسی سانای نزیک لە حکومەتی سوریا بڵاویکردەوە، سوپای ئیسرائیل ھێرشێکی موشەکی بۆ سەر باشوری دیمەشق ئەنجامداوە و سیستمی بەرگری ئاسمانی سوریاش بەرپەرچی ھێرشەکەی داوەتەوە و زۆربەی موشەکەکانی لە ئاسماندا تەقاندووەتەوە.
روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤیش رایگەیاند، ئیسرائیل پێگەکانی گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران و کۆگایەکی چەک و تەقەمەنی لە نزیک دیمەشق کردوەتە ئامانج و لە ھێرشەکەدا سێ چەکدار کوژراون و چواری تریش برینداربوون.
لە سەرەتای سەرھەڵدانی شەڕی ناوخۆیی سوریا لە ساڵی ٢٠١١، ئیسرائیل سەدان ھێرشی بۆ سەر پێگەکانی ئێران و گروپە چەکدارەکانی نزیک لەو وڵاتە لە سوریا ئەنجامداوە و ھێرشەکانیش زیانی گیانی و ماددیان لێکەوتووەتەوە.