جیهان
نرخی دەرمان لە توركیا بەرز دەبێتەوە و پزیشكێكی دەرمانسازیش ئاشكرای دەكات توركیا ٩٠٪ی دەرمانی پێویست لە دەرەوە هاوردە دەكات.
ئاژانسی مێزۆپۆتامیا لە راپۆرتێكدا بڵاویكردەوە، نرخی دەرمان بە پێی بڕیارێكی حكومەتی توركیا نزیكەی ٢٤٪ بەرزبوەتەوە و زۆربەی پێداویستیە پزیشكییەكانیش لە دەرەوە هاوردەی ئەو وڵاتە دەكرێن
دەشڵێت، حكومەتی توركیا لە ٢٤ مانگی رابردوەوە نرخی دەرمانی بەرز كردوەتەوە لە كاتێكدا بەهای لیرەی توركی لە ساڵێكدا ٤٥٪ دابەزیوە، ئەوەش ناڕەزایەتیی هاوڵاتییان و تەنانەت دەرمانخانەكانی لێكەوتوەتەوە قەیرانی نەبونی دەرمانیش لە باكوری كوردستان و توركیا سەری هەڵداوە.
كامالا هاریس كاندیدی دیموكراتەكان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا بەڵێنیدا لە كاتی بردنەوەیداو بوونی بە سەرۆكی ئەمریكا ئەوا كار بكات بۆ راگرتنی جەنگ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
كامالا هاریس كاندیدی دیموكراتەكان بۆ هەڵبژاردنی ئەمریكا لە بانگەشەی هەڵبژاردنیدا لە ویلایەتی كارۆلینا رایگەیاند، لە كاتی بوون بە سەرۆكی ئەمریكا هەموو هەوڵێك دەدات بۆ راگرتنی جەنگ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بارمتە ئیسرائیلیەكانیش بگەڕێنێتەوە و دەبێتە سەرۆكی هەموو ئەمریكیەكانیش.
وتیشی، لەگەڵ سەركەوتنیدا لەگەڵ حزبی كۆمارییەكانی ركابەری كار دەكات بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەمریكا.
راوێژكاری پێشووتری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا رایگەیاند، ئەگەر دۆناڵد ترەمپ بدۆڕێت ئەنجامی هەڵبژاردنەكان قبوڵ ناكات.
جۆن بۆڵتن راوێژكاری پێشووتری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، لەو باوەڕادەیە ئەگەر دۆناڵد ترەمپ بدۆڕێت ئەنجامی هەڵبژاردنەكان قبوڵ ناكات، داواشیكرد ئامادەكاری بۆ ئەو بابەتە بكرێت ئەگەر كامالا هاریس كاندیدی دیموكراتەكان سەركەوتن بەدەستبهێنێت.
بۆڵتن هۆشداری دەدات لەوەی ترەمپ زووتر سەركەوتنی لە هەڵبژاردنەكان رابگەیەنێت و دەشڵێت، ئەگەر ترەمپ نەیبردەوە پۆستی سەرۆكایەتی ئەمریكا بە دزراو دەزانێت و كارەكە قورس دەكات.
ئەوەش لەكاتێكدایە، ترەمپ لە كاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا لە دەنگدانی پێشوەخستە لە ویلایەتە سەرەكییەكانی میشیگان و ویسكۆنسێن و پێنسیلڤانیا بانگەشەی ئەوەی كرد سەركەوتنی بەدەستهێناوە.
دەستەی تەندروستی پەرلەمانی ئێران ئاشكرایدەكات بەهۆی دەرمانی ژەهراوییە ٧٠ نەخۆشی وڵاتەكە گیانیانلەدەستداوە كە شتنی گورچیلەیان بۆ كراوە.
سەلمان ئیسحاقی، وتەبێژی دەستەی تەندروستیی لە پەرلەمانی ئێران بە میدیا وڵاتەكەی راگەیاندوە، بەهۆی بەكارهێنانی دەرمانێكی ژەهراویی بۆ ئەو نەخۆشانەی شتنی گورچیلەیان بۆ كراوە ١٢ نەخۆش لە ئەسفەهان و مەشهەد گیانیان لەدەستداوە و سەرەڕای ئەوەش بەكارهێنانی ئەو دەرمانە رانەگیراوە كە بۆ پرۆسەكە بەكارهێنراوە.
بە وتەی ئیسحاقی، بەكارهێنانی ئەو دەرمانە ژەهراویە لە ماوەی دوو مانگدا بوەتە هۆی مەرگی ٧٠ نەخۆش لە سەرتاسەری ئێران و دوای ئاشكرابونیشی ئەو كۆمپانیایەی دەرمانەكەی دروست كردوە، سزا نەدراوە.
رۆژنامەی هەم-میهەنی ئێرانی بڵاویكردوەتەوە؛ سزا نێودەوڵەتییەكانی سەر ئێران بوەتە هۆی گرانبونی دەرمانی هاوردەكراو، ئەوەش وایكردوە ژمارەیەك كۆمپانیای ناوخۆی وڵاتەكە دەست بە بەرهەمهێنانی دەرمانی بێكوالێتی و خراپ بكەن و نەخۆش ببنە قوربانی.
ژمارەی ئاوارەكانی لوبنان بەهۆی هێرشەكانی ئیسرائیلەوە تادێت زیاتر دەبێت و بەكارهێنانی هەر رێگایەكی وشكانیش بۆ دەرچوون لەو وڵاتە ٤٠٠ دۆلاری پێویستە.
میدیا عەرەبییەكان بڵاویانكردووەتەوە، بەهۆی زیادبوون و فراوانتربوونی هێرش و بۆردومانەكانی ئیسرائیل بۆسەر ناوچە و شارۆچكەكانی باشووری لوبنان، رۆژ لە دوای رۆژی ژمارەی ئاوارەكان زیاتر دەبێت و بەشێكی زۆری ئاوارەكانی سوریاش كە چەندین ساڵە لە لوبنان دەژین، بە ناچاری بەرەو وڵاتەكەیان دەگەڕێنەوە سەرەڕای ئەوەی ترسی دەستگیركردنیشیان هەیە لەلایەن هێزە ئەمنییەكانی سوریاوە بەهۆی ئەوەی لە رابردوودا دژی حكومەتی وڵاتەكەیان بوون و بەشدارییان لە خۆپیشدان و ناڕەزاییەكان كردووە.
ئاماژە بەوەشكراوە، بەهۆی زۆربوونی ژمارەی ئاوارەكانی لوبنان و زۆری ژمارەی گەڕانەوەی ئاوارەكانی سوریا بۆ وڵاتەكەیان، بەكارهێنانی هەر رێگایەكی وشكانی بۆ دەرچوون لە لوبنان ٤٠٠ دۆلاری پێویستە.
ئێران هەڕەشەی دەستپێكردنەوەی بەرنامەی ئەتۆمی دەكات، ئەمریكاش جەختدەكاتەوە هەموو رێگەیەك دەگرێتەبەر بۆ رێگریكردن لە تاران تا نەبێتە خاوەنی چەكی ئەتۆمی.
كەمال خەرازی سەرۆكی ئەنجومەنی ستراتیجیی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، كاتێك رۆژئاوا گرنگی بە هەستیارییەكانی ئێران نادات، ئەوا هیچ هۆكارێك نییە بۆ ئەوەی لەمەودوا ئێران گرنگی بە هەستیارییەكانی ئەوان بدات و بۆیە ئەگەری زیادكردنی مەودای موشەكەكانی ئێران لە ئارادایە.
دەشڵێت، ئەگەر ئێران بكەوێتە مەترسییەوە، ناچار دەبن سیاسەتی ئەتۆمی بگۆڕن و ئێران ئێستا توانای بەرهەمهێنانی چەكی ئەتۆمی هەیە، بەڵام تاكە بەربەست فەتوای خامنەییە كە چەكی ئەتۆمی قەدەغە كردووە.
لەبەرانبەردا، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند، پابەندن بەوەی رێگە بە ئێران نەدەن ببێتە خاوەنی چەكی ئەتۆمی و ئامادەن هەموو رێكارێك بگرنەبەر بۆ ئەوەی ئەو ئامانجە بەدیبهێنن.
هێرشەكانی حوسییەكان بۆسەر كەشتییە بازرگانییەكان لە دەریای سور و گەرووی بابولمەندەب نزیكەی شەش ملیار دۆلار زیانی بە میسر گەیاندووە.
بەدر عەبد عاتی وەزیری دەرەوە و كۆچبەرانی میسر رایگەیاند، بە رەسمی رێكخراوی دەریایی نێودەوڵەتییان لە هەموو كاریگەرییە خراپەكانی هێرش بۆردومانەكانی حوسییەكان لە كەشتییە بازرگانییەكان بەتایبەتیش لە باشووری دەریای سور ئاگاداركردووەتەوە و داواشیانكردووە بە هەر رێگەیەك بێت پێویستە كۆتایی بەو نائارامییە لە ناوچە دەریاییە نێودەوڵەتییەكانی بهێنرێت و هەوڵ بدرێت كێشەكانی بە گفتوگۆ چارەسەر بكرێن.
وتیشی، بەهۆی هێرشی بەردەوامی حوسییەكانی یەمەن بۆسەر كەشتییە بازرگانییەكان لە باشووری دەریای سور و گەرووی بابولمەندەب، میسر لە رووی ئابووریەوە زیانی زۆری بەركەوتووە و كۆی زیانەكەش بە نزیكەی شەش ملیار دۆلار دەخەمڵێندرێت.
لە واشنتۆن بەهۆی مەترسی درووستبوونی توندوتیژی و ئاڵۆزی لە رۆژی دەنگدان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا، ژمارەیەكی زۆری ئەندامانی هێزێكی تایبەت لەو شارە جێگیركراون.
جای ئینسڵی حاكمی ویلایەتی واشنتۆن بە ئاژانسی رۆیتەرزی رایگەیاندووە، لەسەر بنەمای زانیارییە هەواڵگرییەكان و بەپێی چەند بەڵگە و زانیارییەك، هەندێك گرووپی جیاجیا بە نیازن لە رۆژی دەنگداندا بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا كە پێنجی ئەم مانگەیە، لە ژێر ناوی چالاكی و ئازادی رادەربڕین كردەوەی توندوتیژی ئەنجام بدەن و ئاڵۆزی دروست بكەن بە مەبەستی تێكدانی كەشی دەنگدان و رێگرتن لە دەنگدەران.
وتیشی، بۆ رێگرتن لەو گرووپە تێكدەرانە ژمارەیەكی زۆری هێزەكانی پاسەوانی نەتەوەیی كە هێزێكی تایبەتی ئەمریكان، لە سەرجەم ناوچەكانی واشنتۆن جێگیركراون و فەرمانی دەستگیركردنی هەموو ئەو كەسانەیان وەرگرتووە كە بیانەوێت كاری تێكدەری و توندوتیژی ئەنجام بدەن لە رۆژی دەنگدان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكی ئەمریكا.
پنتاگۆن بڕیاریدا بەرگری سەربازی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەهێزتربكات و موشەكی بالیستی و تانك و فرۆكە و تۆپهاوێژی زیاتر ئاڕاستەی ناوچەكە بكات.
وەزارەتی بەرگری ئەمریكا ناسراو بە (پنتاگۆن) راگەیاند، لە پێناو پاراستنی هاووڵاتیان و هێزەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەرگریكردن لە ئیسرائیل لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریكا فەرمانی كردووە بە زیادكردنی بەرگری هێزەكانی ئەمریكا لە ناوچەكە.
دەشڵێت، موشەكی بالیستی و تانك و فرۆكەی گوێزەرەوە و توپهاوێژی زیاتر بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەنێردرێت و لە سەرەتای مانگی داهاتووە دەست بە رەوانەكردنی ئەو چەكانە دەكرێت لە رێگەی كەشتی هەڵگری یو ئێس ئێس ئەبراهام لینكن.
وەزارەتی بەرگری ئەمریكا جەختدەكاتەوە، ئێران و هاوبەشەكانی دۆخی ئێستایان قۆستوەتەوە بۆ هێرشكردنەسەر هاووڵاتیان و بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا و ئەمریكا رێكاری پێویست دەگرێتەبەر.
ئەمریكا بە بەهای زیاتر لە ٤٠٠ ملیۆن دۆلار هاوكاری سەربازیی و زیاتر لە ٦٠٠ فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی بۆمبڕێژكراویش دەداتە ئۆكراین.
وەزارەتی بەرگری ئەمریكا (پنتاگۆن) رایگەیاند، لە چوارچێوەی بەردەوامی هاوكارییە سەربازییەكانیان بۆ ئۆكراین، بە بەهای ٤٢٥ ملیۆن دۆلار كاروانێكی تری هاوكاری سەربازیی رەوانەی ئەو وڵاتە دەكەن كە چەند جۆرێكی چەك و پێداویستییەكانی سیستمەكانی مووشەكیی هیمارس و ناسامس و تۆپهاوێژ لە خۆدەگرێت.
میدیاكانی روسیاش بڵاویانكردووەتەوە، بە فەرمانی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا، سوپای ئەو وڵاتە زیاتر لە ٦٠٠ فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی بۆمبڕێژكراو دەداتە ئۆكراین كە توانای بڕینی ٤٠ كیلۆمەتریان هەیە و سوپای ئۆكراینیش لەو ناوچانە بەكاری دەهێنێت كە نزیكە لە هێزەكانی روسیا.
ترەمپ دەڵێت، لە چەند ویلایەتێك لەپێش هاریسەوەیەو رۆژی سێشەممە لە هەڵبژاردنی گشتیدا دەیوەستێنن، هاریسیش دەڵێت ترەمپ كەسێكی ناهاوسەنگە.
دۆناڵد ترەمپ كاندیدی كۆماریەكان لە بانگەشەی هەڵبژاردندا داوای لە لایەنگرانی كرد لە ویلایەتی ویسكۆنسن دەنگی پێ بدەن و وتی لە چەند ویلایەتێك لە پێش كامالا هاریسی كاندیدی دیموكراتەكانەوەیە.
وتیشی، داهاتووی ئەمریكا لە دەستی ئەوانە و پێویستە دەنگی پێ بدەن و پێویستە كارێك بكەن كە رۆژی سێشەممە هاریس بوەستێنن.
هاوكات، كامالا هاریس رایگەیاند، ترەمپ بیر لە باشكردنی ژیانی هاووڵاتیانی ئەمریكا ناكاتەوە و كەسێكی ناهاوسەنگە و كار لەسەر كەمكردنەوەی باج دەكات و نرخەكان جێگیر دەكەن.
ئەوەش لەكاتێكدایە، دەنگدانی پێشوەختە لە چەند ویلایەتێكی ئەمریكا دەستیپێكردووە و رۆژی سێشەممەش دەنگدانی گشتی دەستپێدەكات.
سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل دەستپێشخەری و پێشنیازێكی لوبنان بۆ كۆتایی هێنان بە هێرش و بۆردومانەكانی وڵاتەكەی رەتدەكاتەوە.
نەبیە بەڕی سەرۆكی پەرلەمانی لوبنان بە رۆژنامەی شەرقولئەوسەتی راگەیاندووە، لەسەر پێشنیازی ئەمریكا و دوای گفتوگۆ و راوێژ لەگەڵ ئامۆس هۆكستین نوێنەری ئەو وڵاتە بۆ كاروباری لوبنان، نەخشەڕێگەی كۆتایی هێنان بە شەڕ و هێرش و بۆردومانەكان بۆسەر باشووری لوبنان، ئاراستەی بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل كراوە و نوێنەرەكەی ئەمریكاش پێش ئەوەی بچێت بۆ ئیسرائیل وتویەتی لە داهاتوویەكی نزیكدا وەڵام بۆ لوبنان وەردەگرێتەوە و ئاگاداریشیان دەكاتەوە.
وتیشی، هەرچەندە نوێنەرەكەی ئەمریكا بۆ كاروباری لوبنان چەند رۆژێكە لە ئیسرائیلە و هیچ وەڵامێكی نەداوەتەوە، بەڵام بەپێی زانیارییەكانیان ناتانیاهۆ پێشنیازەكەی رەتكردووەتەوە و گفتوگۆكردنیشی لەسەر هەر پرۆژە و پێشنیازێك بۆ ئاگربەست دواخستووە بۆ دوای هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا كە پێنجی ئەم مانگە بەڕێوەدەچێت.
حزبوڵای لوبنان هێرشی موشەكی كردە سەر شارۆچكەیەكی ناوەڕاستی ئیسرائیل و بەهۆیەوە ١٩ كەس برینداربوون.
دەستەی پەخشی ئیسرائیل لە زاری پۆلیسی ئەو وڵاتەوە گواستییەوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ حزبوڵا بە موشەك هێرشی كردوەتەسەر شارۆچكەی تیرە كە كەوتوەتە ناوەڕاستی ئیسرائیل.
دەشڵێت، زەنگی ئاگاداركردنەوە لێدراوە بەهۆی ئاڕاستەكردنی ژمارەیەك موشەك لە لوبنانەوە بۆ ئیسرائیل، بەڵام سێ لە موشەكەكان سیستمی بەرگری ئاسمانیان تێپەڕاندووە و چەند باڵەخانەیەكیان پێكاوە و بەهۆیەوە و ١٩ كەس برینداربوون.
ئەوەش لەكاتێكدایە، پێشتر یواڤ گالانت وەزیری بەرگری ئیسرائیل رایگەیاندبوو كۆگاكانی چەكی حزبوڵا تەنیا ٢٠٪ی ماوە و ئێران ئەوە دەزانێت كە حزبوڵا توانای ئەوەی نییە لە كاتی هێرشكردنەسەری بەرگری بكات.
نەتەوە یەكگرتووەكان دەڵێت رۆژهەڵاتی ناوەڕاست یەكێكە لە مەترسیدارترین ناوچەكانی جیهان بۆ رۆژنامەنووسان بە درێژایی مێژوو.
فۆڵكەر تورك سەرۆكی كۆمیسیۆنی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ مافەكانی مرۆڤ رایگەیاند، بەردەوامی گرژی و ئاڵۆزییەكانی ناوخۆی وڵاتان و لە نێوان وڵاتانیش لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وایكردووە ئەو ناوچەیە ببێتە یەكێك لە مەترسیدارترین ناوچەكانی جیهان بۆ رۆژنامەنووسان بە درێژایی مێژوو.
وتیشی، تەنها لە ماوەی ئەمساڵدا ٦١ رۆژنامەنووس لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كوژران، كە ئەوەش ژمارەیەك مەرسیدارە و لە ساڵی رابردووش هەر لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ٧١ رۆژنامەنووس و كارمەندی دەزگاكانی راگەیاندن كوژران و زیاتر لە ٣٠٠ رۆژنامەنووسیش زیندانیكردان كە تائێستاش ژمارەیەك ئازادنەكراون و لە زینداندان.
لە ماوەی ئەمساڵدا توركیا ١٨٤ هێرشی كردوەتە سەر ناوچەكانی باكور و رۆژهەڵاتی سوریا و لە ئەنجامدا ٣٨ كەس كوژران و ١١٥ ی دیكەش برینداربوون.
روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ رایگەیاند، توركیا بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بۆردومانەكانی بۆ ناوچەكانی باكور و رۆژهەڵاتی سوریا چڕتر كردوەتەوە، لە ماوەی ئەمساڵ ١٨٤ هێرشی ئەنجامداوە، بەوهۆیەشەوە ٣٨ كەس كوژراون و ٤٤ سەرباز و ٧١ هاووڵاتیش برینداربوون، لە نێو بریندارەكانیشدا شەش ژن و سێ منداڵیان تێدابووە.
راشیگەیاندوە، توركیا هێرشەكانی بۆسەر ژێرخانی ئابووری چڕكردووەتەوە و وێستگەكانی ئاو و گاز و كارەبا و نانەواخانە و سایلۆكانی دانەوێڵە و دەرمانخانەكانی كردەوەتە ئامانج، لە ٢٣ی تشرینی یەكەمیشەوە توركیا ٣٧ دامەزراوە و ناوەندی گرنگی كردۆتە ئامانج.
سودانی و ئەردۆغان لە ئیستەنبوڵ كۆبوونەوە و جەختیان لە كاراكردنی رێككەوتن و لێكتێگەیشتنەكانی هەردوو وڵات كردەوە، ئەردۆغان سوپاسی هەنگاوەكانی بەغدادی كرد بۆ بەرەنگاربوونەوەی پەكەكە.
نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عیراق لە راگەیەنراوێكدا بڵاویكردەوە، سودانی بەسەردانێكی رەسمی گەیشتووەتە توركیا لە ئیستەنبوڵ لەگەڵ ئەردۆغان كۆبووەتەوە و باسیان لە پێشهاتەكانی ناوچەكە و یەكخستنی هەڵوێستەكان لەبارەی پێشهاتە مەترسیدارەكانەوە كردووە، داواشیان لە وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی و رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان كردووە پشتیوانی ئاگربەست بكەن و پڕۆسەی گەیاندنی هاوكاری بۆ زیانلێكەوتووان ئاسان بكەن.
هەر لەكۆبوونەوەكەدا باس لە پەیوەندییە دوو قۆڵییەكانی هەردوولا و كارا كردنی یاداشتەكانی لێكتێگەیشتن و رێككەوتنە هاوبەشەكان لە بواری ئابوری و گەشەپێدان كرا.
هاوكات فەرماندەی پەیوەندییەكانی سەرۆكایەتی توركیا لە راگەیەنراوێكدا بڵاویكردەوە، لەكۆبوونەوەكەدا ئەردۆغان سوپاسی هەنگاوە ئەرێنییەكانی بەغداد كردووە بۆ بەرەنگاربوونەوەی پەكەكە و جەختیكردووەتەوە، توركیا و عێراق دوو وڵاتی دراوسێن كە پەیوەندی مێژوویی و فەرهەنگیی قووڵیان هەیە و، پەرەسەندنی پەیوەندییەكانیان و هەلسەنگاندنی دەرفەتەكانی هاریكاریی بەتایبەتی پرۆژەی ڕێگای گەشەپێدان بۆ هەردوو وڵات سوودی ئێجگار زۆری هەیە، لەبەرئەوە بەردەوامدەبن لە گرتنەبەری هەنگاوی پێویست لەو بارەیەوە.