جیهان
سەرۆك ئەركانی سوپای ئیسرائیل هۆشداری دەداتە ئێران و دەڵێت، ئەگەر ئەمجارە ئێران وەڵامی دوایین هێرشەكەی بداتەوە، ئەوا ئیسرائیل ئەو توانایانە لە دژی بەكاردەهێنێت كە تائێستا بەكارینەهێناوە.
هرتسی هالیفی سەرۆك ئەركانی سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، ئەگەر ئێران ئەو هەڵەیە بكات و جارێكی دیكە مووشەك ئاراستەی ئیسرائیل بكات، ئەوا لە وەڵامدا ئیسرائیل ئەو توانایانە دژی ئێران بەكاردەهێنێت كە تائێستا بەكارینەهێناوە و بە توندی هەموو ئەو پێگە و توانایانەی ئێران دەكاتە ئامانج كە پێشتر نەیكردوونەتە ئامانج.
پێشتریش ئەمریكا هۆشداری داوەتە ئێران لە وەڵامدانەوەی دوایین هێرشی ئیسرائیل و رایگەیاندووە، بۆ ئەوەی ئاڵۆزییەكان زیاتر نەبن، پێویستە چیتر ئێران وەڵامی هێرشەكانی ئیسرائیل نەداوەتەوە.
سوپای پاسداران بەڵێنیدا وەڵامی توندی ھێرشەکانی ئیسرائیل بداتەوە عەباس عراقچیش دەڵێت، تادەستدرێژییەکانی ئیسرائیل رانەگیرێت سەقامگیریی بەدینایەت.
محەمەد ڕەزا نەغدی یاریدەدەری فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران بۆ کاروباری ھەماھەنگی، جەختی لەوە کردەوە لە چەند رۆژی داھاتوودا ئیسرائیل بە لێدانێکی بەھێزتر دەکەنە ئامانج و ستایشی حزبوڵا و حەماسیشی کرد و روونیکردەوە، کە ئیسرائیلییەکان بەمزووانە سەرسام دەکەن.
ھاوکات عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران لە میانی دیدارێکیدا لەگەڵ ژمارەیەک دیپلۆماتیکاران لە تاران رایگەیاند، ئێران جەختدەکاتەوە لە پێویستی ھەوڵە دیپلۆماسییەکان بۆ راگرتنی دەستدرێژی و تاوانکارییەکانی ئیسرائیل لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست.
داواشی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکان کرد، سزای توند بەسەر ئیسرائیلدا بسەپێنێت و دەستدرێژییەکانی بۆ سەر غەززە و لوبنان رابگرێت.
دەزگای دادوەریی ئێران سزای لەسێدارەدانی بەندكراوێكی سیاسی ئەڵمانی بە رەچەڵەك ئێرانی جێبەجێكرد، راوێژكاری ئەڵمانیاش بە توندی ئیدانەی دەكات و دەڵێت، كارێكی ئابڕوبەرانەیە.
رێكخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو بڵاویكردەوە، دەزگای دادوەریی ئێران سزای لەسێدارەدانی جەمشید شارمەهد هاووڵاتی ئەڵمانی و بەرەچەڵەك ئێرانی تەمەن ٦٩ساڵ كە مافی نیشتەجێی هەمیشەیی لە ئەمریكا هەبووە، دوای چوار ساڵ بەندكردنی، سزاكەی بە نهێنی جێبەجێكردووە.
هاوكات پێگەی میزانی سەر بە دەزگای دادوەری ئێران رایگەیاند، شارمەهد لەژێر پشتیوانی و پاراستنی دەزگای هەواڵگری ئەوروپا و ئەمریكادا بووە، بە تۆمەتی پلاندانان و ئاڕاستەكردنی كردەوەی تیرۆریستی و بۆردومان، سزای لەسێدارەدانی بەسەردا سەپێنرابوو.
لەلایەكی تریشەوە، ئۆلاڤ شۆڵز راوێژكاری ئەڵمانیا لەسەر لەسێدارەدانی جەمشید شارمەهد هات دەنگ و بە توندی ئیدانە دەكات و دەڵێت، كارێكی ئابڕوبەرانەیە، دەشڵێت، شارمەهد لەكاتی دادگاییكردنیدا رێگەی پێنەدراوە لەسەر ئەو تۆمەتانەی ئاڕاستەی كرابوون بەرگری لە خۆی بكات.
جەمشید شارمەهد لە مانگی ئابی ساڵی ٢٠٢٠ لەكاتی گەشتكردن بۆ ئیمارات لەلایەن هێزە ئەمنییەكانی ئێرانەوە ڕفێندرا و بۆ ئێران گواسترایەوە.
نوێنەری عیراق لە نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاند، ئیسرائیل پێشێلی ئاسمانی عیراقی كردووە و نابێت ئاسمان و خاكی عیراق بۆ هێرشكردنە سەر وڵاتانی دیكە بەكاربێت.
بەرەبەیانی ئەمڕۆ ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی تاوتوێی هێرشەكەی ئیسرائیلی بۆ سەر ئێران كرد، عەباس كازم عوبێد نوێنەری عیراق لە كۆبوونەوەكەدا رایگەیاند، ئەنجومەنی ئاسایش هەنگاوی یەكلاكەرەوەی نەناوە بۆ وەستاندنی دەستدرێژییەكانی ئیسرائیل و پێشتر عیراق هۆشداری لەبارەی هەڵسوكەوتەكانی ئیسرائیلەوە داوە.
دەشڵێت، ئیسرائیل پێشێلی ئاسمان و سەروەری عیراقی كردووە بۆ هێرشكردنە سەر ئێران و رێگەنادەن ئاسمان و خاكی وڵاتەكەی بۆ سەر هێرشكردنە سەر وڵاتانی دیكە بەكاربێت.
هاوكات، ئەمیر سەعید ئیروانی نوێنەری ئێران لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی رایگەیاند، هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران پێشێلكاری روونی پەیماننامەی نەتەوە یەكگرتووەكانە و ئەمریكا هانی ئیسرائیل دەدات بەردەوامبێت لە پێشێلی یاسا نێودەوڵەتیەكان.
لەلای خۆیەوە، دانی دانۆن باڵیۆزی ئیسرائیل لە نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاند، هێرشەكەیان بۆ سەر ئێران بۆ بەرگریكردن بووە لە خۆیان و داوای لە ئەنجومەنی ئاسایش كرد سزا بەسەر ژێرخانی سەربازی و ئابوری ئێراندا بسەپێنێت.
دوای نۆ ھەفتە لە نەخۆشکەوتنی، دەسەڵاتدارانی ئێران رێگەیاندا نێرگز محەمەدی خاوەنی خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتی، بگوازرێتەوە بۆ نەخۆشخانە.
ھاوپەیمانی ئازادکردنی نێرگز محەمەدی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، دەسەڵاتدارانی ئێران رەزامەندییان دەربڕیووە لەسەر گواستنەوەی نێرگز محەمەدی خاوەنی خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتی، کە بەھۆی نەخۆشییەوە لە زیندانی ئەوین لە تاران بگوازرێتەوە بۆ نەخۆشخانە، لەئێستاشدا ناوبراو لە نەخۆشخانەیە و لەژێر چاودێری پزیشکیدایە.
ئەوەشی خستەڕوو، بەھۆی پشتگوێخستنی نەخۆشییەکەیەوە لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێرانەوە، دۆخی تەندروستی نێرگز محەمەدی زۆر تێکچووە و ناجێگیرە، لەئێستاشدا تەنھا بە گواستنەوەی ناوبراو بۆ نەخۆشخانە کێشە تەندروستییەکانی چارەسەرناکرێت.
سەرەتای مانگی ئەیلولی رابردوو، راپۆڕتێکی پزیشکی زیندانی ئەوین لە تاران ئاشکرایکرد، نێرگز محەمەدی توشی چەند نەخۆشییەکی دڵ بووە لە زیندان.
ژمارەی کوژراوانی ھاووڵاتیانی مەدەنی بەھۆی ھێرشەکانی ئیسرائیلەوە لە کەرتی غەززە بەرزبووەوە و گەیشتە زیاتر لە ٤٣ ھەزار کەس.
وەزارەتی تەندروستی کەرتی غەززە لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، ژمارەی کوژراوانی کەرتی غەززە بەھۆی بەردەوامی ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆ کەرتەکە بەرزبووتەوە و گەیشتوەتە ٤٣ ھەزار و ٢٠ کەس.
راشیگەیاند، ژمارەی بریندارن لە ماوەی ساڵێکی بەردەوامی جەنگ گەیشتووەتە زیاتر لە ١٠١ ھەزار و ١١٠ کەس.
باشوری ئەفریقا بەڵگەی نوێی تایبەت بە کۆمەڵکوژییەکانی غەززە لەلایەن ئیسرائیلەوە دەداتە دادگای دادی نێودەوڵەتی و زیاتر لە ١٠٠ ھەزار کەسیش لە باکووری غەززە ھیچ ھاوکارییەکیان پێناگات.
سەرچاوە دیبلۆماسییەکان رایانگەیاندووە، ئەمڕۆ وەفدی باشووری ئەفریقا چەندین بەڵگە و زانیاری نوێی تایبەت بە کۆمەڵکوژییەکان لەکەرتی غەززە کە لەلایەن ئیسرائیلەوە ئەنجامدراون پێشکەشی دادگای دادی نێودەوڵەتی دەکات و ئامانجیشی ئەوەیە سزایەکی قورس بەسەر حکومەت و دەسەڵاتدارانی ئیسرائیلدا بسەپێنرێت لەسەرووی ھەمووشیانەوە بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتە.
مەحمود بەسەڵ وتەبێژی بەرگری شارستانی کەرتی غەززەش رایگەیاندووە، زیاتر لە ١٠٠ ھەزار کەس لە باکووری کەرتی غەززە لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە گەمارۆیەکی قورسیان خراوەتەسەر و رێگەنادەن ھیچ جۆرە ھاوکارییەکی مرۆییان بەدەست بگات.
بزوتنەوەی حەماس بۆ ئاگربەست و ئازادکردنی سەرجەم بارمتەکان چەند پێشنیازێکی نوێ ئاراستەی وڵاتانی نێوەندگیر دەکات.
سەرچاوەیەکی باڵای بزوتنەوەی حەماس رایگەیاند، کۆبوونەوەی وڵاتانی نێوەندگیر کە لە دوێنێوە دەستیپێکردووە و لە میسر و قەتەر و ئەمریکا و ژمارەیەک دانوستانکاری ئیسرائیلی پێکھاتوون و لە دەوحە بەڕێوەدەچێت، چاوەڕوانی ئەنجامەکەی دەکەن بۆئەوەی بگەنە رێککەوتنی کۆتایی لەسەر کۆتایی ھێنانی یەکجاری بە شەڕ و ئازادکردنی سەرجەم بارمتەکان.
وتیشی، بزوتنەوەی حەماس پێشنیازی نوێی ئاراستەی وڵاتانی نێوەندگیرکردووە بۆئەوەی لە کۆبوونەوەکەدا بیخەنە بەردەستی وەفدی دانووستانکاری ئیسرائیل کە بریتییە کۆتایی ھێنان بەشەڕ بە شێوەیەکی یەکجاری لە بەرامبەر ئازادکردنی سەرجەم بارمتەکان بە یەکجار لەگەڵ ئازادکردنی ژمارەیەک دەستگیرکراوی فەلەستینی لەلایەن ئیسرائیلەوە کە رێککەوتنی لەسەرکراوە.
پۆلیسی ئێران دەڵێت دوو ملیۆن پەنابەری ئەفغانی لە وڵاتەکەی دەردەکات و تەنھا لەمساڵدا زیاتر لە ٨٠٠ ھەزار پەنابەر دەکراون.
ئەحمەدڕەزا رادان، بەڕێوبەری گشتی پۆلیسی ئێران رایگەیاند: لە ماوەی حەوت مانگی ئەمساڵدا ٨٥٠ ھەزار پەنابەری ئەفغانی لە خاکی ئێران دەرکراون.
بە وتەی رادان تا کۆتایی زستانی ئەمساڵ لانیکەم دوو ملیۆن پەنابەری نایاسایی لە ئێران دەردەکرێن کە زۆربەیان ھاوڵاتییانی ئەفغانستانن.
بەپێی ئامارەکان، پێنج بۆ ٦ ملیۆن پەنابەری ئەفغانی لە ئێران دەژین کە زۆربەیان کارت و مۆڵەتی یاسایی مانەوەیان لە خاکی ئەو وڵاتەدا نییە.
وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، رۆژێک پێش ھێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر وڵاتەکەی ئاماژەیان لەبارەی ھێرشەکە پێگەیشتووە.
عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنوسیدا ئاشکرایکرد، پێش نیوەڕۆی ڕۆژی ھەینی ئاماژەیان پێگەیشتووە کە پێدەچێت سوپای ئیسرائیل ھێرش بۆ سەر ئێران دەستپێبکات، بەبێ ئەوەی وردەکاریی زیاتر بخاتەڕوو.
وتیشی وڵاتەکەی رێوشوێنی پێویستی لەکاتی ڕوودانی ھێرشەکەدا گرتووەتەبەر. ھەروەھا، جەختی لەوە کردەوە کە ئێران مافی وەڵامدانەوەی ھەیە، داواشی لە وڵاتان کرد فرۆشتنی چەک بە ئیسرائیل رابگرن و سنورێک بۆ ھێرشەکانی دابنێن.
ھاوکات، رۆژنامەیەکی ئیسرائیلی بڵاویکردەوە، پێش ھێرشەکەی ئیسرائیل کۆشکی سپی لە رێگای باڵیوزخانەکەی لە بەغداد پەیامی بۆ ئێران ناردووە.
رۆژنامەیەکی ئەمریکی زیانەکانی ھێرشەکەی ئیسرائیل بۆسەر ئێران ئاشکرا دەکات، میدیاکانی ئیسرائیلیش پێشبینی دەکەن تاران وەڵامی ھێرشەکە بداتەوە.
رۆژنامەی وۆڵستریت جۆرناڵ-ی ئەمریکی بڵاوی کردوەتەوە بەھۆی ھێرشی ئیسرائیلەوە لانیکەم چوار قەڵغانی دژە موشەکیی ئێران بەتەواوەتی تێکشاون و وێنەکانی مانگی دەستکرد ئەو زیانانەیان پشتڕاست کردەوەتەوە.
رۆژنامەکە ئاشکرای کردوە سەرجەم قەڵغانە موشەکییەکانی ئێران لە جۆری ئیس ٣٠٠ی روسی بون و لە سێ پارێزگای ئەو وڵاتە بوەتە ئامانجی ھێرشەکانی ئیسرائیل.
لە لایەکی دیکەوە سەرچاوەکانی ھەواڵی ئیسرائیل بڵاویان کردوەتەوە کە وڵاتەکەی چاوەڕێ دەکات ئێران وەڵامی ئەو ھێرشانە بداتەوە بەڵام بەھۆی تێکشکانی قەڵغانە موشەکییەکانی رون نییە بەمزوانە تاران توانای وڵامدانەوە و ئەنجامدانی ھێرشی سەربازیی ھەبێت.
لێپرسراوانی کۆماری ئیسلامی ئێران جەختیان لەوە کردوەتەوە کە وەڵامی ھێرشەکەی ئیسرائیل دەدەنەوە و تاران بە مافی خۆی دەزانێت بۆ پاراستنی سەروەریی خاکەکەی کارادانەی دژی ھەر ھێرشێک ھەبێت کە دەکرێتە سەر خاکی وڵاتەکەی.
دوای بڵاوکردنەوەی پەیامێکی رێبەری کۆماری ئێران بە زمانی عێبری دژی ئیسرائیل، تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس ئەژماری خامنەیی راگرت.
عەلی خامنەیی، رێبەری ئێران لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس بە زمانی عێبری نوسیبوی: ئیسرائیل ھەڵەی کردوە و دەبێت توانا و ھێزی ئێرانی بۆ دەرکەوێت.
تەنھا چەند کاتژمێرێک دوای بڵاوبونەوەی پەیامە کورتەکەی خامنەیی، ئەژماری خامنەیی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس راگیرا.
ئەو تۆڕە کۆمەڵایەتی لە رونکردنەوەیەکدا ئاماژەی بەوە کردوە پەیامەکەی خامنەیی جۆرێکە لە ھەڕەشەی راستەوخۆ بۆ سەر وڵاتێک بۆیە پێچەوانەی یاساکانی تۆڕی کۆمەڵات ئێکسە و بڕیار دراوە بە ھەڵپساردنی ئەژماری عەلی خامنەیی رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران.
میدیاکانی ئێران ئاماژەیان بەوە کردوە کە ئیلۆن ماسک، خاوەنی کۆمپانیای ئێکس پشتیوانیی لە ئیسرائیل دەکات و ھەر بەوھۆیەوە ئەژماری خامنەیی لەو تۆڕە داخراوە.
ئەمرۆ جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا بەشداری لە دەنگدانی پێشوەختەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا دەکات .
کۆشکی سپی رایگەیاند، ئەمڕۆ بایدن لە دەنگدانی پێشوەختەدا دەنگ دەدات ، ھاوکات ژمارەیەکی زۆر لە ئەمریکییەکان دەتوانن پێش ٥ ی تشرینی دوەم لە دەنگدانی پێشوەختەدا دەنگ بدەن بەو کاندیدەی دەیانەوێت بۆ چوار ساڵی داھاتوو سەرۆکایەتی ئەمریکا بکات .
دوای ئەو رەخنانەی بەھۆی تەمەنی و توانای ھزریەوە روبەروی کرایەوە ، بایدنی تەمەن ٨١ ساڵ ، چەند مانگێک بەر لە ئێستا لە کێبرکێی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا کشایەوە و لە شوێنی ئەو کامالا ھاریسی ٦٠ ساڵ وەک کاندیدی دیموکراتەکان رکابەری دۆناڵد ترەمپی کاندیدی کۆمارییەکان دەکات .
بەھۆی ھێرشەکانی ئیسرائیلەوە نزیکەی ١٧٠ کارمەندی تیمە فریاگوزارییە تەندروستییەکانی لوبنان کوژراون و کۆی ژمارەی کوژراوانیش گەیشتووەتە زیاتر لە دوو ھەزار و ٦٧٠ کەس.
وەزارەتی تەندروستی لوبنان بڵاویکردووتەوە، دوای کوژرانی سێ کارمەندی تیمێکی فریاگوزاری تەندروستی بەھۆی بۆردومانێکی ئیسرائیلەوە بۆسەر بنکەیەکی تەندروستی لە شارۆچکەی عەین بیعال لە باشووری لوبنان، تائێستا ١٦٨ کارمەندی تیمە فریاگوزارییە تەندروستییەکانی لوبنان کوژران و ٢٧٥ کارمەندی تریش برینداربوون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەسەرەتای دەستپێکردنی ھێرش و بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە بۆ سەر ناوچەکانی باشووری لوبنان، تائێستا دوو ھەزار و ٦٧٢ کەس کوژران و ١٢ ھەزار و ٤٦٨ کەسی تریش برینداربوون.
سیسی دەستپێشخەرییەکی نوێ بۆ ئاگربەستی غەززە دەخاتەڕوو و تێیدا پێشنیازدەکات، بۆ ماوەی دوو رۆژ شەڕ لە غەززە رابگیرێت و لەوماوەیەدا چوار بارمتەی ئیسرائیلی لەبەرامبەر ژمارەیەک زیندانی فەڵەستینی ئازادبکرێن.
عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆکی میسر لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لە چەند رۆژی رابردوودا میسر دەستپێشخەرییەکی خستووەتەڕوو بۆ گەیشتن بە ئاگربەست لە غەززە، کە تێیدا پێشنیازکراوە بۆ ماوەی دوو رۆژ شەڕ لە غەززە رابگیرێت و لەوماوەیەدا، چوار بارمتەی ئیسرائیلی لەبەرامبەر ژمارەیەک زیندانی فەڵەستینی ئازادبکرێن.
ئەوەشی خستەڕو، لەدوای ئاگربەستە دوو رۆژییەکە، پێویستە لەماوەی ١٠ رۆژدا گفتوگۆکان لەسەر ئاگربەستی غەززە و وردەکارییەکانی ئەو پرسە چڕبکرێنەوە.
پەرلەمانی عەرەبی رەزامەندی دەربری لەسەر تۆمارکردنی سکاڵایەک دژی کارەکانی سوپای ئیسرائیل لە فەڵەستین لە دادگای باڵای تاوانەکان لە لاھای.
پەرلەمانی عەرەبی لە دانیشتنی پێنجەمی لە بنکەی سەرەکی لە قاھیرە بەکۆی دەنگ رەزامەندی دەربڕی لەسەر پێشنیازێک کە لەلایەن ئەحمەد جبوری جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عەرەبی و ئەندامێکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق پێشکەش کرابوو.
پەرلەمانی عەرەبی بڕیاریدا لیژنەیەک پێکبھێنێت بۆ ئەوەی لە دادگای باڵای تاوانەکان لە لاھای سکاڵا دژی سوپای ئیسرائیل تۆمار بکەن بەھۆی ئەو تاوانانەی دژی ھاووڵاتیان لە فەڵەستین ئەنجامی داوە.