جیهان
قەوسی خەڵکی سودانە و بە شێخ خەتیب سودانیش بەناوبانگە، لە سەرکردە دیارەکانی قاعیدەیە لە نیوەدوورگەی عەرەبی و ئەمریکاش دەڵێت سودانی فەرمانەکان لە رێکخەرانی قاعیدە لە ئێرانەوە وەردەگرێت ئەوەی لە یەمەن سەرقاڵی وێرانکاری و تیرۆر بێت.
(رەجەب تەیب ئەردۆغان) ھێرشی کردە سەر پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانی تورکیا و ئاماژەی بەوەکرد، لە کاتێکدا ئەوان ھەوڵ دەدەن بەکەمترین زیان تورکیا لە قەیرانەکان دەرباز بکەن، کەوتوونەتە دوای بەرژەوەندییە سیاسییە نەزۆکەکانیان و پیلان دەگێڕن، وتیشی، تورکیا بە سەرکەوتوویی تەشەنەکردنی ڤایرۆسی کۆرۆنای کۆنترۆڵکردووە.
تیمەکانی رزگارکردن و رێکخراوەکانی چاودێریکردنی جەنگ ئاشکرایان کردوە، لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی سوریاوە، گوندی ئیبلین لە ریفی ئیدلیب تۆبباران کراوە و ھەشت کەس کوژراون، کە پێنجیان ئەندامی خێزانێکن و سیانیان منداڵن.
ئاماژەیان بۆ ئەوەش کردوە، ئەو خێزانەی بوونەتە قوربانی لە کاتی خەودا بەر تۆببارانەکە کەوتوون، سەرۆکی خێزانەکەش کارمەندی تەندروستی بوە.
بەوتەی سەرچاوەکان، بەو پێیەی ناوچەکە دواین پێگەی ئۆپۆزسیۆنە رووبەرووی رەوشێکی سەخت بوەتەوە و رۆژانە ھاوڵاتیان لە رەوشێکی سەختدا دەژین.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە راپۆرتێکدا بەناوی "بازرگانیکردن بە مرۆڤ لە ساڵی ٢٠٢١"دا رایگەیاند: تورکیا خراوەتە لیستی ئەو وڵاتانەی لە بەکارھێنانی منداڵان بۆ کاری سەربازی تێوەگلاون.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، تورکیا پشتیوانی گروپی چەکداری سوڵتان موڕاد لە سوریا و چەکدارانی لیبیا دەکات، ئەو گروپانەش منداڵان وەک چەکدارا لە بەرەکانی شەڕ بەکاریان دەھێنێت.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاندووە، پێویستە تورکیا وەک ئەندامێکی ناتۆ، رێز لە بەھا و پرەنسیپەکانی ھاوپەیمانێتییەکە بگرێت.
دامەزراوەی بازاڕی وزەی تورکیا رایگەیاند، بەھۆی زیادبوونی تێچووی بەرھەمھێنان، لە سەرجەم شارەکانی تورکیا و باکووری کوردستان نرخی کارەبا ١٥% زیادیکردووە، بڕیارکە لە ١ی تەمووزەوە جێبەجێکراوە.
زیادکردنی بەھای کارەبا لە تورکیا کاردانەوەی پارتەکانی ئۆپۆزیسیۆنی لێکەوتووەتەوە، پەرلەمانتارانی جەھەپە و ھەدەپە و ئیی پارتی ئاماژەیان بۆ ئەوەکردووە، لە کاتێکدا قەیرانی ئابووری وڵاتی گرتووەتەوە، خەڵک بێزار بووە ریژەی باجیش لەسەر خەڵک زیاد دەکرێت.
لە بەیجینگی پایتەخت و لە مەیدانی تیانانمین رێوڕەسمی تایبەت بۆ یادی ١٠٠ ساڵە دامەزراندنی حزبی شیۆعی چین رێکخرا، شی جی بینگ سەرۆکی وڵاتەکەش رایگەیاند، گەلی چین ھیچ کات رێگە بە ھیچ ھێزێکی بیانی نادات کۆنترۆڵی بکات یاخود سەرکەوتیان بکەن.
وتیشی زەمەنی نەھامەتی بۆ گەلەکەمان تێپەڕیوە و ئەو ھەستانەوە و بوژانەوەی وڵاتەکە بە درێژایی مێژوو بەدەستی ھێناوە دەیپارێزن و ئامانجەکەیان بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی پڕ لە ژیانەوە بەدیھێناوە.
حزبی شیوعی چین لە یەکی تەموزی ١٩٢١ لە شەنگەھای دامەزراوە، بە گەورەترین حزبی سیاسی دادەنرێت لە جیھاندا، ھەموو ٥ ساڵێک گۆنگرەی گشتی دەبەستێت و لە ساڵی ١٩٤٩ دەسەڵاتی گرتووەتە دەست بە سەرکردایەتی ماو تسی تۆنگ.
دوای ئەوەی دادگای تورکیا ئەو تانانەی رەتکردەوە، کە دژی بریارەکەی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیا بۆ کشانەوە لە رێککەوتنی ئیستەنبوڵ پێشکەش کرابوون، تورکیا بە رەسمی لە رێککەوتنەکە کشایەوە، ئەوەش نارەزایی دەیان ھەزار ھاوڵاتی تورکی لێدەکەوێتەوە و ئامادەکاری دەکرێت بۆ رێکخستنی خۆپیشاندانی فراوان دژی ئەو ھەنگاوە.
لە مانگی ئاداردا، تورکیا بریاری کشانەوەی لە رێککەوتنی ئیستەنبوڵ راگەیاند کە لە ساڵی ٢٠١١ ەوە دژی توندوتیژی بەرامبەر ژنان ئیمزا کراوە، بە بیانوی ئەوەی رێککەوتنەکە بۆ تورکیا گونجاو نیە و ھەر لە سەرەتاوە ئیمزاکردنی ھەڵە بووە، ئەم بریارەش لەسەر ئاستی ناوخۆ و نێودەوڵەتیش تورکیای روبەروی رەخنەی توند کردەوە چونکە ھەنگاوێکی لەو شێوەیە ئەوەندەی تر تورکیا لە بە ئەندامبون لە یەکێتی ئەوروپا دور دەخاتەوە .
عەبدوڵا ئۆجەلان لە ١٥ی شوباتی ١٩٩٩ لە کینیا دەستگیرکرا و بریاری لە سێدارەدانی بۆ دەرکرا، بەڵام دواتر سزاکەی بۆ زیندانیکردنی ھەتاھەتایی گۆڕا، لەوکاتەوە لە دورگەی ئیمڕاڵی لە زینداندایە.
ئەڵمانیا لە مانگی ئایاری رابردووەوە ھاوشانی ئەمریکا کشانەوەی ھێزەکانی لە ئەفغانستان دەستپێکرد کە ژمارەیان ھەزار و ١٠٠ سەرباز بووە، بەپێی ئامارەکانی سوپای ئەو وڵاتە لە ساڵی ٢٠٠١ەوە تا ئێستا ٥٩ سەربازی ئەڵمانی لە ئۆپراسیۆنە سەربازییەکان کوژراون.
ڕۆحانی لە کۆبوونەوەیەکیدا لەگەڵ ستافی حکومەتی ولاتەکەی ڕایگەیاند، ئێران ئەوەی لە توانایدا بێت بۆ زیندووکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی دەیکات و ھەرگیز دەستبەرداری مافەکانی نابێت.
وتیشی، ئیدارەی نوێی ئەمریکا دانی بەوەدا ناوە کە کشانەوەی واشنتۆن لە ڕێککەوتنەکە ھەڵەیەکی گەورەبوو، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بەردەوامە لەو جەنگە ئابوریەی تڕەمپ دژی گەلی ئێران بەرپایکرد.
ڕۆحانی دووپاتیشیکردووەتەوە کە ھەرگیز ھەوڵی ئەوەیان نەداوە چەکی ئەتۆمیان ھەبێت و ھەوڵیش نادەن، ھەموو ئەو تۆمەتانەش کە لەو بارەیەوە ئاڕاستەیان دەکرێت بێ بنەمان.
دۆناڵد ڕامسفێڵد، لە نێوان ساڵانی ٢٠٠١ تاکو ٢٠٠٦ لە سەردەمی ئیدارەکەی جۆرج بوشی کوڕدا وەزیری بەرگری ئەمریکا بووە و لە سەردەمی سەرۆکایەتی جیراڵد فۆردیشدا لە نێوان ساڵانی ١٩٧٥ تا ١٩٧٧ وەزیری بەرگری بووە.
ڕامسفێڵد، لە ساڵی ١٩٦٣ تا ١٩٦٩ ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا بووە و ساڵی ١٩٧٥یش سەرۆکی کارمەندانی کۆشکی سپی بووە.