پێشتر شیکەرەوە سیاسییەکان لەو بڕوایەدا بوون، پێدەچێت ڕوسیا لە ٩ی ئەم مانگەدا، کە ھاوکاتە لەگەڵ ساڵیادی ئاھەنگ و سەرکەوتنەکانی ڕوسیا و خۆبەدەستوەدانی ئەڵمانیای نازی لە جەنگی جیھانی دووەمدا، کۆتایی بھێنێت بە جەنگی ئۆکراین.

لاڤرۆڤ بە میدیاکانی ڕاگەیاند، لەڕووی سەربازییەوە مامەڵەکانیان تەوقت نەکردووە لەگەڵ ھیچ بەروارێکدا، بە ڕۆژی سەرکەوتنی ٩ی ئایاریشەوە، کە ڕۆژی خۆبەدەستەوەدانی ئەڵمانیای نازییە لە ساڵی ١٩٤٥دا.

ئاماژەی بەوەشکردووە، چالاکی کردەوە سەربازییەکانی ڕوسیا لە ئۆکراین ، بە پلەی یەکەم پشت دەبەستێت بە کەمکردنەوەی مەترسییەکان لەسەر دانیشتوانی مەدەنی و سەربازانی ڕوسیا.

ساڵانە لە بەرواری ٩ی ئایاردا لە مۆسکۆ نمایشی سەربازیی فراوان بەڕێوە دەچێت، بەشێوەیەکی ئاسایش ڤلادیمێر پوتن وتارێک پێشکەش دەکات، بەڵام ئاھەنگەکانی ئەمساڵ ھاوکاتە لەگەڵ ھێرشەکەی ڕوسیا بۆ سەر ئۆکراین.

ناوەندی فەلەکناسیی نێودەوڵەتی رایگەیاند، ئەمڕۆ یەکشەممە لە وڵاتانی ئەفغانستان لە کیشوەری ئاسیا و نەیجەر و مالی لە کیشوەری ئەفریقا، یەکەمین رۆژی جەژنی ڕەمەزانە، ئەوە لە کاتێکدایە لە بەشێکی زۆری وڵاتانی ئیسلامی لە ناویاندا لە ھەرێمی کوردستان و عێراق و سعودیە و ئیمارات، رۆژی یەکشەممە وەک تەواوکەری مانگی ڕەمەزانە و رۆژی دووشەممە وەک  یەکەمین رۆژی جەژنی ڕەمەزان دیاریکران.

ھاوکات ئێران و شیعەکانی عێراق ئەمڕۆ چاودێری بینینی مانگ دەکەن و بڕیار لەبارەی یەکەمین رۆژی جەژن دەدەن.

مێژووی رۆژی جیھانی کرێکاران بۆ سەدەی ١٩ دەگەڕێتەوە، بیرۆکەکە لە ٢١ی نیسانی ساڵی ١٨٥٦ لە ئوسترالیا سەریھەڵدا و دواتر گواسترایەوە ئەمریکا، بە شێوەیەک کرێکاران لە "شیکاگۆ" داوایان دەکرد کاتەکانی کارکردنیان بۆ ٨ سەعات کەمبکرێتەوە و دواتر ئەو داواکارییە کرێکارانی ویلایەتی "کالیفۆرنیا"ی ئەمریکا و " تۆرنتۆ"ی کەنەداشی گرتەوە. 

لە یەکی ئایاری ساڵی ١٨٨٦یشدا، کرێکارانی شیکاگۆ کە ژمارەیان لە نێوان ٣٥٠ بۆ ٤٥٠ ھەزار دەبوو، وازیان لە کارھێنا.

ساڵانەش لەو رۆژەدا کرێکارانی جیھان رێپێوان و خۆپیشاندان رێکدەخەن و داوای باشترکردنی رەوشی کارکردن و مووچەکانیان دەکەن. 


 

وەزارەتی بەرگریی ئۆکراین بڵاویکردەوە، لە سەرەتای دەستپێکردنی ھێرشەکانی روسیاوە تاکو ٣٠ی مانگی نیسان، زیاتر لە ٢٣ ھەزار و ٢٠٠ سەربازی روسیا کوژراون و ھەزار و ھەشت تانک و دوو ھەزار و ٤٤٥ زرێپۆش و ٤٥٦ سیستمی بەرگریی مۆسکۆیان تێکشکاندووە، لە بەرامبەردا وەزارەتی بەرگریی روسیا رایگەیاند، ١٤٣ فڕۆکە و ١١٢ ھێلیکۆپتەر و ٦٦٠ فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و دوو ھەزار و ٥٠٣ ئۆتۆمبێلی سەربازیی ئۆکراینان لەناوبردووە.

ھاوکات ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین رایگەیاند، سوپای روسیا ھێزی زیاتری بەرەو خۆرھەڵاتی ئۆکراین جوڵەپێکردووە و جێگیرکردنی ھێزی زیاتی لە ھەرێمی خارکیڤ بۆ دروستکردنی فشاری زیاترە لەسەر دۆنباس.

بەشێک لە چالاکوانان ئەندامانی سەندیکای کرێکاران و ئەندامانی چەند حزبێکی سیاسی چەپڕەو ھەوڵی گەیشتنیان بە گۆڕەپانی تەقسیم لە "ئیستەنبوڵ" دەدا، بەڵام لەلایەن ھێزی پۆلیسەوە رێگرییان لێکرا و پێکدادان لەنێوان خۆپیشاندەران و ھێزە ئەمنییەکان روویدا و دەیان خۆپیشاندەریش دەستگیرکران.

پارێزگاری ئیستەنبوڵ تەنیا ڕێگەپێدانی بۆ خۆپیشاندەرانی یەک ناوچە کردووە و دەڵێت خۆپیشاندان لەو ناوچانەی کە ئاماژەیان پێنەکراوە قەدەغەیە و نایاساییە.

لە ئیستەنبوڵ بەشێکی زۆری خۆپیشاندەران بە زەبری ھێز بڵاوەیان پێکرا. لە ناوچەی بێشکتاش ٣٠ خۆپیشاندەر و لە ناوچەی سیلسی ٢٢ خۆپیشاندەری دیکە دەستگیرکران.

پارێزگاری ئیستەنبوڵ لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ١٦٤ خۆپیشاندەر بە تۆمەتی ئەنجامدانی خۆپیشاندانی نایاسایی دەستگیرکراون.

ساڵانە لە رۆژی جیھانی کرێکاراندا، یادی خۆپیشاندانەکەی یەکی ئایاری ساڵی ١٩٧٧ی ناوچەی تەقسیمی ئیستەنبوڵ دەکرێتەوە، کە ھێزە ئەمنییەکان پەلاماری خۆپیشاندەرانیان دا و لە ئەنجامدا ٣٤ خۆپیشاندەر کوژران و ١٣٦ی تریش برینداربوون، ساڵانەش ھێزەکانی پۆلیس ناوەڕاستی شاری ئیستەبنوڵ دادەخەن و تەنھا رێگە بە چەند چالاکییەکی کەم بەبۆنەی رۆژی جیھانی کرێکارانەوە دەدەن. 

لە نەخشەیەکدا تەلەڤزیۆنی فەرمی رووسیا " Channel One" وردەکاری ھاویشتنی سێ موشەکی ئەتۆمی و مەوداکانیانی بۆسەر پاریس و لەندەن و بەرلین بڵاوکردووەتەوە و دەڵێت "ھیچ کەسێک بە زیندووی ڕزگاری نابێت."

بەپێی نەخشەکە، مووشەکە ئەتۆمییەکانی رووسیا تەنیا بە ١٠٦ چرکە دەگەنە بەرلین، ھەروەھا بۆ گەیشتن بە پاریس ٢٠٠ چرکە و بۆ لەندەنیش ٢٠٢ چرکەیان پێدەچێت.

نزیکەی سێ مانگە رووسیا ھێرشی بۆسەر ئۆکراین دەستپێکردووە و وڵاتانی ئەوروپا لە دژی مۆسکۆ، بەردەوام پاڵپشتی سەربازی پێشکەس بە ئۆکراین دەکەن.

لە سەرەتای دەستپێکی ھێرشەکانی رووسیاوە تاکو ٣٠ی مانگی نیسان، بەپێی ئاماری وڵاتی ئۆکراین زیاتر لە ٢٣ ھەزار و ٢٠٠ سەربازی روسیا کوژراون.

کۆمسیۆنی زیندانەکانی ناوەندی کۆمەڵەی مافەکانی مرۆڤ لە تورکیا رایگەیاند، لەئێستادا ٣٤١ ھەزار و ٥٠٢ زیندانی لە تەواوی گرتوخانەکانی تورکیا ھەیە، بەشێکی ئەو زیندانیانەش نەخۆشی قورسیان ھەیە و پێویستە ئازاد بکرێن.

ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، ھەزار و ٥١٧ زیندانی نەخۆش لە گرتوخانەکاندا ھەیە، لەو ژمارەیەش ٦٥١ کەسیان تەندروستییان خراپە و نەخۆشی قورسیان ھەیە و پێویستە دەستبەجێ ئازاد بکرێن.

کۆمیسیۆنەکە راشیگەیاندوە، لەگەڵ سەرەتای بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا، چەند یاسایەک بۆ ئازادکردنی زیندانییەکان دەرکران، بەڵام جیاوازی لە ئازادکردنی زیندانییەکاندا کراوە، بەشێکی ئەوانەی ئازادکراون ئەندامی رێکخراوە تاوانکارییەکان و کەسانی تاوانباری دادوەری بوون، لە ئازادکردنەکانیشدا زیندانیانی سیاسی پشتگوێخراون.

وتیشی، سوپا و دەزگای ھەواڵگریی ئۆکراین سەرکەوتنی گەورەیان تۆمارکردووە، لە بەرامبەردا روسیا ھەموو شتێک بۆ لەناوبردنی ژیان لە ھەرێمی دۆنباس دەکات و دەیەوێت ئاوەدانی لەو ناوچانە لەناوببات.

 ئاماژەی بەوەشکرد ، ھەرچەندە روسیا بەردەوامە لە ھێرشەکانی بۆ سەر ژێرخانی ئابووری و ناوچەکانی نیشتەجێبوون، بەڵام ئەوان بەرگریی لە خاک و گەلەکەیان دەکەن.

کریستۆڤەر بورگر وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا رایگەیاند، سزای بەندکردنی عوسمان کاڤالا چالاکوانی مەدەنی لە تورکیا، پێشێلکارییەکی روونی پێوەرەکانی سەروەریی یاسا و پابەندبوونە نێودەوڵەتییەکانە، کە پێویستە تورکیا وەک ئەندامی ئەنجومەنی ئەوروپا و باڵێوراو بۆ بە ئەندامبوون لە یەکێتیی ئەوروپا پێوەیان پابەند بێت، وتیشی، پێویستە وڵاتانی تری ئەوروپا، ھاوشێوەی ئەڵمانیا داوای روونکردنەوە لە تورکیا بکەن و نیگەرانی خۆیان لەبارەی سزادانی عوسمان کاڤالا بەو وڵاتە بگەیەنن.

رۆژی دووشەممە دادگای ١٣ی ئیستەنبوڵ لەسەر دۆسیەی خۆپیشاندانەکانی "گەزی پارک" لە ساڵی ٢٠١٣، سزای زیندانیکردنی ھەتاھەتایی بەسەر عوسمان کاڤالا چالاکوان و کەسایەتیی ئۆپۆزسیۆندا سەپاند.

وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، لە راگەیاندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، رۆژی پێنجشەممەی ھەفتەی رابردوو، نوێنەرانی ئەمریکا و بەریتانیا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا و نەرویژ، لەگەڵ تورکیا و عێَراق و سعودیە و میسر و قەتەر و ئوردن و نوێنەرانی یەکێتیی ئەوروپا و کۆمکاری عەرەبی، لە پاریسی پایتەختی فەڕەنسا، لەبارەی قەیرانی سوریا کۆبوونەتەوە.

روونیشیکردەوە، وڵاتانی بەشدار جەختیان لە بەردەوامی ھاوکارییەکان بۆ ئەو وڵاتانە کردەوە، کە پەنابەری سوورییان لەخۆگرتووە و پاڵپشتیی خۆیان بۆ ھەوڵەکانی نێردەی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ کاروباری سوریا، بۆ کۆتاییھێنان بە قەیرانی ئەو وڵاتە لە رێگەی چارەسەری سیاسییەوە دووپاتکردەوە، پێشیوازیشیان لە رێکخستنی کۆنگرەی شەشەمی برۆکسل کرد، کە بڕیاروایە ٩ی مانگی ئایار لەبارەی داھاتووی سوریا و ناوچەکە بەڕێوەبچێت.

ئەردۆغان ئاماژەی بەوەشکردووە، لە سەردانەکەیدا پشتیوانی وڵاتەکەی بۆ ئاسایش و سەقامگیری سعودیە بۆ بەرپرسانی ڕیاز دووپاتکردووەتەوە و پێی ڕاگەیاندوون ئاسایش و سەقامگیری کەنداو بەشێکە لە سەقامگیری تورکیا.

سەردانەکەی ئەردۆغان بۆ سعودیە دوای پێنج ساڵ لە تێکچوونی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات ھات کە بەھۆی کوشتنی جەمال خاشقچی، ڕۆژنامەنووسی سعودیە لە کونسوڵخانەی سعودیە لە ئیستەنبوڵ سەریھەڵدا.

ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەڕەنسا پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین ئەنجامدا و باسیان لە دواین پەرەسەندنەکانی جەنگی ئەو وڵاتە و ھێرشەکانی سوپای ڕووسیا کرد.
بە پێی زانیارییەکان ماکرۆن لە پەیوەندییەکەدا پشتیوانی سەربازی و مرۆیی فەڕەنسای بۆ ئۆکراین دووپاتکردووەتەوە.

پشتیوانییە سەربازییەکەی ماکرۆن لە کاتێکدایە چەند ڕۆژێک پێش ئێستا ڕووسیا ھۆشداری بە ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپادا و ڕایگەیاند، ئەو ھاوکارییە سەربازییانە بە ئامانج دەگرن کە ڕەوانەی ئۆکراین دەکرێت.

مەسجدی لە لێدوانێکدا بۆ میدیای وڵاتەکەی رایگەیاند، لە گەڕی پێنجەمی دانوستانەکانی نێوان ئێران و سعودیە کە رۆژی پێنج شەممەی رابردوو لە بەغداد بەڕێوەچوو، ھەردوولا لەسەر نەخشە رێگایەک بۆ  دانوستانەکانی داھاتوو رێککەوتوون

مەسجدی رونیشیکردەوە،  پێشنیارەکانی ھەردوو وڵات رێککەوتنیان لەسەر کراوەو دەبێتە نەخشە رێگەی کارکردن.

مەسجدی وتیشی، خاڵەکانی رێککەوتنەکە ، بونیادنانی متمانە و رێوشوێنەکانی ھەماھەنگی دوو قۆڵی لە بواری حەج و کردنەوەی باڵیۆزخانەکان و کێشە ھەرێمی و نێودەوڵەتییەکان لەخۆدەگرێت.

سەبارەت بە دووبارە کردنەوەی باڵیۆزخانەکانیش لە پایتەختەکانی ھەردوو وڵات، مەسجدی ئاشکرای کرد، دانوستانەکانی داھاتوو دۆسیەی کردنەوەی باڵیۆزخانەکان یەکلادەکاتەوە .

مانگی سوری فەلەستینی بڵاویکردەوە، چارەسەری سەرەتایی بۆ بریندارەکان کراوەو گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانە.

رونیشیکردەوە، ھێزەکانی ئیسرائیل رێگری لە کاری تیمەکانیان دەکەن و رێگەنادەن بچنە مزگەوتی ئەقسا.

لەلایەکی ترەوە ئەوفیر جندلمان وتەبێژی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند،دوای کۆتایی ھاتنی نوێژی بەیانی لە حەرەمی پیرۆز سەدان فەلەستینی کە ئەو بە ئاژەوەگێڕ ناوی بردن دەستیان کردوە بە پشێوی نانەوە.

چەند ھەفتەیەکە شەڕو پێکدادانی نێوان فەڵەستینییەکان و پۆلیسی ئیسرائیل لە مزگەوتی ئەقسا بەردەوامەو تا ئێستا سەدان کەس برینداربوون.

قائانی لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا ، دوو فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی وڵاتەکەی لەناوخۆیی ئیسرائیل دوو ئەرکیان ئەنجامداوە، ڕوداوەکەش سوپای ئیسرائیلی خستووەتە ئامادەباشی فراوانەوە.بەبێ ئەوەی کات و شوێنی رووداوەکە ئاشکرا بکات.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئیسرائیل بۆ شاردنەوەی بابەتەکە، بەھانەی ئامادەباشی سوپاکەی بەستووەتەوە بە مانۆری سەربازی کتوپڕەوە.

دوێنێش حسین سەلامی فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران ڕایگەیاند، بەزین و تێکشکانی ئیسرائیل ئەگەرێکی بەھێزە و زەمینەسازییەکەی زۆر بووە.

بەبۆنەی رۆژی قودسەوە لە تاران ھەزاران کەس خۆپیشاندنیان ئەنجامدا و پشتیوانی خۆیان بۆ فەڵەستین دووپاتکردەوە. 

خۆپیشاندەران دەڵێن، دەوڵەتێک لەسەر دڕندەیی و منداڵکوشتن دامەزرابێت رۆژێک دێت لەسەر نەخشەی جیھان بسڕدرێتەوە. لە ساڵی ١٩٧٩ وە ئێرانییەکان لە کۆتا ھەینی مانگی رەمەزاندا پشتیوانی خۆیان بۆ قودس و خەڵکی فەڵەستین دەردەبڕن و دروشم لە دژی ئیسرائیل و ئەمریکا دەڵێنەوە.