جیهان
"دێریک ھۆگان" جێگری یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ کاروباری ئەوروپا و ئاسیا ڕایگەیاند، ئەمریکا بیردەکاتەوە لەوەی بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ بەردەوامیی بە ھاوکارییەکانی بدات بۆ ئۆکراین، ئامادەشە لە ماوەی ٤ بۆ ٥ مانگی داھاتوودا مانگانە نزیکەی یەک ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار بۆ حکومەتی ئەو وڵاتە تەرخان بکات.
ئاشکرایکردووە، لە ٣ مانگی ڕابردوودا واشنتۆن بە بڕی ٥٣ ملیار و ٦٠٠ ملیۆن دۆلار ھاوکاری گەیاندووەتە ئۆکراین کە بەشێکی زۆر لە ھاوکارییەکان ھاوکاری سەربازی بوون، ئەوەش گەورەترین ھاوکارییە کە لە دوای پلانی مارشاڵ، ئەمریکا بۆ وڵاتێکی ئەوروپا تەرخانی کردبێت.
ھەرچەندە ھۆکاری گەڕانەکەی سوپای ئەمریکا ئاشکرا نەکراوە، بەڵام ئەمریکا ھاوپەیمانی بەھێزی لەگەڵ ھێزەکانی سوریای دیموکرات ھەیە و لە جەنگی دژی تیرۆردا ھەماھەنگی بەھێزیان کردوە، ئێستاش کە تورکیا ھەوڵی ھێرشکردنە سەر رۆژئاڤا دەدات، ھێزەکانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا دەرکەوتوون.
سەرۆکی فنلەندا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی ھاوبەشدا لەگەڵ "یەنس ستۆڵتنبێرگ" سکرتێری گشتی ناتۆ رایگەیاند، دۆسیەی سوید و فنلەندا یەک دۆسیەن و پێکەوە ھەنگاو دەنێن بەرەو پێشەوە، بە دووریشیزانی بەبێ سوید وڵاتەکەی ببێتە ئەندام لە ناتۆ، وتیشی، ھەڵوێستی تورکیا تووشی سەرسوڕمانی کردوون، بەڵام بەجدی وەریدەگرن.
سکرتێری گشتی ناتۆش رایگەیاند، تورکیا لە ھەموو وڵاتانی تری ناتۆ زیاتر روبەڕوی ھێرش و پەلامار دەبێتەوە و نیگەرانییە ئەمنیەکانیشی رەوان، وتیشی، دەرگای ناتۆ بۆ وەرگرتنی ھەموو وڵاتێک کراوەیە، بڕیاریشە ئەمڕۆ سکرتێری گشتی ناتۆ بچێتە سوید و لەگەڵ "ماگدالینا ئەندرسۆن" سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتە کۆببێتەوە.
بەپێی ھەندێک لە راپۆرتەکان، ئێوارەی رۆژی شەممە و لە کاتی داخستنی بازاڕ لە تارانی پایتەختی ئێران، یەک دۆلاری ئەمریکی بە ٣٢ ھەزار و ٧٥٠ تمەن مامەڵەی پێوەکراوە، واتە نرخی ھەر ١٠٠ دۆلارییەک بۆ ٣ ملیۆن و ٢٧٥ ھەزار تمەن بەرزبووەتەوە و ئەوەش بۆ یەکەمجارە لە مێژووی ئێراندا بەھای تمەن بەو شێوەیە دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە.
میدیای ئێرانیش لەزاری پۆلیسی تاران بڵاویکردەوە، بەتۆمەتی دروستکردنی پشێوی لە بازاڕی ئاڵۆگۆڕی دراو و مامەڵەکردن بە شێوەی نایاسایی، ٣١ کەسیان دەستگیر کردووە.
میدیای ئەرژەنتین بڵاویکردەوە، حکومەتی ئەو وڵاتە دەستی بەسەر فڕۆکەیەکی بارھەڵگری ڤەنزوێلا لە جۆری بوئینگ ٧٤٧دا گرتووە کە سەر بە ھێڵی ئاسمانی ماھان ئێر بووە و پێنج لە کارمەندانی فڕۆکەکەش ئێرانی بوون.
بەوتەی پۆلیسی پاراستنی ئاسایشی فڕۆکەخانەکانی ئەرژەنتین، فڕۆکەکە ھەڵگری کەلوپەلی ئۆتۆمبێل بووە بۆ ئۆرۆگوای و بە مەبەستی وەرگرتنی سوتەمەنی لە فڕۆکەخانەی بۆینس ئایرس نیشتووەتەوە، بەھۆی گەمارۆکانی ئەمریکا بۆ سەر ھێڵی ئاسمانی ماھان دەستی بەسەردا گیراوە.
حسێن زولنەواری بەڕێوەبەری پەیوەندییە گشتییەکانی ھێڵی ئاسمانی ماھان بە ئاژانسی ھەواڵی ئیرنای راگەیاندووە، ماوەی ساڵێکە خاوەندارێتی فڕۆکەکە فرۆشراوە بە کۆمپانیایەکی ڤەنزوێلا و ھیچ پەیوەندییەکی بەوانەوە نییە.
میدیای ئەڵمانیا بڵاویکردەوە، ئۆلاڤ شۆڵتز راوێژکاری ئەو وڵاتە کۆتایی ئەم مانگە و پێش بەڕێوەچوونی لوتکەی گروپی حەوت، سەردانی کیێڤی پایتەختی ئۆکراین دەکات.
ئاماژە بەوەشکراوە، بریارە ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا و ماریۆ دراگی سەرۆک وەزیرانی ئیتاڵیا یاوەری راوێژکاری ئەڵمانیا بۆ کیێڤ بکەن.
لە سەرەتای دەستپێکردنی ھێرشەکانی روسیا بۆ سەر ئۆکراین، ژمارەیەک سەرکردە بۆ نیشاندانی پاڵپشتی سەردانی کیێڤیان کردووە، بەڵام ئۆلاڤ شۆڵتز راوێژکاری ئەڵمانیا پێشتر رایگەیاندبوو، تەنھا کاتێک سەردانی ئۆکراین دەکات کە ئامانجێکی راستەقینەی ھەبێت.
دوای ئەوەی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، رایگەیاند، پێش دەستپێکردنی ھێرشی روسیا، ئۆکراینی ئاگادارکردووەتەوە، بەڵام ڤۆلۆدیمیر زیلینسیکی سەرۆکی ئەو وڵاتە گوێی بە ھۆشدارییەکانیان نەداوە، سێرگی نیکیڤرۆ وتەبێژی سەرۆکایەتیی ئۆکراین رایگەیاند، پێویستە ئەمریکا روونکردنەوە لەبارەی ئەو لێدوانە بدات، وتیشی، زیلینسکی و بایدن پێش دەستپێکردنی ھێرشی روسیا، چەندینجار پەیوەندی تەلەفوونیان ئەنجامداوە.
راشیگەیاند، سەرۆکی ئۆکراین داوای فراوانکردنی سزاکانی سەر روسیای کردووە و ئومێدیان ھەیە ھاوبەشەکانیان ھاوکاری ئۆکراینبن لە وەڵامدانەوەی روسیا و راگرتنی ھێرشەکانی و کشانەوەی ھێزەکانی.
عەلی ڕەزا تەنکسیری فەرماندەی ھێزی دەریایی سوپای پاسداران ڕایگەیاند، ھەر کەسێک ڕێگە بدات بە ئیسرائیل لە وڵاتەکەیدا جێپێیەک خۆش بکات، ئاسایشی وڵاتەکەی دەخاتە مەترسییە و ئاژاوەی ئەمنی لە ناوچەکەدا دێنێتە ئاراوە.
تەکسیری لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، ئامۆژگاری وڵاتانی دۆست دەکەن لە ناوچەی کەنداو، بە ھیچ شێوەیەک پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیلدا دروست نەکەن.
ئاماژەی بەوەشکرد، ھەر ھەنگاوێک بە ئاراستەی بنیات نانی پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل، ئاسایشی ناوچەکە بە تەواوی دەخاتە مەترسییەوە و دۆخێکی نائارام لە ناوچەکەدا دروست دەکات، بە ھیچ شێوەیەک کۆنترۆڵ نەکرێت.
گروسی لە چاوپێکەوتنێکدا ئاماژەی بەوەشکرد، ھەنگاوەکەی ئێران بۆ کوژاندنەوەی کامێراکانی چاودێری وێستگە ئەتۆمییەکان، پەیامێکی ئەرێنی ناگەیەنێت و لەوانەیە کاریگەری لەسەر دانوستانە ئەتۆمییەکان بۆ کاراکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی ھەبێت.
وتیشی، ئاڵۆزییەک لە نێوان ئێران و ئاژانسی وزەی ئەتۆم ھەیە، بەڵام بەردەوام ئامادەیی ھەیە بۆ لێکتێگەیشتن و ھیوای خواست بە زووترین کات سەردانی تاران بکات.
بایدن سەبارەت بە ئاشکراکردنی پوختەی لێکۆڵینەوەیەک لەبارەی ھێرشەکەی ڕۆژی شەشی کانونی دووەمی ساڵی ٢٠٢١ی سەر باڵەخانەی کاپیتەڵ ڕایگەیاند، ھێرشی لایەنگرانی دۆناڵد تڕەمپ بۆ سەر بارەگای کۆنگرێس لوتکەی ھەوڵێکی کودەتا بوو، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەمریکییەکان تێبگەن لە ڕاستی ئەوەی ڕوویدا و تێبگەن کە ئەو ھێزانەی لە پشت ھێرشەکەوە بوون تا ئەمڕۆش چالاکن.
بە وتەی بایدن دیموکراسییان لە پارسەنگدایە و پێویستە پارێزگاری لێبکەن و دەکرێت دیموکراتەکان و کۆمارییەکانیش ھاوپەیمانی بکەن بۆ ڕێگری لە ھەر کەسێک بیەوێت دیموکراسی ئەمریکا بکوژێت.
حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ فەیسەڵ میقداد ھاوتا سورییەکەی، ئیدانەی ھێرشەکانی سوپای ئیسڕائیلی بۆ سەر خاکی سوریا کرد و ڕایگەیاند، ئەو ھێرشانە پێشێلکردنی ئاشکرای سەروەری خاکی سوریا و بنەما مرۆییەکان و یاسا نێودەوڵەتییەکانە. جەختیشیکردەوە، ئێران ھەمیشە پشتیوانی گەل و حکومەتی سوریا بووە و بەردەوامیش دەبێت.
ماریا زاخارۆڤا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیاش ڕایگەیاند، ھێرشەکانی ئیسڕائیل بۆ سەر خاکی سوریا مەترسی بۆ گەشتە ئاسمانییە نێودەوڵەتییەکان دروست دەکەن و مایەی قبوڵکردن نییە، داواشی لە ئیسڕائیل کرد بە زووترین کات کۆتایی بەو ھێرشانە بھێنێت.
ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، فڕۆکە جەنگییەکانی ڕووسیا پێگەکانی تیرۆریستانی داعشیان لە ناوچەی حەما نزیک سنورەکانی سوریا و عێراق و ئوردن بۆردوومان کردووە.
بە بێ ئاماژەپێدان بە زیانەکانی ئەو ھێرشە، ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ ئاشکرایکردووە، لە سەرەتای ئەمساڵەوە، سوپای ڕووسیا ١٦٦ ھێرشی بۆ سەر مۆڵگەکانی داعش لە ناو خاکی سوریا ئەنجامداوە.
ڕۆبێرت مالی نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری ئێران ڕایگەیاند، پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ چوی جۆنگ کون جێگری وەزیری دەرەوەی کۆریای باشور ئەنجامداوە و سەبارەت بە ڕەوشی ئێران گفتوگۆیەکی چڕیان کردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندییە ھاوبەشەکانیان لە سەر پرسی ئێران، پابەندبوونیان بە بەڵێنەکان بۆ ڕێکخستنی ھەوڵەکانیان بە شێوەیەکی بەرفراوان، دووپاتکردووەتەوە.
بەھۆی گەمارۆکانی ئەمریکا، نزیکەی ٧ ملیار دۆلار لە داھاتی فرۆشتنی نەوتی ئێران لە کۆریای باشور بلۆک کراوە و بە پێی ھەندێک لە ڕاپۆرتەکانیش، ئازادکردنی ئەو بڕە پارەیە پێویستی بە مۆڵەتی ئەمریکا ھەیە.
وەزیرانی دەرەوە و کشتوکاڵ و پەیوەندییەکان و گواستنەوە و گەشتیاری ڤەنزویڵا یاوەری وەفدەکەی مادۆرۆ بۆ تاران دەکەن و لە سەردانەکەدا بەڵگەنامەیەکی ھاوکاریی ٢٠ ساڵە لە نێوان ئێران و ڤەنزوێلا ئیمزا دەکرێت.
ئاژانسی ھەواڵی ڕەسمی کۆریای باکور بڵاویکردەوە، لە کۆبوونەوەیەکی پارتی کرێکارانی دەسەڵاتداری ئەو وڵاتە بە سەرۆکایەتی کیم جۆنگ ئون، چۆی سۆن ھۆی جێگری پێشووی وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە، بۆ پۆستی وەزیری دەرەوە ھەڵبژێردرا. بە گوێرەی بڕیارەکەش ئەو ژنە لە جێگەی ڕی سۆن وەزیری پێشووی دەرەوە دەستبەکاربووە.
چۆی سۆن ھۆی دیپلۆماتکارێکی دیاری کۆریای باکورە و شارەزایی تەواوی ھەیە لە زمانی ئینگلیزیدا، لە کاتی گفتوگۆ ئەتۆمییەکانی وڵاتەکەی لەگەڵ ئەمریکا، دواتریش کۆبوونەوەی ھەردوو سەرۆکی ئەمریکا و کۆریای باکور، ڕاوێژکاری نزیکی کیم جۆنگ ئون بووە.
گروپی پارێزگارکارانی کۆمارییەکان لەناو کۆنگرێسی ئەمریکا، پێشنیازێکیان پێشکەش کردووە بۆ پڕۆژەیاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣، بە مەبەستی ھەڵوەشاندنەوەی ئەو کۆمەکە داراییانەی کە واشنتۆن تەرخانی دەکات بۆ عێراق و لوبنان و نەتەوە یەکگرتووەکان.
پێشنیازەکەی کۆمارییەکانی ناو کۆنگرێس ئەگەر لە پڕۆژەیاسای بودجەی ساڵی داھاتوودا پەسەند بکرێت، ھەموو ئەو کۆمەکە داراییانە ڕادەگیرێت، کە ئیدارەی جۆو بایدن پێشکەشی ھێزە چەکدارەکانی لوبنان و ھێزەکانی وەزارەتی بەرگری و ناوخۆی عێراقی دەکات.
ھۆکاری پشت ئەو ھەوڵانەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، کۆمارییەکان پێیان وایە بەشێک لەو کۆمەکە داراییانە دەگاتە دەستی ئەو گروپە چەکدارانەی کە نزیکن لە ئێرانەوە، لە لوبنان و عێراق و، خراونەتە ناو ڕیزی ھێزەکانی سەر بە وەزارەتی بەرگری و ناوخۆی ئەو وڵاتانەوە.