جیهان
ئاگری دارستانەکانی یۆنان پێی نایە رۆژی پێنجەمەوە و درەنگانی شەوی ھەینیش ئاگرەکە گەیشتە یەکێک لە گەڕەکەکانی ئەسینای پایتەخت و تا ئێستاش ئاگری ناوچەکانی تری دەوروبەری پایتەخت کۆنترۆڵ نەکراون.
بەپێی راگەیەندراوەکانی حکومەتی یۆنانیش، ئاگری دورگەی ئیفیاش بەردەوامە کە دووەم گەورە دوورگەی ئەو وڵاتەیە، تەنھا ئەمڕۆ تیمەکان ھەزار و ١٥٣ کەسیان لە دوورگەکە و گوندێک رزگار کردوووە .
لە ماوەی ٢٤ سەعاتی رابردوودا بەھۆی ئاگرەکانی یۆنانەوە دوو کەس گیانیان لەدەستداوە، ١٦ کەسی تریش بە سوکی سوتاون یان توشی تەنگەنەفەسی بوون و گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانەکان، بەپێی زانیارییەکانی کەشناسی ئەو وڵاتەش یۆنان لە ٣٠ ساڵی رابردوودا روبەڕوی شەپۆلی گەرمای ھێندە بەرز نەبووەتەوە.
لەسەر سنوری پۆڵندا دەیان عێراقی دەستگیرکران کە ھەوڵی پەڕینەوەیان داوە بۆ بیلاروسیا.
ھێزی پاسەوانی سنوری پۆڵەندا بڵاویکردەوە، لە ناوچە سنورییەکانی (بودرسکا)، ٦٢ کەسیان دەستگیرکردووە، کە ھەوڵیانداوە بە شێوەیەکی نایاسایی بپەڕنەوە بۆ ناو خاکی بیلاڕوسیا.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە کۆی ئەو (٦٢) کۆچبەرەی دەستگیرکراون (٥٠)یان کۆچبەری عێراقین و یانزەکەی تریشیان ئێرانی و کامیرۆنین.
ئاشکراشیکردووە، کەسێکی ئۆکرانیش دەستگیرکراوە کە ھەوڵیداوە بە نایاسایی سنوری نێوان (پۆڵەندا و بیلاروسیا) ببەزێنێت، کە گومان دەکرێت قاچاغچی بووبێت.
٧٥ ئەندامی کۆنگرێسی ئەمریکا، نامەیەکیان ئاڕاستەی جۆو بایدن سەرۆکی ئەمریکا کردوە و جەخت دەکەنەوە، لە پێویستی داخستنی گرتووخانەی گوانتانامۆ بە زووترین کات.
لە دوای ڕووداوەکانی ١١ی سێپتەمبەری ئەمریکا، ٨٠٠ کەس بە تاوانی تێوەگلان لە دۆسیەی تیرۆر و بازرگانیکردن بە ماددەی ھۆشبەر، بۆ گرتووخانەی گوانتانامۆ گواستراونەوە و لە ئێستاشدا ٣٩ کەسی تێدایە.
لە ماوەی ڕابردووشدا باراک ئۆباما سەرۆکی پێشووتری ئەمریکا، بەڵێنی کەمکردنەوەی ژمارەی زیندانییەکان و داخستنی تەواوەتی گرتووخانەکەیدا.
دوای سێ ساڵ لە دانوستان و بڕیاری ئاگربەست بە نێوەندگیری مۆسکۆ، لە نێوان (حکومەتی دیمەشق و گروپە چەکدارەکانی سەر بە ئۆپۆزسیۆنی سوریا)، ڕۆژی ٢٨ی مانگی ڕابردوو بە ڕەسمی شکستی دانوستانەکان ڕاگەیەنرا و سوپای سوریا ھێرشەکانی بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی پارێزگای دەرعا چڕکردەوە، کە لە ساڵی ٢٠١١ەوە ئەو پارێزگایە لە ژێر دەسەڵاتی حکومەتی دیمەشقدا نەماوە.
ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانیش ڕایگەیاند، لە ماوەی ٧٢ سەعاتی ڕابردوودا بەھۆی سەختی شەڕ و پێکدادانەکان زیاتر لە (١٨) ھەزار مەدەنی لە پارێزگای دەرعا ئاوارەبوون و چاوەڕوان دەکرێت ژمارەکەش بۆ (٥٥) ھەزار ئاوارە بەرز ببێتەوە.
لە یەکەم کاردانەوەی ئەمریکا دوای دەستبەکاربوونی ئیبراھیم ڕەئیسی وەک سەرۆک کۆماری نوێی ئێران، نید پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاند، پەیامی ئەمریکا بۆ ڕەئیسی ھەمان ئەو پەیامەیە کە ئاڕاستەی سەرۆکەکانی پێش ڕەئیسیان کردووە.
وتیشی، دەرفەتی بوژاندنەوەی ڕێککەوتننامەی ئەتۆمی و دانوستانەکان لەگەڵ ئێران تاھەتایە بەردەوام نابێت، بۆیە پێویستە ڕەئیسی دەرفەتی دیپلۆماسی بۆ چارەسەری کێشەکان لە دەست نەدات. ڕاشیگەیاند، بۆ چارەسەری کێشەکان ئەمریکا چاوەڕوانی ھەڵوێستی حکومەتی نوێی ئێران دەکات.
ڕۆژی پێنج شەممە ئیبراھیم ڕەئیسی وەک سەرۆک کۆماری نوێی ئێران، سوێندی یاسایی خوارد و ڕاشیگەیاند، گوشار و سزاکانی سەر ئێران شکستیھێناوە، پڕۆگرامی ئەتۆمی وڵاتەکەشی بە ئاشتیخوازانە ناوبرد.
بڕیارە ئەمڕۆ ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کۆبونەوەیەکی کراوە لەسەر خراپبوونی ڕەوشی ئەفغانستان ئەنجام دەدات و تێیدا، کۆنترۆڵکردنی چەند ناوچەیەکی ئەفغانستان و ھەرێمەکانی سەر سنوری ئێران، لەلایەن چەکدارانی بزوتنەوەی تاڵیبان تاوتوێ دەکرێن.
ڕۆژی پێنچ شەممەش ھێزەکانی ئەمریکا و ئەفغانستان ھێرشە ئاسمانییەکانیان بۆ سەر چەکدارانی بزوتنەوە تاڵیبان دەستپێکردەووە، تاڵیبانیش ھۆشداریداوە کە وەک تۆڵەیەک بەرپرسانی باڵای کابوڵ دەکاتە ئامانج.
ڕۆژی ٦ی ئابی ١٩٤٥ و لە درێژەی بەردەوامی جەنگی دووەمی جیھان، ئەمریکا بە چەکی ئەتۆمی شاری ھێرۆشیمای لە ژاپۆن بۆردوومانکرد، بەھۆی بۆردوومانەکەوە زیاتر لە ١٤٠ ھەزار کەس لە ماوەی تەنھا چەند سەعاتێکدا گیانیان لە دەستدا، دوای تەنھا سێ ڕۆژ لەو ڕووداوە ئەمریکا شاری ناکازاکیشی بە چەکی ئەتۆمی کردە ئامانج و بەھۆیەوە زیاتر لە ٧٤ ھەزار کەس گیانیان لە دەستدا.
ئەو دوو بۆردوومانەوە، کاریگەری گەورەیان لەسەر تەرازوی ھێز لە جەنگی دووەمی جیھان دروستکرد و ڕۆژی ١٥ی ئاب و دوای کەمتر لە ھەفتەیەک لە بۆردوومانەکان، ژاپۆن شکستی خۆی لە جەنگی دووەمی جیھانی ڕاگەیاند.
لە کارگەیەکی کەلوپەلی لۆجستی لە ناوچەی ئەسەنیورت لە ئیستەنبوڵ، بە ھۆکارێکی نادیار ئاگرێک کەوتەوە و بەھۆی گەورەیی ئاگرەکەشەوە تیمەکانی ئاگرکوژێنەوە دوای چوار سەعات توانیان کۆنترۆڵی بکەن.
تائێستا بەرپرسانی ناوچەکە ھیچ زانیارییەکیان لەبارەی زیانە گیانی و مادییەکانی ئاگرەکەوە بڵاونەکردووەتەوە.
وەزارەتی بەرگری ئەفغانستان رایگەیاند، لە ٢٤ سەعاتی رابردووی شەڕ و پێکدادانەکان لە چەند ناوچەیەکی جیاواز، ٤٠٦ چەکداری تاڵیبان کوژراون و ٢٠٩ چەکداریش برینداربوون.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، زۆرترین کوژراوەکان لە پێدادانەکانی ناوەندی شاری تەخار بووە لە باکوری ئەفغانستان.
لەبەرامبەریشدا زەبیحوڵا موجاھید وتەبێژی بزوتنەوەی تاڵیبان رایگەیاند، ھێزەکانیان شاری بادباشی ناوەندی ھەرێمی لغمانیان کۆنترۆڵکردووە و نزیکیش بوونەتەوە لە کابوڵی پایتەخت.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند، لە ماوەی ١٠ رۆژی رابردوودا، لە ٤٤ شاردا ٢٠٨ ئاگر کەوتووەتەوە و لەو ژمارەیەش ١٩٦ ئاگریان کۆنترۆڵ کراوە و ١٢ ئاگریشیان لە پێنج شاردا بەردەوامن.
بەکر پاکدەمیرلی وەزیری کشتوکاڵ و دارستانی تورکیاش رایگەیاند، سەرجەم ئاگری ناوچەکانی ئەنتاڵیا کۆنترۆڵ کراون کە ٢٣ ئاگر بوون.
تا ئێستا حکومەتی تورکیا ھۆکاری ئاگرکەوتنەوەکانی دیاری نەکردووە، بەڵام رۆژی پێنجشەممە بەھۆی کەوتنەوەی ئاگر لە ناوچەکانی سەر بە پارێزگای موغڵا، نۆ کەس دەستگیر کران و لەو ژمارەیەش شەش کەسیان زیندانی کران، پۆلیسی شارەکەش رایگەیاندووە، ئەو کەسانە لە ئۆتۆمبێلەکانیانەوە جگەرەیان فڕێداوە و بووەتە ھۆی کەوتنەوەی ئاگرەکان.
فیدراسیۆنی سەراسەری پەنابەرانی عێراق رایگەیاند، بەلەمێک بە ٢٠٠ کۆچبەرەوە لە ناوەڕاستی دەریای سنووری ئیتاڵیا لە کارکەوت و پۆلیسی دەریاوانی ئیتاڵیا بە ھانایانەوە چوون و رزگاریان کردن، ھەشت لەو کۆچبەرانە خەڵکی ھەرێمی کوردستانن و پێکھاتوون لە سێ منداڵ و پێنج کەسی تر، کۆچبەرەکانی تریش خەڵکی میسر و ئەفغانستان و ئێرانن.
بە وتەی یەکێک لە کۆچبەرە کوردەکان، لە ئێستادا تەندروستی ھەموو کۆچبەرەکان باشە و لە کەشتییەکدا بۆ ماوەی ١٠ رۆژ کەرەنتین دەکرێن، دواتر چارەنوسیان دیاری دەکرێت.
دوای ئەوەی بزوتنەوەی نەھزە داوای کرد کێشەکانی تونس لە رێگەی گفتوگۆوە چارەسەر بکرێن و پردی پەیوەندی لەگەڵ قەیس سەعید سەرۆکی ئەو وڵاتە دروستبکرێت، سەرۆکی تونس رایگەیاند، تەنھا گفتوگۆ لەگەڵ راستگۆکاندا دەکات و ئامادە نییە لەگەڵ نەھزە دابنیشێت کە بە خانەی شێرپەنجەیی ناویان دەبات.
کۆتایی مانگی رابردوو سەرۆکی تونس دەسەڵاتەکانی پەرلەمانی سڕکرد و ھیشام مەشیشی لە پۆستی سەرۆک وەزیران دوورخستەوە و سەرجەم دەسەڵاتەکانی گواستەوە بۆ خۆی، ئەم رێکارانەش لەلایەن بزوتنەوەی نەھزەوە رەتکرایەوە و بە کودەتا ناویان برد.
رێوڕەسمی سوێندخواردنەکە بە ئامادەبوونی لێپرسراوانی بیانی و نوێنەری وڵاتانی جیھان دەبێت و لێپرسراوانی عێراق و ھەرێمیش وەک سەرۆکی ھەرێم بە یاوەری نوێنەری یەکێتیی و بزوتنەوەی گۆڕان و سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان و بەرھەم ساڵح سەرۆک کۆماری عێراق بەشدار دەبن، رێکارەکانی خۆپارێزی لە کۆرۆناش گیراونەتەبەر.
رۆژی سێشەممەش سەرکەوتن و دەسەڵاتەکانی رەئیسی لەلایەن عەلی خامنەیی رابەری باڵای شۆڕشی ئیسلامی ئێرانەوە پەسەند کرا و بڕیارە رۆژی شەممەی داھاتووش کابینەی نوێی حکومەتەکەی پێشکەشی پەرلەمانی ئێران بکات.
میدیاکانی ئێران لەسەر زاری سەرچاوەیەک لە پەرلەمانی ئەو وڵاتە تەئکیدیانکردووەتەوە لەسەر بەشداریکردنی وەفدێکی سعودیە لە رێورەسمی سوێندخواردنی رەئیسی، بەڵام تا ئێستا ھیچ سەرچاوەیەکی رەسمی لە ھەردوو حکومەتی تاران و ریاز ئەو زانیارییەی پشتڕاست نەکردووەتەوە.
سەبارەت بە پەیوەندییەکانی ریاز و تاران لەدوای دەستبەکاربوونی ئیبراھیم رەئیسی، فەیسەڵ بن فەرحان وەزیری دەرەوەی سعودیە رایگەیاند، وڵاتەکەی مامەڵە لەگەڵ واقعدا دەکات و ئەگەر گەرەنتی بدرێت ئێران نابێتە خاوەنی چەکی ئەتۆمی، حکومەتی ریاز دژایەتی رێککەوتنی ئەتۆمی ناکات و ھاو ھەڵوێست دەبێت لەگەڵ ئیدارەکەی بایدن.
ژمارەیەک لە ھاوڵاتیان لە نزیک پەرلەمانی لوبنان لە "بەیروت" خۆپیشاندانیان کرد و پێکدادان لەگەڵ ھێزە ئەمنییەکان روویدا و بە بەرد و گازی فرمێسکڕێژ وەڵامی یەکتریان دەدایەوە و ئاگر لەسەر شەقامەکان کرایەوە، خۆپیشاندەران پەرلەمانی وڵاتەکەیان تۆمەتبار کرد بەوەی رێگری دەکەن لە لێکۆڵینەوەکان لەسەر راستی رووداوەکەی بەندەری بەیروت.
میدیا ناوخۆییەکانی وڵاتەکەش رایانگەیاند، ٨٤ کەس لەو خۆپیشاندانە برینداربوون و رەوانەی نەخۆشخانەکان کراون.
تیدرۆس ئەدھانۆم بەڕێوەبەری گشتی رێکخراوی تەندروستی جیھانی رایگەیاند، بە دەستپێکردنی پێدانی دۆزی سێیەم، وڵاتانی ھەژار بێبەش دەبن لە بڕی پێویست لە ڤاکسین و دواخستنیشی ھاوکار دەبێت لە دابین کردنی کوتان بۆ ١٠%ی دانیشتووانی جیھان.
وتیشی ئەو وڵاتانەی خاوەن داھاتێکی کەمن نەیانتوانیوە دۆزی پێویست بۆ خەڵکەکانیان دابین بکەن.
داواشی لەو وڵاتانە کرد پێدانی دۆزی سێیەم لانی کەم بۆ دوای مانگی ئەیلول دوابخەن.
ئیسرائیل یەکێکە لەو وڵاتانەی جیھان پێدانی دۆزی سێیەمی ڤاکسینی دەستپێکردووە و بڕیاریشە ئەڵمانیا لە سەرەتای مانگی داھاتووە دۆزی سێیەم بداتە کەسانی بەتەمەن و ئەوانەی مەترسییان لەسەرە.