جیهان
ژەنراڵ جۆن ھایتن جێگری سەرۆک ئەرکانی ھاوبەشی ھێزە چەکدارەکانی ئەمریکا ڕایگەیاند، ڕووسیا خاوەنی سوپا و ھێزێکی چەکداری بەھێزە و پێویستە بزانرێت لە ماوەی ٢٠ ساڵی ڕابردوودا چۆن ئەو پێشکەوتنەی لە بواری سەربازیدا بەدەستھێناوە، چونکە بەدڵنیاییەوە ئەو پێشکەوتنەی ڕووسیا لە بواری سەربازیدا لە ماوەیەکی کەم و کتوپڕ نەبووە، بەڵکو کاری زۆری بۆ کراوە.
وتیشی، یەکێک لە ھۆکار و پاڵنەرە سەرەکییەکانی ڕووسیا بۆ پێشکەوتنی لە بواری سەربازیدا، مەترسییەکانی بووە لە ئەمریکا و ناتۆ.
ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە کۆبوونەوەیەکیدا لەگەڵ وەزیرانی دەرەوەی ئیسڕائیل و ئیمارات و بەحرەین و مەغریب ڕایگەیاند، ھانی سەرجەم وڵاتانی عەرەبی دەدەن ھاوشێوەی ئیماڕات و بەحرەین و مەغریب پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسڕائیل ئاسایی و بەھێز بکەنەوە و ئامانجیش لەو داوایەی ئەمریکا فراوانترکردنی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی سەرجەم وڵاتانە.
وتیشی، ئیدارەی ئێستای ئەمریکا بە ھەموو شێوەیەک کار بۆ ئەوە دەکات پەیوەندییەکانی ئیسڕائیل لەگەڵ سەرجەم وڵاتان ئاسایی بکاتەوە.
ناوەندی ڕاگەیاندنی ھێزەکانی ئاسایشی ناوخۆی ڕۆژئاڤای کوردستان و باکوری و خۆرھەڵاتی سوریا بڵاویکردەوە، ھێزەکانیان لە ئۆپەراسیونێکدا لە گوندەکانی عابد و فەلاحە سەر بە پارێزگای حەسەکە لە ڕۆژئاڤای کوردستان ٢٧ تیرۆریستی داعشیان دەستگیر کردووە و دەستیشیان بەسەر ژمارەیەک چەک و جبەخانەدا گرتووە. ئاماژە بەوەشکراوە، ئۆپراسیۆنەکە بە ھاوکاری ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش بووە.
ھێزەکانی سوریاری دیموکراتیش (ھەسەدە) ڕایگەیاند، ھەفتەی ڕابردوو سەرکردەیەکی داعش لە سنوری دێرەزوور دەستگیرکرا.
واین مارۆتۆ وتەبێژی ھێزەکانی ھاوپەیمانان لە عێراق و سوریا لە تویتەر رایگەیاند، ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی بەردەوام دەبێت لە پاڵپشتیکردنی ھاوبەشە عێراقییەکانی لە ھێزە ئەمنییەکان و پێشمەرگە لە شەڕی دژ بە داعش و پشتیوانیکردنی حکومەتی عێراق و حکومەتی ھەرێمی کوردستان بۆ بەدیھێنانی ئاسایشی ناوچەکە.
جەختیشیکردەوە، پێکەوە دەمێنن بۆ رێگری لە گەڕانەوەی داعش.
تویتەکەی وتەبێژی ھاوپەیمانان دوای رۆژێک لە راگەیاندنی رێککەوتنی ئەمریکا و عێراق دێت لەبارەی چۆنییەتی جێبەجێکردنی پلانی کەمکردنەوەی ھێزە شەڕکەرەکانی ئەمریکا تا کۆتایی ئەمساڵ و گۆڕینی ئەرکی ھێزەکان لە بنکەکانی ھەولێر و ئەنبار لە سەربازییەوە بۆ ڕاوێژکاری و ڕاھێنان.
پەیوەندییە گشتییەکانی قەرارگای حەمزەی سەر بە سوپای پاسداران لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە شاری "خۆی" سەر بە پارێزگای ورمێ، ھێزەکانیان باندێکی بە بارمتەگرتن و بە قاچاخبردنی ھاوڵاتیانی بیانیان بۆ دەرەوەی سنورەکانی ئێران، دەستگیرکردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە ڕووبەڕووبوونەوەیان لەگەڵ ئەو باندە پێنج قاچاخچی کە چەکیان پێبووە، دەستگیرکراون و یەکێکیشیان کوژراوە، ھەروەک دەستیشگیراوە بەسەر ژمارەیەک چەک و کەلوپەلی سەربازیدا و ٣٠ ھاوڵاتی بیانیش ئازاد کراون کە لەلایەن ئەو باندەوە بە بارمتە گیرابوون.
لوتکەی شەنگھای بە بەشداری سەرکردەکانی ١٢ وڵاتی ئەندام و چاودێری ڕێکخراوەکە لە شاری دووشانبێی پایتەختی تاجیکستان دەستیپێکرد و جگە لە سەرۆک کۆمارانی ئێران و تاجیکستان، سەرکردەکانی، کازاخستان و بێلاروسیا و پاکستان و ئۆزبەکستان بەشداری لوتکەکە دەکەن و سەرۆکانی وڵاتانی ڕووسیا و چین و ھیندستان و مەنگۆلیاش بە شێوەی ڤیدیۆ کۆنفرانس بەشدارن.
لە لوتکەی شەنگھای، ئەنجامی چالاکییەکانی ڕێکخراوی ھاوکارییەکانی شەنگھای لە ٢٠ ساڵی ڕابردوودا و چۆنیەتی بەرەنگاربوونەوەی کۆرۆنا و ھاوکارییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکانی ڕێکخراوەکە گفتوگۆی لە بارەوە دەکرێت.
لە بارەی ڕێککەوتنی نوێی ئاسایشی نێوان ئەمەریکا و بەڕیتانیا و ئوستراڵیا لە ئۆقیانووسی ھیندی و ھێمن، وەزارەتی دەرەوەی چین ڕایگەیاند: ئەو ڕێککەوتنە زیانێکی گەورە بە ئاشتی و سەقامگیری ناوچەکە دەگەیەنن و کێبڕکێی خۆپڕچەککردن زیاد دەکات.
ھاوکات (جان ئیڤ لۆردیان) وەزیری دەرەوەی فەڕەنساش ڕایگەیاند: بڕیارەکە پێشبینی نەکراوبوو، و ڕێککەوتنەکەشیان لەگەڵ ئوستراڵیادا لە دەست دەدەن، بۆیە لەم بابەتەدا ھەست دەکەن بایدنیش وەکو تڕەمپ ڕەفتاری کردووە.
سەرۆک وەزیری ئوسترالیاش ڕایگەیاند: ئەم ڕێککەوتنە کۆتایی بە ڕێککەوتنەکەی ساڵی ٢٠١٦ی نێوان فەڕەنسا و ئوستراڵیا دەھێنێت بۆ کڕینی ژێردەریاییەک لەو وڵاتە بە بەھای ٤٠ ملیار دۆلار.
لایخۆشیەوە، (وەزیری دەرەوەی ئەمریکا) ڕایگەیاند: واشنتۆن بەردەوام دەبێت لە پەیوەندی و ھەماھەنگییەکانی لەگەڵ پاریس و بەم نزیکانەش بۆ ھێوەرکردنەوەی ڕەوشەکە چاوی بە ھاوتا فەڕەنسییەکەی دەکەوێت.
وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا ڕایگەیاند: بەھۆی بوونی پەیوەندیان لەگەڵ ڕێکخراوی قاعیدە، (پێنج) تۆمەتبار خراونەتە لیستی سزاکانی وڵاتەکەیەوە، کە سێ کەسیان ھەڵگری ڕەگەزنامەی تورکیا و دووانیان ھەڵگری ڕەگەزنامەی میسڕن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، سەرجەم تۆمەتبارەکان نیشتەجێی تورکیان و تێوەگلاون لە دۆسیەی کۆکردنەوەی سەرچاوەی دارایی بۆ ڕێکخراوە تیرۆریستیەکانی سەر بە باڵی قاعیدە لە وڵاتانی ناوچەکە و ھاوکاری خێزانی ئەو سەرکردانەی داعش کە لە زیندانەکانن.
(میخائیل بوگدانوف) یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ڕووسیا بۆ کاروباری خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا ڕایگەیاند: لە مۆسکۆ چاویان بە وەفدێکی باڵای ئەنجوومەنی سوریای دیموکرات و ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باکور و خۆرھەڵاتی سوریا بە سەرۆکایەتی (ئیلاھام ئەحمەد) کەوتووە و گفتوگۆ کراوە لەسەر چارەسەری قەیرانی سوریا و پەیوەندییەکانی نێوان (ئەمریکا و ڕووسیا)، لە سوریا بۆ قۆناغی داھاتوو.
(میخائیل بوگدانوف) ڕایگەیاند: مۆسکۆ پێداگری دەکات لەسەر دەسپێکردنەوەی گفتوگۆکانی نێوان (ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و حکومەتی دیمەشق) بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن، دەشلێت "لە دوای سەردانەکەی (بەشار ئەسەد) و کۆبوونەوەی لەگەڵ (ڤلادمیر پۆتن)، ڕووسیا پەیامی ئەوەی ھەیە، چارەسەرکردنی قەیرانەکانی سوریا بە ڕێگەی سیاسی دەبێت لەسەر بنەمای بڕیارەکانی ئەنجوومەنی ئاسایش و پاراستنی یەکپارچەی خاکی سوریا و چوونە دەرەوەی سەرجەم ھێزە بیانییەکان بێت لەو وڵاتە".
لیژنەی ناوەندی ھەڵبژاردنەکانی ڕووسیا ڕایگەیاند: پڕۆسەکە ماوەی سێ ڕۆژ دەخایەنێت و بۆیەکەمین جاریش لە ژمارەیەک ھەرێم، پشت بە دەنگدانی ئەلکترۆنی دەبەسترێت، و ١٤ حزبیش کێبڕکی لەسەر بەدەستھێنانی ٤٥٠ کورسی ئەنجوومەنی دۆما دەکەن.
بە پێی ڕاپرسییەکانیش، چاوەڕوان دەکرێت پارتەکەی (ڤلادمیر پوتن) نزیکەی لە ٣٨٪ی کورسییەکانی دۆما مسۆگەر بکات.
چاودێرانی پڕۆسەکەش دەڵێن "بەھۆی ڕێکارە نوێیەکان و پاکتاوکردنی نەیارەکان و بە تۆمەتی پەیوەندی بە گروپەکانی (ئەلیکسی نافالنی) سەرکردەی ئۆپۆزسیۆن، ھەزاران کەسایەتی سیاسی لە پڕۆسەی خۆکاندید کردن بێبەشکراون".
خولی ١٤٩یەمینی کۆبوونەوەکانی وەزیرانی دەرەوەی، وڵاتانی ئەندام لە ئەنجومەنی ھاریکاری کەنداو، لە ڕیازی پایتەختی سعودیە بەڕێوەچوو، لە ڕاگەیاندراوی کۆتایی کۆبوونەوەکەشدا دووپاتیانکردەوە، ھەڵوێست و بریارەکانیان لە بارەی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئێران جێگیر و نەگۆڕە و ھیوادارن ئیبراھیم ڕەئیسی سەرۆک کۆماری نوێی ئێران، ڕۆڵی ئەرێنی بگێڕێت لە کەمکردنەوەی ئاڵۆزییەکانی ناوچەکە و بنیادنانی متمانە لە نێوان ئەنجومەنی ھاریکاری کەنداو و وڵاتەکەی.
ڕاشیانگەیاندووە، پێویستە لە دانوستانە ئەتۆمییەکان و ھەر دانوستانێکی تر لەگەڵ ئێران، ڕەفتارەکانی ئەو وڵاتە بۆ ئاڵۆزکردنی ڕەوشی ناوچەکە و ھاوکارییەکانی بۆ گرووپە چەکدارەکان چارەسەر بکرێت و وەک وڵاتانی کەنداویش، بەشدار بن لە ھەر دانوستانێکی ھەرێمی تایبەت بە ناوچەکە.
داواکاری گشتی لە ٢٤ ولایەتی ئەمریکا، لە نامەیەکدا کە ئاڕاستەی جۆو بایدن سەرۆکی ئەمریکایان کردووە، ئاماژەیان بەوەکردووە، بڕیارەکەی بایدن بۆ وەرگرتنی ڤاکسین، نەک تەنھا پێشێلی مافی کەسیەتیە، بەڵکو کارەساتێکی تەندروستیی گشتی دروست دەکات و ئەنجامی وێرانکەری بۆ ھەموو ئەمریکا دەبێت، ھەر بۆیە ئەوان بە توندی دژی دەوەستنەوە. تەنانەت ھەڕەشەی ئەوەشیانکردووە، بایدن دەدەن بە دادگا ئەگەر وەرگرتنی ڤاکسین بۆ فەرمانبەرانی فیدڕاڵی و خانەشینانی حکومی بکات بە ناچاری.
نامەی ئەو ٢٤ داواکارە بۆ بایدن دوای ئەوە دێت، سەرچاوەیەک لە کۆشکی سپی ئاشکرایکرد، وەرگرتنی ڤاکسین بۆ فەرمانبەرانی فیدڕاڵی و کارمەندانی کۆمپانیا تایبەتەکان و خانەشینانی حکومی، دەکرێت بە ناچاری.
ڕێکخراوی کەشناسی ئێران لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لەمڕۆوە شەپۆلێکی باران بارین لەگەڵ ھەورە بروسکە و بایەکی توند، پارێزگاکانی ورمێ، ئازەربایجانی خۆرھەڵات، ئەردەبیل، گیلان، مازندەران، گوڵستان و خوراسانی باکور دەگرێتەوە و لە ڕۆژی یەکشەممەی داھاتووشەوە، پارێزگاکانی ھۆرموزگان و کرمان و باشوری سیستان و بەلوچستان دەکەونە ژێر کاریگەری ئەو شەپۆلە باران بارینەوە و تاوەکو ڕۆژی سێشەممەوە بەردەوام دەبێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەگەری ھەیە لە ئەنجامی ئەو شەپۆلە باران بارینە، لافاو و زریان لە ھەندێک لەو ناوچانە دروست بێت و ببێتە ھۆی بەرزبوونەوەی ئاستی ئاوی ڕووبار و دەریاکان، بۆیە پێویستە ھاوڵاتیان خۆیان لە نزیکبوونەوە لەو شوێنانە بپارێزن.
(ڤلادمیر پوتن) سەرۆکی ڕووسیا بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند، لەناو کۆشکی کرملین، دەیان حاڵەتی تووشبوون بە ڤایرۆسی کۆرۆنا تۆمارکراوە و بۆ ماوەی چەند ڕۆژێکی تر خۆی کەرەنتین دەکات.
کۆشکی "کرملین"یش ڕایگەیاند: ڕەوشی تەندروستی (ڤلادمیر پوتن) زۆر باشە و ڕەتیکردەوە کە تووشی کۆرۆنا بووبێت و ئاماژەی بەوەشدا، پوتن سەرجەم ژەمەکانی ڤاکسینی (سپۆتنیک)ی وەرگرتووە.
بە پێی ئامارەکانیش تا ئێستا زیاتر لە ٧ ملیۆن کەس لە ڕووسیا تووشی ڤایرۆسی کۆرۆنا بوون و زیاتر لە ١٩٥ ھەزار کەسیش گیانیان لە دەستداوە.
بە پێی ڕاپرسییەک کە ئاژانسی ھەواڵی (ڕۆیتەرز) بڵاویکردووەتەوە، بەھۆی لێکەوتەکانی کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا لە ئەفغانستان لەسەر سیاسەتی دەرەوە و ھەڵکشانی ئامارەکانی گیان لە دەستدان بە ڤایرۆسی کۆرۆنا، جەماوەری (جۆو بایدن) سەرۆکی ئەمریکا دابەزیوە.
بە پێی ڕاپرسییەکە لە ٥١٪ ئەمریکییەکان پشتیوانی لە سیاسەتەکانی (جۆو بایدن) سەرۆکی ئەمریکا ناکەن، و دەڵێن، ئیدارەکەی بایدن خراپ مامەڵەی لەگەڵ کۆنترۆڵکردنی ڤایرۆسی کۆرۆنای لە جۆری گۆڕاو کردووە، پلانەکانیش بۆ دابەشکردنی ڤاکسین بۆ ئاستی پێوانەی شکستی ھێناوە.
لیژنەکە پێشتر مۆڵەتێکی تری بە تورکیا دابوو کە پێویستە دەمیرتاش تا پێش ٢٢ی حوزەیران ئازاد بکرێت، بەڵام تورکیا داواکارییەکەی جێبەجێنەکرد. کۆتایی ساڵی رابردووش دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا رایگەیاند، دەمیرتاش لە ساڵی ٢٠١٦ ەوە بە نایاسایی زیندانیی کراوە و پێویستە لەسەر تورکیا دەستبەجێ ئازادی بکات.