جیهان
چۆن فریزەر وەزیری کۆچی کەنەدا ڕایگەیاند، داخوازی وەرگرتنی مۆڵەتی گەشتی بە پەلە لە نێوان کەنەدا وئۆکراین کراوەتەوە، بۆ ئەو مەبەستەش ئاوارەی وڵاتەکە دەتوانن لەڕێگەی ئینتەرنێتەوە مۆری پەنجە و زانیاری بایۆمەتری خۆیان ڕەوانە بکەن، بۆ وەرگرتنی مانەوەی کاتی.
ئاماژەی بەوەشکرد، ئاوارە ئۆکرانییەکان دەتوانن مۆڵەتی کار و خوێندنیش بەدەست بھێنن لە کەنەدا.
بە گوێرەی سەرژمێرییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، لەو کاتەوەی ھێرشی ڕوسیا بۆ سەر ئۆکراین دەستی پێکردووە، زیاتر لە سێ ملیۆن ئۆکراینی ئاوارە بوون، نیوەی ئەو ژمارەیە چوونەتە ناو خاکی پۆڵەنداوە.
ئەوە یەکەمین پەیوەندی تەلەفۆنییە لە نێوان سەرۆکانی ئەمریکا و چین، لە دوای دەستپێکردنی ھێرشی سەربازیی ڕووسیا دژی ئۆکراین.
پێشتریش ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاندبوو، ڕێکاری توند بەرامبەر چین دەگرنەبەر، ئەگەر ئەو وڵاتە پشتیووانی لە ھێرشی سەربازیی ڕووسیا بۆ سەر ئۆکراین بکات.
ڕاشیگەیاند، چین بە ئاڕاستەیەکی پێچەوانەدا دەڕوات، ئەوەش بە ئیدانە نەکردنی ھێرشە دوژمنکارانەکەی ڕووسیا، بە بیانووی ئەوەی کە ھەوڵ دەدات بێلایەن بێت.
لە بارەی پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەوە سەرۆکایەتیی تورکیا ڕایگەیاند، ئەردۆغان ئامادەیی تورکیای بۆ ڕێکخستنی کۆبوونەوەیەک لە نێوان سەرۆکانی ڕووسیا و ئۆکراین، لە ئەنقەرە یاخود ئیستانبوڵ دەربڕیووە و داوای لە پوتن کردووە، ڕەچاوی ڕەوشی مرۆیی لە ئۆکراین بکات و ڕێڕەوە مرۆییەکان چالاک بکات.
ئەردۆغان ڕاشیگەیاندووە، کە ئاگربەستێکی ھەمیشەیی لە ئۆکراین، ڕەنگە ببێتە چارەسەرێکی درێژخایەن، لە بەرامبەردا ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی ڕووسیا ڕایگەیاندووە، تاکو داماڵینی ئۆکراین لە چەک ھێرشە سەربازییەکانیان ڕاناگرن.
ھاوکات ئیبراھیم کاڵن، گەورە ڕاوێژکاری سەرۆک کۆماری تورکیا ڕایگەیاند، پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەی ئەردۆغان و پوتن دوو بەش بووە و ھەندێک داواکاریی پوتن قورس نین، کە ئەوەن ئۆکراین بێلایەن بێت و نەبێتە ئەندامی ناتۆ، بەڵام پوتن داوای چەکدانان لە ئۆکراین دەکات و پێدەچێت ڕووسیا داوای دەستبەرداربوونی ئۆکراین لە ھەرێمی دۆنباس و داننان بە نیمچە دوورگەی کریمیا وەک بەشێک لە خاکی ڕووسیا، لە ئۆکراین بکات.
ڕۆبێرتا میتسۆلا، سەرۆکی پەرلەمانی ئەوروپا ڕایگەیاند، لە ڕۆژی ھەینیەوە ھیچ دیپلۆماتکار و بەرپرسێکی حکوومەتی ڕووسیا و بێلاروس، بۆیان نییە سەردانی پەرلەمانی ئەوروپا لە شاری برۆکسل بکەن.
ھاوکات وەزارەتی دەرەوەی بولگاریا ڕایگەیاند، ١٠ دیپلۆماتکاری باڵیۆزخانەی ڕووسیایان ئاگادارکردووەتەوە، لە ماوەی ٧٢ سەعاتدا خاکی بولگاریا بەجێبھێڵن، ھەر یەکە لە وڵاتانی لیتوانیا و لاتیڤیا و ئیستۆنیاش، ١٠ دیپلۆماتکاری باڵیۆزخانەی ڕووسیایان لە وڵاتەکانیان دەرکرد، ھۆکارەکەشیان بۆ چالاکی دژ بە بنەماکانی دیپلۆماسی لە لایەن ئەو دیپلۆماتکارانەوە گەڕاندەوە.
لە کاردانەوەی دەرکردنی دیپلۆماتکارەکانی لە وڵاتانی ئەوروپا، وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا ڕایگەیاند، دەرکردنی دیپلۆماتکارانی ڕووسیا ھەنگاوێکی دوژمنکارانەیە و مۆسکۆ وەڵامی بۆ ئەو ھەنگاوە دەبێت.
بایدن لە کۆشکی سپی لە وەڵامی رۆژنامەنوسێکدا دەڵێت، بەڵێ پێم وایە پوتن تاوانباری جەنگە، جین ساکی وتەبێژی کۆشکی سپیش وتی، بایدن لە دڵەوە قسەکەی کردووە چونکە پوتن ھێرشی زۆر دڕندانە ئەنجام دەدات.
ھاوکات، دیمتری پیسکۆڤ وتەبێژی کۆشکی کرملین ئیدانەی ئەو لێدوانەی "بایدن"ی کرد و رایگەیاند، قبوڵی ناکەن و لێی خۆش نابن.
چاودێرانیش دەڵێن، ئەو لێدوانەی بایدن بەرامبەر پوتن، پەیوەندییەکانی نێوان روسیا و ئەمریکا و خودی ئەو دوو سەرۆکە خراپتر دەکات.
دادگای دادی نێودەوڵەتی رایگەیاندوە ، روسیا ھیچ بەڵگەیەکی نیە لەسەر ئەو تۆمەتانەی ئاراستەی ئۆکراینی دەکات سەبارەت بە ئەنجامدانی کۆمەڵکوژی لە ھەردوو ویلایەتی لوھانسک و دونیتسک ، و راشیگەیاندوە ، مۆسکۆ ئەو تۆمەتانەی کردۆتە بیانویەک بۆ داگیرکردنی ئۆکراین
دادگای دادی نێودەوڵەتی داواشی لە روسیا و ئەو ھێزانەش کردوە کە ھاوکاری دەکەن یاخود لە ژێر دەسەڵاتی مۆسکۆدان ، بە زوترین کات داگیرکارییەکانیان بۆ سەر ئۆکراین کۆتایی پێبێن .
میدیاکانی تورکیا بڵاویانکردەوە، پەرلەمانتارێکی پارتی گەلی کۆماری"جەھەپە"یاداشتی ھەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر ٨ پەرلەمانتاری ھەدەپە داوەتە سەرۆکایەتی پەرلەمانی تورکیا و داوای کردووە لیژنەی ھاوبەشی داد و دەستوری ھەمیشەیی بەتۆمەتی ھاوکاریکردنی رێکخراوی قەدەغەکراو پارێزبەندی لەسەر ئەو ھەشت پەرلەمانتارە ھەڵبگرێت.
بەپێ زانیارییەکان ئەو پەرلەمانتارانەی بڕیارە پارێزبەندییان لەسەر ھەڵبگیرێت پێکھاتوون لە"ئایشە ئاجار باشاران"وتەبێژی ئەنجومەنی ژنانی ھەدەپە، "فەلەکناس ئوجا"جێگری ھاوسەرۆکانی گشتیی ھەدەپە و پەرلەمانتاران "حسێن کاچماز و رەمزیە تۆسون و عومەر فاروق گەرگەری ئۆغڵو و سەزایی تەمەللی و نوسرەدین ماچین و ئالیجان ئۆنلو"
سەردانەکەی چاوش ئۆغلۆ بۆ شاری لڤیڤ رۆژێک دوای سەردانەکەی بۆ مۆسکۆ دێت، کە لەگەڵ سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا کۆبووەوە و رایگەیاند، ھەڵوێستی تورکیا سەبارەت بە جەنگی ئۆکراین و روسیا یاسایی و ھاوسەنگە، بەوپێیەشی پەیوەندی باشی لەگەڵ ئەو دوو وڵاتەدا ھەیە، ھەوڵیداوە رۆڵی نێوەندگیر ببینێت لەنێوانیاندا.
وەزیری دەرەوەی تورکیا، ھیواشی خواست ڤلادمیر پوتن سەرۆکی روسیا و ڤۆلۆدمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین کۆببنەوە و ئاشتی بەدیبھێنن.
بەرپرسانی خارکیڤیش ئاشکرایان کردووە لە بۆردوومانێکی سوپای ڕووسیا لە شارەکەدا لانی کەم ٢١ کەس گیانیان لە دەستداوە.
ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراینیش دەڵێت، تا ئێستا بەھۆی بۆردوومانەکانی ڕووسیاوە ١٠٨ منداڵی ئۆکراینی گیانیان لە دەستداوە.
ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمزیش لە زاری سەرچاوەیەکی دەزگای ھەواڵگری ئەمریکاوە بڵاویکردەوە، لە سێ ھەفتەی ڕابردوودا حەوت ھەزار سەربازی ڕووسی لە جەنگی ئۆکرایندا کوژراون، بەم جۆرەش ژمارەی کوژراوەکانی سوپای ڕووسیا لە ئۆکرین زیاترە لە ژمارەی کوژراوەکانی سوپای ئەمریکا لە جەنگی ٢٠ ساڵەی عێراق و ئەفغانستان.
لوید ئۆستن، وەزیری بەرگری ئەمریکا لەگەڵ ئەوەی سەپاندنی ناوچەی دژە فڕینی لە ئۆکراین ڕەتکردەوە ئاماژەی بەوەکرد، ئەو ئەو سیستمە بەرگرییانەی بە سوپای ئۆکراینیان داوە چالاکن لە ڕووبەڕووبوونەوەی ھێزەکانی ڕووسیا.
دوای سەردانەکەی مەولود چاوشئۆغڵو بۆ شاری لڤیڤی ئۆکراین و کۆبوونەوە لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتەدا، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ ڤلادیمێر پوتن، سەرۆک ڕووسیا ئەنجامدا و داوای لێکرد لە تورکیا لەگەڵ ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین کۆببنەوە و بە ڕێگەی دیپلۆماسیی کێشەکانیان چارەسەر بکەن.
ئەندامێکی وەفدی دانوستانی ئۆکراینیش گەشبینی خۆی دەربڕی لەبارەی ڕێککەوتنەکان و ڕایگەیاند، بەدڵنیاییەوە ھەل ھەیە بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن" سەرەڕای بوونی "بیروبۆچوونی دژیەک" لەنێوان ڕووسیا و ئۆکراین.
زێلێنسکی لە پەیامەکەیدا ڕایگەیاند ،ھەموو کەسێک دەبێت کار لەسەر ئەوە بکات، نوێنەرەکانیشمان بەھەمان شێوە، ھەروەھا شاندەکانیشمان، بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ لەگەڵ ڕووسیا.
بە وتەی سەرۆکی ئۆکراین کۆبوونەوەکان بەردەوام دەبن و دەتوانرێت ھەموو جەنگێک بە ڕێککەوتن کۆتایپێبھێنرێت.
یەکێک لە داواکارییەکانی ڕووسیا بۆ وەستاندنی ھێرشەکان ئەوەیە کە دەبێت ئۆکراین نەچێتە نێو ڕیکخراوی ناتۆ، زێلێنسکی دەڵێت ڕەنگە ھەندێت دەستەبەری ئەمنی پەسەند بکەین لەبەرامبەر ئەوەی ئۆکراین نەچێتە نێو ڕێکخراوی ناتۆوە.
لێپرسراوێکی باڵا لە وەزارەتی بەرگری ئەمریکا رایگەیاندووە، ھێزەکانی روسیا ١٥ بۆ ٢٠ کیلۆمەتر لە "کیێڤ"ی پایتەختەوە دوورە و تا ئێستاش روسیا ٩٥٠ مووشەکی ئاڕاستەی ئۆکراین کردووە، وتیشی ئەو کاروانە سەربازییەی روسیا کە بەرەو "کیێڤ" دەچێت سەرباری بۆردوومانەکان، ھێشتا پێشڕەوی نەکردووە.
ھاوکات بەرەبەیانی ئەمڕۆ "کیێڤ"ی پایتەخت روبەڕووی بۆردوومان بووەتەوە و دوکەڵ و ئاگر لە چەند ناوچەیەک بەرزبووەتەوە.
بڕیاریشە ھەر ئەمڕۆ، "جۆ بایدن" سەرۆکی ئەمریکا ھاوکاری ئەمنی بەبڕی ٨٠٠ ملیۆن دۆلار پێشکەشی ئۆکراین بکات.
وەزارەتی بەرگری روسیاش رایگەیاندووە، لە ٢٤ سەعاتی رابردوودا ١٣٠ دامەزراوەی سەربازی ئۆکراینی لەناوبراوە، لەسەرتای جەنگیشەوە، ١١ فڕۆکەی جەنگی ئۆکراین و ٦٨ ھەلیکۆپتەر و ١٦٠ فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لەناوبراون.
بە پێی ئامارێکی نوسینگەی مافی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکانیش، ژمارەی قوربانیانی مەدەنی لە ئۆکراین گەیشتۆتە ٦٩١ کوژراو و ھەزار و ١٤٣ بریندار، راشیگەیاندووە رەنگە ئاماری قوربانیان زۆر لەوە زیاتر بێت.
بە پێی ھەواڵێکی ئاژانسی ھەواڵی میھری ئێرانی، ئیسماعیل قائانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سەر بە سوپای پاسدارانی ئێران لە کۆبوونەوەیەکیدا لەگەڵ ژمارەیەک لێپرسراوی سوپای پاسداران باسی لەوەکردووە، بە تووندی و بە بەھێزی بنکەکانی دەزگای ھەواڵگری ئیسرائیل ناسراو بە مۆسادیان لە ھەولێر بۆردومانکردووە.
ئەو لێدوانەی "قائانی" دوای ئەوە دێت کە بەرە بەیانی رۆژی یەک شەممەی رابردوو بە ١٢ مووشەک ھەولێر کرایە ئامانج و سوپای پاسداران بەرپرسیارێتی خۆی لە ھێرشەکە راگەیاند.
میدیاکانی ئۆکراین لێدوانێکی ئەو ڕاوێژکارەیان بڵاوکردووەتەوە، لە لێدوانەکەدا ئۆلێکسی ئەریستۆڤیچ دەڵێت کاتی کۆتاییھاتنی شەڕ لە ئۆکراین بەندە بەوەی تا چەند مۆسکۆ بەرگەی کاردانەوەکان لە دژی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکەی دەگرێت.
ئەریستۆڤیچ دەڵێت "لەو بڕوایەدام کە پێش مانگی ئایار، یان لە سەرەتای مانگی ئایار، دەبێت ڕێککەوتنێکی ئاشتی بکەین، یاخود دەشێت زۆر زووتریش ئەمە ڕووبدات، با بزانین چی دەبێت، من باسی دواین کاتی شیاو دەکەم."
ئەو ڕاوێژکارە ئۆکراینییە دەڵێت دوو بژاردەمان لە بەردەستدایە؛ دەکرێت سیناریۆیەکی "زۆر شێتانە" لەلایەن ڕووسیاوە لە ئارادا بێت بۆ ناردنی ھێزی زیاتر، یاخود دەکرێت ڕێککەوتنێکی ئاشتی بگاتە ئەنجام و ڕووسیا ھەموو ھێزەکانی بکشێنێتەوە.
ناوبەناو شاندی دانوستانی ڕووسیا و ئۆکراین بۆ کۆتاییھێنان بە شەڕ کۆدەبنەوە، بەڵام تاوەکو ئێستا بێجگە لە چەند ڕێڕەوێکی مرۆیی، کۆبوونەوەکان ھیچیان لێ سەوز نەبووە و ھیچ ڕێککەوتنێک بۆ کۆتاییھێنان بە شەڕ نەکراوە.
گۆتێرێس جەختیشی کردەوە، شەڕی ئۆکراین لایەنی سەرکەوتووی تێدا نییە و ھەمووان دۆڕاون.
ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین، لە میانی پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ نەفتالی بێنیت سەرۆک وەزیرانی ئیسڕائیل، ڕایگەیاند، وەفدی ئۆکراین لە دانوستانەکان لەگەڵ ڕووسیا، کار لەسەر ڕاگرتنی جەنگ دەکەن و دانوستانەکانیش بە شێوەیەکی زۆر باش بەڕێوەدەچن.
بڕیاربوو ڕۆژی دووشەممە خولی چوارەمی دانوستانەکانی ڕووسیا و ئۆکراین بە شێوەی ڤیدیۆ کۆنفرانس بەڕێوەبچێت، بەڵام میخائێل پۆدۆلیاک، ڕاوێژکاری سەرۆکی ئۆکراین و ئەندامی وەفدی دانوستاندکاری ئەو وڵاتە ڕایگەیاند، دانوستانەکانیان تاکو ڕۆژی سێشەممە ڕاگیراون، بۆ ئەوەی کاری زیاتر لە گرووپە لاوەکییەکاندا بکرێت. ڕاشیگەیاند، ھەڵوێستیان نەگۆڕاوە و ئاشتی و ئاگربەست و کشانەوەی ھێزەکانی ڕووسیایان دەوێت.
"جین ساکی" وتەبێژی کۆشکی سپی لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانی ڕایگەیاند، بەھۆی ئەو ڕێکارانەی دژی ڕووسیا گیراونەتە بەر، سیستمی دارایی ئەو وڵاتە بەرەو داڕمان دەچێت. وتیشی، تا ئێستا واشنتۆن ھیچ نیازپاکییەکی مۆسکۆی نەبینیوە سەبارەت بەو دانوستانانەی لەسەر ڕەوشی ئۆکراین بەڕێوەدەچن.
"جین ساکی" ھۆشداریشیدایە مۆسکۆ لە ئەگەری بەکارھێنانی چەکی کیمیایی. وتیشی، ئەگەر چین ھاوکاری پێشکەشی ڕووسیا بکات، ئەوا سزای بەسەر دەسەپێنن و ڕێکارەکانیان بۆ ئەو مەبەستە ئامادەیە.
پێشتریش، ڕۆژنامەی "فاینانشاڵ تایمز" و "واشنتۆن پۆست" لە زاری لێپرسراوانی ئەمریکاوە ڕایانگەیاندبوو، ڕووسیا داوای ھاوکاری سەربازی لە چین کردووە.