جیهان
دەمیرتاش: ھەر ھێرشێک ھاووڵاتیانی مەدەنی بکاتە ئامانج تیرۆرە و ھەرگیز قبوڵی ناکەین
سەڵاحەدین دەمیرتاش ھاوسەرۆکی پێشووتری ھەدەپە لە زیندانی ئێدرناوە رایگەیاند، بەبێ گوێدانە مەبەست و پاساوی رووداوەکە، ھەر ھێرشێک ھاووڵاتیانی مەدەنی بکاتە ئامانج لە ڕووی یاسایی، سیاسی، ئەخلاقی و ویژدانییەوە تیرۆرە، ئەوانیش ھەرگیز قبوڵی ناکەن.
راشیگەیاند، ئیدانەی ئەو کردەوە تیرۆرستییە دەکات کە بە ئاشکرا ھاووڵاتیانی بێتاوانی لە شەقامی ئیستقلال لە ئیستەبنوڵ کردە ئامانج.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیا لە دوای تەقینەوەکەی شەقامی ئیستیقلال لە ناوچەی تەقسیم لە ئیستەنبوڵ لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لە تەقینەوەکەدا شەش کەس کوژران و ٥٣ کەسیش برینداربوون، بەپێی لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکانیش ژنێک رۆڵی لە تەقینەوەکەدا ھەیە، بەڵام لە داھاتوویەکی نزیکدا ئەنجامدەرانی ئەو تاوانە دەدۆزنەوە و بە سزایان دەگەیەنن.
ئەردۆغان وتیشی، تائێستا دڵنیا نین تەقینەوەکە تیرۆریستی بووبێت و بۆئەوەش چاوەڕوانی ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان دەکەن.
ناتانیاھۆ ٢٨ رۆژ وادەی بۆ دانراوە تاوەکو حکومەت پێکبھێنێت و ئەگەر پێویستیشی کرد، کاتەکە بۆ ماوەی ١٤ رۆژی دیکە درێژ دەکرێتەوە.
راشیگەیاند، حکومەتی نوێ دەبێت حکومەتێکی بەھێز و سەقامگیر بێت و خزمەتی ھەموو ئیسرائیلییەکان بکات ھەروھا جەختی لەوەشکردەوە، بە ھەموو شێوەیەک رێگری لە پێشێلکارییەکانی ئێران لە ناوچەکە دەکەن.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بڵاویکردەوە، ئەنتۆنی بلینکن و دیمیتری کۆلیبا وەزیری دەرەوەی ئۆکراین کۆبوونەتەوە و بلینکن جارێکیتر جەختیکردووەتەوە کە دیاریکردنی وادە و ناوەڕۆکی ھەر دانوستانێک لە دەست ئۆکرایندایە و دەرفەت بۆ ئۆکراین رەخساوە بڕیار لەبارەی دیاریکردنی وادەیەک بۆ دانوستان لەگەڵ روسیا بدات.
پێشتر جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، پێویستە جەنگ لە ئۆکراین بە گەیشتن بە رێککەوتن کۆتایی بێت، ھاوکات میدیاکانی ئەمریکا ئاماژەیان بەوەکرد، بە فشاری ئەمریکا سەرۆکی ئۆکراین مەرجەکانی دانوستانی لەگەڵ روسیا کەمکردووەتەوە.
میدیاکانی ئەمریکا بڵاویانکردەوە، سیناتۆری دیموکراتەکان (کاترین کۆرتێز) لە ولایەتی نیڤادا سەرکەوتنی بەسەر رکابەرە کۆمارییەکەی بەدەستھێناوە، بەوەش ژمارەی کورسییەکانی دیموکراتەکان لە ئەنجومەنی پیران، بۆ ٥٠ کورسی لە کۆی ١٠٠ کورسی بەرزبووەوە و زۆرینەی ئەنجومەنەکەیان بەدەستھێنا.
کۆشکی سپی بڵاویکردەوە، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا پەیوەندی بە ھەریەکە لە (کاترین کۆرتێز) سیناتۆری دیموکراتەکان و (چاک شومەر) سەرۆکی زۆرینەی دیموکراتەکان لە ئەنجومەنی پیران کردووە و پیرۆزبایی سەرکەوتنی لێکردوون.
سەرۆکی ئەمریکا ئاماژەی بەوەشکردووە، کە ھێشتا گرنگی بە پۆستی ویلایەتی جۆرجیا دەدەن، کە دیموکراتەکان ئەگەری بەدەستھێنانی ئەو ویلایەتەشیان ھەیە، بە تایبەت کە شەشی مانگی داھاتوو ھەڵبژاردنی خولی دووەم لەو ویلایەتە بەڕێوەدەچێت.
رۆژی ھەینی ئەڵمانیا نامەیەکی ئاڕاستەی ئەنجومەکە کرد و داوایکرد کۆبوونەوەیەکی تایبەت ئەنجامبدات بۆ گفتوگۆکردن سەبارەت خراپی رەوشی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران بە گشتی و رەوشی ژنان و منداڵان بە تایبەت.
کۆبوونەوەی ئەنجومەنەکە پێویستی بە دەنگی یەک لەسەر سێی ٤٧ ئەندامەکەیەتی و ئەڵمانیاش لە نامەکەیدا ئاماژەی بە کۆکردنەوەی دەنگی پێویست بۆ ئەنجامدانی کۆبوونەوەکە کردووە.
ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپا لە بەرامبەر بەکارھێنانی توندوتیژی لە دژی خۆپیشاندەران چەندین سزایان بەسەر بەرپرسانی ئێراندا سەپاندووە و لەماوەی رابردووشدا داواکرا ئێران لە ئەنجومەنی مافی مرۆڤی نەتەوەیەکگرتوەکان دەربکرێت.
لە درێژی خۆپیشاندانەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان و ئێران دژی گیان لەدەستدانی ژینا ئەمینی و رەوشی وڵاتەکە، شەوی رابردوو لە شارەکانی سنە و مھاباد و بۆکان و سەقز و خوڕەم ئاوا و تاران و چەند شارێکی تر خۆپیشاندان بەڕێوەچوو و خەڵک بە ئاگرکردنەوە لەسەر شەقامەکان ناڕەزاییان دەربڕی و دروشمەکانی دژی حکومەتیان وتەوە.
بەپێی ھەندێک لە راپۆرتەکان لە خۆپیشاندانەکانی رۆژی ھەینی شاری زاھیدان لە پارێزگای سیستان و بەلوچستان گرژی و ئاڵۆزیی لە نێوان ھێزە ئەمنییەکان و خۆپیشاندەران دروستبووە و دوو گەنجی تەمەن ٢٠ ساڵ و ٢٥ ساڵ بە تەقەی ھێزە ئەمنییەکان کوژراون.
وەک کاردانەوەیەک، رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی لە راگەیەنراوێکدا داوای لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کرد، بە زووترین کات لێکۆڵینەوە لە توندوتیژییەکانی ئێران بەرامبەر خۆپیشاندەران بکات.
جەیک سۆلیڤان راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رایگەیاند، ھەفتەی داھاتوو لە پەراوێزی لوتکەی گروپی ٢٠ کە لە ئیندۆنیزیا بەڕێوەدەچێت، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا و شی جینپینگ سەرۆکی چین لە دورگەی بالی ئەو وڵاتە کۆدەبنەوە بایدن بە سەرۆکی چین دەڵێت دەتوانێت رۆڵی گەورەی ھەبێت لە روبەڕوبوونەوەی مەترسییەکانی تاقیکردنەوە موشەکییەکان و بەرنامە ئەتۆمییەکەی کۆریای باکور.
وتیشی، پەرەپێدانی موشەکی بالیستی و چەکی ئەتۆمی لەلایەن کۆریای باکوورەوە تەوەری سەرەکی گفتوگۆکانی نێوان ھەردوو سەرۆکی ئەمریکا و چین دەبێت، چونکە کۆریای باکوور تەنھا مەترسییە نییە بۆ ئەمریکا، بەڵکو ھەڕەشەیە لەسەر ئاسایش و ئارامی تەواوی وڵاتانی جیھان.
وەزارەتی دەرەوەی روسیا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لەوەڵامی ئەو سزایانەی واشنتۆن بەسەر مۆسکۆدا سەپاندویەتی، سزایان بەسەر ٢٠٠ ھاوڵاتی ئەمریکیدا سەپاندووە کە چیتر رێگەیان پێنادرێت سەردانی روسیا بکەن و براکانی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکاش لەناو ئەو کەسانەدا کە سزاکە دەیانگرێتەوە.
راشیگەیاندووە، (کارین جان بیێر) وتەبێژی کۆشکی سپیش لەناو ھاوڵاتییە سزادراوەکانی ئەمریکادایە و رێگەی پێنادرێت سەردانی روسیا بکات.
رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە دوایین راپۆرتیدا سەبارەت بە ژمارەی دانیشتووانی جیھان رایگەیاندووە، تاوەکو ١٥ی ئەم مانگە ژمارەکە دەگاتە ھەشت ملیار کەس.
ئاماژە بەوەشکراوە، ساڵی ٢٠٣٠ ژمارەی دانیشتووانی جیھان دەگاتە نزیکەی ٨.٥ ملیار کەس و لە ساڵی ٢٠٥٠ش ئەو ژمارەیە بۆ ٩.٧ ملیار کەس بەرزدەبێتەوە، پێشبینیش دەکرێت لە ساڵی ٢٠٨٠دا ژمارەی دانیشتووانی سەر زەوی بۆ ١٠.٤ ملیار کەس بەرزببێتەوە و تاوەکو ساڵی ٢١٠٠ش لەو ئاستەدا بمێنێتەوە.
تۆبیاس بیلسترۆم وەزیری دەرەوەی سوید رایگەیاند، حکومەت و ھەموو لایەنە سیاسییەکانی سودیش بە درێژایی مێژوو دژی چەکی ئەتۆمی بوون و ھەمیشە لەو بەرەیەدا بوون کە دژی وڵاتانی خاوەن چەکی ئەتۆمین و ھیچ کاتێکیش دەستبەرداری ئەو بنەمایە نابن، بۆیە ئەگەر وڵاتەکەیان بێتە ئەندامی رێکخراوی پەیمانی باکوری ئەتڵەسی ناتۆش، رێگە نادەن چەکی ئەتۆمی لەسەر خاکی سوید جێگیر بکرێت.
ئەو وتانەی وەزیری دەرەوەی سوید دوای ئەوە دێت کە رۆژنامەیەکی ئەو وڵاتە بڵاویکردبووەوە، بەپێی ئەو بەرنامەیەی دانراوە، دوای بوون بەئەندامی ناتۆ، چەکی ئەتۆمی لە خاکی سوید جێگیر دەکرێت.
لە ئەمریکاش رەوشی لە ناکاوی کۆرۆنا کە لە مانگی کانونی دووەمی ساڵی ٢٠٢٠ەوە راگەیەنراوە درێژەی ھەیە و تا مانگی نیسانی داھاتوو ملیۆنان ئەمریکی دەتوانن بێ بەرامبەر پشکنین بکەن و ڤاکسین وەربگرن.
دەسەڵاتدارانی چین بڵاویانکردەوە، رۆژی پێنجشەممە ١٠ ھەزار و ٥٣٥ حاڵەتی نوێی توشبوون بە کۆرۆنا لە ناوخۆی وڵات تۆمارکراوە، کە بەرزترین رێژەیە لە دوای ٢٩ی نیسان کە لەو کاتەدا بەھۆی تەشەنەکردنی ڤایرۆسەکەوە ناوەندی بازرگانی شەنگەھای داخرا.
ھەرچەندە بە پێی پێوەرە تەندروستییەکان بەراورد بە رێژەی دانیشتوانی چین کە ملیارێک و ٤٠٠ ملیۆن کەسە، ژمارەی توشبووان کەمە، بەڵام دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە پرۆسەکانی داخستن و کۆتوبەندەکانیان بۆ رێگری لە تەشەنەکردنی ڤایرۆسەکە چڕکردۆتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ماوەی کەرەنتینەیان لە ١٠ رۆژەوە بۆ ٨ رۆژ کەمکردەوە.
ھێزی دەریایی تورکیا بڵاویکردەوە، دوای ئاگادارکردنەوەیان لە بوونی ژمارەیەک کۆچبەر لەسەر بەلەمێکی رزگارکەر لە کەناراوەکانی ویلایەتی ئیزمیر لە رۆژئاوای تورکیا، تیمەکانیان چوونەتە شوێنەکە و شەش کۆچبەری نایاساییان رزگارکردووە کە لەلایەن ھێزەکانی یۆنانەوە ناچارکرابوون بگەڕێنەوە ئاوە ھەرێمییەکانی تورکیا.
رونیشیکردەوە، کۆچبەرەکان گواستراونەتەوە بۆ فەرمانگەی کۆچی ئیزمیر بەمەبەستی تەواوکردنی رێکارە یاساییەکان.
شەوی رابردووش میدیای تورکیا بڵاویکردەوە، ھێزەکانی پۆلیس لە ناوچەی (ئاڵتنداغ) لە ئەنقەرە تەرمی پێنج کەسیان لەنێو ماڵێکدا دۆزیوەتەوە کە کۆچبەری ئەفغانین و لە لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکاندا دەرکەوتووە ماوەی ھەفتەیەکە گیانیان لەدەستداوە و پێدەچێت بە چەقۆ ھێرشیان کرابێتەسەر.
میدیای تورکیا بڵاویکردەوە، بەتۆمەتی ئەوەی سەڵاحەدین دەمیرتاش ،ھاوسەرۆکی پێشوتری پارتی دیموکراتی گەلان ھەدەپە لە چەند پەیامێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردوە، سوپای تورکیا لە شەڕی دژ بە گەریلادا، چەکی کیمیایی بەکارھێناوە، وەزارەتی بەرگریی تورکیا سکاڵای لەسەر تۆمار کردووە.
وەزارەتی بەرگری تورکیا لە سکاڵاکەیدا تۆمەتی بانگەشەکردن بۆ رێکخراوی قەدەغەکراو و سوکایەتیکردن بە دامەزراوە و دەزگاکانی دەوڵەتی، داوەتە پاڵ دەمیرتاش.
وێب سایتی زە ڤێرج تۆمارێکی ئلیۆنی مەسکی دەست کەوتووە کە دەڵێت "دەبێت بری قازانجمان لە بری خەرجییەکانمان زیاتر بکەین، تا ئێستا نەمانتوانیوە ئەو کارە بکەین، ئەگەر کارەکانمان راست نەکەینەوە دوورنییە مایەپووچ ببین".
لە کۆبونەوەیدا لەگەڵ بەرپرسانی کۆمپانیاکە ئیلیۆن مەسک ئاماژەی بەوەداوە کەوا پێویستییان بە یەک ملیار بەکارھێنەری تویتەر ھەیە ، لە پێناوی بەدیھێنانی ئەو ئامانجەدا، پێویستە بیر لەوە بکەینەوە کە چۆن وەھا بکەین خەڵک ببنە بەکارھێنەری تۆری تویتەر، ھەشت ملیار مرۆڤ لەسەر گۆی زەوی دەژین ، ئەگەر کەمتر لە یەک ملیار بەکارھێنەری تویتەر لە جیھاندا بوونی ھەبێت ئەوا پشکی قازانجمان زۆر کەم دەبێت.
دامەزراوەی ئەدیسۆن ریسێرچ بڵاویکردەوە، لە ھەڵبژاردنی نیوەیی کۆنگرێس، کۆمارییەکان تا ئێستا ٤٩ کورسی و دیموکراتەکان ٤٨ کورسی ئەنجومەنی پیرانیان بەدەستھێناوە و چاوەڕێی یەکلاکردنەوەی دەنگەکانی ھەرسێ ویلایەتی جۆرجیا و ئەریزۆنا و نیڤادا دەکرێت بۆ دەرکەوتنی لایەنی باڵادەست لە ئەنجومەنەکەدا.
لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانیشدا، کۆمارییەکان بەرەو یەکلاکردنەوەی زۆرینە دەچن و تا ئێستا لە کۆی ٤٣٥ کورسی ئەنجومەنەکە ٢١١ کورسییان بەدەستھێناوە و حەوت کورسییان پێویستە ببنە زۆرینە، دیموکراتەکانیش ٢٠٩ کورسییان ھەیە.
لە ھەڵبژاردنی ویلایەتی جۆرجیا کاندیدی ھەردوو پارتەکە بۆ ئەنجومەنی پیران نەیانتوانیوە ٥٠٪ زیاتری دەنگەکان بەدەستبھێنن و بڕیاردراوە لە ٦ی مانگی داھاتوو دەنگدان دووبارە بکرێتەوە.
لای خۆشییەوە جۆبایدن سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، ھەڵبژاردنەکە پاک و بێگەرد بووە و ئەنجامەکەی قبوڵ دەکەن.