جیهان
"پرایس" راگەیەندراوێکی لەبارەی بۆردومانەکانی ئێران بۆ سەر خاکی ھەرێم و ئۆپراسیۆنە سەربازییەکانی تورکیا بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ئەمریکا سەرەخۆشی خۆی ئاڕاستەی کەسوکاری قوربانیان دەکات.
وتیشی، پێویستە توندوتیژییەکان لە سوریا رابگیرێن و ژیانی ھاووڵاتیان پارێزراوبێت و پشتیوانی ھەوڵەکان بۆ لەناوبردنی تیرۆریستانی داعش بکرێت.
ھەروەھا دژایەتی ئەمریکای بۆ ھەر ھەنگاوێکی سەربازی دەربڕی، کە سەروەری عێراق پێشێل دەکات.
راگەیەندراوەکەی "پرایس"، دوای بۆردومانە مووشەکی و درۆنییەکەی ئێران بوو بۆ سەر خاکی ھەرێمی کوردستان، کە بەھۆیەوە کەسێک گیانی لەدەستدا، ھەروەھا دژی ئۆپراسیۆنە سەربازییەکەی تورکیایە لە رۆژئاوای کوردستان.
ھێزە دەریاوانییەکانی یۆنان رایانگەیاند، داوای بەھاناوەچوونیان پێگەیشتووە لەلایەن بەلەمێکی کۆچبەرانەوە، کە نزیکەی ٤٠٠ بۆ ٥٠٠ کۆچبەری نایاسایی تێدایە.
وتیشی، لەئێستادا ھەوڵەکانیان بۆ رزگارکردنی ئەو کۆچبەرانە دەستپێکردووە کە لە دوورگەی کریتن، بەڵام بەھۆی بەھێزی با ئاستەنگی زۆر بۆ ھەڵمەتەکانی رزگارکردنی ئەو کۆچبەرانە دروستبووە. ھاوکات ھیچ زانیارییەک سەبارەت بە ناسنامەی ئەو کۆچبەرانە ئاشکرانەکراوە.
یۆنان و ئیتاڵیا و ئیسپانیا بە رێگەی سەرەکی بۆ کۆچبەرانی ئەفریقا و خۆرھەڵاتی ناوەڕاست دادەنرێن، بەپێی ئامارەکانی ھێزی دەریاوانی یۆنانیش، لە ھەشت مانگی ئەمساڵدا نزیکەی ھەزار و ٥٠٠ کۆچبەر رزگارکراون، کە لە ھەمان ماوەی ساڵی رابردوو ٦٠٠ کۆچبەر رزگارکرابوون.
"ئەلکساندەر لاڤرنتییڤ" نێردەی روسیا لە سوریا رایگەیاند، مۆسکۆ پێی باشە تورکیا خۆی لە بەکارھێنانی ھێزی سەربازی زۆر لە سوریا بەدووربگرێت و دۆسیەی کوردانی رۆژئاوای کوردستانیش بەشێوەی ئاشتییانە چارەسەر بکرێت.
وتیشی، مۆسکۆ لەگەڵ ھاوپەیمانەکانی کاردەکات بۆ دۆزینەوەی رێگەچارە و چەندین مانگە کاردەکەن بۆ رێگریکردن لە ھەر ئۆپراسیۆنێکی زەمینی تورکیا دژی سوریا.
لێدوانەکەی روسیا دوای ئەوە ھات کە "سولەیمان سوەیلۆ" وەزیری ناوخۆی تورکیا رایگەیاند، بە چەند ھاوەنێک ھێرشکراوەتە سەر سنورەکانیان لە ھەرێمی غازی عەنتاب و بەھۆیەوە سێ کەس کوژران و ٦ی تریش برینداربوون، لایەنە کوردییەکانیشیان تۆمەتبارکرد بەو ھێرشە.
"ناسر کەنعانی" لە کۆنفلڕانسی رۆژنامەوانی ھەفتانەیدا رایگەیاند، ھیواخوازن ئێران لە خاکی عێراق و ھەرێمی کوردستانەوە روبەڕووی ھەڕەشە و مەترسی نەبێتەوە.
وتیشی، پشتیان بە حکومەتی ناوەند و ھەرێم بەستووە کە پابەندبن بە بەرپرسیارێتییە نێودەوڵەتی و پەیمانەکانیان، بەڵام تائێستا بەڵێنەکانیان نەبردووەتە سەر و لەسەر ئەو بنەمایەش ھەستاون بە بەرگری کردن لە ئەمنییەت و پاراستنی ھاووڵاتیانیان.
"ناسر کەنعانی" راشیگەیاند، لە دوو دانیشتندا لە تاران داواکارییەکانیان خستووەتەڕوو و جەختیان کردووەتەوە لەوەی نابێت چەک و کەلوپەلی سەربازی لە ھەرێم و عێراقەوە بدرێتە حزبە ئۆپۆزسیۆنەکان و دژ بە ھاووڵاتیانیان بەکاربھێندرێت، ئەم قسانەی کەنعانیش لەکاتێکدا کە پێشتر حکومەتی ھەرێم رەتیکردەوە ھیچ جۆرە چەکێک لە ھەرێمەوە رەوانە کرابێت.
ژەنەراڵ "مایکل ئیریک کوریلا" فەرماندەیی فەرماندەیی ناوەندی سوپای ئەمریکا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ئیدانەی بۆردومانە ھەڕەمەکی و نایاساییەکانی ئێران بۆ سەر ھەرێمی کوردستان دەکەن، کە سەقامگیری عێراق و خۆرھەڵاتی ناوەڕاست دەخاتە مەترسییەوە، کە بەئەستەم ئەو سەقامگیرییە بەدەستھاتووە.
راشیگەیاند، ئەو بۆردومانانە ژیانی مەدەنییەکان دەخاتە مەترسییەوە و پێشێلکارییە بۆ سەر سەروەری عێراق.
ئەمریکا و یونامی و ئەڵمانیا و ھۆڵەندا و بەریتانیا بۆردومانەکەی ئێران ئیدانە دەکەن
نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق یۆنامی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، دەبێت ئەو بۆردومانە دووبارانە رابگیرێن کە پێشێلکارین بۆ سەر سەروەری عێراق، ئەو جۆرە بۆردومانانەش تەنھا ئاڵۆزییەکان زیاتردەکات و کارەساتی لێدەکەوێتەوە. یونامی دەڵێت، رێگەی دیبلۆماسی تاکە رێگەیە بۆ بەرەوپێشچوون و چارەسەر.
ھاوکات، ژەنەراڵ "مایکل ئیریک کوریلا" فەرماندەیی فەرماندەیی ناوەندیی سوپای ئەمریکا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ئیدانەی بۆردومانە ھەڕەمەکی و نایاساییەکانی ئێران بۆ سەر ھەرێمی کوردستان دەکەن، کە سەقامگیری عێراق و خۆرھەڵاتی ناوەڕاست دەخاتە مەترسییەوە، کە بەئەستەم ئەو سەقامگیرییە بەدەستھاتووە. راشیگەیاند، ئەو بۆردومانانە ژیانی مەدەنییەکان دەخاتە مەترسییەوە و پێشێلکارییە بۆ سەر سەروەری عێراق.
کونسوڵخانەی ھۆڵەنداش لە ھەرێم سەرباری ئیدانەکردنی بۆردومانەکە، پشتیوانی داواکارییەکانی بۆ رێزگرتن لە یەکپارچەیی خاکی عێراق دەربڕی و داوایکرد ئەم پەرەسەندنی توندوتیژییە لە ھەرێم رابگیرێت.
کونسوڵخانەی ئەڵمانیاش لە ھەرێم ئاماژەی بەوەدا، ھێرشەکە پێشێلکاری زەقی یەکپارچەیی خاک و سەروەری عێراقن و داوا لە ئێران دەکەن رایبگرێت.
ھاوکات "دەیڤد ھەنت" کونسڵی گشتی بەریتانیاش لە ھەرێم وتی، بەریتانیا بەرامبەر ئەو ھێرشە بێ پاساوە لەگەڵ ھەرێمی کوردستان دەوەستێت.
"ماکگۆرک" رایگەیاند، رەوشی رۆژئاوای کوردستان قورسە و ئەمریکاش ھیچ زانیارییەکی نییە سەبارەت بەو لایەنەی تەقینەوەکەی شاری ئیستەنبوڵی ئەنجامداوە.
"ماکگۆرک" داواشیکرد کۆتایی بە ناجێگیری سەقامگیری رۆژئاوای کوردستان بھێندرێت و پابەندی واشنتۆنیشی بۆ پاراستنی ئەمنیەتی سنورەکانی سوریا و تورکیا دووپاتکردەوە.
لێدوانەکەی "ماکگۆرک" لەدوای دەستپێکردنی ئۆپراسیۆنە سەربازییە نوێیەکەی تورکیایە لە خاکی رۆژئاوای کوردستان و ناوی "چنگی شمشێر"ی لە ئۆپراسیۆنەکە ناوە.
"بلینکن" لە تویتێکدا سەبارەت بە خۆپیشاندانەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان و ئێران رایگەیاندووە، لێپرسراوانی ئێران تونوتیژییەکانیان دژ بە خۆپیشاندەران زیادکردووە، بە تایبەت لە شاری مھاباد، ئەوەش نیگەرانیکردووە.
دەشڵێت، ئەمریکا بەردەوام دەبێت لە لێکۆڵینەوە و لێپرسینەوە لەو کەسانەی کە دەستیان ھەیە لە ئاڵۆزییەکان و پشتیوانی لە خەڵکی ئێران دەکەن.
خۆپیشاندانەکانی ئێران و شارەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان زیاتر لە دوو مانگە بەردەوامە و ماوەی دوو رۆژە لە شاری مھاباد توندوتیژی و پێشێلکاری گەورە بەرامبەر بە خۆپیشاندەران دەکرێت.
رزوان کامیل حاکمی دوورگەی جاوا رایگەیاند، گوڕی بومەلەرزەکە ٥.٦ پلە بووە بە پێوەری رێختەرو تیمەکانی فریاکەوتن لە ھەوڵی رزگارکردنی ئەو کەسانەدان لە شاری سیانجور سەنتەری بومەلەرزەکە کەوتوونەتە ژێر داروپەردووی بیناو باڵەخانە رووخاوەکان.
ئاژانسی بەرەنگاربوونەوەی کارەساتە سروشتییەکان لە ئیندۆنیزیا بڵاویکردەوە، بەھۆی بومەلەرزەکەوە زیاتر لە ٣٠٠ بیناو باڵەخانە زیانیان بەرکەوتووە و وێران بوون.
شازادە عەبدولعەزیز بن سەلمان، وەزیری وزەی سعودیە "بە توندی" ئەو ھەواڵانەی ڕەتکردەوە کە باس لەوە دەکەن لە ئێستادا شانشینی سعودیە لەگەڵ بەرھەمھێنەرانی دیکەی ئۆپێک پڵەس تاوتوێی زیادکردنی بەرھەمھێنانی ٥٠٠ ھەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا دەکات.
ھاوکات، ئاژانسی ڕۆژنامەوانی سعودیە (SPA) بڵاویکردۆتەوە، کە " ئۆپێک پڵەس پێش کۆبوونەوەکانی ھیچ بڕیارێک تاوتوێ ناکات".
لەئێستادا نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بۆ ٨٦ دۆلار و ٥٥ سەنت بەرزبوویەوە، دوای ئەوەی دوو سەعات لەمەوبەر بۆ نزیکەی ٨٢ دۆلار و ٣ سەنت بەڕێژەی ٥% دابەزی.
ھەروەھا نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی تەکساس بۆ ٧٩ دۆلارو ٥٠ سەنت بەرزبوویەوە، دوای ئەوەی دوو سەعات لەمەوبەر بۆ نزیکەی ٧٥ دۆلارو ٤٢ سەنت بەڕێژەی ٥.٤%دابەزی.
لە ئەنجامی ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ"، کە تێیدا ڕایگەیاند ھاوپەیمانی "ئۆپێک پڵەس" بیر لە زیادکردنی بەرھەمھێنانی ٥٠٠ ھەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا دەکاتەوە ، پێش قەدەغەکردنی پلان بۆ داڕێژراوی ئەوروپا بۆ کڕینی نەوتی ڕووسیا لە ٥ی کانوونی دووەمدا.
سەڕەرای بەرزبوونەوەی رێژەی ٣% نرخی نەوتی خاو، ھێشتا بەراورد بە دوێنێ لەسەدا ٠.٦٠% دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا دوای گەڕانەوەی لە قەتەر کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانی ئەنجامدا و رایگەیاند، ھێرشەکانی رۆژی یەکشەممە بۆ سەر ھەرێمی کوردستان و رۆژئاوای کوردستان بە شێوەیەکی ھەڕەمەکی ئەنجامنەدراوە،کاتێک دەڵێن شەوێک لەپڕدا دێن، لەخۆڕا واناڵێن، ھەر کە کاتی ھات ئەو ھەنگاوانە دەگیرێنەبەر.
ئەردۆغان راشیگەیاند، لە ھەرێمی کوردستان و رۆژئاوای کوردستان پلانی ھێرشی زۆر دادەڕێژرێت و مەترسی بۆ سەر تورکیا دروستدەکرێت.
سەرۆک کۆماری تورکیا ھەڕەشەی کرد و وتی، ھێرشەکانی تورکیا تەنھا ئاسمانی نابێت. وتیشی، دامەزراوەکانی ئەمنیی تورکیا بە مۆڵەت کارناکەن، ئەوان بڕیار دەدەن و ھەنگاو دەنێن، پێویستە لە مەودوا ئەمریکاش بیانناسێت.
تۆڕی فۆکس نیوزی ئەمریکی بڵاویکردەوە، ھەریەکە لە "گای ریشنسالەر و مایکڵ واڵتز"، ئەندامانی پارتی کۆماری لە کۆنگرێس، پەیامێکیان ئاڕاستەی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا و وەزیرانی دەرەوە و بەرگریی وڵاتەکەیان کردووە و داوایانکردووە، وەڵامی ھێرشەکانی ئێران لە عێراق بدرێتەوە.
ئەو دوو کۆنگرێسمانە داواشیانکردووە، واشنتۆن بە خێرایی جوڵە بکات بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکان و ھاووڵاتیان و سەرباز و دیپلۆماتکارانی ئەمریکا لە ھەرێمی کوردستان و عێراق.
ئاماژەیان بەوەشکردووە، جددی نەبوونی ئیدارەی بایدن لە وەڵامدانەوەی ھەڕەشەکانی ئێران لە عێراق بووەتە جێگەی نیگەرانی و ستراتیژیەتی بایدن لە عێراق شکستیھێناوە و کاتی ئەوەھاتووە بگۆڕدرێت، چونکە بەوتەی ئەو دوو کۆنگرێسمانە، ئەوەی ئێران دەیکات پەیامێکی روونە کە دەتوانێت بەرژەوەندی و ھاوبەشەکانی ئەمریکا لە عێراق بکاتە ئامانج.
مەولوود چاوشئۆغڵو وەزیری دەرەوەی تورکیا لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، "ھێرش و ئۆپراسیۆنەکان"ی تورکیا لە عێراق و سوریا رانەوەستاون.
وتیشی، "ھێرش و ئۆپراسیۆنە تایبەتەکان"ی وڵاتەکەی لە رۆژھەڵاتی سوریا و باکووری عێراق بەردەوام دەبن.
ئەو لێدوانەی وەزیری دەرەوەی تورکیا لە کاتێکدایە، رۆژی ١٦ی ئەم مانگە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا لە پەراوێزی لووتکەی ساڵانەی جی ٢٠، ھەڕەشەی ئەنجامدانی لەشکرکێشییەکی نوێی لە رۆژئاوای کوردستان کرد و رایگەیاند، بۆ ئەنجامدانی "ئۆپراسیۆنی سەربازیی" ئەوەی پێویست بێت دەیکەن.
ئاژانسی ئەنادۆڵی تورکی بڵاویکردەوە، دادگای ئیستانبوڵ بڕیاری زیندانیکردنی بۆ ئەحلام بەشیر و ١٦ کەسی تر دەرکردووە، کە تۆمەتبارن بە ئەنجامدانی تەقینەوەکەی رۆژی ١٣ی ئەم مانگەی شەقامی ئیستقلالی شاری ئیستانبوڵ، ھەروەھا بڕیاری دیپۆرتکردنەوەی بۆ ٢٩ کەس بۆ وڵاتەکانیان دەرکرد، بەڵام ئاشکرانەکراوە بۆ چی وڵاتێک دیپۆرتدەکرێنەوە.
ئاژانسی ئەنادۆڵ راشیگەیاندووە، ئەحلام بەشیر کە ژنێکی بە رەگەز سووریە و بە نایاسایی چووەتە تورکیا و چەند مانگێک لە ماڵێکدا لە ئیستانبوڵ ماوەتەوە، دانیناوە بە جێھێشتنی جانتایەک لە شوێنی تەقینەوەکە کە بۆمبی تێدا بووە.
رۆژی ١٣ی ئەم مانگە، تەقینەوەیەک لە شەقامی ئیستقلال لە ناوچەی تەقسیم لە ئیستانبوڵ روویدا و بەھۆیەوە شەش کەس کوژران و ٨١ کەسی تریش بریندار بوون، بەگومانی تێوەگلان لە تەقینەوەکە ٥١ کەس دەستگیرکران.
سەرۆک کۆماری تورکیا بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، دوای ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی لە تورکیا، کە بڕیاروایە حوزەیرانی ساڵی داھاتوو بەڕێوەبچێت، رەنگە چاو بە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ حکومەتی سوریا و بەشار ئەسەددا بخشێننەوە.
ئەردۆغان وتیشی، ھیچ ناکۆکییەک لە سیاسەتدا ھەمیشەیی نییە و ئەگەر ھەیە لەگەڵ بەشار ئەسەد کۆببێتەوە و ئەگەر کاتێکی گونجاو ھەبێت دیدار لەگەڵ ئەسەد تاوتوێ دەکەن.
دوای دەستپێکردنی قەیرانی سوریا لە ساڵی ٢٠١١، تورکیا ھەموو پەیوەندییەکانی لەگەڵ بەشار ئەسەد راگرتووە و پشتیووانی لە گرووپە ئۆپۆزسیۆکان دەکات، بەڵام لە ساڵی رابردووەوە چەندجارێک لەسەر ئاستی ھەواڵگیری کۆبوونەوەیان کردووە و یەکجاریش وەزیرانی دەرەوەیان کۆبوونەتەوە.
دەستەی ئەرکانی سوپای کۆریای باشور رایگەیاند، کۆریای باکور مووشەکەکەی ئاڕاستەی دەریای ژاپۆن کردووە، ئەوەش دوای ئەوەی ھەڕەشەی لە ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانی کرد کە وەڵامی سەربازی توندیان دەداتەوە.
کۆریای باکور چەندین جار ئیدانەی مانۆڕە سەربازییە ھاوبەشەکانی واشنتۆن و سیئۆلی کردووە و رایگەیاندووە، مانۆڕەکە پڕۆڤەیەکە بۆ داگیرکاری.
کۆریای باکور لە مانگی رابردووشدا ژمارەیەک مووشەکی بالیستی تاقیکردەوە، کە ژمارەی پێوانەیی تێپەڕاند و نیگەرانی ئەمریکا و ژاپۆن و کۆریای باشوری لێکەوتەوە.