جیهان
"لیندا توماس گرینفیڵد" نێردەی ئەمریکا لە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، بڕیاری کۆتایھێنان بە جەنگی ئۆکراین لە دەستی سەرۆکی روسیادایە.
وتیشی، "جۆ بایدن" سەرۆکی ئەمریکا ئامادەیی نیشانداوە بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ "ڤلادمیر پوتن" سەرۆکی روسیا، سەبارەت بە پلانی ئاشتی لە ئۆکراین.
ھاوکات "ڤۆلۆدمیر زیلینسکی" سەرۆکی ئۆکراین بانگەوازێکی بەپەلەی بۆ وڵاتانی رۆژئاوا کردووە سیستمی بەرگری ئاسمانی کارایان پێشکەش بکەن. وتیشی، تا ئێستا ھێزەکانیان کۆنترۆڵی شاری "باخموت"یان لە ھەرێمی "دونیتسک" لەدەستنەداوە، بەڵام روبەڕووی فشارێکی زۆر گەورە دەبنەوە.
لای خۆشیەوە، "ریشی سوناک" سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا بە نیازە کاروانێکی تری ھاوکاری رەوانەی ئۆکراین بکات، کە چەک و تەقەمەنی لەخۆدەگرێت.
کیسنجەر لە گۆڤاری ( زە سبیکتاتۆر) بەریتانی وتارێکی بەناوی رێگەکانی دوورکەوتنەوە لە جەنگێکی تری جیھانی بڵاوکردۆتەوەو ئاماژەی بەوەکردوە، پێویستە پرۆسەی ئاشتی لە ئۆکراین گرێبدرێت بە ھاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی ناتۆ و بژاردەی پابەندی بێلایەنی سودی نابێت.
کیسنجەری تەمەن ٩٩ ساڵ باسی لەوەشکردوە، ھەڵوەشاندنەوەی روسیا یاخود وێرانکردنی تواناکانی لە پەیڕەوکردنی سیاسەتی ستراتیژی لەوانەیە خاکەکەی کە ١١ ھەرێم لەخۆ دەگرێت بگۆڕێت بۆ بۆشایییەکی کێشە لەسەر، بەھۆی بوونی ھەزاران بۆمبی ئەتۆمیش لەسەر خاکی ئەو وڵاتە مەترسی ئەوە ھەیە پشێوی ئەتۆمی رووبدات.
میدیاکانی ئێران بڵاویانکردووەتەوە، لەکاتێکدا ھێزە ئەمنییەکانی ناو گرتووخانەی ناوەندی کەرەج لە باکووری ئێران ویستوویانە ١٥ بەندکراو لە ژووری تاکەکە کەسییەوە بگوازنەوە بۆ گۆڕەپانی لە سێدارەدان، شەڕ و پێکدادان لە نێوان ھێزەکانی پاسەوانی گرتووخانەکە و بەندکراوان دروستبووە و بەھۆیەوە بەندکراوێک کوژراوە و ١٧ی تریش برینداربوون.
بە پێی زانیاری میدیاکانی ئێران ھۆکاری کوژران و برینداربوونی بەندکراوەکان تەقەی راستەوخۆی ھێزە ئەمنییەکانەوە بووە، بەڵام لێرسراوانی گرتووخانەکەش رایانگەیاندووە، سەرەتا بەندکراوەکان پەلاماری ھێزەکانی پاسەوانی گرتووخانەکەیان داوە و ئەوانیش بە ناچاری وەڵامیان ھەبووە.
فەرماندەیی باڵای سەربازیی ئۆکراین رایگەیاند، بەرەبەیانی ئەمڕۆ ھێزەکانی بەرگری ئاسمانی ئۆکراین دوای چاودێریکردنێکی ورد نۆ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان لە ئاسمانی کیێڤ خستووەتە خوارەوە و دوای لێکۆڵینەوە دەرکەوتووە ھەر نۆ فڕۆکەکە لە جۆری (شاھید) بوون دروستکراوی ئێران بوون.
میدیاکانی ئەوروپاش بڵاویانکردووەتەوە، پێش خستنەخوارەوەی ئەو فڕۆکانە، دەنگی چەند تەقینەوەیەک لە شاری کیێڤ بیسراوە، بەڵام تائێستا نازانرێت بۆردومانی ئەو فڕۆکانە بووە، یان ھێرشی تری روسیا بووە.
ئاسایشی گشتی لە ئوردن رایگەیاند، دوای ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوودا عەقید عەبدولڕەزاق عەبدولحافز دەلابیح جێگری بەڕێوەبەری پۆلیسی پارێزگای معان لەکاتی گرژی و ئاڵۆزی خۆپیشاندانەکاندا برینداربوو و دواتر گیانی لەدەستدا، ھێزە ئەمنییەکان لێکۆڵینەوەکانیان دەستپێکرد بۆ دۆزینەوەی بکوژی ئەو ئەفسەرە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، دوای دیاریکردنی گومانلێکراوی رووداوەکە، ھێزێکی ئەمنی ھەوڵیاندا دەستگیری بکەن، بەڵام بەھۆی تەقەکردن و دروستبوونی شەڕەوە، گومانلێکراوەکە و سێ کارمەندی ئاسایش کوژران و هەشت کارمەندی تری ئاسایشیش برینداربوون.
لێپرسراوانی ئەمنی کەنەدا بڵاویانکردەوە، چەکدارێک لەناو یەکەیەکی نیشتەجێبوون لە شاری تۆرنتۆ تەقەی کردووە و بەھۆیەوە پێنج کەس کوژراون.
راشیانگەیاند، چەکدارەکە لەسەر دەستی ھێزەکانی پۆلیس کوژراوە و نازانرێت کە یەکێکە لە دانیشتووانی ئەو یەکەی نیشتەجێبوونە یاخود نا.
ھاوکات یەکەی لێکۆڵینەوەی تایبەت لە ئۆنتاریۆ لێکۆڵینەوەیان لە رووداوەکە دەستپێکردووە، تا ئێستاش ھێزەکانی پۆلیس نەیانتوانیوە ناسنامەی چەکدارەکە دیاری بکەن.
وەزارەتی دەرەوەی روسیا ئاماژەی بەوەکرد، دەستەی ئەرکانی گشتی و دەزگای ھەواڵگری تورکیا و روسیا پەیوەندی بەردەوامیان ھەیە، سەبارەت بەو ئۆپراسیۆنە سەربازییەی تورکیا دەیەوێت لە رۆژئاوای کوردستان و باکور و خۆرھەڵاتی سوریا، ئەنجامیبدات.
ئەوەشی خستەڕوو، روسیا تێدەگات لە ویستی تورکیا بۆ پاراستنی سنورەکانی، بەڵام دەبێت پابەندی یەکپارچەی و سەقامگیری و سەروەری خاکی سوریا بێت.
وەزارەتی دەرەوەی روسیا راشیگەیاند، ھێرشی زەمینی تورکیا ھەنگاوێکی پێشوەختەیە کە کاتی نییە و ئاڵۆزی زیاتری لێدەکەوێتەوە.
ھاوکات "ئیلھام ئەحمەد" ھاوسەرۆکی جێبەجێکاری ئەنجومەنی سوریای دیموکرات رەتیکردەوە روسیا رەزامەندی دابێت لەسەر ھێرشی وشکانی تورکیا بۆ سەر ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی ھەسەدە، رەخنەشی لە کۆمەڵی نێودەوڵەتی گرت سەبارەت بە کاردانەوەکانیان بەرامبەر بە ھەڕەشەکانی تورکیا.
ڕێکخراوی مافی مرۆڤی ئێران رایگەیاند، لە خۆپیشاندانەکانی گەلانی ئێران دژی حکومەت ٤٦٩ ھاووڵاتی کوژراون کە ٦٣ کەسیان منداڵن و ٣٢ی تریشیان ژنن.
بە پێی ئامارەکانی ئەو ڕێکخراوە، تا ئێستا لە ٢٥ پارێزگا لەوانە (سیستان و بەلووچستان، ورمێ، سنە، تاران و مازەندەران) زۆرترین کەس لە خۆپیشاندانەکاندا کوژراون.
ڕێکخراوی مافی مرۆڤی ئێران ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، لە ئێستادا ٣٩ کەس لەوانەی لە خۆپیشاندانەکان دەستگیرکراون بە تۆمەتی دژایەتی خودا مەترسی لەسێدارەدانیان لەسەرە و پێشتریش بە ھەمان تۆمەت دوو دەستگیرکراو لە سێدارەدران.
لێپرسراوانی فەڕەنسا بڵاویانکردەوە، کەشتییەکی سەر بە دەریاوانی فەڕەنسا نزیکەی ٥٠ کۆچبەری لە بەلەمێکدا رزگارکرد، کە روبەڕووی ئاستەنگ بوونەوە و بەرەو بەندەری "کالیە" گواسترانەوە.
لەھەڵمەتێکی تریشیدا، ٣١ کۆچبەری تر رزگارکران و بەرەو بەندەری "پولونی" گواسترانەوە.
ھاوکات ھێزەکانی پاسەوانی کەناراوەکان ٤٥ کۆچبەریان گواستووەتەوە بۆ بەندەری "کالیە" کە داوای بەھاناوەچوونیان کردبوو، ٤٠ کۆچبەری تریش ھەر لە کەناڵی ئینگلیز لەلایەن پاسەوانی کەناراوەکانەوە رزگارکران.
بە پێی ئامارەکان، ئەمساڵ چوونی کۆچبەران لە باکوری فەڕەنساوە بۆ بەریتانیا لەڕێی بەلەمی بچووکەوە ئاستی پێوانەیی تۆمارکردووە و گەیشتووەتە ٤٠ ھەزار کۆچبەر.
لەلایەکی ترەوە، لێپرسراوانی یۆنان رایاگەیاند، تەرمی کۆچبەرێک لە نزیک دوورگەی لیسبۆس دۆزراوەتەوە، کە منداڵێکی تەمەن دوو مانگە.
ئەو منداڵە لە ئەنجامی نقومبوونی بەلەمێک گیانیلەدەستداوە، کە کۆچبەری نایاسایی تێدا بووە و زۆرینەیان ئەفریقی بوون و ٣٢ کۆچبەر رزگارکراون.
تورکان ئەسڵان ئاغاچ، ئەندامی کۆمیسیۆنی مافی مرۆڤ سەر بە ھەدەپە رایگەیاند، ١٤٤ کۆچبەر کە خەڵکی ھەرێمی کوردستان و رۆژھەڵاتی کوردستانن لە شارۆچکەی مارماریسی سەر بە موغڵا دەستگیرکراون و لە ناوەندێکی ناردنەوەی کۆچبەران ھێڵدراونەتەوە. ئاماژەی بەوەش کرد، لەو ١٤٤ کۆچبەرە ٦٠ کەسیان پیاون و ٤١ کەسیان ژن و ٤٣ کەسیشیان منداڵن و بەشێکیش لە منداڵەکان باری تەندروستیان تێکچووە.
ئاغاچ باسی لەوەش کردووە وەک پارتی دیموکراتی گەلان چاودێری رەوشی کۆچبەرەکان دەکەن بەڵام بەھۆی ئەوەی کۆتایی ھەفتەیە لە تورکیا لە ئێستادا ناتوانن کۆچبەرەکان ببینن.
پێشتر رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافی مرۆڤ رایگەیاندبوو، بەشێک لەو دەستگیرکراوانە چالاکی سیاسیی رۆژھەڵاتی کوردستانن و ترسیان ھەیە تورکیا رادەستی ئێرانیان بکاتەوە، بۆیە داوا لە رێکخراوە مرۆییەکان دەکەن رێگربن لە رادەستکردنەوەی ئەم پەنابەرانە بە ئێران.
رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی: ٢٦ خۆپیشاندەر لە ئێران مەترسی لەسێدارەدانیان لەسەرە
رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی"ئەمنستی ئینتەرناسیۆنال"لە راپۆرتێکدا سەبارەت بە خۆپیشاندانەکانی ئێران رایگەیاند، ژمارەیەکی زۆر لە خۆپیشاندەرانی شارەکانی ئێران دەستگیرکراون، لەوانەش ٢٦ کەس مەترسی لەسێدارەدانیان لەسەرە.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، تائێستا ١١ کەس سزای لەسێدارەدان بەسەریاندا سەپێنراوە و ١٥ کەسیش بە تۆمەتەکانی وەک "خراپەکاری لەسەر زەوی" و "یاخیبوونی چەکداری دژی دەوڵەت" و "شەڕ لە دژی خودا" لە چاوەڕوانی سەپاندنی سزادان، پرۆسەی دادگاییکردنەکەیان بەردەوامە.
رێکخراوەکە جەختی لەوەشکردوەتەوە، ١٠ خۆپیشاندەر ئەشکەنجە دراون و دانپێدانانی زۆرەملێیان لێ وەرگیراوە و دانپێدانانەکانیان بڵاوکراوەتەوە، داواش لە سەرۆکی دەسەڵاتی دادوەری ئێران دەکات رێگری لە دەرکردنی سزای لە سێدارەدان بکات و پێوەرە دادوەرییە نێودەوڵەتیەکان بۆ ڕێگریکردن لە دەرکردنی سزا جێبەجێ بکرێت، ھاوکات داواش دەکات رێگە بە لێکۆڵەرە سەربەخۆکانی باڵیۆزخانەکانی وڵاتانی دەرەوە بدرێت ئامادەی پرۆسەی دادگایی کردنی دەستگیرکراوەکانی خۆپیشاندانەکان ببن.
بەپێی ھەواڵی میدیاکانی ئێران، لە چوارچێوەی ھەڵمەتی دەستگیرکردنی چالاکوانان و ناڕازییانی خۆپیشاندانەکانی ئێران، ھێزە ئەمنیەکان "تەرانە عەلی دۆستی" ئەکتەری سەرەکی درامای شەھرەزاد دەستگیرکرا.
ئەوەش لەکاتێکدایە ھێزەئەمنییەکان چوونەتە سەر ماڵەکەیی و کەلوپەلی تایبەتییان پشکنیوە و دواتر دەستگیریان کردووە.
ھاوکات"تەرانە عەلی دۆستی"ماوەیەک لەمەوبەر بۆ پشتیوانی لە ناڕەزایەتییەکانی ئێران وێنەیەکی خۆی بەبێ سەرپۆشی زۆرەملێ بە پۆستەری “ژن، ژیان، ئازادی” بڵاوکردەوە.
یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند، بەھۆی پەلامار و بۆردوومانەکانی روسیا لە ئۆکراین، سەپاندنی نۆیەمین زنجیرە سزا بەسەر روسیا پەسەندکراوە.
کۆماری چیک کە سەرۆکایەتی ئەم خولەی ئەنجومەنی یەکێتی ئەوروپا دەکات رایگەیاند، بەمنزیکانە وردەکارییەکانی سزاکان دەخەنەڕوو.
ھەفتەی رابردووش، کۆمسیۆنی ئەوروپا پێشنیاری قەدەغەکردنی گەشت و بلۆککردنی سامانی نزیکەی ٢٠٠ لێپرسراو و سەربازی روسی کرد.
"ڤلادمیر پوتن" سەرۆکی روسیاش رایگەیاند، سزاکانی وڵاتانی رۆژئاوا زیانی بە ئابوری وڵاتەکەی نەگەیاندووە و پارەی تەواویان ھەیە بۆ دابینکردنی سەرجەم پێداویستییەکانیان.
سەبارەت بە سزاکانی ئەمریکاش، باڵیۆزخانەی روسیا لە واشنتۆن رایگەیاند، سزا نوێیەکانی ئەمریکا ئاماژەیەکە بۆ ئەو رقەی لەبەرامبەر روسیا ھەیەتی، چونکە سزاکانی ئەمجارە کۆمپانیایەکی بەکرێگرتنی ماتۆڕسکیلی گرتووەتەوە کە ھیچ پەیوەندییەکی بە پێشھاتەکان و شەڕی ئۆکراینەوە نییە. وتیشی، روسیا بەردەوام دەبێت لە پەرەدان بە سەرجەم بوارەکان سەرباری فشارە دەرەکییەکان.
ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین رایگەیاند، رۆژ لە دوای رۆژ سوپای ئۆکراین لە پێشڕەویدایەو تائێستا روبەڕێکی فراوانی ناوچە داگیرکراوەکانیان رزگارکردووەتەوە، لە بەرامبەریشدا سوپای روسیا بۆ شاردنەوەی پاشەکشە و شکستەکانیان، شوێنی نیشتەجێبوونی ھاوڵاتیان و فەرمانگەو دامەزراوە خزمەتگوزارییەکان بۆردومان دەکەن.
وتیشی، شەش مانگی داھاتوو یەکلاکەرەوە دەبێت بۆ شەڕی نێوان ئۆکراین و روسیا و لەئێستاشدا ھیچ ئەگەرێک نییە بۆ راگەیاندنی ئاگربەست لە نێوانیاندا، داواشی لە ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا کردووە لە شەش مانگی داھاتوودا ھاوکارییە سەربازیی و مرۆییەکانیان بۆ ئۆکراین زیاتر بکەن.
"توبیاس بیلستروم" لە لێدوانێکیدا بۆ رۆژنامەیەکی سوید سەبارەت بە ئۆپراسیۆنەکانی تورکیا لە سوریا و عێراق وتی، ھەموو وڵاتێک مافی خۆیەتی بەرگری لە ئەمنییەتی وڵاتەکەی بکات بە تورکیاشەوە. وتیشی دەبێت بەرگریکردنەکە بە شێوەیەکی گونجاو ئەنجام بدرێت.
وەزیری دەرەوەی سوید جەختیشی کردەوە لەوەی، گرفتی ئەمنی مەترسیدار ھەیە لە جیھاندا و دواکەوتنی بە ئەندامبوونی سوید لە ھاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی "ناتۆ" خراپ دەبێت.