جیهان
لە ھەنگاوێکی مێژوویدا سەرجەم پەرلەمانتارانی نەمسا کە ژمارەیان ١٨٣ پەرلەمانتارە بڕیاریاندا دۆسیەی ١٨٣ زیندانی سیاسی لە ئێران لەئەستۆ بگرن.
ھاوکات ژمارەی پەرلەمانتارانی ئەڵمانیا کە بەشداری ھەڵمەتی لەئەستۆگرتنی دۆسیەی زیندانیانی سیاسی ئێرانیان کردووە بۆ ١٢٠ پەرلەمانتار بەرزبووەتەوە.
پەرلەمانتارانی ئەڵمانیا رایانگەیاندووە، لە رێگەی فشاری سیاسی و ناردنی نامە بۆ باڵیۆزی ئێران و ئەنجامدان چاوپێکەوتن لەگەڵ راگەیاندنەکان ھەوڵدەدەن رێگری بکەن لە جێبەجێکردنی سزای لەسێدارەدان بەسەر زیندانیانی ئێران.
لەلایەکی ترەوە، ژمارەیەک سیناتۆری کۆماری و دیموکراتی ئەمریکا ئیدانەی سەرکوتکارییەکانی دەسەڵاتی ئێران دەکەن و جەختدەکەنەوە لەسەر چڕکردنەوەی فشارەکان لەسەر دەسەڵات و گرتنەبەری ھەموو میکانیزمەکان بۆ پشتیوانیکردنی خۆپیشاندەرانی ئێران.
تیم کین سیناتۆری دیموکراتەکان راگەیاند، دوای دەرکردنی تاران لە لیژنەی ژنانی نەتەوە یەکگرتووەکان، پێویستە بیر لە ستراتیژ و رێگەی نوێ بکەنەوە بۆ خستنەڕووی رادەی خراپی رەفتارەکانی دەسەڵاتدارانی ئێران و ھەموو فشارێک دەکەن بۆ راگرتنی ئەو رافتارانە.
سوپای تورکیا لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی رابردوو ئۆپراسیۆنی سەربازی ( چنگ- شمشێر)ی لە باکوری سوریا دەستپێکردووە و لەو کاتەشەوە تائێستا بەردەوام ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی ھەسەدە بۆردوومان دەکات، خلوسی ئاکار وەزیری بەرگری تورکیا لەبارەی ئۆپراسیۆنی زەمینی بۆ سەر باکوری سوریا رایگەیاندووە، وڵاتەکەی بۆ ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی سەربازی لە دژی ھەسەدە مۆڵەت لە کەس وەرناگرێت .
بە پێی راپۆرتە رۆژنامەوانییەکان، فشارەکانی ئەمریکا ئۆپراسیۆنەکەی تورکیای سڕکردووە و لە ئامادەکاریدایە ھێزەکانی بگەڕێنێتەوە ئەو شوێنانەی لێی کشابوونەوە.
بە وتەی سەرچاوەکان، ھێزەکانی ئەمریکا دوای گەڕانەوەیان بۆ رەقە و کردنەوەی بنکەی سەربازی، پلانیان ھەیە بگەڕێنەوە ھەموو بنکەکانیان لە کۆبانێ و مەنبەج و تەلرەفعەت .
وەزارەتی خوێندنی باڵای حکومەتی تاڵیبان، پەیامێکی ئاڕاستەی سەرجەم زانکۆ حکومی و تایبەتەکان کرد و داوای لێکردوون، تاکو کاتێکی نادیار خوێندنی کچان لە زانکۆکان رابگرن، ھاوکات ئەمڕۆ لە بەردەم دەرگای سەرجەم زانکۆکانی ئەفغانستان، ھێزی ئەمنی بۆ رێگریکردن لە چوونە ژوورەوەی کچان بۆ زانکۆکان جێگیرکراوە.
قەدەغەکردنی خوێندنی کچان و ژنان لە زانکۆکانی ئەفغانستان کاردانەوەی نێودەوڵەتی لێکەوتەوە و ستیڤن دووجاریک وتەبێژی ئەنتۆنیۆ گۆتێرێز سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، ھەست بە نیگەرانییەکی قووڵ دەکەن لەبارەی ئەو بڕیارە، داواشی لە بزووتنەوەی تاڵیبان کرد، گەرەنتی خوێندنی یەکسان لە ھەموو ئاستەکان بکات، ھەروەھا بڕیارەکەی بە پێشێلکردنی مافی ژنان ناوبرد و رایگەیاند، کاریگەریی وێرانکەری لەسەر داھاتووی ئەفغانستان دەبێت.
ژمارەی کوژراوانی خۆپیشاندانەکانی ئێران و رۆژھەڵاتی کوردستان بۆ ٥٠٦ کەس بەرزبووەوە
بە پێی ئەو گرتە ڤیدیۆییانەی بڵاوکراونەتەوە، شەوی رابردوو لە شەقامەکانی تاران و کەرەج خۆپیشاندان و ناڕەزایی رێکخراوە و خۆپیشاندەران چەندین دروشمیان لە دژی دەسەڵات وتەوە.
لەلایەکی ترەوە ئاژانسی (ھرانا) بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، ژمارەی کوژراوانی خۆپیشاندانەکانی ئێران و رۆژھەڵاتی کوردستان بۆ ٥٠٦ کوژراو بەرزبووەتەوە کە ٦٦یان لە ھێزە ئەمنییەکانن.
ئاماژەی بەوەشکردوە، ژمارەی کوژراوانی خوار تەمەن ١٨ ساڵ بۆ ٦٩ کەس بەرزبووەتەوە، لە سێ مانگی رابردووشدا ١٢٠٠ خۆپیشاندان لە ١٦١ شار ئەنجامدراون.
بۆرێل لە تویتێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لە پەراوێزی کۆنگرەی بەغداد دوو کە لە وڵاتی ئوردن بەڕێوەچوو، لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئێران کۆبووەتەوە و جەختیکردووەتەوە لەسەر پێویستی راگرتنی ھاوکارییە سەربازییەکان بۆ روسیا و کۆتایھێنان بە سەرکوتکارییەکانی ناوخۆ.
ئاماژەی بەوەشداوە، لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئێران جەختیانکردووەتەوە لەسەر گرنگی ھێشتنەوەی کەناڵە دیبلۆماسییەکان بە کراوەیی و گەڕانەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمی ساڵی ٢٠١٥ لەسەر بنەمای دانوستانەکانی ڤییەنا.
وەزیری دەرەوەی ئێرانیش رایگەیاند، وڵاتەکەی ئامادەیە لە دانوستانەکانی ڤییەنا بگاتە ئەنجام لەسەر بنەمای ئەو رەشنوسەی کە دوای چەند مانگێک لە دانوستانی چڕ ئامادەکراوە.
پوتن لەکۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ فەرماندەکانی سوپای ڕوسیا بۆ دیاریکردنی ئەرکەکانی دامەزراوەی سەربازی لە ساڵی داھاتوودا ئاماژەی بەوەکرد، بەردەوامن لە پشتیوانیکردنی توانای ھێزەکانیان و ئامادەکارییەکانی ھێزی ئەتۆمی، بۆ گرەنتی پاراستنی سەروەری و یەکێتی خاکی روسیا.
وتیشی ئامادەکارییەکانی ھێزی ئەتۆمی ڕوسیا بۆ لەسەدا ٩١ زیادیکردووە.
سەرۆکی ڕوسیا باسی لەوەشکرد، بۆ یەکەمجار سیستەمی ئەتۆمی وڵاتەکەی بە سیستەمێکی نوێی موشەکی کیشوەربڕ ناسراو بە "شەیتان" پڕچەککراوە، کە ھاوشێوەی نییە لە جیھاندا.
لای خۆشیەوە، سیرگی شویگۆ وەزیری بەرگری روسیا پێشنیازێکی خستە بەردەم پوتین بۆ زیادکردنی ژمارەی سەربازانی وڵاتەکەی بۆ ملیۆنێک و ٥٠٠ ھەزار لەگەڵ زیادکردنی تەمەنی خزمەتی سەربازی.
کۆشکی کرملین بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ پوتن کۆبوونەوەیەکی فراوان لەگەڵ وەزارەتی بەرگری ئەنجام دەدات و تیایدا چالاکییەکانی سوپا لە ساڵی ٢٠٢٢ دەخرێنەڕوو، ئەرکەکانی ساڵی داھاتووش دیاری دەکرێن.
سێرگی شویگۆ وەزیری بەرگری روسیاش رایگەیاندووە، لە کۆبوونەوەکەدا رادەی بەرەوپێشچوونی ئۆپراسیۆنی سەربازی لە ئۆکراین و پرۆسەی پڕچەککردنی ھێزە چەکدارەکان دەخاتەڕوو.
رونیشیکردەوە، ١٥ ھەزار ئەفسەری سوپا لە رێگەی ڤیدیۆ کۆنفرانسەوە بەشداری کۆبوونەوەکە دەکەن.
زیاتر لە نۆ مانگە سوپای روسیا ھێرشی بۆ سەر ئۆکراین دەستپێکردووە و ھیچ ئاماژەیەک نییە بۆ کۆتایی ھاتنی جەنگەکە لە ساڵی داھاتوودا.
رۆژنامەی بیڵدی ئەڵمانی بڵاویکردەوە، ژمارەی داواکارانی مافی پەنابەری لەمساڵدا بەشێوەیەکی بەرچاو رووی لە بەرزبوونەوە کردووە، لێپرسراوانی ھەرێم و شارەوانییەکانی ئەڵمانیاش زەنگی ئاگادارکردنەوەیان لێداوە و دەڵێن توانای وەرگرتنی کۆچبەرانی نوێیان نییە.
نوسینگەی فیدراڵی کۆچ و کۆچبەرانی ئەڵمانیاش بڵاویکردووەتەوە، لە ماوەی ١١ مانگی ئەمساڵدا رێژەی ئەو کەسانەی داوای مافی پەنابەرییان کردووە ٤٣.٢٪ بەرزبووتەوە بەراورد بە ساڵی رابردوو، کە ھاووڵاتی سوری و عێراقیش لەنێویاندا ھەیە.
بە وتەی "نانسی فیسر" وەزیری ناوخۆی ئەڵمانیا، ژمارەی ئەو کۆچبەرانەی لە ڕێگەی وڵاتانی بەڵقان و دەروازە سنورییەکانی سویسراوە دێنە ئەڵمانیا زۆر زیادیکردووە، بە شێوەیەک لە ماوەی یەک ھەفتەدا ھەزار کەس لە ڕێی سویسراوە گەیشتوونەتە ئەو وڵاتە.
لیژنەی لێکۆڵینەوەی کۆنگرێسی ئەمریکا لە رووداوەکانی ھەڵکوتانەسەر باڵەخانەی کاپیتۆڵ، راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، بە کۆی دەنگی ئەندامان چوار تۆمەتیان خستووەتە پاڵ دۆناڵد ترامپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، بە جۆرێک ترامپ بە رەسمی دانینەناوە بە ئەنجامەکانی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی وڵات و داوای مانگرتنی کردووە و لێدوانی ناڕاستی ھەبووە.
لە کاردانەوە بەرامبەر ئەو تۆمەتانە، دۆناڵد ترامپ رایگەیاند، ھەموو ئەوانەی دەگوزەرێن بۆ ئەوەن رێگری لێبکەن، تاکو جارێکی دیکە خۆی بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا کاندید بکاتەوە، ھاوکات بە ھەوڵێکی حزبی بۆ پەراوێزخستنی خۆی و پارتی کۆماریی ناویبرد.
رۆژی شەشی کانوونی دووەمی ساڵی ٢٠٢١، لایەنگرانی دۆناڵد ترامپ بۆ رێگریکردن لە پەسەندکردنی ئەنجامەکانی ھەڵبژاردن، ھەڵیانکوتایە سەر باڵەخانەی کاپیتۆڵ لە واشنتۆنی پایتەخت.
ئاژانسی ھەواڵیی ھرانای ئێرانی راپۆرتێکی بە پشتبەستن بە زانیارییەکانی چالاکوانانی مافەکانی مرۆڤ لە ناوخۆی ئێران بڵاوکردەوە و رایگەیاند، لە سەرەتای دەستپێکردنی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان لە ئێران و رۆژھەڵاتی کوردستان کە لە ١٧ی مانگی ئەیلوولی ئەمساڵەوە دەستیانپێکردووە، لانیکەم ٥٠٢ کەس کوژراون، کە ٦٩ کەسیان تەمەنیان لە خوار ١٨ ساڵەوە بووە.
راشیگەیاند، ھەر لە سەرەتای دەستپێکردنی خۆپیشاندانەکانەوە، ١٨ ھەزار و ٤٥٢ کەس دەستگیرکراون، کە تەنھا ناسنامە و شوێنی دەستبەسەرکرنی سێ ھەزار و ٩٤١ دەستگیرکراو بۆ رێکخراوەکانی مافەکانی مرۆڤ ئاشکرا بووە.
بە پێی راپۆرتەکە، خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان ١٧١ شار و شارۆچکەی ئێران و رۆژھەڵاتی کوردستانی گرتووەتەوە و خوێندکارانی ١٤٤ زانکۆ لە سەرانسەری ئێران بەشدارییان لە خۆپیشاندانەکاندا کردووە و بەو ھۆیەوە ٦٥٢ خوێندکار دەستگیرکراون.
میدیاکانی سەربە حکومەتی سوریا بڵاویانکردەوە، سەعات ١٢:٣٠ خولەکی بەرەبەیانی ئەمڕۆ سوپای ئیسرائیل بە مووشەک چەند خاڵێکی لە نزیک دیمەشقی پایتەخت بۆردومانکردووە، بەڵام سیستمی بەرگریی ئاسمانی سوریا ژمارەیەک لەو مووشەکانەی تێکشکاندووە.
لە لایەکی ترەوە روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، بۆردومانەکەی ئیسرائیل کۆگایەکی چەک و کەلوپەلی لۆجیستیی حزبوڵای لوبنانی لە نزیک فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی دیمەشق کردووەتە ئامانج و بەھۆیەوە دوو کەس کوژراون.
لە کۆبوونەوەیەکی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، "سەعید ئروفانی" نوێنەری ھەمیشەیی ئێران لە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، ئەو تۆمەتانەی ئاڕاستەی تاران کراون سەبارەت بە ناردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ روسیا ھیچ بنەمایەکی نییە و دوورە لە راستییەوە.
ھەر لەو کۆبوونەوەیەدا "ڤاسیلی نیبینزیا" نوێنەری روسیا لە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، دەنگۆی بەکارھێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێران لەلایەن روسیاوە لە جەنگی ئۆکراین نادروستە، وتیشی، کیێڤ نەیتوانیوە ھیچ بەڵگەیەک سەبارەت بەو بابەتە بخاتەڕوو.
ھاوکات "ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس" سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لێکۆڵینەوە لەو دەنگۆ و زانیارییانە دەکات کە باس لە بەکارھێنانی درۆنی ئێرانی لە ئۆکراین دەکەن.
"روزماری دیکارلو" رایگەیاند، ھیچ پێشکەوتنێک بەدینەھاتووە سەبارەت بە بەکارھێنانی دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران بۆ مەبەستی ئاشتی لەبەرامبەر ھەڵگرتنی سزاکان.
وتیشی، ئێران پلانی ھەیە بۆ دانانی ئامێری پێشکەوتووتری سەنتەر فیوچ بۆ پیتاندنی یۆرانیۆم بەرێژەی ٦٠%، کە ئەوەش جێی نیگەرانییە. پێشیانوایە کە بڕی یۆرانیۆمی پیتێندراوی ئێران ھەشت ھێندەی ئەو بڕەیە کە لە رێککەوتنی ئەتۆمی رێگەیپێدراوە.
رێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتی لە راپۆرتێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، وشکەساڵی و گۆڕانکارییەکانی کەش و ھەوا رێژەی کۆچکردنی لە عێراق زیادکردووە، بەشێوەیەک نزیکەی ١٠ ھەزار و ٤٦٤ خێزان لە ١٠ پارێزگای باشور و ناوەڕاستی عێراقەوە کۆچیان کردووە.
بە پێی توێژینەوەیەکیش کە رێکخراوەکە ئەنجامیداوە، زیاتر لە نیوەی ئەو خێزانانەی لە بەسرە کۆچیان کردووە رایانگەیاندووە، ناتوانن خۆراک و پێداویستی سەرەکییان دابینبکەن، ٥٣٪ی ئەو خێزانانەش گرەنتی داراییان نییە.
رێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتی راشیگەیاندووە، لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠١٨ەوە چاودێری دیاردەی کۆچ بەھۆی وشکەساڵییەوە لە عێراق دەکەن، وشکبوونەوە و کەمئاوی و زیادبوونی سوێری رووبارەکانیش کاریگەرییان لەسەر کەرتی کشتوکاڵی عێراق زۆر زیاتر دەبێت.
فەرماندەیی باڵای سەربازیی ئۆکراین رایگەیاند، بەرەبەیانی ئەمڕۆ ھێزەکانی بەرگری ئاسمانی ئۆکراین دوای چاودێریکردنێکی ورد نۆ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان لە ئاسمانی کیێڤ خستووەتە خوارەوە و دوای لێکۆڵینەوە دەرکەوتووە ھەر نۆ فڕۆکەکە لە جۆری (شاھید) بوون دروستکراوی ئێران بوون.
میدیاکانی ئەوروپاش بڵاویانکردووەتەوە، پێش خستنەخوارەوەی ئەو فڕۆکانە، دەنگی چەند تەقینەوەیەک لە شاری کیێڤ بیسراوە، بەڵام تائێستا نازانرێت بۆردومانی ئەو فڕۆکانە بووە، یان ھێرشی تری روسیا بووە.