جیهان
جارێكی دیكە بە چوار موشەك هێرشكرایە سەر بنكەی سەربازی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی سوریا كە راداری ئەو بنكەی كردووەتە ئامانج.
میدیاكانی سوری بڵاویاكردەوە، شەوی رابردوو بە چوار موشەك هێرشكراوەتە سە كێڵگەی غازی كۆنیكۆ لە رۆژهەڵاتی سوریا كە بنكەی سەربازی ئەمریكا تێدایە، راشیانگەیاند، موشەكەكان راداری بنكە سەربازیەكەی ئەمریكایان كردووەتە ئامانج.
ئاماژەیان بەوەشكردووە، بەهۆی ئەو هێرشانەوە چەندین تەقیینەوەی بەهێز روویانداوە، كە دەنگەكانی لە دەوروبەری ئەو بنكەیە بیستراوە.
لە دوای حەوتی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ەوە ئەو بنكەی ئەمریكا لە سوریا، هەفتانە رووبەروی هێرشدەبێتەوە لەلایەن گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران لە سوریا.
بەپێی راپۆرتێكی نوێ، ئابوری كەرتی غەززە پێویستی بە زیاتر لە سێ دەیە هەیە بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ رەوشی بەر لە سەرهەڵدانی جەنگ.
كۆنگرەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ بازرگانی و گەشەپێدان لە راپۆرتێكدا بڵاویكردەوە، ئەگەر سبەینێ جەنگی غەززە كۆتایی بێت، ئەوا ئەو كەرتە پێویستی بە ٣٥٠ ساڵە بۆ ئەوەی ئابورییەكەی بگەڕێتەوە بۆ بەر لە سەرهەڵدانی جەنگی حەوتی ئۆكتۆبەر، كە لەوكاتەشدا ئابورییەكی ناسەقامگیری هەبوو.
بەپێی ئەو راپۆرتە، جەنگی غەززە وێرانكاری گەورەی لێكەوتووەتەوە و چەندین گەڕەك بە تەواوەتی وێرانبوون و رێگەكان و ژێرخانەكەی داتەپیوە، بەر لە هەر پرۆسەیەكی ئاوەدانكردنەوەش، دەبێت داروپەردووەكان هەڵبگیرێنەوە، كە رەنگە پڕبن لە تەرم و بۆمب و تەقەمەنی نەتەقیو.
هەر بەپێی نەتەوە یەكگرتووەكان، تا مانگی كانونی دووەمی ئەمساڵ، ٦٠٪ بۆ ٧٠٪ی تەواوی خانووەكانی غەززە رووخاون، لە باكوری غەززەش رێژەكە گەیشتووەتە٨٠٪.
بەھای تمەنی ئێرانی بەرانبەر دۆلاری ئەمریکی بۆ نزمترین ئاست لەماوەی شەش مانگدا دابەزی.
ئێوارەی ئەمڕۆ ١٠٠ دۆلاری ئەمریکی لە بازاڕەکانی تارانی پایتەختی ئێران بە ٦ ملیۆن و ٦٠٠ ھەزار تمەن مامەڵەی پێوەکرا کە لە مانگی نیسانەوە ئەو ئاستەی بەخۆیەوە نەبینیوە.
گرژییەکانی ئێران و ئیسرائیل بە ھۆکاری دابەزینی بەھای تمەنە بەرامبەر بە دۆلار دادەنرێت.
بەھای تمەن بەراورد بە ٩ ساڵ لەمەوبەر و کاتی رێککەوتنە ئەتۆمییەکەی لەگەڵ ئەمریکا بەڕێژەی زیاتر لە ٢٠% دابەزیوە، ئەوەش کاریگەری لەسەر دۆخی ھاوڵاتییان و بازاڕی خانووبەرە دروستکردووە.
ژمارەی کوژراوان لە کەرتی غەززە بەھۆی ھێرشە بەردەوامەکانی سوپای ئیسرائیلەوە نزیک دەبێتەوە لە ٤٣ ھەزار کەس.
وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین ڕایگەیاند، لە ماوەی ٤٨ سەعاتی ڕابردوودا، ١١٥ کەس بەھۆی ھێرشەکانی سوپای ئیسرائیلەوە لە کەرتی غەززە کوژران و ٤٨٧ کەسیش برینداربوون، بەوەش ژمارەی کوژران لە غەززە بۆ ٤٢ ھە زار و ٧١٨ کەس بەرزبووەتەوە.
ھاوکات لە سەرەتای دەستپێکردنی جەنگ لە غەززە، تائێستا ١٠٠ ھەزار و ٢٨٢ کەس برینداربوون.
سەرۆكی گشتیی پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی توركیا داوادەكات عەبدوڵا ئۆجەلان بچێتە پەرلەمان و لەوێوە رایبگەیەنێت كە پارتی كرێكارانی كوردستانی هەڵوەشاندووەتەوە.
دەوڵەت باخچەلی لە میانی كۆبوونەوەی ئەندامانی حزبەكەی لە پەرلەمانی توركیا رایگەیاند، ئەگەر گۆشەگیری لەسەر عەبدوڵا ئۆجەلان هەڵبگیرێت، پێویستە بێتە پەرلەمانی توركیا و هەڵوەشاندنەوەی پارتی كرێكارانی كوردستان رابگەیەنێت.
دەشڵێت، كێشەی توركیا كوردەكان نییە، بەڵكو تیرۆرە و بۆ چارەسەری ئەو بابەتەش پێویستە نەخشە رێگایەك دابنرێت كە ئەو كێشەیە چارەسەربكات بەبێ چەك.
باخچەلی وتیشی، گرنگە كێشەی كورد چارەسەربكرێت، بۆ چارەسەری كێشەی ئەمنی توركیاش پێویستە لە بنچینەی ئەو كەسانە بكۆڵنەوە و داوابكرێت چەكەكانیان رادەستبكەن ئەوەش بە بانگەوازی ئۆجەلان دەكرێت.
بە ئامانجی دەستپێكردنەوەی دانوستانی ئاگربەست لە غەززە و لوبنان ، ئەمڕۆ ئەنتۆنیۆ بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا دەگاتە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست .
لە سەردانی ئەمحجارەیدا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەراست ، بلینكن تاوتوێی كۆتایی هێنان بە جەنگی غەززە و چارەسەری دیبلۆماسی جەنگی لوبنان دەكات لەگەڵ ئەوەشدا گفتوگۆ لەگەڵ ئیسرائیل دەكات بۆ چۆنیەتی وەڵامدانەوەی هێرشە موشەكییەكی ئێران.
میدیاكانی ئەمریكا ئاماژەیان بەوەكردووە، بلینكن سەردانی ئوردن دەكات بۆ ئەوەی رێگا چارەیەك بدۆزنەوە بە مەبەستی گەیاندنی هاوكاری مرۆیی بۆ غەززە.
دەشڵێن، بلینكن سەدانی قەتەر و وڵاتێكی تری عەرەبی دەكات و سەردانەكەی تا هەینی دەخایەنێت.
وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە راگەیەنراوێكدا دەڵێت، تاوتوێی كۆتایی هێنانی جەنگی غەززە و ئازادكردنی بارمتەكان و كەمكردنەوەی بارگرانی سەرشانی فەڵەستینیەكان دەكات و داوای چارەسەری دیبلۆماسی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵای لوبنانیش دەكات.
هاوكات، سایتی ئەكسیۆسی ئەمریكی رایگەیاند، سەرۆكی دەزگای هەواڵگری میسر پێشنیازێكی كردووە بۆ ئازادكردنی ژمارەیەكی بارمتەكان و دواتر كار لەسەر رێككەوتنێكی گەورە بكرێت.
بەهۆی بۆردوومانەكانی ئیسرائیلەوە لە دەوروبەری نەخۆشخانەی رەفیق حەریری لە بەیروت، چوار كەس كوژران و ٢٤ی دیكە برینداربوون.
میدیاكانی لوبنان بڵاویانكردەوە، شەوی رابردوو فڕۆكە جەنگییەكانی ئیسرائیل 13 بۆردوومانیان بۆ سەر دەوروبەری باشوری بەیروت ئەنجامداوە، بۆردوومانێكیش دەوروبەری نەخۆشخانەی رەفیق حەریری حكومی كردووەتە ئامانج، كە بەهۆیەوە چوار كەس كوژران كە یەكێكیان منداڵە و ٢٤ كەسی دیكەش برینداربوون و زیانی گەورە بەر نەخۆشخانەكە كەوتووە.
بەپێی ئامارێكی وەزارەتی تەندروستی لوبنان، تا دوێنێ ئاماری كوژراوان بەهۆی بۆردوومانەكانی ئیسرائیل لە لوبنان گەیشتبووە دوو هەزار و ٤٨٣ كەس و ١١ هەزار و ٦٢٨بریندار.
ئێران ، جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا تۆمەتبار دەكات بە پشتگیری كردنی ئیسرائیل بۆ ئەنجامدانی هێرش بۆ سەر وڵاتەكەی.
ئەمیر سەعید ئیروانی نوێنەری هەمیشەیی ئێران لە نەتەوە یەكگرتووەكان لە پەیامێكیدا بۆ ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سكرتێری گشتی ئەو رێكخراوە رایگەیاند، لێدوانەكانی بایدن جێی نیگەرانین و ئەمریكا تەواوی بەرپرسیارێتی هێرشی ئیسرائیل لە ئەستۆ دەگرێت، ئەگەر بێتو هێرش بكاتە سەر ئێران.
وتیشی، بایدن پشتیوانی بۆ دوژمنكاری و ئۆپراسیۆنی سەربازی ئیسرائیل دژ بە ئێران دەربڕیوە و ئەوەش پێشێلكارییە بۆ سەر بنەما یاساییە نێودەوڵەتییەكان و پەیماننامەی نەتەوە یەكگرتووەكان.
نیگەرانییەكەی ئێران دوای ئەوە دێت كە بایدن وتویەتی بە باشی ئاگاداری چۆنێتی و كاتی وەڵامی ئیسرائیلە بۆ سەر ئێران، لە بەرامبەر ئەو هێرشەی لە یەكی ئۆكتۆبەر ئێران كردیە سەر ئەو وڵاتە.
بەپێی رۆژنامەی واشنتۆن پۆستی ئەمریكی، بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بە بایدنی وتووە پێگە سەربازییەكانی ئێران دەكەنە ئامانج، بەڵام هێرش ناكەنە سەر ژێرخانی ئەتۆمی و دامەزراوە نەوتییەكانیان.
ئیران وەڵامی وتەکانی سەرۆک وەزیرانی لوبنان دەداتەوە و دەڵێت دەستوەردانیان لە کاروباری ناوخۆی ئەو وڵاتە نەکردووە، دەشڵێت ئاژانسی وزەی ئەتۆمی ئاگادارکردۆتەوە لە ئەگەر مەترسی ھێرشی ئیسرائیل بۆ پێگە ئەتۆمیەکانی.
ئیسماعیل باقانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەنوسیدا سەرجەم ئەو تۆمەتانەی رەتکردەوە کەنەجیب میقاتی سەرۆک وەزیرانی لوبنان ئاڕاستەی تارانی کرد، لەبارەی دەستێوەردان لە کاروباری ناوخۆی لوبنان.
وتیشی وڵاتەکەی ھیچ کاتێک نیەتی ئەوەی نیەو نابێت دەستێوەردن لە ناوخۆی ئەو وڵاتە بکات.
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران راشیگەیاند، وڵاتەکەی ئاژانسی وزەی ئەتۆمی ئاگادارکردۆتەوە لە مەترسی ئەگەری ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر پێگە ئەتۆمیەکانی تاران.
ئاماژەی بەوەشکرد، وڵاتەکەی ئامادەیە لەگەڵ ھەر وڵاتێک کە نیازی ھەیە لەشکرکێشیەکی ئیسرائیل لە لوبنان و غەززە بوەستێنێت گفتوگۆبکات.
شەڕی غەززە و لوبنان لە رووی ئابوورییەوە زیانێكی زۆری بە ئیسرائیل گەیاندووە و رۆژانە خەرجی جەنگ زیاتر لە ١٣٥ ملیۆن دۆلار لەسەر ئەو وڵاتە دەكەوێت.
سەرچاوەیەكی باڵای سەربازیی ئیسرائیل بە میدیاكانی وڵاتەكەی راگەیاندووە، خەرجی ئۆپراسیۆنە تایبەتەكەی سوپای ئیسرائیل بۆ كوشتنی حەسەن نەسروڵا ئەمینداری گشتی پێشووی حزبوڵای لوبنان شەش ملیۆن و ٧٠٠ هەزار دۆلار بووە و خرجی ئۆپراسیۆنی كوشتنی هاشم سەفیەدین كە دیاریكرابوو بۆ جێگرەوەی نەسروڵا پێنج ملیۆن و ٥٠٠ هەزار دۆلار بووە، واتە خەرجی تایبەت تەنها بەو دوو ئۆپراسیۆنە ١٢ ملیۆن و ٢٠٠ هەزار دۆلار بووە.
وتیشی، پێش ئەوەی هێرشەكانی ئیسرائیل بۆسەر ناوچەكانی باشووری لوبنان دەستپێبكات، خەرجی هێرشەكان لە كەرتی غەززە و كەناری خۆرئاوا رۆژانە ١٠٨ ملیۆن و ٤٠٠ هەزار دۆلار بووە، بەڵام دوای دەستپێكردنی هێرشەكان لەئێستا خەرجی جەنگ لە یەك رۆژدا زیاتر لە ١٣٥ ملیۆن دۆلار لەسەر ئیسرائیل دەكەوێت و ئەوەش لە رووی ئابوورییەوە زیانێكی زۆری بە تەلئەبیب گەیاندووە.
لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریكا گەیشتە كیێڤی پایتەختی ئۆكراین، روسیاش چەند درۆنێكی ئۆكراینی خستە خوارەوە و شارۆچكەیەكی نوێی لە دۆنیتسك كۆنترۆڵكرد.
سەردانەكەی ئۆستن بۆ كیێڤ رانەگەیەندراوە و چاوەڕوان دەكرێت لەگەڵ لێپرسراوانی ئۆكراینی دوایین پێشهاتەكانی شەڕ تاوتوێ بكات.
هاوكات وەزارەتی بەرگری روسیا بڵاویكردەوە، یەكەی بەرگری روسی 18 فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئۆكراینی لە روستوڤ و بریانسك و كورسك و ئورویل تێكشكاندووە.
هێزەكانی روسیا لە فشارەكانی بۆ سەر هێزەكانی ئۆكراین بۆ سەر چەند بەرەیەك لە رۆژهەڵاتی ئۆكراین بەردەوامە و گوندێكی نوێی لە دۆنیتسك كۆنترۆڵ كردووەتەوە. هەروەها شارۆچكەی زوریان لە رۆژهەڵاتی كورخیڤا لە دۆنیتسك كۆنترۆڵ كردووەتەوە.
هێزەكانی پاراستنی ئاشتی سەر بە نەتەوەیەكگرتوەكان لە لوبنان ناسراو بە "یونیفیل"رایگەیاند، سوپای ئیسرائیل بە ئەنقەست تاوەرێكی چاودێری و سیاجێكی لە یەكێك لە پێگەكانیان خاپوركردووە، بەڵام تا ئێستا هێزەكانیان لە سەرجەم بارەگاكانیاندا ماون .
یونیفیل لە راگەیەندراوێكدا بڵاویكردۆتەوە، هێزێكی سەر بە سوپای ئیسرائیل بە ئەنقەست تاوەرێكی چاودێری و سیاجێكی دەوروبەری پێگەیەكی نەتەوەیەكگرتوەكانیان لە ناوچەی "مروەحین" خاپوركردووە، سەرباری هێرش و فشارەكانیش سەربازەكانی یونیفیل لەسەرجەم بارەگاكانیان ماون .
لە دوای پەرەسەندنی ڕووبەڕووبوونەوەكانی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵا، یونیفیل كە نزیكەی نۆ هەزار و ٥٠٠ سەربازی زیاتر لە ٥٠ وڵات لە خۆ دەگرێت، هێزەكانی ئیسرائیلی تۆمەتبار كردووە بەوەی چەندینجار بە ئەنقەسەت تەقەیان لە پێگەكانیان كردووە، بەڵام سوپای ئیسرائیل تۆمەتەكانی رەتكردەوە.
فەتحوڵا گیولەن سەرۆكی رەوتی خزمەت لە توركیا، لە تەمەنی ٨٣ ساڵیدا لە ئەمریكا كۆچی دوایی كرد.
میدیاكانی توركیا بڵاویان كردەوە، فەتحوڵا گیولەن سەرۆكی رەوتی خزمەت كەكەسایەتییەكی ئاینی دیاری توركیایە، لە ئەمریكا بەهۆی نەخۆشیەوە گیانی لەدەستداوە.
هاوكات پێگەكانی نزیك لە رەوتی خزمەت، هەواڵی كۆچی دوایی گیولەنیان پشتڕاستكردەوە و دەڵێت، شەوی رابردوو دوای ئەوەی بۆ نەخۆشخانە گوازراوەتەوە كۆچی دوایی كردەوە.
فەتحوڵا گیولەن كە لە ساڵی ١٩٩٩ ەوە لە ئەمریكا دەژیا، لەلایەن حكومەتی توركیاوە تۆمەتبار دەكرا بە رێكخستنی هەوڵی كودەتاكەی ساڵی ٢٠١٦ ، هەرچەندە گیولەن چەندینجار تۆمەتەكانی رەتكردووەتەوە.
ئێران هۆشداری دەداتە ئیسرائیل و رایگەیاند، ئەگەر هێرشبكرێتە سەر پێگە ئەتۆمییەكانی لەلایەن ئیسرائیلەوە سیاسەتەكانیان دەگۆڕێت و وەڵامی پێشبینینەكراوی ئەو وڵاتە دەدەنەوە.
ئاژانسی تسنیمی ئێرانی لە زاری سەرچاوەیەكی ئەمنیی لە سوپای پاسدارانەوەە بڵاویكردەوە ئەگەربێت و پێگە ئەتۆمیەكانی لە لایەن ئیسرائیلە بكرێتە ئامانج ئەوە سیاسەتەكانیان لە پیتاندنی یۆرانیۆم گۆرانكاری بەسەردادێت.
راشیانگەیاند، ئەگەر هەر پێگەیەكیان بكرێتە ئامانج ئەوە وەڵامدانەوەیان زۆر قورس و پێشبینینەكراو دەبێت.
رۆژی یەكی تشرینی یەكەم سوپای ئیران بە زیاتر لە 200 موشەكی بالیستی هێرشیكردە سەر ئیسرائیل و ئەو وڵاتەش هەڕەشەی وەڵامدانەوە دەكات.
جارێکی دیکە، کۆمپانیای لۆفتھانزای ئەڵمانی راگرتنی گەشتە ئاسمانییەکانی بۆ تەلئەبیب تا ١٠ی تشرینی دووەم درێژکردەوە.
کۆمەڵەی فڕۆکەوانی ئەڵمانی "لۆفتھانزا" رایگەیاند، بەھۆی ئاڵۆزتربوونی رەوشەکە لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست، گەشتەکانیان بۆ تەلئەبیب تا ١٠ی تشرینی دووەم درێژکردەوە.
بەھۆی مەترسییە ئەمنییەکان لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست لە ئاکامی جەنگی ئیسرائیل و غەززە و لوبنان، چەندین کۆمپانیای فڕۆکەوانی نێودەوڵەتی دیکە گەشتەکانیان بۆ ناوچەکە ھەڵپەساردووە، یاخود کایەی ئاسمانی ناوچەکە بەکارناھێنن.
ترەمپ دەڵێت ئەگەر ببێتەوە بە سەرۆكی ئەمریكا ئاشتی و ئارامی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگەڕێتەوە.
دۆناڵد ترەمپ كاندیدی كۆمارییەكان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی عەرەبیە رایگەیاند، لەگەڵ زۆربەی سەركردەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەیوەندی بەهێزی هەیە بەتایبەتیش لەگەڵ سەلمان بن عەبدولعەزیز پاشای سعودیە و محەمەد بن سەلمان جێنشینی ئەو وڵاتە كە پێگەیەكی تایبەتیان هەیە و كاریگەری زۆریشیان لەسەر كۆی پرسەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە.
وتیشی، ئەگەر ببێتەوە بە سەرۆكی ئەمریكا، لەگەڵ جێنشینی سعودیە ئاشتی و ئارامی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگەڕێننەوە و بۆئەو مەبەستەش لەئێستاوە پلانی پێویستی ئامادەكردووە و یەكێك لە پلانەكانیشی بۆ ئاشتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەو پەیوەندییە بەهێزەیە كە لەگەڵ سعودیە دروستیكردووە ئەو كاتەی سەرۆكی ئەمریكا بووە، بەڵام لە سەردەمی بایدندا پەیوەندییەكەی واشنتۆن و ریاز لاواز بووەوە.