رۆژی چوارشەممە بەلەمێکی راوکردنی ماسی لە لە کەناراوەنەکانی نیمچەدوورگەی مۆرا، لە یۆنان ژێرئاو کەوت، رێکخراوی کۆمەڵگەی مەدەنیی منداڵپارێزی یۆنانیش دەڵێت، نزیکەی ١٠٠ منداڵ لەناو ئەو بەلەمەکەدا ژێرئاو کەوتوون.

ھاوکات ئەلێکسیس سیپراس سەرۆکی ھاوپەیمانی چەپی رادیکاڵی یۆنان رایگەیاند، سیاسەتەکانی یەکێتیی ئەورووپا سەبارەت بە کۆچبەران ھۆکاری روودانی ئەو کارەساتەیە، ئەو سیاسەتە پێویستیی بە گۆڕانکاری ھەیە، چونکە پاراستنی ژیانی مرۆڤ گرنگترە لە پاراستنی سنوورەکان.

رۆژی چوارشەممەی رابردوو بەلەمێکی ماسیگرتن کە ژمارەیەک کۆچبەری نایاسایی ھەڵگرتبوو، لە سنوورە ئاوییەکانی نیمچەدوورگەی مۆرا لە یۆنان ژێرئاو کەوت کە نزیکەی ٧٠٠ کەسی تێدابووە، بەوھۆیەشەوە ٧٩ کۆچبەر گیانیانلەدەستدا و ١٠٤ کەسیش رزگارکران.

ئاژانسی رۆیتەرز لە زاری ئەو لێپرسراوانەوە بڵاویکردووەتەوە، ئەو دانوستانە لەپێناو گەیشتنە بە لێکتێگەیشتنێک نەک رێککەوتن کەپێویستی بە گەڕانەوە بێت بۆ کۆنگرێس، چونکە زۆرێک لە ئەندامانی کۆنگرێس دژی ئاسانکارییان بۆ ئێران، بەھۆی ھاوکارییە سەربازییەکانی بۆ روسیا لە جەنگی ئۆکراین و رەوشی ناوخۆی وڵاتەکە. 

ھاوکات مات میلەر وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بوونی رێککەوتنی لەگەڵ ئێران رەتکردەوە، بەڵام ئاماژەی بەوەکردووە، واشنتۆن دەیەوێت ئاڵۆزییەکان لەگەڵ تاران کەمبکاتەوە و سنورێک بۆ پڕۆگرامە ئەتۆمییەکەی و پشتیوانییەکانی بۆ گروپەکانی ناوچەکە و روسیا رابگرێت، وتیشی لە گرتنەبەری رێگە دیبلۆماسییەکان بەردەوام دەبن بۆ گەیشتن بەو ئامانجەیان. 

لێپرسراوێکی ئێرانیش بە رۆیتەرزی وتووە، دەکرێت ناوی رێککەوتنی کاتی یاخود لێکتێگەیشتنی ھاوبەش لەو دانوستانانە بنرێت، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە ھەردوو وڵات دەیانەوێت ئاڵۆزییەکان کەمبکەنەوە، قۆناغی سەرەتاش ئاڵوگۆڕی زیندانی و ئازادکردنی بەشێک لە پارەکانی ئێران لەخۆدەگرێت، لە دەرەوەی وڵات.

ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، ئەو وەفدە بە سەرۆکایەتی ماکی سال سەرۆکی سەنیگال و سیریل رامافوزا سەرۆکی باشوری ئەفریقا و سەرۆکانی زامبیا و دوورگەکانی مانگ و سەرۆکوەزیرانی میسرە و ئەمڕۆ دەگەنە کییڤ_ی پایتەخت و رۆژی شەممەش دەچنە  شاری بترسبۆگ_ی روسیا. 

بڕیاریشە ئەو وەفدە ئەفریقییە چاویان بە ڤۆلۆدمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین و ڤلادمیر پوتن سەرۆکی روسیا بکەوێت. 

رۆیتەرز ئەوەشی خستووەتەڕوو، ئەو وەفدە دەستپێشخەرییەکی ئاشتییان پێیە، کە ئامانج لێی ھاندانی ھەردوو وڵاتە بۆ دانوستان کردن، ئاماژە بەوەش دەکەن کە جەنگی ئۆکراین و سزا سەپێندراوەکانی سەر روسیا، کاریگەری خراپی کردووەتەسەر ئابوری و بژێوی وڵاتانی ئەفریقا. 

ھاوکات دسەتپێشخەرییەکە چەندین رێکاری دیکە لەخۆدەگرێت، وەک کشانەوەی ھێزەکانی روسیا و کشانەوەی چەکی ئەتۆمی لە بیلاڕوس و ھەڵپەساردنی یاداشتی دەستگیرکردنی پوتن و کەمکردنەوەی سزاکانی سەر روسیا، داواش دەکرێت کەشێکی وەھا بڕەخسێندرێت، کە ئاگربەست رابگەیەندرێت و متمانە دروستبکرێت، تاوەکو ھەدوو وڵات ستراتیژییەتی ئاشتی دابڕێژن. 

یوری ئوشاکوڤ یاریدەدەری سەرۆکی روسیا رایگەیاند، پوتن لەسەر بانگھێشتی رەسمی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیا، بەمنزیکانە دەچێتە ئەنقەرە. 

وتیشی، بەرنامەی سەردانەکە دیاری کراوە، بەڵام ھێشتا وادەی سەردانەکە دەستنیشان نەکراوە. 

حەوتی ئەم مانگە، پوتن پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ ھاوتا تورکییەکەی ئەنجامدا و جەختی کردەوە لە ھەماھەنگی دوو لایەنە و بەردەوامیدان بە جێبەجێکردنی پڕۆژە ھاوبەشەکانیان، لە بوارەکانی وەزە و بازرگانی و گەشتیاری. ھەروەھا رەوشی ئۆکراین و چەند پرسێکی نێودەوڵەتی دیکەیان تاوتوێ کرد.

لە کۆبوونەوەی کۆمیسیۆنی ناتۆ و ئۆکرایندا، یەنس ستۆڵتنبێرگ ئاماژەی بەوەکرد، ئۆکراین لەم دواییانەدا ھێرشی پێچەوانەی لە دژی رووسیا دەستپێکردووە، دژە ھێرشی سوپای ئۆکراینا بۆسەر ھێزەکانی رووسیا بەرەوپێشچوونی بەخۆیەوە بینیوە، پێویستە بەردەوام بن لە دابینکردنی کەلوپەلی سەربازی و چەک و تەقەمەنی بۆ ئۆکراین و پشتیوانیی سەربازی بۆ ئەو وڵاتە بەردەوام بێت.

ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، دەیانەوێت سندوقێک پێکبھێنن بۆ دەستەبەرکردنی کەرەستەی سەربازی بۆ ئۆکراین.

ھاوکات مارک میڵی سەرۆکی ئەرکانی سوپای ئەمریکا رایگەیاند، سەرنجیان لەسەر دابینکردنی پێداویستییەکانی ئۆکراین چڕکردووەتەوە.

رووداوەکە لەنێوان بارھەڵگرێک و پاسێکی بچووکدا بووە و بەھۆیەوە ١٥ کەس گیانیانلەدەستداوە، ١٠ کەسیش رەوانەی نەخۆشخانە کراون، زۆرینەی سەرنشینانی ناو پاسەکەش کەسانی بەتەمەن بوون و تایبەت بووە بە گواستنەوەی ئەو کەسانە.

لێپرسراوانی ناوچەکە رایانگەیاند، ئەو رێگەیەی رووداوەکەی تێیدا روویداوە لە دوو لاوە گیراوە، ئۆتۆمبێلی فریاگوزاری و ھەلیکۆپتەریش لە شوێنی رووداوەکەن.

شایەتحاڵانیش دەڵێن، بارھەڵگرەکە وەرگەڕاوە و پاسەکەش سوتاوە، رووداوەکەش زۆر گەورە بووە، پێشتریش رووداوی لەو جۆرەیان نەبینیوە.

حسێن حەمەساڵح نوینەری دەزگای لوتکە بۆ کاروباری ئاوارەو پەنابەران رایگەیاند، رۆژی چوارشەممە دوای بەڕێکەوتنی یەختێک لە تورکیاوە بەرەو ئیتالیا لە باشوری دورگەی کریتی کێشەی بۆ دروستدەبێت، پۆلیسی دەریاوانی یۆنانیش چوون بە ھانای کۆچبەرەکانەوە.

 وتیشی، لەئێستادا ھەموو کۆچبەرەکان کە ژمارەیان ٨٠ کەسە و پێکھاتوون لە ٥١ پیاو و ١٧ ژن و ١٢ منداڵ، ھەموویان بەسەلامەتی رزگار کراون، لە دورگەی کریتیەوە بە کەشتی بەرێکراون بۆ کەمپی مەلاکاسا نزیک ئەسینا.

ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، ھەندێک لە کۆچبەرەکان کوردی رۆژئاوان.

بەپێی ھەواڵی میدیاکانی باکوری کوردستان، پۆلیسی تورکیا ھەڵیکوتاوەتەسەر ماڵی خدر چیچەک ھاوسەرۆکی پێشووی دێرسیمی پارتی دیموکراتیکی گەلان"ھەدەپە" دوای پشکنینی ماڵەکەی دەستگیرکراوە، لەئێستاشدا گواستراوەتەوە بۆ بەڕێوبەرایەتی ئاسایشی دێرسیم.

ھاوکات پارێزگاری شرناخ رایگەیاندووە، بە شێوەیەکی کاتی و بۆ ماوەی ١٥ رۆژ تا ٢٩ی حوزەیران قەدەغەی ھاتووچۆ لە ١١ ناوچەی پارێزگاکە راگەیەنراوە، ئەو ناوچانە وەک ناوچەی ئەمنی مامەڵەیان لەگەڵدا دەکرێت.

میدیاکانی ئەمریکا بڵاویانکردووەتەوە، لە چوارچێوەی پابەندبوونی ئەمریکا بە پاراستنی کۆریای باشوور لە مەترسییەکانی کۆریای باکوور، ژێردەریایی (یو ئێس ئێس میشیگان) کە وزەی ئەتۆمی کاردەکات، گەیشتووەتە کەناراوەکانی شاری بوسان لە باشووری خۆرھەڵاتی کۆریای باشوور، ئەوەش لەماوەی شەش ساڵی رابردوودا بۆیەکەم جارە ئەمریکا ژێردەریاییەکی لەو جۆرە رەوانەی کۆریای باشوور بکات.

ئاماژە بەوەشکراوە، ژێردەریایی (یو ئێس ئێس میشیگان) کە بەوزەی ئەتۆمی کاردەکات کێشی ١٨ ھەزار تۆنە و درێژییەکەشی ٧٠ مەترە توانای ھەڵگرتنی ١٥٠ مووشەکی کروزی ھەیە لە جۆری تۆماھۆک کە تا دووری دوو ھەزار و ٥٠٠ کلیۆمەتر ئامانجەکانیان دەپێکن.

ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا، سەبارەت بە رێککەوتنی نێوان ئەمریکا و ئێران رایگەیاند، ھیچ رێککەوتنێک لەنێوان ئەمریکا و ئێران ئەنجامنەدراوە و ئەو دەنگۆیانەشی لەوبارەیەوە بڵاودەکرێنەوە دوورن لە راستییەوە.

ئەوەشی خستەڕوو، ھەندێک راپۆڕت و لێدوان بڵاوکراونەتەوە، گوایە لەئایندەیەکی نزیکدا ئەمریکا و ئێران رێککەوتن لەسەر وزەی ئەتۆمی و ئاڵوگۆڕکردنی زیندانی دەکەن، بەڵام سەرجەمیان ناڕاست و بێ بنەمان.

ئەم لێدوانەی وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لەدوای ئەوەدێت، بەدر ئەبوسەعید وەزیری دەرەوی عومان پێشتر رایگەیاندبوو، ئەمریکا و ئێران رێککەوتنیان لەسەر وزەی ئەتۆمی و ئاڵوگۆڕکردنی زیندانی کردووە و راگەیاندنی رێککەوتنەکە چەند رێککارێکی ھونەری ماوە.

 

ڤلادیمیر پوتن، سەرۆکی روسیا لە وتارێکدا لە کۆڕبەندی ئابووری نێودەوڵەتی کە لە پترسبۆرگ بەڕێوەچوو رایگەیاند، تەواوی چەک و پێداویستی سەربازیی ئۆکراین لە وڵاتانی دەرەوە بە گشتی و لەلایەن وڵاتانی خۆرئاواوە بەتایبەتی بۆی رەوانە کراوە کەئەوەش تاسەر بەردەوام نەبێت، لە بەرامبەریشدا روسیا بەبێ ھاوکاری ھیچ وڵاتێک زۆرترین یەدەگی چەک و پێداویستی سەربازیی ھەیە و کارگەکانی دروستکردنی چەکیش شەو و رۆژ کار دەکەن.

وتیشی، ئۆکراین لە دوای ساڵی ٢٠١٤ەوە بە فەرمانی وڵاتانی خۆرئاوا شەڕی لە دژی روسیا دەستپێکردووە، بەڵام لە پێناو ئەوەی شەڕەکە گەورە نەبێت، روسیا دانی بەخۆیدا گرت، تا دواجار ناچار بوو سوپاکەی لە پێناو پاراستنی خۆی بەکاربھێنێت و شکست بە پیلانەکانی ئۆکراین و وڵاتانی خۆرئاواش بھێنێت.

جەنگی سودان لە نێوان سوپای وڵاتەکە بە سەرۆکایەتی عەبدولفەتاح بورھان و ھێزی وەڵامدانەوەی خێرا بە سەرۆکایەتی محەمەد حەمدان دقلو لە ١٥ی نیسانەوە دەستیپێکردووە، دوای تێپەڕبوونی دوو مانگ، ئەمریکا و وڵاتانی دیکەی جیھان و کۆمەڵی نێودەوڵەتی، ھۆشداری دەدەن لە ئەنجامدانی تاوان دژی مرۆڤایەتی. 

بەپێی دوایین ئامارەکان، بەھۆی شەڕ و پێکدادانەکانەوە، زیاتر لە ٢ ھەزار کەس کوژراون، بەپێی ئامارەکانی رێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتیش، زیاتر لە دوو ملیۆن کەس ئاوارە بوون و زیاتر لە ٥٢٨ ھەزاریان روویان کردووەتە وڵاتانی دراوسێ. 

رێکخراوی یونسێف_یش بڵاویکردەوە، زیاتر لە ٣٣٠ منداڵ کوژراون و زیاتر لە ١٩٠٠_یش  برینداربوون، لە ماوەی دوو مانگیشدا زیاتر لە یەک ملیۆن منداڵ لە سودان، ئاوارە بوون. 

بەپێی نەتەوە یەکگرتووەکان، ٢٥ ملیۆن کەس پێویستیان بە ھاوکاری و پارێزگاری ھەیە، تا کۆتاییەکانی مانگی ئایاریش، تەنھای ١٣٪ی ئەو پارەیە تەرخان کراوە، کە بۆ ھاوکاری مرۆیی پێویستە. 

لۆید ئۆستین، وەزیری بەرگری ئەمریکا، لەکۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ وەزیری نوێی بەرگری تورکیا ئاماژەی بەوەدا، ئامانج لە کۆبوونەوەکە پیرۆزباییکردن بوو لە ھاوتا نوێیە تورکییەکەی و لەنزیکەوە یەکتر ناسین بووە.

ئەوەشی خستەڕوو، داوای لە وەزیری بەرگری تورکیا کردووە، کە وڵاتەکەی ھانبدات، ئەندامێتی سوید لە ھاوپەیمانی ناتۆ پەسەندبکات.

وەزیری بەرگری ئەمریکا وتیشی، زیاتر لە چەند مانگە ئەندامبوونی سوید لە ھاوپەیمانی ناتۆ لەسەر رەزامەندبوونی تورکیا وەستاوە.

ئاژانسەکە لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە پێنج مانگی ئەمساڵدا، زیاتر لە ٥٠ ھەزار و ٣٠٠ پڕۆسەی تێپەڕبوونی نایاسایی لەڕێی دەریای ناوەڕاستەوە تۆمارکراوە، کە بەرزترین رێژەیە لە ساڵی ٢٠١٧ەوە تۆماربکرێت.

راشیگەیاند، ھێشتا دەریای سپی ناوەڕاست رێگەی سەرەکی کۆچە بەرەو یەکێتی ئەوروپا و نزیکەی نیوەی حاڵەتە نایاساییەکان لەمساڵدا لەو رێگەیەوە بووە. دووەم رێگەش خۆرئاوای بەڵقان بووە. 

بە پێی "فرونتکس"، فشارەکانی کۆچی نایاسایی لە ناوچەکە زۆر بەرزن و رەنگە لە چەند مانگی داھاتووشدا بەقاچاغبردنی مرۆڤ، چالاکتر بێت.

رۆژی چوارشەممە لە کەناراوەکانی دوورگەی پیلوپونیز لە باشوری رۆژئاوای یۆنان بەلەمێکی راوکردنی ماسی کە سەدان کۆچبەری ھەڵگرتبوو، ژێرئاوکەوتووە و بەھۆیەوە تائێستا زیاتر ٨٠  کۆچبەر خنکاون و زیاتر لە ١٠٠ کۆچبەری دیکەش رزگارکراون، ئەمەش بە مەرگەساتترین رووداوی تایبەت بەکۆچبەران دادەنرێت کە لەمساڵدا لە یۆنان روویدابێت.

لەئێستاشدا کارەکانی گەڕان بەدوای چارەنووسی کۆچبەرە بێسەروشوێنبووەکانی دیکە بەردەوامە، چاودێرانیش ھۆشدارییدەدەن لە ئەگەری بەرزبوونەوەی ژمارەی قوربانییەکان.

نیکۆلاس ئالێکسیو وتەبێژی ئاسیشی کەناراوەکانی یۆنان لە لێدوانێکیدا ئەوەی ئاشکراکرد، تائێستا نازانرێت سەرنشینانی بەلەمەکە چەند کەس بوون، بەڵام ئەوە ئاشکرایە کە ژمارەیەکی لە رادەبەدەر کۆچبەری ھەڵگرتووە.

نیکۆلاس جەختی لەوەشکردەوە، ئەو کۆچبەرانەی رزگارکراون لە وتەکانیاندا باسیان لەوەکردووە کە عەمباری بەلەمەکە پڕ بووە لە ژن و منداڵ.

بەگوێرەی زانیارییەکان بەلەمەکە لە رۆژھەڵاتی لیبیاوە بەرەو ئیتاڵیا بەڕێکەوتووە و نزیکەی ٧٠٠ کۆچبەری تیادا بووە، باس لەوەشدەکرێت کە کۆچبەرەکان خەڵکی سوریا، فەلەستین، ئەفغانستان و پاکستان بوون.

بەگوێرەی ئاماری نەتەوە یەکگرتووەکانیش لەمساڵدا نزیکەی ٧٢ ھەزار پەنابەر و کۆچبەر گەیشتوونەتە وڵاتانی ئیتاڵیا، ئیسپانیا، یۆنان، ماڵتا و کۆماری قوبڕسی باشوور.

رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا، لەدوای کۆتاییھاتنی کۆبوونەوەی کابینەی حکومەت لە کۆشکی سەرۆکایەتی کۆمار وتارێکی پێشکەشکرد و رایگەیاند، گەلی تورکیا لە خولی یەکەم و دووەمی ھەڵبژاردنەکانی تورکیا، پێشنیازەکانی گەڕانەوەی بۆ سیستمی پەرلەمانی رەتکردەوە و مشتومڕەکانی لەوبارەیەوە بۆ ھەمیشە داخست.

راشیگەیاند، خوازیارە سەدەی دووەمی کۆماری تورکیا بە دەستورێک ببڕن، کە مەدەنی و ئازادیخواز بێت و سەرجەم توێژەکان خاوەندارێتی بکەن.

سەرۆک کۆماری تورکیا وتیشی، پێویستە ئۆپۆزسیۆن فێربێت رێز لە گەلی تورکیا و بژاردەی گەل بگرێت.