جیهان
ئۆڵاف شۆڵتز، راوێژکاری ئەڵمانیا لە وتارێکیدا ئاماژەی بەوەدا، داوای لە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا کردووە، ئەندامێتی سوید لە ھاوپەیمانی ناتۆ پەسەندبکات، بەڵام سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە بەردەوامە لە رەتکردنەوەی ئەو وڵاتە لە ھاوپەیمانێتییەکە.
وتیشی، پێویستە تورکیا و ھەنگاریا دژایەتیکردنی ئەندامێتی سوید لە ھاوپەیمانی ناتۆ کۆتایی پێبھێنن و پێش کۆبوونەوەی ڤیلنیوسی لیتوانیا، سوید وەک ئەندامی ھاوپەیمانی ناتۆ پەسەندبکرێت.
بڕیارە رۆژانی ١١ و ١٢ی مانگی تەممووز، کۆبوونەوەی لوتکەی ناتۆ لە ڤیلنیوسی لیتوانیا ئەنجام بدرێت و ژمارەیەکی زۆریش لە وڵاتانی ناو ھاوپەیمانێتییەکە فشارەکانیان بۆ سەر تورکیا چڕکردووەتەوە، بۆ ئەوەی پێش کۆبوونەوەکە ئەندامێتی سوید لە ھاوپەیمانی ناتۆ پەسەندبکات.
سلڤاکیر میاردیت، سەرۆکی باشوری سودان رایگەیاند، بڕیاریداوە سنورەکان دابخرێن تا رەوشی سودان کاریگەریی زیاتر نەکات سەر وڵاتەکەیان، ئەوەش راستەوخۆ کاریگەریی لەسەر ئەو لێشاوی کۆچە دەبێت کە سوودانییەکان روو لە باشووری سودان دەکەن.
لە لایەکی ترەوە، دانیشتوانی شاری کادوگلی باشووری خۆرئاوای سودان، دەستیان بە ھەڵھاتن کردووە و مەترسی لەسەر چۆڵبوونی شارەکە ھەیە.
ھاوکات لێپرسراوێکی باڵای ئەمریکا رایگەیاند، دانوستانەکانیان لەگەڵ سودان بۆ کۆتاییھێنان بە جەنگ راگرتووە، چونکە بەو شێوازەی ئێستا ھیچ ھەوڵێکیان سەرکەوتوو نابێت.
لە ١٥ی نیسانی ئەمساڵەوە، شەڕ و پێکدان لەنێوان سوپا و ھێزی وەڵامدانەوەی خێرا لە سودان دەستیپێکردەوە، کە بەھۆیەوە تائێستا زیاتر لە ٢ ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار کەس ئاوارەبوون و تا دێت ئەو ژمارەیەش زیاتر دەبێت.
حسێن ئەمیرعەبدوڵڵاھیان، وەزیری دەرەوەی ئێران لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، لەمیانەی سەردانە دوو رۆژییەکەیدا بۆ وڵاتانی کەنداو، کە رێکەوتی ٢٠ی حوزەیران ئەنجامیدا، لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتانە گفتوگۆیان سەبارەت بە بوارەکانی ئابووری، بازرگانی، گەشتوگوزار، کلتور و زانست و تەکنەلۆجیا کردووە و لاپەڕەیەکی نوێ لە پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و وڵاتانی کەنداو ھەڵدراوەتەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەگەڵ ھەریەک لە وڵاتانی کەنداو بەشێوەیەکی جددی کار لەسەر پەیوەندییەکانیان دەکەن و لە ئایندەیەکی نزیکیشدا ھەواڵی خۆشیان بۆ گەلی ئێران و گەلی وڵاتانی کەنداو دەبێت.
ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی دەست دەزگا ھەواڵگیرییەکانی ئۆکراین کەوتووە، روسیا پلانی ھەیە ھێرشی تیرۆریستی بۆ سەر وێستگەی ئەتۆمی زاپۆریژیا ئەنجامبدات.
ئەوەشی خستەڕوو، روسیا ھەموو ئامادەکارییەکی بۆ ھێرشەکە کردووە و لەئێستاشدا ھەڵسەنگاندن بۆ سیناریۆی ھێرشەکە دەکات.
سەرۆکی ئۆکراین وتیشی، نابێت لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی رێگەبدرێت رووداوێکی دیکەی ھاوشێوەی تەقاندنەوەی بەنداوی کاخۆڤکا رووبداتەوە.
ھاوکات، لەبەرامبەردا سکرتێری رۆژنامەوانی سەرۆکی روسیا دیمیتری پێسکۆڤ ئەو بانگەشەی سەرۆکی ئۆکراینی رەتکردەوە و سەرجەمیانی بەبێ بنەما ناوبرد.
بانکی ناوەندی تورکیا لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ئامانج لەبەرزکردنەوەی نرخی سود توندکردنی سیاسەتی نەختینەیە لە پێناو دابەزاندنی قەبارەی ھەڵئاوسان بەزووترین کات.
دوای بڕیارەکەش بەھای لیرە دابەزینێکی مێژوویی تۆمارکردوو بەرێژەی ٢.٥٪ لەبەرامبەر دۆلار پاشەکشەی کرد، بەھای دۆلارێکی ئەمریکی ٢٤ لیرەی تورکیی تێپەڕاند.
بڕیارە چاوەڕواننەکراوەکەی بانکی ناوەندی تورکیا بێ ھیوایی لای وەبەرھێنەران دروستکردووە، ئەوان بەھیوابوون حکومەتی نوێ کار بۆ دابەزاندنی رێژەی سود بکات نەک بەرزتری بکاتەوە.
ئەنتۆنیو گوتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە وتارێکیدا لە کۆبوونەوەی کۆنسەی ئابووری و کۆمەڵایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، بەھۆی ئەو قەیرانانەی لە جیھاندا سەریانھەڵداوە کە دیارترینیان قەیرانی ئاسایشی خۆراک و برسێتییە، ژمارەی ئەو کەسانەی لەسەرانسەری جیھان پێویستیان بە ھاوکاری مرۆییە بە بەراورد بە ساڵی رابردوو بە رێژەی ٣٠٪ بەرزبووەتەوە و گەیشتووەتە زیاتر لە ٣٦٠ ملیۆن کەس.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، ھۆکاری بەشێکی زۆری ئەو قەیرانانەی لە جیھاندا دێنە ئاراوە، لێکەوتەی چارەسەرکردنی ئەو قەیرانانە تاکو ئێستا چارەسەرنەکراون، بە تایبەتی ئەو قەیرانانەی بەھۆی ڤایرۆسی کۆرۆنا و جەنگی روسیا و ئۆکراین دروستبوون.
سکرتێری نەتەوە یەکگرتووەکان وتیشی، دروستبوونی بەردەوامی قەیرانی نوێ لە جیھاندا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە ھەوڵێکی جددی ھاوبەش لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی نییە بۆ چارەسەرکردن و بنەبڕکردنی قەیرانەکانی پێشتر سەریانھەڵداوە.
دادگای شاری کۆبلێنز لە خۆرئاوای ئەڵمانیا، ژنێکی ئەڵمانی تۆمەتبارکرد بە کۆیلەکردنی ژنێکی ئێزدی، ئەو کاتەی لەگەڵ تیرۆریستانی داعش لە عێراق و سوریا کاری کردووە، بەوەش سزای زیندانی نۆ ساڵ و سێ مانگی بەسەردا سەپێندرا.
دادگاکە رایگەیاندووە، ئەو ژنە ئەڵمانییە تەمەنی ٣٧ ساڵە و بۆ ماوەی سێ ساڵ بە خراپی لەگەڵ ئەو ژنە ئێزدییە عێراقییە مامەڵەی کردووە کە لە ساڵی ٢٠١٤ەوە رفێندرابوو، رێگەی بە مێردەکەشی داوە دەستدرێژی بکاتە سەری، بەبێ ئەوەی رێگری لێبکات.
ئەو ژنە ئەڵمانیە ساڵی ٢٠١٤ چووەتە پاڵ ھاوسەرەکەی و پەیوەندیکردووە بە ریزی تیرۆریستانی داعشەوە لە سوریا، ساڵی دواتریش چووەتە شاری موسڵ لە عێراق و دواتر ئەو ژنە لە کەمپێکی باکوری خۆرھەڵاتی سوریا دەستگیرکرا و لە مانگی ئاداری ساڵی ٢٠٢٢ گەڕێندراوەتەوە ئەڵمانیا.
یەشار گولەر وەزیری بەرگری تورکیا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لە ناو پەرلەمانی وڵاتەکەی رایگەیاند، لەگەڵ عێراق سنوورێکی دورودرێژمان ھەیە و پێویستە ھێزەکانی پاسەوانی سنوری ھەردوولا زیاتر چاوکراوەبن بە مەبەستی پاراستنی ئاسایش و ئارامی ھەردوو وڵات، رێگە نەدەن لە خاکی ھیچ وڵاتێکیانەوە مەترسی لەسەر وڵاتەکەی تر دروست ببێت.
وتیشی، لە ئێستادا پەیوەندی و ھەماھەنگی تەواویان لەگەڵ حکومەتی عێراق ھەیە بە مەبەستی زیاتر پاراستنی سنورەکانی نێوانیان و ئاسایش، ئارامی یەکتر و ھەردوولاش مافێکی یاسایی خۆیانە رووبەڕووی ئەو مەترسییانە ببنەوە کە ھەڕەشە لە وڵاتەکانیان دەکەن.
دیمیتری پیسکۆف وتەبێژی کۆشکی کریملن، لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، وڵاتانی رۆژئاوا پابەندی رێککەوتنی دانەوێڵە نین، کە بە نێوەندگیری تورکیا و نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ ھاوردەکردنی دانەوێڵەی ئۆکراین لە رێگەی دەریای رەشەوە لەنێوان روسیا و ئۆکراین ئەنجامدراوە.
ئەوەشی خستەڕوو، بەھۆی پابەندنەبوونی وڵاتانی ڕۆژئاواوە، لەئێستادا روسیا کار لەسەر کشانەوەی لە ڕێککەوتنەکە دەکات، ئەوەش قوڵبوونەوەی قەیرانی خۆراکی لە جیھان لێدەکەوێتەوە.
پێگەی ئکسیۆس_ی ئەمریکی بڵاویکردەوە، ئەم ھەفتەیە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا دەنگ لەسەر دوو بڕیار دەدات، یەکەمیان بۆ گۆشەگیرکردنی بایدن، دووەمیش بۆ دانانی چاودێرییە لەسەر ئادەم شێف ئەندامی دیموکراتەکان.
ئەو پێگەیە ئەوەشی روونکردووەتەوە، لورین بویبرت ئەندامی کۆمارییەکان داواکاری پێشکەشکردووە بۆ دەنگدان لەسەر گۆشەگیرکردنی بایدن، تۆمەتباریکردووە بە خراپ بەکارھێنانی دەسەڵات و کەمتەرخەمی لە کارەکانیدا، بە تایبەت لە مامەڵەکردنی لەگەڵ قەیرانی سنوری نێوان ئەمریکا و مەکسیک.
ئاژانسی رەسمی یۆنان "ئامنا" بڵاویکردەوە، پاسەوانی کەناراوەکانی یۆنان تەرمی کۆچبەرێکی دیکەیان لە دووری ٤٧ میلەوە دۆزیوەتەوە، بەوەش کۆی گشتی ئەو کۆچبەرانەی لە بەلەمەکەدا گیانیان لەدەستداوە، بۆ ٨٢ کەس بەرزبووەوە. تائێستاش ژمارەی ئەو کۆچبەرانەی رزگارکراون، لە ١٠٤ کەس جێگیربووە.
رۆژی چوارشەممەی رابردوو، بەلەمێکی ماسیگرتن بە ٧٥٠ کۆچبەری نایاساییەوە لە لیبیاوە بەرەو ئیتاڵیا بەڕێکەوت، بەڵام لە نزیک دوورگەی مورا لە یۆنان ژێرئاوکەوت.
کۆچبەرەرزگاربووەکانیش پاسەوانی کەناراوەکانی یۆنان تۆمەتباردەکەن بەو کارەساتە و دەڵێن بەجێیانھێشتوون.
"بایدن" لە ئاھەنگێکی کۆکردنەوەی کۆمەک بۆ دیموکراتەکان ،"شی جین پینگ" سەرۆکی چینی بە دیکتاتۆر وەسف کرد. وتیشی، رووداوی خستنەخوارەوەی باڵۆنەکەی چین لە مانگی شوباتی رابردوودا، بۆ سیخوڕی بووە و ئەوەش چینی توڕەکردووە، کە دوو سندوقی پڕ لە کەلوپەلی تایبەت بە سیخوڕیی تێدا بووە.
"بایدن" لە مەترسی و ھەڕەشەکانی چینی کەمکردەوە و رایگەیاند، ئەو وڵاتە روبەڕوی ئاستەنگی ئابوری راستەقینە بووەتەوە.
ئەو قسانەی "بایدن" یەک رۆژ دوای کۆتاییھاتنی سەردانەکەی "ئەنتۆنی بلینکن" وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ پەکین دێت، لەپێناو کەمکردنەوەی ناکۆکییەکانی نێوان ئەمریکا و چین.
ئەنجومەنی جێبەجێکردنی ھەرێمی جەزیرە لە رۆژئاوای کوردستان لە راگەیەنراوێکدا دەڵێت، فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی تورکیا لەسەر رێگای نێوان گوندی تل شەییر – بەیاندۆر ئۆتۆمبێلێکی ئیدارەی خۆسەری بۆردومانکرد، لە ئەنجامیشدا یوسرا دەروێش ھاوسەرۆکی ئەنجومەنی کانتۆنی قامشلۆ و لیمان شویش جێگری ھاوسەرۆکی ئەنجومەنی کانتۆنی قامشلۆ شەھیدکران.
ئەوەش خراوەتەڕوو، لە رووداوەکەدا فورات توما شۆفێری ئۆتۆمبێلەکە شەھیدبووە و کابی شمعون، ھاوسەرۆکی ئەنجومەنی کانتۆنی قامشلۆش برینداربووە.
ئەنجومەنی جێبەجێکردنی ھەرێمی جەزیرە داوا لە ھاوپەیمانان دەکات سنورێک بۆ ھێرشەکانی تورکیا دابنێن، پارێزگاری لەو دەستکەوتانە بکەن کە لە شەڕی دژی داعشدا گەلانی باکوری سوریا بەدەستیانھێناون.
رۆژنامەی فاینەنشال تایمزی بەریتانی بڵاویکردەوە، لەندەن سزای نوێی بەسەر عەبدولکەریم مەحموود سوپاسالار و عەلی مەحموود وەزیری بەرگریی سوریادا سەپاندووە.
راشیگەیاند، ھۆکاری سەپاندنی سزا بەسەر ئەو بەرپرسانەی حکومەتی سوریا، بۆ بەکارھێنانی توندوتیژیی سێکسی و ئەشکەنجەدانی مەدەنییەکان دەگەڕێتەوە، سزاکانیش خۆیان لە بلۆککردنی سامانەکانیان و قەدەغەی گەشتکردن دەبیننەوە.
لە ماوەی ١٢ ساڵی رابردوودا، دەیان بەرپرسی باڵای حکومەتی سوریا، لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە سزایان بەسەردا سەپێندراوە، پێشتریش ئەنتۆنیۆ گۆتێرێز سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، لە گرتووخانەکانی حکومەتی سوریا، ژنان و پیاوان روبەڕوی ئەشکەنجە و دەستدرێژیی سێکسی دەبنەوە، بەڵام حکومەتی سوریا رەتیکردەوە.
بەبۆنەی رۆژی جیھانی پەنابەرانەوە، "حەمدی ئولوکایا" دامەزرێنەری رێکخراوی ناحکومی خێمەی پەنابەران رایگەیاند، ٤١ کۆمپانیای گەورە بەڵێنیانداوە بە دامەزراندنی ١٣ ھەزار و ٦٨٠ پەنابەر لە ماوەی سێ ساڵدا، کە پێنج ھەزاریان لە کۆمپانیای ئەمازۆن و ھەزار و ٥٠٠یان لە زنجیرە ھۆتێلەکانی ھیلتۆن و ماریوت و کۆمپانیا گەروەکانی دیکە، دادەمەزرێن.
ئەو رێکخراوە رایگەیاندووە، ئەو بەڵێنە لەکاتێکدایە کە ئەوروپا روبەڕوی گەورەترین قەیرانی کۆچبەران بووەتەوە لەدوای جەنگی دووەمی جیھانییەوە و بۆ پڕکردنەوەی کەمی کرێکار و فەرمانبەرە، ھەروەھا ھاوکار دەبێت لە تێکەڵکردنی پەنابەران بە کۆمەڵگە و ئابوری وڵاتان، کە زۆرینەشیان ئۆکراینی دەبن.
میخائێل بۆگدانۆڤ بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، ھێزەکانی ئەمریکا لە سوریا پشتیووانی لە خۆبەڕێوەبەری کورد دەکەن، ھەروەھا ئەمریکا پشتیووانی لە ژمارەیەک رێکخراوی کوردی دەکات، کە نیمچەدەوڵەتیان دروستکردووە و بەڕێوەی دەبەن، کە ئەوەش جێگەی قبووڵکردن نییە.
جێگری وەزیری دەرەوەی روسیا وتیشی، وڵاتەکەی لەگەڵ ئەوەدایە بە دانوستان کێشەی کورد لە سوریا چارەسەر بکرێت، بەڵام ئەمریکا گرنگی نادات بە چارەسەرکردنی دۆزی کورد، ھەروەھا رێگەش نادات ھاوپەیمانە کوردەکانی، دانوستان لەگەڵ حکومەتی دیمەشق بکەن.