جیهان
حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان و فەیسەڵ بن فەرحان لە ریاز کۆبوونەوە و دواتر لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانییدا ناوەڕۆکی کۆبوونەوەکەیان خستەڕوو.
وەزیری دەرەوەی سعودیە رایگەیاند، پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئێران چوونەتە قۆناغێکی نوێ، جەختیش لە گرنگی ھاریکاریی لەگەڵ ئێران کردەوە، وتیشی، چاوەڕێی سەردانی سەرۆک کۆماری ئێران دەکەن بۆ سعودیە.
لەبەرامبەردا وەزیری دەرەوەی ئێران وتی، پەیوەندییەکانی ئێران و سعودیە لەسەر رێڕەوێکی باشن و ھەردوولاش دەیانەوێت پەیوەندییەکانیان لە بوارە جیاوازەکان فراوانبکەن و کاردەکەن بۆ چارەسەرکردنی کێشە ھەڵپەسێردراوەکانی نێوانیان.
ھەسەدە لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت، لە چوارچێوەی کێوماڵکردنی تیرۆریستانی داعش و پاشماوەکانیان، بە ھاوکاری ھێزەکانی ھاوپەیمانان و ھێزەکانی دژەتیرۆر، سەرکردەیەکی باڵای داعشیان لە شاری رەققە کوشتووە.
راشیگەیاند، ئەو تیرۆریستە ناوی ئیبراھیم عەلیە و بە ئەبی موجاھید ناسراوە، ئەمیری گشتیی ناوچەی رۆژھەڵات بووە.
ھەر بەپێی راگەیەندراوەکە، لەکاتی کوشتنی ئەو سەرکردەیەی داعشدا، دەستگیراوە بەسەر ژمارەیەکی زۆر چەک و تەقەمەنی و کەلوپەلی سەربازیی.
بلینکن بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، بەپێی ئەو رێککەوتنەی ھەفتەی رابردوو لەگەڵ ئێران کردوویانە، ئەمریکییە دەستگیرکراوەکان لە زیندانەوە گوازراونەتەوە بۆ شوێنی مانەوەی زۆرەملێ، ئەوەش ھەنگاوێکی باشە.
دووپاتیشیکردەوە، ئیدارەی بایدن سیاسەتی بەرامبەر ئێران نەگۆڕاوە و لە دۆسیەی ئەتۆمیدا بەردەوامە لە فشار خستنە سەر ئەو وڵاتە و ستراتیژی بەرپەچدانەوە و فشار و دیبلۆماسییەت پەیڕەو دەکات.
بە پێی رێککەوتنێک کە ھەفتەی رابردوو لەنێوان ھەردوو وڵات کرا، ئێران ٥ ئەمریکی دەستگیرکراو ئازاد دەکات و ئەمریکاش ٦ ملیار دۆلاری بلۆککراوی ئێران لە کۆریای باشور دەخاتە سەر ھەژمارێکی بانکی لە قەتەر تاکو ئێران بتوانێت بۆ کڕینی خۆراک و دەرمان بەکاریبھێنێت.
وتیشی، پەیوەندییەکانی سعودیە و ئێران ھەنگاو بەھەنگاو پێشدەکەوێت و بە نزیکترین کات پلان بۆ ئەو سەردانە دادەنرێت.
"کەنعانی" ئاماژەی بەوەشدا، بەمنزیکانە "حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان" وەزیری دەرەوەی ئێران دەچێتە سعودیە و باڵیۆزی نوێی ئێرانی لەگەڵ دەبێت و بە رەسمی کارەکانی دەستپێدەکاتەوە.
لە رۆژی ١٠ی ئاداری رابردوو، سعودیە و ئێران بە نێوەندگیری چین رێککەوتن لەسەر ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان و کردنەوەی باڵیۆزخانەکان و نێردە دیبلۆماسییەکانیان.
وتیشی، تائێستا پێنج بۆ حەوت ھەزار تیرۆریستی داعش لە عێراق و سوریادا ماون، نزیکەی ١١ ھەزار تیرۆریستی سەر بەو گروپەش لە ناوەندەکانی دەستبەسەرگرتنی ھێزەکانی سوریای دیموکراتن، کە سێ ھەزار و ٥٠٠یان عێراقین و نزیکەی ٢ ھەزار کەسیشیان لە ٧٠ وڵاتی جیھانەوەن.
میدیاکانی ئێران، لە زاری کازم موسەوی سەرۆکی دادوەری پارێزگای فارسەوە گواستییەوە، لەسەر رووداوی تەقەکردنەکەی رۆژی یەکشەممەی نێو مەزاری شا چراغ لە شیراز کە بەھۆیەوە کەسێک کوژرا و ھەشت کەسی تریش برینداربوون، ھەشت تۆمەتباریان دەستگیر کردووە کە ھەموویان بیانین و گومان دەکرێت پەیوەندییان بە رووداوەکەوە ھەبێت.
ئەوەش لە کاتێکدایە دوابەدوای رووداوەکە کەسێک کە بە تەقەکەری رووداوەکە ناسێنراوە و دەستگیر کراوە.
لای خۆیەوە ئەحمەد وەحیدی وەزیری ناوخۆی ئێران لە سەردانێکیدا بۆ شوێنی رووداوەکە رایگەیاند، تیرۆریستەکە ھاوکاری لەگەڵ تۆڕێکدا کردووە کە لە دەرەوەی ئێران کار دەکات.
رووداوەکەی کاردانەوەی ناوخۆیی و ناوچەیی و ژمارەیەک رابەر و سەرکردەی شیعەی عێراقی لێکەوتەوە و بە توندی ئیدانەیان کرد.
ھەرچەندە میدیا ناوخۆیەکانی سوریا باس لەوەدەکەن کە تەقیینەوەکان بەھۆی تەقیینەوەی کۆگایەکی چەک و تەقەمەنیەوە بووە تیرۆرستی نەبووە، بەڵام دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە و لایەنی ئەمنیی بە تەواوەتی ئەو زانیاریەیان پشتراست نەکردوەتەوە.
بەپێی ئاژانسی رەسمی سوریا، بۆئەوەی روونبێتەوە کە تەقیینەوەکان لە ئەنجامی کردەوەی تیرۆرستی بووە یاخود نا لێکۆڵینەوە لە شوێنی تەقیینەوەکان تا ئێستا بەردەوامە.
یەشار گولەر وەزیری بەرگریی تورکیا، بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاند، تورکیا ئاشتی دەوێت، بەڵام لە سوریا ناکشێنەوە تاکو ئەو کاتەی گەرەنتی ئاسایشی سنوورەکان و گەلی تورکیا نەکرێت.
وتیشی، نوسینەوەی دەستوورێکی نوێ بۆ سوریا و پەیڕەوکردنی، قۆناغێکی گرنگە بۆ بەرقەرابوونی ئاشتی لە سوریا.
ھەفتەی رابردوو بەشار ئەسەد سەرۆکی سوریا، لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفیزیۆنیدا رایگەیاند، ھیچ کۆبوونەوەیەک لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا ناکات، تاکو سەرجەم ھێزەکانی تورکیا لە خاکی سوریا نەکشێنەوە.
وەزارەتی دەرەوەی سوریا لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ھێزەکانی ئەمریکا ئێوارەی رۆژی شەممە کاروانێکی سوپای سوریای لە باشوری رۆژھەڵاتی دێرەزور بەئامانج گرتووە و بەھۆیەوە چەند سەربازێک گیانیان لەدەستداوە و ژمارەیەکی دیکەش برینداربوون.
باسی لەوەشکردوە، ئەو بۆردومانە درێژکراوەی ھێرشەکانی دیکەی ئەمریکایە بۆ پشتیوانی گروپە چەکدارەکان و بەکارھێنانی گروپە جوداخوازەکان وەک کارتێک بۆ جێبەجێکردنی پیلانەکانی.
ئەوە لەکاتێک دایە ئێوارەی رۆژی پێنجشەممەی رابردوش داعش کاروانێکی سوپای سوریای لە دێرەزور کردە ئامانج و لە ئەنجامدا ٣٣ سەرباز کوژراون، ئەوەش بە خوێناویترین ھێرشی داعش لەمساڵ دادەنرێت.
لویس میگێل، وتەبێژی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند، ھەوڵدەدرێت لە رێگەی پلانی ھاوبەشی وڵاتانی یەکێتی ئەوروپاوە ھاوکاری ئۆکراین بکرێت بۆ ھەناردەکردنی دانەوێڵەکەی و دیارترین پلانیان دۆزینەوەی رێگای جێگرەوەیە بۆ ھەناردەکردنی بەرھەمی ئۆکراین لە رێگەی وشکانیەوە.
وتیشی، رێگەیەکی دیکە بەردەوامی پاڵپشتیکردنی ھەوڵەکانی نەتەوەیەکگرتووەکان و تورکیایە بۆ دەستپێکردنەوەی ھەناردەی دانەوێلە لە رێگەی دەریای رەشەوە، لەگەڵ زیادکردنی پشتیوانییە داراییەکان بۆ وڵاتانی سێیەم و بڕیارە تا ساڵی ٢٠٢٤ بڕی ١٩ ملیار دۆلار بۆ ئەو مەبەستە خەرجبکرێت.
وتەبێژی یەکێتی ئەوروپا راشیگەیاند, ئەو بڕیارانە لە کاتێکدا دراون، کە روسیا لە درێژکردنەوەی رێککەوتنامەی ھەناردەی دانەوێڵە کشاوەتەوە.
دەشڵێت، جگە لەوەش وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا لەوپەڕی ھەڵدان بۆ پتەوکردنی بەندەرەکانی ئۆکراین بە شێوەیەک بتوانێت دانەوێڵە لە رێگای دەریای بەڵتیکەوە ھەناردەی وڵاتانی جیھان بکات.
بە پێی راپۆرتێکی رۆژنامەکە، ئێران بە پلەیەکی زۆر کە پێویستە بۆ دروستکردنی چەکی ئەتۆمی، تەواوکردنی کۆگاکانی یۆرانیۆمی خاوکردووەتەوە و بەشێک لە کۆگاکراوەکانی کەمکردووەتەوە.
لەدوای سەرھەڵدانی خۆپیشاندانەکانی ئێران لە ١٥ی ئەیلولی ساڵی رابردوو، ئیدارەی جۆبایدن سەرۆکی ئەمریکا ھەوڵەکانی زیندووکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمی لە کارنامەی ئیدارەکەیدا لابردووە.
ئەمریکا لە ساڵی ٢٠١٨ تاکلایەنە لە رێککەوتنی ئەتۆمی ساڵی ٢٠١٥ کشاوەتەوە، چەند مانگێکیشە دانوستانەکانی زیندووکردنەوەی رێککەوتنەکە راگیراون.
رێکخراوی ( ئێس، ئۆ، ئێس) بڵاویکردەوە، لە نێو ئەو ٦٢٣ کۆچبەرەی رزگارکراون، ١٤٦ مێردمنداڵ بەبێ یاوەری کەسوکارو ١٥ منداڵی تر لەگەڵ کەسوکاریان و دوو ژنی دوو گیان ھەبوون.
کارلا مەلەکی جێگری بەڕێوەبەری ئۆپراسیۆنەکانی رێکخراوەکە رایگەیاند، بەھۆی بێتوانایی لە گواستنەوەیان بۆ مەودایەکی دوورتر، بەشێک لە کۆچبەرەکان لە دوورگەی لامپیدوسا دابەزێنراون و بەشەکەی تریان لە بەندەری (چیڤیتاڤیکیا) لە باکوری رۆژئاوای رۆما ماونەتەوە و چاوەڕوان دەکرێت تا ١٤ و ١٥ی ئاب کەشتییان پێبگات.
ئەوەش لەکاتێکدایە رۆژی چوارشەممەی رابردوو لە کەناراوەکانی دوورگەی لامپیدوسای ئیتاڵیا بەلەمێک ژێر ئاو کەوت و بەھۆیەوە ٤١ کۆچبەر کە لە کەناراوەکانی تونسەوە بەڕێکەوتبوون خنکان.
دەسەڵاتدارانی فەڕەنسا رایانگەیاند، بەرەبەیانی ئەمرۆ بەلەمێکی تیمە دەریاییەکانیان لەکاتی گەڕاندا بەلەمێکی کۆچبەرانی لەکاتی ژێرئاوکەوتندا بەدیکردووەو بە پەلە داوای فریاگوزاری کردووە، دوای بەھاناوەچوونیان تەرمی ٦ کۆچبەریان دۆزیوەتەوەو نزیکەی ٥٠ کۆچبەری تریش رزگارکراون.
ئاماژەیان بەوەشکردوە، ھێلیکۆپتەرێک و چوار کەشتی فەڕەنشی و دوو کەشتی بەریتانی بەھانای کۆچبەرەکانەوە چوون و لە کەناراوەکانی ناوچەی ( با دوو کالیە) لە باکوری فەڕەنسا گەڕان بەدوای بێسەرشوێنبووەکانیشدا بەردەوامە.
لە ساڵی ٢٠١٨_ەوە سەد ھەزار کۆچبەر لە کەناڵی ئینگلیزەوە پەڕیونەتەوە، لە دوو ساڵی رابردووشدا دەیان کۆچبەر لەکاتی ھەوڵدان بۆ گەیشتن بە بەریتانیا خنکاون.
روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، تیرۆریستانی داعش پەلامارێکیان بۆ سەر ئۆتۆمبێلێکی سەربازی لە بادیە مەیادین لە ریفی دێرەزووری خۆرھەڵات ئەنجامداوە، بەھۆیەوە ٢٣ سەرباز کوژراون و زیاتر لە ١٠ سەربازی دیکە برینداربوون.
سەرچاوەیەکی ئەمنیش رایگەیاندووە، تیرۆریستانی داعش بۆسەیان بۆ ئەو سەربازانە داناوە و ئۆتۆمبێلەکەیان بە ئامانج گرتووە.
پێشتریش ئاژانسی ھەواڵی "سانا" بڵاویکردبووەوە، پەیامنێری کەناڵێک و دوو سەربازی سوپا، بەھۆی تەقینەوەی بۆمبێکی چێندراو لەرێگەی ریف دەرعا کوژراون.
لێپرسراوانی حکومەتی خۆجێیی ویلایەتی ھاوای لە ئەمریکا رایانگەیاندووە، بەھۆی تەشەنەسەندنی زیاتری ئاگرەکەی دارستانەکانی دوورگەی ماوی کە ناوچەیەکی گەشتیارییە، ١٧ کەسی تر گیانیانلەدەستداوە، بەوەش تائێستا ٥٣ کەس بەھۆی ئەو ئاگرەوە گیانیانلەدەستداوە و ھێزەکانی ویلایەتەکەش لەھەوڵدان بۆ کۆنترۆڵکردنی ئاگرەگە و رزگارکردنی دانیشتووانی دوورگەی ماوی کە زۆرینەیان گەشتیارن.
میدیاکانی ئەمریکاش رایانگەیاندووە، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا دوورگەی ماوی لە ویلایەتی ھاوای بە ناوچەی کارەساتباری گەورە راگەیاندووە.
جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە وتارێکیدا لە ویلایەتی یوتای وڵاتەکەی رایگەیاند، ئەو کێشەو قەیرانە ئابوورییە گەورانەی چین تووشی بووە، وایکردووە ئەو وڵاتە ببێتە بۆمبێکی چێندراو و لەھەر کات و ساتێکدا بێت دەتەقێتەوە، بەتایبەتیش بەھۆی بەرزبوونەوەی رێژەی بێکاری و کەمبوونەوەی ھێزی کار و زۆربوونی ژمارەی کەسانی بەتەمەن و بەو ھۆیەشەوە چین لە قەیرانێکی گەورەدایە.
وتیشی، کێشە گەورەکە ئەوەیە چین نەریتێکی خراپی ھەیە و ھەر کاتێک روبەڕووی قەیران و کێشەی ناوخۆیی دەبێتەوە، کرداری نەشیاو و نابەجێ دەکات، بۆیە ئەمریکاش دەیەوێت پەیوەندییەکی ژیرانەی لەگەڵ ئەو وڵاتە ھەبێت و پێویستە بزانن چۆن مامەڵەی لەگەڵ دەکەن.