جیهان
وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، رۆژی ٥ی ئەم مانگە بە پشتبەستن بە زانیارییەکانی دەزگای ھەواڵگری، ئۆپراسیۆنەکانی دژ بە یەپەگە و پەکەکە لە عێراق و سوریا، بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان چەند ناوەندێکیان لە تەل رەفعەت و جەزیرە و دێرک لە باکوری سوریا بۆردومانکردووە.
ئەوەشی خستەڕوو، لەمیانی بۆردومانەکاندا فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانیان بەھۆی ھەڵەی تەکنیکییەوە و بە ئامانجگرتنەوەی لەلایەن ھێزەکانی ئەمریکاوە لە سوریا کەوتووەتەخوارەوە.
وەزارەتی دەرەوەی تورکیا جەختیشیکردەوە، کەوتنەوەخوارەوەی فڕۆکەکەیان لە سوریا کاریگەری لەسەر ئۆپراسیۆنەکانیان لەو وڵاتە نابێت و بەردەوامدەبن لە ئۆپراسیۆنەکانیان دژی یەپەگە و پەکەکە.
لای خۆشیەوە، وەزارەتی بەرگری ئەمریکا رایگەیاند، ، خستنەخوارەوەی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە تورکییەکە، رێوشوێنێکی خۆپارێزی بووە و مەترسی دروستکردووە.
میدیاکانی سوریا بڵاویانکردەوە، بەھۆی ئەو ھێرشەی لە رێگەی فڕۆکەی بیفڕۆکەوانەوە لە شاری حومس کرایە سەر ئاھەنگێکی دەرچوونی کۆلێژی سەربازیی تائێستا ١٢٣ کەس کوژراون و ژمارەی بریندارەکانیش ١٥٠ کەسی تێپەڕاندووە.
ئاماژەیان بەوەشکردووە، لەناو کوژراوەکاندا ٦٢یان سەربازیی دەرچووی کۆڵیژەکە بوون ١٥٠شیان برینداربوون، ٥٤ کوژراویش کەسوکاری سەربازەکانن کە ٣٩یان منداڵن لەگەڵ ژنێکدا کە ئەفسەری سوپا بووە لەو ئاھەنگەدا بەشدارییان کردبوو.
بەپێی میدیاکانی سوریا ھەرچەندە تائێستا ھیچ لایەنێک بەرپرسیارێتی خۆی لەو ھێرشە رانەگەیاندووە، بەڵام دیمەشق گروپە تیرۆریستییەکانی بە ئەنجامدەری ھێرشەکە تۆمەتبارکردووە و بۆ سێ رۆژیش ماتەمینی سەرتاسەری لە وڵاتدا راگەیاندووە.
عومران رەزا رێکخەری نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری مرۆیی رایگەیاند، لوبنان رووبەڕووی یەکێک لە خراپترین قەیرانە مرۆییەکان بووەتەوە لە جیھاندا، چونکە سێ ملیۆن و ٩٠٠ ھەزار کەس لەو وڵاتە پێویستیان بە خۆراک و ھاوکارییە مرۆییەکانی دیکە ھەیە، لەو ژمارەیەش دوو ملیۆن و ١٠٠ ھەزاریان لوبنانین و یەک ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار سوری و ١٨٠ ھەزار پەنابەری فەڵەستینیشی تێدایە، بەڵام کەمتر لەنیوەی ئەو ژمارەیە ھاوکاری وەردەگرن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لوبنان نزیکەی ساڵێکە بێ سەرۆکە و زۆرینەی دامەزراوەکانی کارناکات، تائێستاش ھیچ چارەسەرێک بۆ دۆخی سیاسی وڵاتەکە نەدۆزراوەتەوە.
لە ساڵی رابردوودا، نەتەوە یەکگرتووەکان ٤٠٪ی ئەو ھاوکارییەی وەرگرت کە پێویستبوو بۆ لوبنان، پێشبینیدەکرێت بۆ ئەمساڵیش ھاوکارییەکان تا ئەو رێژەیە بن.
لیۆنید تیمتشنکو، جێگری وەزیری ناوخۆی ئۆکراین لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لە سەرەتای دەستپێکی جەنگی نێوان ئۆکراین و روسیاوە لە وڵاتەکەدا، زیاتر لە ٢٦ ھەزار ئۆکراینی بێسەروشوێنبوون.
لای خۆشیەوە، ماریانا ریڤا وتەبێژی وەزارەتی ناوخۆی ئۆکراین رایگەیاند، لێکۆڵینەوە و بەدواداچوون بۆ دۆزینەوەی بێسەروشوێنبووانی جەنگ دەستیپێکردوو، چاوەڕوانیش دەکرێت ژمارەی بێسەروشوێنبووان زیاتر بەرزببێتەوە.
ئاژانسی روسیا تودەی بڵاویکردووەتەوە، سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا بە نووسراوێک داوای لە پەرلەمانی وڵاتەکەی کردووە، ئەرکی سوپای تورکیا لە ھەریەکە لە عێراق و سوریا بۆ ماوەی دوو ساڵ درێژبکاتەوە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، رۆژی سێشەممەی داھاتوو پەرلەمانی تورکیا لەسەر داواکارییەکی سەرۆکایەتی کۆمار کۆدەبێتەوە و بڕیاری لەبارەوە دەدات.
کۆتاییەکانی مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ پەرلەمانی تورکیا لەسەر داوای ئەردۆغان بۆ ماوەی دوو ساڵ ئەرکی سوپای وڵاتەکەی لە عێراق و سوریا درێژکردەوە.
چالاکییەکانی سوپای تورکیا لەم دواییانەدا لە سوریا و عێراق بە تایبەتی ھەرێمی کوردستان بەڕێژەیەکی بەرچاو زیادیکردووە و رۆژانە فڕۆکە سەربازییەکانی ئەو وڵاتە، بە پاساوی ھەبوونی چەکدارانی پەکەکە، ناوچەکانی ھەرێمی کوردستان و رۆژئاوای کوردستان بۆردوماندەکەن.
پات رایدەر، وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (پنتاگۆن) بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، واشنتن چەندینجار ھۆشداری داوە بە تورکیا کە لە ئۆپەراسیۆنەکانیدا لە سوریا، ھەماھەنگییان لەگەڵدا بکات و بەبێ ھەماھەنگی ئۆپەراسیۆن لەو ناوچانەدا ئەنجام نەدات کە ھێزەکانی ئەمریکای تێدایە.
باسی لەوەشکرد، کاتێک فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی تورکیا لە ھێزەکانیان لە سوریا نزیک بووەتەوە، بڕیاری خستنەخوارەوەی دراوە.
وتەبێژی پنتاگۆن وتیشی، سەبارەت بەو روداوەکەش وەزیری بەرگری ئەمریکا لەگەڵ ھاوتە تورکییەکەی قسەی کردووە، دڵنیاشن کە تورکیا مەبەستی نەبووە ھێزەکانی ئەمریکا بکاتە ئامانج، لە ئەنجامی روداوەکانی چەند سەعاتی رابردوش ھیچ سەربازێکی ئەمریکی زیانی پێنەگەیشتووە.
پەیامنێری کوردسات نیوز لە رۆژئاوای کوردستان رایگەیاند، درۆنی تورکی سێ وێستگەی کارەبا، بەنداوێک و پێنج کڵێگەی نەوتی لە ھەرێمی جەزیرە بۆردومان کردووە، لە ئەنجامیشدا زیانێکی زۆر بە ژێرخانی شارەکان گەیشتووە.
راشیگەیاند، جگە لە کردنە ئامانجی پڕۆژەکانی ژێرخان، ژمارەیەک بنکەی مەدەنی و سەربازی سەر بە حکومەتی سوریاش لە حەسەکە بۆردومانکراون، ھەروەھا سێ گوندی ناحیەی شیراوەی سەربە عەفرین کراونەتە ئامانج.
دژی ھێرشەکانی تورکیاش لە شارەکانی حەسەکە، قامیشلۆ، دێرک و عامودا ھاوڵاتیان خۆپیشاندانی ناڕەزاییان ئەنجامدا و داوایانکرد ھێرشەکان رابگیرێن و ناوچەی دژەفڕین بۆ رۆژئاوای کوردستان دروست بکرێت.
ساڵح موسلیم، ھاوسەرۆکی پارتی یەکێتی دیموکرات (پەیەدە) بە میدیای نزیک لە حیزبەکەی راگەیاندووە، ئامانجی بۆردومانەکانی تورکیا لەناوبردنی ژێرخانی رۆژئاوای کوردستانە و بەشێکە لە پیلانی جینۆسایدی گەلی کورد، جەختیش دەکاتەوە کە ئەوەی لە ئەنقەرە روویداوە، ھیچ پەیوەندییەکی بە رۆژئاوای کوردستانەوە نییە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، ئەوەی تورکیا لە باکوری سوریا و رۆژئاوای کوردستان ئەنجامی دەدات تاوانی دژ بە مرۆڤایەتییە و کاتی ئەوەیە ھاوپەیمانان لەسەری بێنەدەنگ، لە یەکەم ھەنگاویشدا پێویستە ناوچەی دژەفڕین لە رۆژئاوای کوردستان رابگەیەنن.
ھاوسەرۆکی پەیەدە دەڵێت، ئەو شێوازە بیرکردنەوەی دەوڵەتی تورکیا بۆ چارەسەری کێشەکان مەترسییەکی گەورەیە بۆسەر ھەموو ناوچەکە.
وەزارەتی بەرگری کۆریای باکور بڵاویکردەوە، ئەمریکا گەورەترین ھەڕەشەیە بەھۆی ئەگەری بەکارھێنانی چەکی کۆکوژ لە جیھاندا، بە بەردەوامیش کاردەکەن بۆ روبەڕوبوونەوەی ئەو ھەڕەشەیە.
وتیشی، ئەمریکا ھەندێک وڵاتی بە ھەڕەشە ناوبردووە، بەڵام ئەو وەسفە بۆ خۆی گونجاوە، چونکە چەکی کۆکوژی ھەیە و پێشینەی ھەیە لە ئەنجامدانی تاوانی جەنگ و بەکارھێنانی چەکی ئەتۆمی.
وەزارەتی بەرگری کۆریای باکور ئاماژەی بەوەشکرد، ھەڵوێستەکانی ئەمریکا قبوڵکراو نین، چونکە چەکی ستراتیژی دەنێرێتە نیمچە دوورگەی کۆریا لەنێویاندا ژێر دەریایی ئەتۆمی، بەوەش دەیەوێت ناوچەکە بکات بە خۆڵ.
وتیشی، ئەمریکا ھەمیشە ھەڕەشەی لەناوبردنی بەرژەوەندییە ئەمنییەکانی کۆریا دەکات بۆ ئەوەی ھەژموونی خۆی بەسەر جیھاندا بسەپێنێت، ئەوەش پێویستی بە وەڵامدانەوەیە.
وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق پێشوازیکردووە لە ئالینا رۆمانۆڤسکی باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق، لە سەرەتای کۆبوونەوەکەدا باڵیۆزی ئەمریکا پەیامێکی جۆ بایدنی، ئاڕاستەی د. لەتیف ڕەشید سەرۆک کۆماری عێراق کردووە و تیایدا پیرۆزبایی لە حکومەت و گەلی عێراق کردووە بە بۆنەی یادی ٩١ ساڵەی سەربەخۆیی عێراق.
لە راگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، جۆ بایدن جەختیکردووەتەوە لەسەر کارکردنی ھاوبەشی نێوان ھەردوو وڵات و پاڵپشتیکردنی پڕۆسەی دیموکراسی لە عێراق و بەھێزکردنی دامەزراوەکان بۆ پشتیوانیکردنی گەلی عێراق.
سەرۆکی ئەمریکا راشیگەیاندووە،ھەمیشە دەڕوانێتە پتەوکردنی کاری ھاوبەشی نێوان واشنتن و بەغداد و لە پێشینەی کارەکانیەتی، وتیشی، بۆ بەدیھێنانی جیھانێکی سەقامگیر و ئارام، پێویستە شەڕی دژی تیرۆرستان بەردەوامی ھەبێت.
ھاوکات، ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، بەردەومدەبن لە بەھێزکردنی ئەو رێککەوتنە ھاوبەشەی لەنێوان ھەردوو وڵاتدا ھەیە، کاردەکەن بۆ ئەوەی پێکەوە روبەڕوی ئەو ئاستەنگیانە ببنەوە کە لە جیھاندا ھەیە.
"مات گیتس" ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا لە کۆمارییەکان داواکارییەکی خستە دەنگدانەوە بۆ دوورخستنەوەی "کیڤن مکارتی" سەرۆکی ئەنجومەنەکە.
بەپێی دەنگدانەکە، ٢١٦ ئەندام دەنگیاندا بە دوورخستنەوەی "مکارتی" و ٢١٠ ئەندامی ئەنجومەنەکەش بە نەخێر بۆ دوورخستنەوەی دەنگیاندا.
دوای دەنگدانەکە دروستبوونی بۆشایی لەو پۆستەدا راگەیەندرا و "پاتریک ماکھنری" لە کۆمارییەکان وەک سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا بە شێوەیەکی کاتی دیاریکرا.
دوورخستنەوەی مکارتی دوای ئەوەھات کە رۆژی شەممەی رابردوو کۆنگرێسی ئەمریکا بودجەیەکی کاتی بۆ بەردەوامبوونی خەرجییەکانی ئەمریکا و رێگریکردن لە داخستنی حکومەتی فیدراڵی پەسەندکرد بۆ ماوەی ٤٥ رۆژ، لەکاتێکدا زۆرێک لە ئەندامانی کۆمارییەکان دژی ئەو ھەنگاوە بوون.
مکارتی سەربە پارتی کۆمارییەکانە و دوای دوورخستنەوەی رایگەیاند، ھەوڵەکانی مات گیتس بۆ دوورخستنەوەی بە ھۆکاری تایبەتی بووە و پەشیمان نییە لەسەر ھیچ بڕیارێک کە داوێتی، وتیشی بۆ ئەوە دروستبووە کە کێشەکان چارەسەربکات نەک کێشە دروستبکات و بە شانازییەوە پۆستەکەی بەجێدەھێڵێت.
"جۆ بایدن" سەرۆکی ئەمریکاش رایگەیاند، ھەموو کات لەگەڵ کۆماری و دیموکراتەکان بە نیازپاکییەوە کاردەکات و گەلی ئەمریکاش پێویستی بە کەسێکە کە ئەو بابەتانەی پەیوەندی بە ژیانیانەوە ھەیە بیکاتە لەپێشینە.
ئاژانسی تەسنیمی ئێرانی بڵاویکردەوە، عەلی خامنەیی رێبەری باڵای شۆڕشی ئیسلامیی ئێران، رەزامەندیی لەسەر پێشنیازێکی سەرۆکی دەسەڵاتی دادوەری دەربڕیووە کە داوایکردووە بەبۆنەی یادی لەدایکبوونی پێغەمبەری ئیسلام محەمەد (د.خ) و ئیمام جەعفەر سادق، بڕیاری لێبوردنی گشتی و سووککردنی سزا بۆ دوو ھەزار زیندانی دەربکرێت.
راشیگەیاند، بڕیارەکە دوو ھەزار و ٢٨٤ زیندانی دەگرێتەوە، کە ھەزار و ١٧ زیندانی ئازاددەکرێن و ھەزار و ٢٦٧ زیندانی تریش سزاکانیان سووک دەکرێت، ھەروەھا ٥٢ کەسیش سزای لەسێدارەدانیان ھەڵدەوەشێتەوە و سزاکەیان بۆ زیندانیکردن دەگۆڕێت.
عەلی یەرلیکایان وەزیری ناوخۆی تورکیا رایگەیاند، بە بەشداری ١٣ ھەزار و ٤٤٠ ئەندامی ھێزە ئەمنییەکان، ٤٦٦ ئۆپراسیۆنیان بۆ بەرەنگاربوونەوەی "تیرۆر" لە سەرانسەری تورکیا جێبەجێکردووە.
لەلایەکی ترەوە ئاژانسی ئەنادۆڵی سەر بە حکومەتی تورکیا بڵاویکردەوە، ئۆپراسیۆنەکە لە ١٨ پارێزگا بەڕێوەچووە و ناوەندی ئۆپراسیۆنەکەش شاری رۆھا بووە، تاکو ئەم بەیانییەش ٩٠ کەس بە تۆمەتی ئەندامیەتی پەکەکە دەستگیرکراون.
دەستپێکردنی ئەو ھەڵمەتەی ھێزە ئەمنییەکانی تورکیا لەکاتێکدایە، رۆژی یەکشەممەی ئەم ھەفتەیە تەقینەوەیەک لە نزیک وەزارەتی ناوخۆی تورکیا لە ئەنقەرە روویدا و پارتی کرێکارانی کوردستان بەرپرسیارێتی خۆی لە تەقینەوەکە راگەیاند.
ئاژانسی ھەواڵی سانای سەر بە حکومەتی سوریا بڵاویکردەوە، درەنگانێکی شەوی رابردوو فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل بنکەکانی سوپای سوریایان لە دێرەزور بۆردومان کرد کە لە ئەنجامدا دوو سەربازی سوری بە سەختی برینداربوون و زیانی مادیش بە بنکە سەربازییەکان گەیشتووە.
بۆردومانەکانی ئیسرائیل لە ساڵی ٢٠١٨ەوە بۆ سەر پێگە سەربازییەکانی حکومەتی سوریا لە نزیک سنورەکانی ھەردوو وڵات و دیمەش بەردەوامی ھەیە و ئیسرائیل باوەڕیوایە ئەو بنکە سەربازیانەی بۆردومان دەکرێن، گروپە چەکدارییەکانی نزیک لە ئێرانی تێدایە و ھەوڵدەدەن ئاسایشی وڵاتەکەی تێکبدەن.
میدیای ئێران بڵاویکردەوە، سوپای ئێران بەیانیی ئەمڕۆ مانۆڕێکی تایبەت بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی لە ناوچەی کەنداو و بەشێکی زۆر لە خاکی ئێران دەستپێکردووە و بڕیاروایە دوو رۆژ بخایەنێت.
دەشڵێت، لە مانۆڕەکەدا ژمارەیەکی زۆر و جۆری جیاوازی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی سوپا و بەکارھێنانیان لە رەوشی سەختدا تاقیدەکرێتەوە، ھەروەھا ھەڵسەنگاندن بۆ پڕۆسەی چاودێریکردن و دەستنیشانکردن و جەنگی ئەلیکترۆنی و ئەرکی جەنگیی دەکرێت.
بەپێی میدیای ئێران، لە میانی مانۆڕەکەدا سوپای ئێران جۆرێکی نوێی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان نمایشکردووە، کە ناوی لێنراوە، "کەمان ١٩"، کە ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانە لە میانی ئەو مانۆڕەدا بە سەرکەوتوویی توانیوێتی جەنگی ئەلیکترۆنی بەڕێوەببات و کێشە لە سیستمی راداری بەرامبەر دروستبکات.
ئیبراھیم رەئیسی، سەرۆککۆماری ئێران لە وتاری دەستپێکردنی کۆنگرەی نێودەوڵەتی یەکێتی ئیسلامی کە ساڵانە لە تاران بەڕێوەدەچێت، رایگەیاند، بە درێژایی مێژوو و لە سەرەتای دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیلەوە تائێستا ھیچ کاتێک ئەو وڵاتە نەک تەنھا دۆست و ھاوپەیمانی وڵاتانی ئیسلامی نەبووە، بەڵکو دوژمنێکی سەرسەخەتیان بووە و ھەموو ھەوڵ و پیلانێکی بۆ تێکدانی ئاسایش و ئارامی وڵاتانی ئیسلامی و دژایەتیکردنی ئاینی ئیسلام بووە.
وتیشی، پێویستە سەرجەم وڵاتانی ئیسلامی لە جیھاندا ورد و ژیرانەتر مامەڵە لەگەڵ ئیسرائیل بکەن و ئێرانیش پێی وایە ھەر جۆرە ئاسایی کردنەوەی پەیوەندییەکی وڵاتانی ئیسلامی لەگەڵ ئیسرائیل مانای خۆڕادەستکردن و چوونە ژێر دەسەڵات و ھەژموونی ئەو وڵاتەیە و پێویستە ھەموو وڵاتانی ئیسلامی ئیسرائیل بە دووژمن بزانن نەک دۆست و ھاوپەیمان.