جیهان
ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بەبێ ئامادەبوونی نوێنەرانی فەڵەستین و ئیسرائیل، کۆبوونەوەیەکی بە پەلەی ئەنجامدا لەبارەی دەستپێکردنی شەڕ و ھێرشەکانی نێوان بزوتنەوەی حەماس و ئیسرائیل و نوێنەری ئەمریکاش لە کۆبوونەوەکەدا زۆر ھەوڵیداوە ھەموو ئامادەبووان بە کۆی دەنگ لە دژی بزوتنەوەی حەماس بووەستنەوە و ھێرشەکانی بۆسەر ئیسرائیل ئیدانە بکەن، بەڵام سەرکەوتوو نەبووە.
لە دوای کۆبوونەوەکەش ئەنجومەنی ئاسایش بەھۆی ناکۆکی نێوان وڵاتانی بەشداربووی کۆبوونەوەکە نەیتوانیوە راگەیەندراوێکی ھاوبەش لەبارەی رەوشی ئێستای فەڵەستین و ئیسرائیل بڵاوبکاتەوە.
ناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنفرانسی ھەفتانەیدا و لە وەڵامی پرسیاری پەیامنێری کوردسات نیوز لەبارەی جێبەجێکردنی رێککەوتنی ئەمنی ئاماژەی بەوەدا، لە سەردانەکەی قاسم ئەعرەجی راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی عێراق و وەفدی ھەرێمی کوردستان بۆ تاران، راپۆرتێک گەیەندراوەتە دەستی لێپرسراوانی ئێران، ئێرانییەکانیش داواکارییەکانیان بۆ ھەنگاوەکانی داھاتوو خستووەتە بەردەستی لایەنی عێراقی.
وتیشی، ھەرێمی کوردستان ھەنگاوی باشی ناوە بۆ جێبەجێکردنی رێککەوتنی ئەمنی و لیژنەی ھاوبەشی ئەمنی نێوان ئێران و عێراق کار بۆ جێبەجێکردنی ھەموو بەشەکانی رێککەوتنەکە دەکات.
کەنعانی ئاماژەی بەوەشکرد، چاوەڕێی ئەوە لە عێراق دەکەن لەسەر بنەمای پەیوەندی باش و برایانەی نێوانیان ھەموو بەشەکانی رێککەوتنەکە جێبەجێ بکات.
١٩ی ئازاری ئەمساڵ عێراق و ئێران رێککەوتنێکی ئەمنیان ئیمزاکرد، بۆ پاراستنی سنورەکان و چەکداماڵینی حزبەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان لە ھەرێم و گواستنەوەیان بۆ کەمپێکی مەدەنی و ١٩ی ئەیلول وەک کۆتا وادە بۆ جێبەجێکردنی دیاریکرا.
ناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران دەڵێت، لەئێستاشدا پرسی فەڵەستین بابەتی یەکەمی وڵاتانی ئیسلامییە و لەم چەند رۆژەشدا ھاودەنگییەکی باش لە نێوان وڵاتانی ئیسلامی لەسەر فەڵەستین دروستبووە.
ئاماژەی بەوەشکرد، گەلی فەڵەستین توانای بەرگری ھەیە و مافێکی یاساییە بەرگری لە خۆی بکات لە بەرامبەر رژێمیک کە ٧٥ ساڵە لە ھەموو مافێک بێبەشی کردوون. وڵاتانی خۆرئاواش تاوانبارن و دەستیان لەو پێشێلکارییەدا ھەیە.
ناسر کەنعانی جەختیشیکردەوە، ھەر وڵاتێک ھەڕەشە لە ئێران بکات، وەڵامێکی توندی روخێنەری پێدەگات و رەوانەکردنی ھێزیش لەلایەن ئەمریکاوە ئاماژەیەکی روونە بۆئەوەی کە پشتیوانی تاوانەکانی ئیسرئیل دەکەن.
وەزارەتی دەرەوەی ئیمارات لە راگەیەندراوێکدا لەبارەی شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل ئاماژەی بەوە کردووە، ھێرش و بۆردومانەکانی بزوتنەوەی حەماس بۆسەر شار و گوندەکانی نزیک لە کەرتی غەززە، پێشھاتێکی مەترسیدار و ھەنگاوێکی ھەڵەیە و پێویستە ھەردوولاش بە یاسا نێودەوڵەتییەکان پابەند بن بە پاراستنی ھاووڵاتیانی مەدەنی و ھێرش و بۆردومانەکانیان بۆسەر شار و شوێنی نیشتەجێبوونی ھاووڵاتیان نەبێت و شەڕ و ململانێکان لەو شوێنانە دووربخرێنەوە.
وەزارەتی دەرەوەی ئیمارات داواشی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و سەرجەم وڵاتانی جیھان کردووە ھەوڵ بۆ راگرتنی شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل بدەن و رێگری بکەن لەوەی ئەو شەڕە فراوانتر ببێت و بێتە شەڕێکی ھەرێمی و ناوچەیی.
جوزیب بۆرێل، بەرپرسی سیاسەتەکانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا ڕایگەیاند، یەکێتیی ئەورووپا بە توندی ئیدانەی ھێرشەکانی حەماس دەکات بۆ سەر ئیسرائیل.
وتیشی، سبەی کۆبوونەوەیەکی بەپەلەی وەزیرانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا بۆ چارەسەرکردنی دۆخی ئیسرائیل و ناوچەکە ئەنجام دەدرێت. ژمارەیەک لە وەزیرانی دەرەوەی یەکێتیی ئەورووپا شلە ئێستادا سەردانی عومان دەکەن بۆ ئەنجامدانی دانوستانێکی درێژخایەن لەگەڵ وڵاتانی ئەنجوومەنی ھاوکاری کەنداو.
ھاوکات، حکومەتی ئەڵمانیا ڕایگەیاند، لە چوارچێوەی پێداچوونەوەی ھەمەلایەنەی ھاوکارییە داراییەکانی وڵاتەکەی، دوای ھێرشە کتوپڕەکەی بزووتنەوەی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل بۆ ماوەیەکی کاتی بەشێک لە ھاوکارییەکانی بۆ ناوچە فەلەستینییەکان رادەگرێت، کە سالڕَنە زیاتربووە لە ١٣١ ملیۆن دۆلار.
حکومەتی ئەڵمانیا جەختیکردەوە، تەنھا ئەو ھاوکاریانە راناگرن کە پەیوەندی بە رزگارکردنی ژیانی خەڵکەوە ھەیە بۆ خزمەتگوزاریە سەرەتییەکان دابیندەکرێت وەک ئاو و کارەبا و بڕەکەی ساڵانە ٧٣ ملیۆن یۆرۆیە.
خۆبەڕێوەبەریی باکوور و رۆژھەڵاتی سوریا، لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، بەھۆی بۆردومانەکانی رۆژی یەکشەممەی تورکیا لە سنووری ناوچەکانی دێرک و رمێلان، ٢٩ ئەندامی ھێزەکانی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان گیانیانلەدەستداوە، ٢٨ ئەندامی تری ھەمان ھێزیش برینداربوون، کە برینی بەشێکیان سەختە.
لەبارەی ھەڵوێستی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرامبەر ھێرشەکانی تورکیا، خۆبەڕێوەبەریی باکوور و رۆژھەڵاتی سوریا رایگەیاند، بێدەنگی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، پشتیووانییەکی راستەوخۆیە بۆ تورکیا و ئەو بێدەنگییە ھانی تورکیا دەدات بۆ بەردەوامبوون لە پێشێلکارییەکانی، بەڵام کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرامبەر ھێرشەکان، رۆڵی تەماشاکار دەبینێت، لەکاتێکدا پێویستە ھەڵوێستی ھەبێت.
خۆبەڕێوەبەری جەخت لە بەردەوامبوون لە پاراستنی گەلی باکوور و رۆژھەڵاتی دەکاتەوە و دەشڵێت، بەھۆی گیانلەدەستدانی ئەو ئەندامانەوە سێ رۆژ ماتەمینی گشتی رادەگەیەنن.
پۆلیسی فیدراڵی ئەڵمانیا بە ئاژانسی رۆیتەرزی رایگەیاند، فڕۆکەخانەی ھامبۆرگ بە تەواوی گەشتە ئاسمانییەکانی ھەڵپەسارد، دوای ئەوەی لەڕێی ئیمەیڵەوە ھەڕەشەیەک سەبارەت بە ئەنجامدانی ھێرش ئاڕاستەیان کرابوو، ھەڕەشەکەش سەبارەت بە ھاتنی فڕۆکەیەک بووە لە تاران کە لەو شارە نیشتووەتەوە.
فڕۆکەخانەکەش لەپێگەی ئینتەرنێت بڵاویکردەوە، ھیچ گەشتێک ئەنجامنەدراوە بەھۆی رێکارەکانی ھێزەکانی پۆلیسەوە.
ئەوەش لەکاتێکدایە کە ئەمڕۆ ھەردوو حکومەتی فەڕەنسا و ئەڵمانیا یەکەم کۆبوونەوەیان بە ئامادەبوونی ئۆلاف شۆڵتز راوێژکاری ئەڵمانیا و ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەڕەنسا ئەنجامدا.
بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، لە میانی کۆبوونەوەی لەگەڵ سەرکردە سەربازییەکانی باشوور لە سوپای ئیسرائیل جەختیکردەوە، کە ئیسرائیل لە جەنگدایە و رۆژانی سەختیان لە بەردەمدایە.
وتیشی، وەڵامەکانی ئیسرائیل بۆ ھێرشەکەی بزووتنەوەی حەماس، شێوەی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دەگۆڕێت.
ئەو قسانەی ناتانیاھۆ لەکاتێکدان، یواف گالانت وەزیری بەرگریی ئیسرائیل رایگەیاند، گەمارۆیەکی توند دەخەنە سەر کەرتی غەززە و ئاو و کارەبا و نان لە کەرتی غەززە دەبڕن.
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، ئەمڕۆ تورکیا بۆردومانی چەند ناوچەیەکی شارۆچکەی عەین عیسای لەسنوری پارێزگای رەققە کرد و بەھۆی بۆردومانەکانیشەوە دوو منداڵ شەھیدبوون، کە تەمەنیان ٩ و ١٠ ساڵانن.
لەلایەکی دیکەشەوە ئیدارەی خۆسەری باکور و رۆژھەڵاتی سوریا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، بەھۆی بۆردومانەکانی شەوی یەکشەممەی تورکیا لەسنووری ناوچەکانی دێرک و رمێلان، ٢٩ ئەندامی ھێزەکانی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان شەھیدبوون، ٢٨ ئەندامی دیکەی ھەمان ھێزیش برینداربوون کە برینی بەشێکیان سەختە.
لە یەکەمین کاردانەوەی ھێرشەکەی دێرکیش، مەزڵوم کۆبانێ فەرماندەی گشتی ھێزەکانی سوریای دیموکرات رایگەیاند، شەھیدبوونی ٢٩ ئەندامی ھێزەکانی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان تاوانێکە لەبیرناکرێت و پێشێلکارییەکی ئاشکرای مافەکانی مرۆڤە، بەتایبەت ھێزی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان کە دامەزراوەیەکی مەدەنییە و پشتیوانی لە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی وەردەگرێت بۆ بەرزکردنەوەی ئاسایش و سەقامگیری لە ناوچەکە.
پەیوەست بە دوایین ئاماری بۆردومانەکانی تورکیاش، ھێزەکانی سوریای دیموکرات بڵاویکردەوە، لە ٢٤ سەعات رابردودا فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیا ٩٤ جار ناوچەکانی رۆژئاوای کوردستانیان بۆردومانکردووە، ئەو ناوچانەشی بۆردومانکراون بریتین لە ناوچەی دانیشتوان و پڕۆژەخانی ژێرخان.
بنیامین ناتانیاھۆ لە وتارێکدا ئاماژەی بەوەکرد، ھێشتا چەکداری حەماس لەناو ئیسرائیلدا ھەن، بەڵام بوونی کەشتی فڕۆکەھەڵگری ئەمریکی لە ناوچەکەدا، بۆ پشتیووانیکردنی ئیسرائیلە، وتیشی، ئەوەی ئێستا لە غەززە دەیکەن تەنھا سەرەتایە و ئەوەی لە رۆژانی داھاتوودا دەیکەن لە ھزری نەوەکانی داھاتوودا دەمێنێتەوە.
ناتانیاھۆ ھەڕەشەی لە بزووتنەوەی حەماس کرد و وتی، پێگەکانی حەماس دەکەن بە ناوچەی وێرانە و لە کۆتاییدا حەماس درک بەوە دەکات، ئەوەی کردی ھەڵەیەکی گەورە بوو.
وەزارەتی تەندروستیی فەڵەستین، ئاماری کوژراو و بریندارەکانی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ٧٠٤ کەس لە کەناری رۆژئاوا و کەرتی غەززە کوژراون، کە ١٤٣ کەسیان منداڵن و ١٠٥ کەسیان ژنن، ھەروەھا نزیکەی چوار ھەزار کەسیش بەھۆی ھێرش و مووشەکبارانەکانی سوپای ئیسرائیلەوە برینداربوون.
لە بەرامبەردا بەپێی میدیا ئیسرائیلییەکان، ژمارەی کوژراوە ئیسرائیلییەکان گەیشتووەتە زیاتر لە ٩٠٠ کەس، ژمارەی بریندارەکانیش گەیشتووەتە زیاتر لە دوو ھەزار و ٥٠٠ کەس، کە برینی بەشێکیان سەختە، بەپێی ئاماری میدیا ئیسرائلییەکان.
ھاوکات بۆ رۆژی سێهەم لەسەر یەک، بۆردومانە مووشەکییەکانی بزووتنەوەی حەماس و سوپای ئیسرائیل بۆ سەر یەکتر بەردەوامن، حەماس دەیان مووشەکی ئاڕاستەی عەسقەلان کرد، ئیسرائیلیش دەیان مووشەکی ئاڕاستەی کەرتی غەززە کرد.
یەکێتیی ئەوروپا رایگەیاند، سەرجەم ھاوکارییە مرۆییەکانیان بۆ فەڵەستین رادەگرن، ئەوەش بەھۆی کێشەکانی فەڵەستین و ئیسرائیل، ھاوکات حکومەتی ئەڵمانیاش رایگەیاند، لە چوارچێوەی پێداچوونەوەی ھەمەلایەنە بە ھاوکارییە داراییەکانی وڵاتەکەیان، بۆ ماوەیەکی کاتی بەشێک لە ھاوکارییەکانیان بۆ ناوچە فەڵەستینییەکان رادەگرن، کە ساڵانە دەگاتە ١٣١ ملیۆن دۆلار، بەڵام ئەو ھاوکاریانە راناگرن کە پەیوەندیان بە رزگارکردنی ژیانی خەڵکەوە ھەیە و بۆ خزمەتگوزاریە سەرەتییەکانی وەک ئاو و کارەبا دابیندەکرێت.
لەلایەکی ترەوە، جۆزێپ بۆرێل بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتیی ئەوروپا رایگەیاند، رۆژی سێشەممە کۆبوونەوەیەکی بەپەلەی وەزیرانی دەرەوەی یەکێتییەکە لەبارەی دۆخی ئیسرائیل و ناوچەکە بەڕێوەدەچێت.
ئەبو عوبەیدە وتەبێژی کەتیبەکانی قەسام-باڵی سەربازیی بزووتنەوەی حەماس رایگەیاند، ھەموو بەئامانجگرتنێکی گەلی فەڵەستین بەبێ ئاگادارکردنەوەی پێشوەخت، بەرامبەرە بە کوشتنی یەکێک لە دیلە مەدەنییەکان، کە لەلایەن چەکدارەکانیانەوە دەستبەسەرکراون.
چەکدارانی بزووتنەوەی حەماس، رۆژی شەممە لەچەند بەرەیەکەوە ھێرشیانکردە سەر چەند ناوچەیەکی ئیسرائیل و بەپێی ئاماری بەرپرسانی ئیسرائیل، ئەو چەکدارانە زیاتر لە ١٥٠ کەسیان بەدیلگرتووە، بەڵام بەرپرسانی حەماس دەڵێن، ژمارەکە لەوە زیاترە.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت، نۆ ھاووڵاتیی وڵاتەکەیان بەھۆی پێکدادانەکانی نێوان چەکدارانی بزووتنەوەی حەماس و ئیسرائیل کوژراون، ھاوکات بەپێی ھەواڵێکی بی بی سی، ١٠ ھاووڵاتیی بەریتانیا لە ئیسرائیل بێسەروشوێنن و مەترسی ھەیە بەھۆی گرژییەکانەوە کوژرابن، ھەروەھا وەزارەتی دەرەوەی فەڕەنساش کوژرانی دووەم ھاووڵاتیی وڵاتەکەی لە شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل راگەیاند.
لەلایەکی ترەوە باڵیۆزخانەی روسیا لە تەلئەبیب بڵاویکردەوە، پێنج ھاووڵاتیی روسی بەھۆی گرژییەکانەوە کوژران، جگەلە لەو وڵاتانە، ئەڵمانیا و تایلەند و نیپاڵ، کوژرانی ژمارەیەک ھاووڵاتیی وڵاتەکانیان بەھۆی شەڕ و بۆردومانەکانی نێوان بزوتنەوەی حەماس و ئیسرائیلەوە راگەیاند و ئاماژەیان بە بێسەروشوێنبوونی ژمارەیەکی تریش کرد، کە بە وتەی بەرپرسانی ئیسرائیل، زۆربەی بیانییەکان لەلایەن چەکدارانی حەماسەوە رفێنراون.
سوپای ئیسرائیل لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت، بە درێژایی شەوی رابردوو، بەردەوامبوون لە بۆردومانەکانیان بۆ سەر ژێرخانی بزووتنەوەی حەماس لە کەرتی غەززە، لەوانەش کردنەئامانجی بارەگای ھەواڵگیری و باڵەخانەی سەربازیی سەر بە ھێزە ئاسمانییەکانی حەماس، ھەروەھا لقی (بانکی نیشتمانیی ئیسلامی) و (بانکی یەکەم)، کە لە رێگەیانەوە پارە بۆ حەماس دابیندەکرا، لەگەڵ کۆمەڵگەیەکی بەرھەمھێنانی کەرەستەی جەنگیی ئاسمانی و کۆگای کەرەستە جەنگی و سەربازییەکانی حەماس.
ھەروەھا بەپێی زانیاریی میدیا عەرەبی و ئیسرائیلییەکان، ئیسرائیل لە بۆردومانەکانیدا لە کەرتی غەززە، ماڵی ژمارەیەک سەرکردەی بزووتنەوەی حەماسی کردووەتە ئامانج.
بە پێی ئاماری وەزارەتی تەندروستیی فەڵەستین، لە دوێنێوە تاکو بەیانیی ئەمڕۆ، بەھۆی بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە ٢٥٦ کەس لە کەرتی غەززە کوژراون، کە ٢٠یان منداڵن، ھەروەھا ھەزار و ٧٨٨ کەس برینداربوون، کە ١٢١ کەسیان منداڵن، ھاوکات بەپێی ئاماری نەتەوەیەکگرتووەکان، زیاتر لە لە ٢٠ ھەزار کەس لە غەززە ماڵوحاڵیان بەجێھێشتووە و ئاوارەبوون.
لە بەرامبەردا بزووتنەوەی حەماس لە چەند بەرەیەکەوە بەردەوامە لە مووشەکبارانکردنی شارەکانی ئیسرائیل بە تایبەت تەلئەبیب و عەسقەلان، کە بەپێی میدیا عەرەبییەکان، ئەم بەیانییە دەیان مووشەکیان ئاڕاستەی ئیسرائیل کردووە، ھاوکات بەھۆی مەترسی بۆردومانەکان و ناسەقامگیریی رەوشی ئەمنی، دەیان گەشتی ئاسمانی لە تەلئەبیب ھەڵوەشانەوە.
ھەر بەیانیی ئەمڕۆ حزبوڵای لوبنانی چەند مووشەکێکی ئاڕاستەی ئیسرائیل کردووە، بەوھۆیەوە ئیسرائیل ھێزی ئەمنیی لە سنورەکانی لەگەڵ لوبنان و سوریا بڵاوکردەوە.
وەزارەتی تەندروستیی ئیسرائیل، لەبارەی ژمارەی قوربانییەکان رایگەیاند، ژمارەی کوژراوەکان گەیشتووەتە ٣٠٠ کەس، ژمارەی بریندارانیش گەیشتووەتە ھەزار و ٨٦٤ کەس، کە ٣٢٦ کەسیان تەندروستییان ناجێگیرە.
دیمیتری پۆلیانسکی جێگری یەکەمی نێردەی ھەمیشەیی روسیا لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، وڵاتەکەی بەرەسمی داوایەکی پێشکەشکردووە بۆئەوەی ١٣ی ئەم مانگە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کۆبوونەوەیەکی تایبەت بە ھاوکارییە سەربازییەکانی خۆرئاوا بۆ ئۆکراین ئەنجام بدات و بە دڵنیاییشەوە ئەو کۆبوونەوە دەکرێت.
وتیشی، لەئێستا بەدواوە رێگە نادەن وڵاتانی خۆرئاوا بە ئارەزووی خۆیان پلان و بەرژەوەندییەکانیان لە رێگەی بەکارھێنانی ئۆکراینەوە جێبەجێ بکەن و لە ژێر ناوی ھاوکاریکردنی ئۆکراین لە رووی سەربازییەوە، ھەواڵی ئەوە بدەن پێگە و ھەژموونی خۆیان بەسەر روسیادا زاڵ بکەن.