جیهان
ئێوارەی رۆژی دووشەممە لە ناوەڕاستی برۆکسلی پایتەختی بەلجیکا لەلایەن کەسێکەوە دەسترێژی گولـلە لە سێ کەس کراوە و سەرەنجام دوو کەسیان گیانیانلەدەستداوە.
بەپێی ھەواڵی میدیاکان، ئەو دوو کەسەی کوژراون بە رەگەز ھاووڵاتی سویدین و بکوژەکەش دوای تەقەکردنەکە بۆ شوێنێکی نادیار ھەڵھاتووە.
لای خۆیەوە، داواکاری گشتی بەلجیکا رایگەیاندووە، لایەنە پەیوەندیدارەکان لێکۆڵینەوەکانیان لە رووداوەکە دەستیپێکردووە، بەڵام تائێستا بکوژ دەستگیرنەکراوە.
رۆژی سێشەممە ١٧ی تشرینی یەکەم پەرلەمانی تورکیا کۆدەبێتەوە و یەکێک لە برگەکانی بەرنامەی کاریش یاداشتێکی سەرۆک کۆماری وڵاتەکەیە بۆ درێژکردنەوەی ماوەی مانەوەی ھێزەکانی تورکیا لە عێراق و سوریا بۆ ماوەی دوو ساڵی دیکە.
ھەردوو فراکسیۆنی ئاکپارتی و مەھەپە کە زۆرینەی پەرلەمانی تورکیا پێکدەھێنن، پشتیوانی خۆیان بۆ یاداشتەکە راگەیاندووە، بەڵام پارتی گەلی کۆماری (جەھەپە) کە گەورەترین پارتی ئۆپۆزسیۆنی تورکیایە دەڵێت، دەنگ بە پێشنیازەکە نادات.
٥ی ئەم مانگە ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا داوای لە پەرلەمانی وڵاتەکەی کرد کە مانەوەی ھێزەکانی تورکیا لە سوریا و عێراق بۆ دوو ساڵی دیکە درێژبکاتەوە، بەھۆکاری ئەوەی مەترسییەکانی سەر "ئاسایشی نیشتمانی تورکیا بەردەوامن".
"دیمتری پولیانسکی" جێگری نوێنەری روسیا لە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، وەفدی وڵاتەکەی داوایکردووە لە ئەنجومەنی ئاسایش دەنگ لەسەر پڕۆژەیاسایەک بدرێت بۆ راگەیاندنی ئاگربەستی مرۆیی لە کەرتی غەززە.
وتیشی، پڕۆژە یاساکەیان ناردووە بۆ ئەندامانی ئەنجومەنەکە و داوایانلێکردوون لە کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆدا دەنگی لەسەر بدەن، چاوەڕوانیش دەکەن وڵاتی بەرازیل کە سەرۆکایەتی ئەنجومەنەکە دەکات پشتیوانی بکات.
ھەر لە پڕۆژەیاساکەدا، روسیا نیگەرانی دەربڕیوە لە قوڵبوونەوەی قەیرانی مرۆیی لە کەرتی غەززە، جەختیشی کردووەتەوە لە گرنگی پاراستنی ھاووڵاتیانی مەدەنی ئیسرائیل و فەڵەستین و داوای گەیاندنی ھاوکاری مرۆیی دەکات بۆیان.
ئاژانسی سانای سەر بە حکومەتی سوریا بڵاویکردەوە، سەعات ١١:٣٥ خولەکی شەوی شەممە، ئیسرائیل لە رێگەی ئاسمانییەوە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی حەلەبی بۆردوومان کرد و بەھۆیەوە زیانی ماددی زۆر بە فڕۆکەخانەکە گەیشتووە و لەکارکەوتووە.
ھاوکات سوپای ئیسرائیل لەبارەی ھێرشەکەوە بڵاویکردەوە، دوو مووشەک لە سوریاوە بە ئاڕاستەی بەرزاییەکانی جۆلان ھەڵدراون و لە ناوچەیەکی کراوە کەوتوونەتە خوارەوە، دواتریش لە وەڵامی ئەو ھێرشەدا، سەرچاوەی ھەڵدانی مووشەکەکانیان لە سوریا کردووەتە ئامانج.
لوید ئۆستن، وەزیری بەرگریی ئەمریکا رایگەیاند، کەشتیی فڕۆکەھەڵگری "یو ئێس ئێس ئایزنھاوەر" و کۆمەڵێک کەشتیی جەنگیی، رەوانەی ئاوەکانی رۆژھەڵاتی دەریای سپیی ناوەڕاست دەکەن، ئەوەش لە چوارچێوەی وەڵامدانەوەی ھەر "دوژمنکارییەک" دژی ئیسرائیل یان ھەر ھەوڵێکی فراوانکردنی جەنگ.
لوید ئۆستن ھاوکات پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ یواف گالاتن وەزیری بەرگریی ئیسرائیل ئەنجامدا و سەرباری دووپاتکردنەوەی پشتیووانیەکانی وڵاتەکەی، داواشیلێکرد پابەندبن بە یاساکانی جەنگ و رەچاووی پاراستنی مەدەنییەکان بکەن.
لەلایەکی ترەوە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بڵاویکردەوە، ژمارەی ئەو ھاووڵاتییە ئەمریکیانەی کە لە ھێرشەکەی بزووتنەوەی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل کوژراون، بۆ ٢٩ کەس بەرزبوونەتەوە، ھەروەھا ١٥ ھاووڵاتیی دیکەشیان بێسەروشوێنن.
بنیامین ناتانیاھۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل رۆژی شەممە سەردانی سنوری وڵاتەکەیی و کەرتی غەززەی کرد و داوای لە سەربازانی سوپای وڵاتەکەی کرد ئامادە بن بۆ قۆناغی داھاتوو.
لە بەرامبەریشدا سوپای ئیسرائیل لە راگەیەنراوێکدا ئامادەیی خۆی بۆ جێبەجێکردنی داواکارییەکەی ناتانیاھۆ دەربڕی و رایگەیاند، ھێزەکانیان ئامادەن بۆ چوونەناو کەرتی غەززە و لەیەک کاتدا ھێرشی زەمینی و ئاسمانی و دەریایی بۆسەر غەززە ئەنجام دەدەن.
لەم بارەیەشەوە کەناڵ ١٢ـی ئیسرائیلی لە سەرچاوەیەکی سوپای وڵاتەکەییەوە بڵاویکردەوە، سوپا ئامادەکاریکردووە و ئەمشەو ھێرشی زەمینی سوپای ئیسرائیل بۆسەر غەززە دەستپێدەکات.
وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین رایگەیاند، بەھۆی بەردەوامی ھێرشەکانی سوپای ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە و چەند ناوچەیەکی تری فەڵەستین، تا بەرەبەیانی ئەمڕۆ ژمارەی کوژراوان گەیشتووەتە ھەزار و ٩٠٠ کەس کە ٦١٤ منداڵ و ٣٧٠ ژن لە ناو کوژراوەکاندان و ٧ ھەزار و ٦٩٦ کەسیش بریندارن کە دوو ھەزاریان منداڵ و ھەزار و ٤٠٠یشیان ژنن.
میدیاکانی ئیسرئیلیش بڵاویانکردوەتەوە، بەھۆی ھێرشە مووشەکییەکیانی حەماس بۆ سەر سوپا و ناوچە جیاجیاکانی ئیسرائیل تائێستا زیاتر لە ھەزار و ٥٠٠ کەس کوژراون کە نزیکەی ٢٧٠یان سەربازن و زیاتر لە سێ ھەزار کەسیش بریندارن.
سوبحی تفێلی یەکێک لە مەرجەعەکانی شیعەی لوبنان رایگەیاندووە، تائێستا ئێران تەواو بێدەنگە بەرامبەر ئەو ھێرشانەی ئیسرائیل دەیکاتە سەر فەڵەستین بەتایبەتیش کەرتی غەززە و کردنەئامانجی ھاووڵاتیانی مەدەنی و برسیکردنیان، ئەوەش جێگەی پرسیارە چونکە دەسەڵاتدارانی ئێران بەردەوام دەڵێن خۆیان بە پارێزەری وڵاتانی ئیسلامی دەزانن و ھەر وڵاتێکی ئیسلامی کێشەی ھەبێت ھاوکاری دەکەن.
وتیشی، بەردەوام قسە و لێدوانەکانی ئێران لە دژی ئیسرائیلە، کەچی ئێستا ئەو ھەموو ھێرشە دەکاتە سەر فەڵەستین کەچی ئێران بێدەنگە.
ئەو مەرجەعەی شیعەکانی لوبنان پەیامێکیشی ئاراستەی عەلی خامنەیی رابەری باڵای شۆڕشی ئیسلامی ئێران کردووە و پێی دەڵێت، سیناریۆکانتان ئاشکرا بووە، کەوا ئەو مووشەکانەتان کە لە عێراق و سوریا و یەمەن دەبوونە ھۆی کوشتنی ھاووڵاتیانی مەدەنی، بۆچی لەدژی ئیسرائیل بەکاری ناھێنن.
وەزارەتی تەندروستیی فەڵەستین بڵاویکردەوە، لە حەوتی ئەم مانگەوە کە ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆسەر کەرتی غەززە دەستیپێکردووە، دوو ھەزار و ٢٦٩ ھاوڵاتی لە کەرتی غەززە و کەناری رۆژئاوا کوژراون و زیاتر لە نۆ ھەزار و ٨١٤ کەسی دیکەش برینداربوون.
حکومەتی ئیسرائیلیش دەڵێت، بەھۆی بۆردومانەکانی حەماس لە ھەشت رۆژی رابردودا زیاتر لە ١٣٠٠ کەس لە ئیسرائیل کوژراون و زیاتر لە ٣٢٠٠ کەسی دیکەش برینداربوون، ھەروەھا ١٢٠ کەسیش بەدیل گیراون.
رۆژانی ١٧ و ١٨ی ئەم مانگە، کۆڕبەندی رێگەی ئاوریشم لە شاری پەکینی پایتەختی چین بەڕێوەدەچێت و نوێنەری ١٣٠ وڵاتی جیھان تێیدا بەشداری دەکەن، کە یەکێکیان ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیایە.
چاوەڕوان دەکرێت، سەرۆکی روسیا چاوی بە شی جین پینگ سەرۆکی چین بکەوێت و بەھێزکردنی"ھاوبەشییە ستراتیژییەکان"ی مۆسکۆ و پەکین و پەرەپێدانی زیاتری ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوانیان تاوتوێ بکەن.
سەردانی پوتن بۆ چین دوای ئەوەدێت، بەھۆی جەنگی ئۆکراینەوە بەبڕیاری دادگای تاوانی نێودەوڵەتی گەمارۆی لەسەرە و فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ دەرچووە.
ئەحمەد رەمەزان وتەبێژی پۆلیسی زاخۆ رایگەیاند، شەوی رابردوو لەکاتی ئەرکی رەسمیدا و لە ھەوڵی دەستگیرکردنی تۆماتبارێکدا یەکێک لە کارمەندەکانی پۆلیسی فریاکەوتنی قەزاکە بەناوی ئێداق زوھێر بە چەقۆ برینداربوو.
راشیگەیاند، دەستبەجێ ئەو کارمەندەی پۆلیس رەوانەی نەخۆشخانەی فریاکەتن کرا و چارەسەری پێویستی بۆ کرا، لە ئێستاشدا دۆخی تەندروستی جێگیرە.
وتەبێژی پۆلیسی زاخۆ ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، تۆمەتبارەکە لەلایەن ھێزەکانیانەوە دەستگیرکرا و لێکۆڵینەوە لەگەڵیدا بەردەوامە.
حسێن ئەمیرعەبدوڵاھیان، وەزیری دەرەوەی ئێران دوای سەردانەکەی بۆ بەغداد، گەیشتە بەیروت و لەگەڵ نەجیب میقاتی سەرۆکوەزیرانی لوبنان رەوشی فەڵەستینیان تاوتوێکرد، دواتریش لەبارەی ئاڵۆزییەکانی نێوان بزووتنەوەی حەماس و ئیسرائیل، قسەی بۆ رۆژنامەنووسان کرد و رایگەیاند، کۆچپێکردنی دەیان ھەزار فەڵەستینی و بڕینی ئاو و کارەبا، تاوانی جەنگە و ئەگەر ئیسرائیل لەسەر ئەو تاوانکارییانەی بەرامبەر فەڵەستینییەکان بەردەوام دەبێت، لە چەندین لایەنەوە وەڵامدەدرێتەوە، کە بەرپرسیارێتی ئەوەش لە ئەستۆی ئیسرائیلە.
وەزیری دەرەوەی ئێران، پشتیووانیی وڵاتەکەی بۆ فەڵەستین دووپاتکردەوە و راشیگەیاند، کرانەوەی بەرەیەکی تری شەڕ، ئەگەرێکی کراوەیە.
سوپای ئیسرائیل لە راگەیەندراوێکدا داوا لە ھاوڵاتییانی مەدەنی ناو کەرتی غەززە دەکات لەپێناو پاراستنی سەلامەتی گیانی خۆیان و خێزانەکانیان ماڵەکانیان چۆڵبکەن و بەرەو باشووری کەرتەکە بڕۆن بە مەرجێک نزیکی سنووری خاکی ئیسرائیل نەبنەوە.
سوپای ئیسرائیل ئەوەشی خستووەتەڕوو، لە چەند رۆژی داھاتوودا بە چڕی کەرتی غەززە بۆردومان دەکەن و نایانەوێت ھاوڵاتی مەدەنی ببێتە قوربانی.
ھەروەھا، ئیسرائیل بزووتنەوەی حەماس بە بەکارھێنانی ھاوڵاتی مەدەنی وەک قەڵغانی مرۆیی تۆمەتبار دەکات و دەڵێت، چەکدارانی بزووتنەوەی حەماس لە تونێل و باڵەخانە مەدەنییەکاندا خۆیان حەشارداوە.
مانگی سوری فەڵەستین لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەداوە، مەحاڵە ھاوڵاتییانی مەدەنی ناو کەرتی غەززە، کە ژمارەیان لە یەک ملیۆن کەس زیاتر بتوانن لە ماوەی ٢٤ سەعاتدا ماڵەکانیان چۆڵبکەن بۆ جێبەجێکردنی داواکارییەکانی سوپای ئیسرائیل، کە داوای لەو ھاوڵاتییانە کرد ماڵەکانیان بەرەو باشووری کەرتی غەززە بەجێبھێڵن.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، ھیچ رێگەیەک نییە بۆ چۆڵکردنی کەرتی غەززە لە ھاوڵاتی مەدەنی لەماوەی ٢٤ سەعاتدا، جگەلەوەش ھیچ گەرەنتییەک نییە ئەو ھاوڵاتییانە لە باشووری کەرتی غەززە ژیانیان پارێزراو دەبێت.
لای خۆیەوە، بزووتنەوەی حەماس داوای لە ھاوڵاتییانی مەدەنی کەرتی غەززە کردووە، داواکارییەکی سوپای ئیسرائیل جێبەجێنەکەن و لە ماڵەکانیان بمێننەوە
بەپێی ھەواڵی میدیاکانی تورکیا، رۆژی یەکشەممە ١٥ی تشرینی یەکەم، لە شاری ئەنقەرەی پایتەخت، پارتی چەپی سەوز-یەسەپە کۆنگرەی چوارەمی خۆی دەبەستێت، کە چاوەڕوان دەکرێت ناوی پارتەکە و ھاوسەرۆکان و ھاو وتەبێژان و بەشێکی زۆر لە سەرکردایەتییەکانی پارتەکە بگۆڕدرێن.
ھەر لە کۆنگرەکەدا گۆڕانکاری لە بەشێکی ماددەکانی پەیڕەوی ناوخۆی یەسەپە دەکرێت، ھاوکات بانگھێشتنامە بۆ ھەموو لایەنە سیاسییەکان جگەلە ئاکەپە و مەھەپە نێردراوە و پێشبینی دەکرێت رێژەیەکی زۆر میوان بەشداریی کۆنگرەکە بکەن.
لە بەشێکی تری کۆنگرەکەدا، گفتوگۆ لەبارەی پرسی کورد لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دەکرێت و لەو بارەیەوە پەیامێک ئاڕاستەی حکومەتی تورکیا دەکرێت.
پارتی چەپی سەوز-یەسەپە، بە میراتگری پارتی دیموکراتی گەلان-ھەدەپە دادەنرێت، چونکە بەھۆی مەترسیی داخستنی ھەدەپە، ناوەکەی بۆ یەسەپە گۆڕا.
رێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو رایگەیاند، رۆژی پێنجشەممە سزای لەسێدارەی پێنج بەندکراو کە ناسنامەی یەک کەسیان ئاشکراکراوە بەناوی حسێن محەممەدی تەمەن ٥٢ ساڵ و خەڵکی شاری بۆکان، کە پێشتر بەتۆمەتی پەیوەندیدار بە ماددەی ھۆشبەرەوە سزای سێدارەی بەسەردا سەپێندرابوو، لە بەندیخانەی ناوەندیی ئورمیە جێبەجێکرا.
راشیگەیاند، سزای لەسێدارەدانی چوار بەندکراوی دیکە و بەھەمان تۆمەت جێبەجێکراوە کە ناسنامەیان تائێستا ئاشکرانەکراوە.
ھاوکات ھاووڵاتییەکی پەیڕەوی ئایینی یارسان بەناوی رەزا رەسایی تەمەن ٣٤ ساڵ و خەڵکی شاری سەحنەی سەر پارێزگای کرماشان کە لە نارەزایەتییەکانی"ژن، ژیان، ئازادی"دا دەستبەسەرکراوە، لەلایەن لقی دووی دادگای تاوانەکان لە کرماشان، بەتۆمەتی کوشتنی ئەندامێکی ھێزە ئەمنییەکان سزای لەسێدارەی بەسەردا سەپێندرا.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، رەزا رەسایی لە ماوەی دەستگیرکردنیدا، لەلایەن ناوەندە ئەمنییەکانەوە ئەشکەنجەدراوە و بەمەبەستی ئامادەکردنی دۆسیەیەکی دادوەری، دانپێدانانی زۆرەملێی لێ وەرگیراوە.