لقی فەڵەستینی جوڵانەوەی نێودەوڵەتی بۆ داکۆکیکردن لە منداڵ لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە رۆژی شەممەی رابردووەوە بەھۆی بۆردومانەکانی سوپای ئیسرائیلەوە، ٣٢٦ منداڵ لە کەرتی غەززە و شەش منداڵ لە کەناری رۆژئاوا کوژراون.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، بەھۆی نەبوونی لێپرسینەوە لە تاوانەکانی جەنگ، ئیسرائیل گڵۆپی سەوزی بۆ خۆی ھەڵکردووە بۆ بۆردومانکردنی کەرتی غەززە و کوشتنی منداڵانی فەڵەستینی.

، لای خۆشیەوە، وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین رایگەیاندووە، بەھۆی بۆردومانە بەردەوامەکانی سوپای ئیسرائیلەوە لە کەرتی  غەززە تادێت ئاماری کوژراو و بریندارانی ھاوڵاتییانی فەڵەستین روو لە زیادبوونە و ژمارەی کوژراوان گەیشتووەتە زیاتر لە ھەزار و ٣٥٠ کەس و زیاتر لە شەش ھەزاری دیکەش برینداربوون.

رێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو بڵاویکردەوە، ئیدریس مینبەری خەڵکی شاری سنە و چالاکی مەدەنی و مامۆستای زمانی کوردی و ئەندامی بەڕێوەبەری ئەنجوومەنی فەرھەنگی کۆمەڵایەتی نۆژین، لەلایەن لقی ١٠٦ی دادگای تاوانەکانی سنە، بە تۆمەتی تێکدانی ئارامی گشتی سزای یەک ساڵ بەندکردن و لێدانی ٤٠ قامچی بەسەردا سەپێندراوە، ھەروەھا دووریش خراوەتەوە بۆ بەندیخانەی دیزڵئاوای کرماشان.

ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، ئیدریس مینبەری لە ماوەی رۆژانی دەستبەسەرکرانیدا، ڕەتیکردووەتەوە بە زمانی فارسی قسە بکات و لەکاتی لێپرسینەوەدا بە ھێزەکانی ئیتلاعاتی راگەیاندووە، تەنیا بە زمانی کوردی وەڵامی پرسیارەکان دەداتەوە.

ئیدریس مینبەری ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری ئەنجوومەنی فەرھەنگی کۆمەڵایەتی نۆژین لە سنە، رۆژی ٢٨ی ئەیلولی ٢٠٢٢ لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانی ئێرانەوە دەستگیرکرا، دوای ٤٣ رۆژ دەستبەسەرکردن بە دانانی بارمتەی یەک ملیار تمەن بەشێوەیەکی کاتی ھەتا تەواوبوونی ماوەی دەستبەسەرکرانی ئازادکرابوو.

رێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو رایگەیاند، رۆژی پێنجشەممە سزای لەسێدارەی پێنج بەندکراو کە ناسنامەی یەک کەسیان ئاشکراکراوە بەناوی حسێن محەممەدی تەمەن ٥٢ ساڵ و خەڵکی شاری بۆکان، کە پێشتر بەتۆمەتی پەیوەندیدار بە ماددەی ھۆشبەرەوە سزای سێدارەی بەسەردا سەپێندرابوو، لە بەندیخانەی ناوەندیی ئورمیە جێبەجێکرا.

راشیگەیاند، سزای لەسێدارەدانی چوار بەندکراوی دیکە و بەھەمان تۆمەت جێبەجێکراوە کە ناسنامەیان تائێستا ئاشکرانەکراوە.

ھاوکات ھاووڵاتییەکی پەیڕەوی ئایینی یارسان بەناوی رەزا رەسایی تەمەن ٣٤ ساڵ و خەڵکی شاری سەحنەی سەر پارێزگای کرماشان کە لە نارەزایەتییەکانی"ژن، ژیان، ئازادی"دا دەستبەسەرکراوە، لەلایەن لقی دووی دادگای تاوانەکان لە کرماشان، بەتۆمەتی کوشتنی ئەندامێکی ھێزە ئەمنییەکان سزای لەسێدارەی بەسەردا سەپێندرا.

ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، رەزا رەسایی لە ماوەی دەستگیرکردنیدا، لەلایەن ناوەندە ئەمنییەکانەوە ئەشکەنجەدراوە و بەمەبەستی ئامادەکردنی دۆسیەیەکی دادوەری، دانپێدانانی زۆرەملێی لێ وەرگیراوە.

لە کۆبوونەوەی رۆژی پێنجشەممەدا پەرلەمانی ئیسرائیل دەقی رێککەوتنەکەی نێوان بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیران و بینی گانتس، وەزیری پێشووی بەرگریی ئیسرائیل و یەکێک لە سەرکردە دیارەکانی ئۆپۆزسیۆنی پەسەندکرد بۆ گۆڕانکاری لە حکومەتی وڵاتەکە و پێکھێنانی حکومەتی "باری نائاسایی".

بەگوێرەی رێککەوتنەکە، حکومەتی ئیسرائیل ئەنجومەنێکی وەزاری بچوکراوە پێکدەھێنێت و تەواوی بڕیارە سەربازیی و سیاسییەکانی وڵاتەکەی بەدەستدەبێت و لە پێنج کەس پێکدەھێندرێت.

حکومەتە تازەکەی ناتانیاھۆ ھەموو لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆن بەشدارییان تێدانەکرد، یائیر لاپید سەرۆکوەزیرانی پێشووی وڵاتەکە و یەکێک لە سەرکردەکانی ئۆپۆزسیۆن رایگەیاند، ھێرشەکەی شەممەی رابردوو شکستێکی گەورەی حکومەتە و ھیچ پاساوێک ھەڵناگرێت، بۆیە ئەو بەشداری لە حکومەتی کاتی جەنگدا ناکات.

وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین بڵاویکردەوە، ژمارەی ئەو کەسانەی بەھۆی ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە گیانیانلەدەستداوە، بەزربووەتەوە بۆ ھەزار و ٤١٧ کەس.

باسی لەوەشکردووە، لەناو ئەوانەی گیانیانلەدەستداوە ٤٤٧ منداڵ و ٢٤٨ ژن ھەیە ھەروەھا شەش ھەزار و ٢٦٨ کەسیش بریندارن کە ٩٣٢یان ژن و ھەزار و ٥٣١ی دیکەشیان منداڵن.

لای خۆیەوە مەحمود عەباس، سەرۆکی فەڵەستین بەر لە دیدارەکەی سبەینێ لەگەڵ ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا کە بڕیارە لە عەممانی پایتەخی ئوردن ئەنجام بدرێت، لە پەیامێکدا رایگەیاند، پێویستە دەستبەجێ ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆسەر کەرتی غەزە رابگیرێن و دەرگا بەڕووی ھاوکاری مرۆیی و تەندروستیدا بکرێتەوە، داواشیکرد بەچارەسەری سیاسی و ئاشتی و گفتوگۆ ئامانجی فەڵەستینییەکان بھێندرێتەدی.

میدیای نزیک لە حکومەتی سوریا بڵاویکردەوە، سەرلەبەیانی رۆژی پێنجشەممە ئیسرائیل ھێرشێکی دوژمنکارانەی بۆ سەر ھەردوو فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی دیمەشق و حەلەب ئەنجامدا و لە ئەنجامیشدا خزمەتگوزارییەکانی ھەردوو فڕۆکەخانەکە بەکاتی راگیران.

ئاماژەی بەوەشکردووە، بەھۆی ھێرشەکانەوە، فڕۆکەخانەی حەلەب زیانی ماددیشی بەرکەوتووە، بەڵام ھیچ ھەواڵێک لەبارەی بوونی زیانی گیانی بڵاونەکراوەتەوە.

بۆردومانەکەی ئیسرائیل ھاوکاتە لەگەڵ سەردانێکی چاوەڕوانکراوی حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان، وەزیری دەرەوەی ئێران کە بڕیارە لەچەند سەعاتی داھاتوودا سەردانی دیمەشق بکات، بەمەبەستی گفتوگۆکردن لەسەر دوایین پێشھاتەکانی تایبەت بە ھێرشەکانی سەر فەڵەستین لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە.

وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ئاماری کوژراوانی وڵاتەکەی لە شەڕو ئاڵۆزییەکانی نێوان حەماس و ئیسرائیل بڵاوکردەوەو دەڵێت، ٢٢ ھاووڵاتیان لە ناو ئیسرائیلدا کوژراون.

ھاوکات جەیک سولیڤان ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی ئەمریکا ئاشکرایکرد، پشتیوانی سەربازی زیاتر بۆ ئیسرائیل دەنێرن.

وتیشی، بوونی کەشتییە فڕۆکەھەڵگرەکانمان لە کەناراوەکانی ئیسرائیل پەیامێکە بۆ ھەر لایەنێک کە بیر لە ھێرش بکاتەوە.

لای خۆشیەوە نەتەوە یەکگرتووەکانیش باس لەوەدەکات لە ڕۆژی شەممەی رابردوەوە ١١ کارمەندیان لە غەززە کوژراون.

لەلایەکی دیکەوە باڵیۆزی فەڵەستین لە نەتەوە یەکگرتووەکان ھۆشداریدا کە کارەساتێکی گەورەی مرۆیی لە غەززە لە ئارادایە و داوا دەکەن لەلایەن وڵاتانی جیھانەوە ھاوکاری مرۆیی بۆ غەززە بنێردرێت.

رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا رایگەیاند، بەپێی یاسا و پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان لە کاتی شەڕ و ناکۆکییەکاندا لەھەر شوێنێکی جیھان بێت پێویستە ھاوڵاتیانی مەدەنی بەدوور بگیرێن و نەکرێنە قوربانی کێشە و ئاڵۆزییەکان یاخود بە مەبەست بکرێنە ئامانج.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لە شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیلیشدا دژی ئەوەن ھاوڵاتیان بکرێنە ئامانج جا لەھەر لایەنێکیانەوە بێت.

وتیشی، گەمارۆخستنە سەر کەرتی غەززە لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئیسرائیلەوە بە رێگرتن لەگەیشتنی کارەبا، ئاو، خۆراک بە ھاووڵاتیانی ئەو شارە شەڕ نییە، بەڵکو کۆمەڵکوژی و لەسێدارەدانی ھاووڵاتیانی مەدەنییە.

ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا لە پێگەی "ئێکس" بڵاوکردەوە، بۆ گفتوگۆکردنی راستەخۆ لەگەڵ ھاوبەشەکانیان لە ئیسرائیل و تاوتوێکردنی دۆخی ناوچەکە و چۆنییەتی ھاوکاریکردنی ئیسرائیل لە جەنگی دژ بە بزوتنەوەی حەماس، بەرەو ئیسرائیل بەڕێدەکەوێت، بلینکین راشیگەیاند، پاڵپشتییان بۆ ئیسرائیل جێگیرە و ناگۆڕێت.

پێشتر، ماسیۆ میلەر وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاندبوو، بلینکین لە رۆژی چوارشەممەوە سەردانێک بۆ رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دەستپێدەکات، سەرەتا دەچێتە ئیسرائیل بۆ دووپاتکردنەوەی پشتیوانی وڵاتەکەی بۆ تەلئەبیب، پاشان دەچێتە ئۆردن و چاویدەکەوێت بە گەورە لێپرسراوانی ئەو وڵاتە.

لەگەڵ دەستپێکردنی ھێرشەکانی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل، ئەمریکا راستەخۆ پشتوانی خۆی بۆ ئەو وڵاتە دووپاتکردووە، لە چوارچێوەی ئەو پشتوانیانەشدا بەرەبەیانی ئەمڕۆ "ژەنەڕاڵ مایکل کۆرێلا "فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا، گەیشتنی یەکەم قۆناغی ھاوکاریە سەربازیەکانی ئەمریکای بۆ ئیسرائیل راگەیاند، کە بریتیە لە کەشتی فڕۆکەھەڵگری "جیراڵد فۆرد" لە دەریای ناوەڕاستدا جێگیرکراوە.

ناوەندی بومەلەرزەزانی ئەمریکا ڕایگەیاند، سەعات "٥:١٠ " خولەکی بەرەبەیانی رۆژی چوارشەممە، بوومەلەرزەک لە نزیکەی ٢٩ کیلۆمەتر لە باکووری شاری ھێرات لە رۆژئاوای ئەفغانستان روویداوە، بەڵام تائێستا ژمارەی قوربانییەکان و زیانە ماددیەکان نەزانراوە.

ئەو بومەلەرزەیە لەکاتێکدایە کە ڕۆژی شەممە بومەلەرزەیەک بە ھەمان گوڕ لە ھەمان ناوچەی ئەفغانستان روویداو، ئاژانسی ئیدارەی کارەساتەکان لە ناوچەی ھیرات رایگەیاند زیاتر لە دوو ھەزار و ٤٠٠ کەس گیانیان لەدەستدا و زیاتر لە ١٣ گوندیش بەتەواوەتی وێرانبوون.

 

ناوەندی ئامار و بەڵگەنامەکانی ڕێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو بڵاویکردەوە، لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٣ تا ئێستا واتە لە ماوەی ٢٨١ رۆژدا سزای سێدارەی ٥٣٨ بەندکراو لە زیندانەکانی ئێران جێبەجێکراوە، بەو پێیەش رۆژانە دوو کەس لە سێدارە دراون.

ھەر بەپێی راپۆرتەکە لەو ژمارەیەش ١٣ کەسیان ژن بوون، کە سزای سێدارەیان بەسەردا جێبەجێ کراوە،سێ بەندکراویش تەمەنیان لە خوار ١٨ ساڵەوە بووە.

لە بەشێکی تری راپۆرتەکەدا ھاتووە، ١١٨ بلووچ و ٨٣ کورد و ١٦ ھاووڵاتی ئەفغانی سزای لە سێدارەدانیان بەسەردا جێبەجێکراوە، ھەروەھا زۆرترین ڕێژەی لەسێدارەدراوەکان کە ٩٠ بەنکراو بووە، لە بەندیخانەکانی پارێزگای ئەلبۆرز تۆمارکراوە، ٥٠ بەندکراو لە کرمان و ٤٦ لە پارێزگای سیستان و بەلووچستان و ٣٦ لە بەندیخانەکانی پارێزگای فارس تۆمار کراون.

رێکخراوی تەندروستیی جیھانی رایگەیاند، ١٣ نەخۆشخانە لە کەرتی غەززە لەلایەن ئیسرائیلەوە بۆردومانکراون و ھەشتیان بەتەواوەتی وێران بوون، ھاوکات مەی کیلە وەزیری تەندروستیی فەڵەستین رایگەیاند، سوپای ئیسرائیل بە ئەنقەست، نەخۆشخانەکانی غەززە بۆردومان دەکات و تیمە پزیشکییەکان دەکاتە ئامانج.

ھاوکات بەرگریی شارستانیی کەرتی غەززە رایگەیاند، لە ھەر ساتێکدا بێت خزمەتگوزارییەکانیان دەوەستێت و راشیگەیاند، دەیان کەس بوون بە  ژێرداروپەردوی باڵەخانە بۆردومانکراوەکانەوە، ھەربۆیە بە دروستی ئاماری قوربانییەکان نازانن، ھەروەھا کۆمپانیای کارەبای کەرتی غەززە رایگەیاند، زیاتر لە ٣٠ سەعاتە بە تەواوەتی کارەبا لە غەززە بڕاوە.

پارتی ھەرێمە دیموکراتییەکان"دەبەپە" رایگەیاند، زەکیە ئیلباسان جێگری ھاوسەرۆکی گشتی"دەبەپە" لە کاتی ناڕەزایەتییەکانی ساڵڕۆژی پیلانگێڕی نۆی تشرینی یەکەم، بە بیانوی بەرەنگاربونەوەی پۆلیس دەستبەسەر کراوە و رەوانەی زیندانی ژنانی ئامەد کراوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، دەستگیرکردنی جێگری ھاوسەرۆکی گشتی"دەبەپە"لە چوارچێوەی قڕکردنی سیاسی و کۆتاییھێنانە بە چالاکییەکانیان.

بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی تەندروستی ئیسرائیل، نزیکەی ٩٠٠ ئیسرائیلی بە بۆردومانی چەکدارانی حەماس کوژراون و زیاتر لە دوو ھەزار و ٦٠٠ کەسیش برینداربوون، ھەروەھا وەزارەتی تەندروستی فەڵەستینی دەڵێت، زیاتر لە ٨٣٠ فەڵەستینی بە بۆردومانی سوپای ئیسرائیل کوژراون و نزیکەی چوار ھەزار و ٢٥٠  کەسیش برینداربوون.

لای خۆیانەوە، چەکدارانی حەماس جەخت لەوەدەکەنەوە، کە بە ھەموو ئیرادەیانەوە ھێرشەکانیان بۆ ئیسرائیل چڕدەکەنەوە و تاکو کۆتایی جەنگیش، ھیچ گفتوگۆیەک لەسەر ئاڵوگۆڕپێکردنی دیلە ئیسرائیلییەکان ناکەن، کە دەستبەسەریان کردوون و ژمارەیان نزیکەی ١٥٠ دیلە.

لە بەرامبەردا، سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، ١٥ مووشەکیان ئاڕاستەی ناوچەکانی رۆژئاوای لوبنان کردووە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو چەکدارانەی حەماس ھەوڵدەدەن دزە بکەنە ناوخاکی ئیسرائیلەوە، داواش لە دانیشتووانی ناوچە سنوورییەکانی ئیسرائیل دەکەن، رێوشوێنەکانی خۆپارێزی بگرنەبەر و لە ماڵەکانیان بمێننەوە.

جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا تەواوی پشتیوانی خۆی بۆ ئیسرائیل راگەیاند و وتی، لە ھەوڵدان ھاوکاری سەربازی زیاتر پێشکەشی ئیسرائیلییەکان بکەن.

ئەوەشی خستەڕوو، ئەگەر پێویست بکات راستەوخۆ بەشداری شەڕی نێوان چەکدارانی حەماس و سوپای ئیسرائیل دەکەن، وتیشی، پشتیوانیکردنی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل پەیوەندی بە حزب و سیاسەتەوە نییە و پەیوەندی بە ئاسایشی جیھانەوە ھەیە.

سەرۆکی ئەمریکا راشیگەیاند، لانی کەم ١٤ ھاوڵاتی ئەمریکی بەدەستی چەکدارانی حەماس کوژراون و ژمارەیەک ھاوڵاتی ئەمریکی دیکەش بە دیل گیراون.

وەزارەتی دەرەوەی ئیمارات لە راگەیەندراوێکدا لەبارەی شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل ئاماژەی بەوە کردووە، ھێرش و بۆردومانەکانی بزوتنەوەی حەماس بۆسەر شار و گوندەکانی نزیک لە کەرتی غەززە، پێشھاتێکی مەترسیدار و ھەنگاوێکی ھەڵەیە و پێویستە ھەردوولاش بە یاسا نێودەوڵەتییەکان پابەند بن بە پاراستنی ھاووڵاتیانی مەدەنی و ھێرش و بۆردومانەکانیان بۆسەر شار و شوێنی نیشتەجێبوونی ھاووڵاتیان نەبێت و شەڕ و ململانێکان لەو شوێنانە دووربخرێنەوە.

وەزارەتی دەرەوەی ئیمارات داواشی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و سەرجەم وڵاتانی جیھان کردووە ھەوڵ بۆ راگرتنی شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل بدەن و رێگری بکەن لەوەی ئەو شەڕە فراوانتر ببێت و بێتە شەڕێکی ھەرێمی و ناوچەیی.