سەڵاحەدین دلێمی سەرکردە لە ھاوپەیمانی حەسم رایگەیاند، بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی عێراق یەکلاکەرەوەن و چەندین حزب و لایەن ھەن بانگەشەی نوێنەرایەتیکردنی پێکھاتەی سونی دەکەن، لەکاتێکدا نوێنەرایەتییان ناکەن.

سەبارەت بە جێگرەوەی حەلبوسیش وتی، لەگەڵ ھاوپەیمانی عەزم و سیادە ئەو بابەتەیان تاوتوێکردووە، بەڵام ئەو ناوانەی لە میدیاکان دەھێنرێن یەکلاکەرەوە نین و راست نین.

سەڵاحەدین دلێمی وتیشی، دەبێت کۆمسیۆن و دەستەی دەستپاکی لێپێچینەوە لە بەشێک لە حزبەکان بکەن، سەبارەت بە سەرچاوەی پارەدارکردنی بانگەشەکانیان بۆ ھەڵبژاردن. 
 

سەلام عەجەمی، سەرکردە لە حزبی تەقەدوم بە رۆژنامەی مەدای راگەیاندووە، تیمێکی یاسایی پێداچوونەوە بە ھەموو لایەنەکانی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی دەکات، سەبارەت بە دوورخستنەوەی محەمەد حەلبوسی لە ئەندامێتی ئەنجومەنی نوێنەران. 

وتیشی، پاڵنەری سیاسی لە پشت ئەو بڕیارەوە ھەیە و ئەگەر لە رێکارە یاساییەکان لە ناوخۆ شکست بھێنن، ئەوا پەنا دەبەنە بەر دادگا نێودەوڵەتییەکان و خۆپیشاندان دەکەن. 

سەلام عەجەمی باسی لەوەشکرد، حەلبوسی رێز لە یاسا و بڕیارەکانی دادگا دەگرێت و دەبێت گەلیش وتەی خۆی لەسەر ئەو پرسە ھەبێت.

جەختیشیکردەوە لەوەی، پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران ھەر بۆ حزبی تەقەدوم دەبێت چونکە گەورەترین کوتلەن، ئەگەر شکستیش بھێنن لە گەڕانەوەی حەلبوسی، ئەو کاتە ناوی جێگرەوەکانی ئاشکرا دەکەن. 

بەپێی راگەیەندراوێکی نووسینگەکەی، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق سەرپەرشتی کۆبوونەوەیەکی تایبەت بە گەشەپێدانی کەرتی نەوت کردووە بە ئامادەبوونی حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت و جەختیکردووەتەوە لەپێویستی زیاتر گەشەپێدانی کەرتی نەوت و ئاسانکاریکردن بۆ وەبەرھێنان لەو بوارەدا بەشێوەیەک کەرتی نەوتی عێراق ببەسترێتەوە بە ھێڵە نێودەوڵەتییەکان، چونکە نەوت سەرچاوەی سەرەکی داھاتە بۆ حکومەتی عێراق.

ئاماژە بەوەشکراوە، لەو کۆبوونەوەیەدا سەرۆک وەزیرانی عێراق بەدواداچوونی کردووە بۆ دواین ھەوڵ و دانوستان و گفتوگۆکانی نێوان ھەردوو وەزارەتی نەوتی عێراق و سامانە سروشتییەکانی ھەرێم بە مەبەستی دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوتی ھەرێمی کوردستان لە رێگەی بەندەری جەیھانی تورکییەوە.

سەرچاوەیەکی سیاسی بە میدیاکانی عێراقی راگەیاند، دوای بڕیارەکەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بۆ دوورخستنەوەی محەمەد حەلبوسی لە پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران، دەسەڵاتدارانی ئێران لەگەڵ سەرکردەکانی شیعە بەتایبەتیش سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی گفتوۆگیان کردووە، پەیامی خۆیان لەسەر ئەو پرسە و جێگرەوەی حەلبوسی پێداون جەختیشیانکردووەتەوە لەسەر پێویستی یەکلاکردنەوەی کاندیدی پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پێش بەڕێوەچوونی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان.

ئاماژەی بەوەشکردووە، جگە لە ئێران، قەتەر و تورکیاش پەیامی خۆیان لەبارەی جێگرەوەی حەلبوسی گەیاندووەتە سەرکردە سوننەکانی عێراق، بەتایبەتیش سەرکردەکانی ھاوپەیمانی سیادە بە سەرۆکایەتی خەمیس خەنجەر و ھاوپەیمانی عەزم بەسەرۆکایەتی موسەننا سامەڕائی.

عەتوان عەتوانی، سەرۆکی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، حکومەتی فیدراڵ سورە لەسەر پێشکەشکردنی ھەموو ئاسانکارییەکی دارایی و پشتگیرییەک بۆ بازرگانان لەپێناو کۆنترۆڵکردنی بەھای دۆلار بەرامبەر دینار.

ئاماژەی بەوەشدا، سەرەڕای رێنماییەکانی بانکی ناوەندی تایبەت بە مامەڵەکردن بە دۆلار، ھێشتا چەندین بانک و کۆمپانیای ئاڵوگۆڕی دراو ماون پابەندی رێنماییەکان نین، بۆیە پێویستە حکومەتی فیدراڵ و لایەنە پەیوەندیدارەکان رێوشوێنەکانیان بۆ کۆنترۆڵکردنی بەھای دۆلار توندتربکەنەوە و توندترین سزا بەسەر سەرپێچیکارانی دۆسیەی دۆلار بسەپێنن.

ھاوکات، بانکی ناوەندیی رایگەیاند، لە ١٠ مانگی سەرەتای ئەمساڵدا بە بڕی نزیکەی ١٢٨ ملیار دینار سزای پێبژاردنیان بەسەر بانک و کۆمپانیاکانی ئاڵوگۆڕی دراو سەپاندووە و جگەلەوەش ٣٧٨ سزای کارگێڕییان بۆ بانکەکان و کۆمپانیاکانی ئاڵوگۆڕی دراو دەرکردووە.  

سەرچاوەیەکی باڵای حزبی تەقەدوم کە محەمەد حەلبوسی سەرۆکی لەسەرکارلادراوی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سەرۆکایەتی دەکات رایگەیاند، سەرجەم سەرکردەکانی حزبەکەی دژی بڕیارەکەی دادگای باڵای فیدراڵین بۆ دورخستنەوەی حەلبوسی لە پۆستەکەی و بە بڕیارێکی سیاسی دەزانن نەک یاسایی و سەرجەم وەزیرەکانیشیان کە دەستلەکارکێشانەوەیان پێشکەشکردووە، دوای ھێوربوونەوەی رەوشەکە دەگەڕێنەوە سەرکارەکانیان، چونکە تائێستا سودانی دەستلەکارکێشانەوەکانی قبوڵ نەکردووە.

وتیشی، ئامادەکارییان کردووە بۆئەوەی کاندیدێک بۆ جێگرەوەی حەلبوسی دیاری بکەن و چەندین سەرکردە و کەسایەتی حزبەکەشیان توانای ئەوەیان ھەیە ئەو پۆستە وەربگرن، چونکە ئەو پۆستە پشکی حزبی تەقەدومە و لە ھیچ ھێز و لایەنێکی تری قبوڵ ناکەن کاندیدی ھەبێت و رێگەش نادەن بدرێت بە ھیچ لایەنێکی تر.

فەرمانگەی راگەیاندنی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، بە پشتبەستن بە ماددەی ٥٨ی دەستوور، لەسەر داوای ٥٠ پەرلەمانتار، ئەمڕۆ دانیشتنێکی نائاسایشی دەکرێت و دوو تەوەرە تاوتوێ دەکرێن کە لە داواکارییەکەی پەرلەمانتارەکاندا ھاتووە کە یەکەمیان بریتییە لە خوێندنەوەی دووەم بۆ ھەمواری یاسای کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق و دووەمیشیان ھەڵبژاردنی سەرۆکی نوێی ئەنجومەنی نوێنەرانە.

بەپێی ماددەی ٥٥ی دەستور، ھەڵبژاردنی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە زۆرینەی رەھای دەنگی پەرلەمانتاران ھەڵدەبژێردرێت کە ٣٢٩ ئەندامە واتا دەنگی (٥٠+١) کە دەکاتە ١٦٥ ئەندام.

ھاوپەیمانی یەکلاکردنەوەی نیشتیمانی سوننەکانیش سێ کەسی دەستنیشانکردووە بۆ ئەوەی یەکێکیان ببێتە سەرۆکی نوێی ئەنجومەنی نوێنەرانی کە بریتین لە مەحمود مەشھەدانی و تەڵاڵ زوبەیعی و سالم عیساوی.

سەرچاوەیەک سەربازی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، جموجۆڵی چەند چەکدارێک لەکامێرای حەراری سوپا دەرکەوتووە و لەرێگەی تۆپخانەوە کراونەتە ئامانج، بەڵام ھێشتا زیانی تۆپبارانەکە نەزانراوە.

ئەوەش لەکاتێکدایە ھەر شەوی رابردوو، لەسنوری قەزای داقوق لەرێگەی نیشان شکێنەوە سەربازێکی سوپا کرایە ئامانج و برینداربوو.

پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند: دکتۆر لەتیف رەشید و شاناز ئیبراھیم ئەحمەد خانمی یەکەم لەمیانەی سەردانەکەیاندا بۆ ڤاتیکان لەگەڵ پاپا فرانسیس، پاپای ڤاتیکان کۆبونەوە.

ئاماژەی بەوەشکرد، پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات  و پرسی مەسحییەکانی عێراق و شەڕی غەززەش تەوەری گفتوگۆکانی نێوان سەرۆککۆمار و خانمی یەکەمی عێراق لەگەڵ پاپای ڤاتیکان بووە. 

سەردانەکەی سەرۆککۆمار بۆ رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا رۆژێک دەخایەنێت و دوای کۆبوونەوەکانی دەگەڕێتەوە عێراق.

لەسەرەتای دیدارەکەدا سەرۆککۆمار سوپاسی قەداسەتی پاپای کرد بۆ سەردانیکردنی عیراق و جەختی لەوە کردەوە، کە عیراقییەکان بە خۆشەویستی و شانازییەوە ئەو سەردانە یاد دەکەنەوە، کە چەمکەکانی پێکەوەژیانی ئاشتییانە و قوڵی پەیوەندییەکانی نێوان ئایینەکانی ناوخۆ و دەرەوەی عیراق لەخۆدەگرێت.

سەرۆککۆمار ئاماژەی بەوەدا، کە ناوچەکەمان پێویستی بە پەرەپێدانی بنەماکانی برایەتی و لێبوردەیی ھەیە، ھاوکات جەختی لە بایەخی ھەوڵە ھاوبەشەکان کردەوە بۆ برەودان بە بنەماکانی دیالۆگ و ھەماھەنگی و کاری ھاوبەشی نێوان گەلان، ھەروەھا بانگھێشتکردن و نوێژ و پەیامە گشتییەکانی ڤاتیکان کاریگەرییەکی مەعنەوییان ھەیە لە ئارامی و دیالۆگ و بەرجەستەکردنی لێکتێگەیشتن.

راشیگەیاند، عیراق ھەنگاوی گەورەی ناوە لە ھێنانەکایەی ئاسایش و سەقامگیری سیاسی و کارە لە پێشینەکانی ئەمڕۆمان بریتییە لە دابینکردنی خزمەتگوزارییەکان و باشترکردنی ئاستی بژێویی ھاووڵاتیان و ئامادەکردنەوەی ژێرخانی ئابوری و گەشەپێدانی ئابووری بۆ بەدیھێنانی گەشەسەندنێکی فراوان. سەرۆککۆمار جەختی لەوەش کردەوە، عیراق بە پەرۆشە بۆ بەرەوپێشبردنی دیموکراسی و فرەیی و رێزگرتن لە ماف و ئازادییەکان. ھەروەک ئاماژەی بەوەکرد، کە پەیوەندی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی ھەرێمی کوردستان باشە و ویستێکی ھاوبەش ھەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشە ھەڵپەسێردراوەکان بەگوێرەی دەستور و یاسا. 

ھاوکات د.لەتیف رەشید باسیشی لە بارودۆخی کریستیانەکان کرد و جەختی لەوە کردەوە، کە پێکھاتەیەکی سەرەکین لە بونیادنانی وڵاتدا و پێشکەوتن و خۆشگوزەرانییەکەی، ھەروەھا حکومەتیش بەپەرۆشە بۆ گەڕانەوەی ئاوارە مەسیحی و ئێزدی و پێکھاتەکانی دیکە بۆ ناوچەکانیان و یەکلاکردنەوەی ئەو دۆسیە مرۆییە لە رێی دابینکردنی پێداویستییەکانی ژیانێکی شیاو بۆیان و پاراستنی بونی مەسیحییەکان و فرەیی لە وڵاتدا.

سەرۆککۆمار ئاماژەی بەوە کرد، کە دەرگاکانی سەرۆکایەتی کۆمار کراوەن لەبەردەم مەسیحییەکان بۆ بەدەنگەوەچونی داواکاری و بابەتەکانیان، بە شێوەیەک کە بژێوی و سەقامگیرییان مسۆگەربکات.
ھەروەک سەرۆککۆمار باسی لەوەکرد، کە عیراق پەیوەندییەکی باشی ھەیە لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و جیھاندا لەسەر بنەمای رێزگرتنی بەرامبەر و بەرژەوەندییە ھاوبەشەکان. ھەروەھا باسی لە بارودۆخی فەڵەستین و غەزە کرد و ئاماژەی بەوەدا، کە عیراق بەتوندی پێشێلکارییەکان و ھێرشە بەردەوامەکانی دژ بە فەڵەستینیەکان سەرکۆنە دەکات و داوا لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش دەکات ھەوڵی زیاتر بدات بۆ راگرتنی ھێرشەکان و پاراستنی ھاووڵاتیانی مەدەنی و مسۆگەرکردنی گەیشتنی ھاوکارییە مرۆییەکان.

لەبەرامبەردا، قەداسەتی پاپا پێشوازی لە سەردانەکەی سەرۆککۆمار کرد و جەختی لە پشتیوانی ڤاتیکان کردەوە بۆ ھەوڵەکانی عیراق لە بەھێزکردنی پەیوەندییەکانی نێوان ئایین و پێکھاتەکاندا. ھەروەھا ئاماژەی بە رۆڵی پێکھاتەی مەسیحی کرد لە برەودان بە ھاوئاھەنگی و ھاوکاری و قوربانیدانیان لەپێناو عیراقێکی گەشەکردو پێشکەوتو و پابەندبوونیان بە ناسنامەی نیشتمانییەوە.
ھەروەھا قەداسەتی پاپا جەختی لە بایەخی بەھێزکردنی ھەلی ئاشتی لە جیھاندا کردەوە، چونکە جەنگەکان مانای شکستن.

دواتر لە نێوان سەرۆککۆمار و قەداسەتی پاپا دیاری ئاڵوگۆڕ کرا.

لە دیدارەکەدا ھەریەک لە دیلان عەبدولغەفور ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران و رەحمان ئەلعامری باڵیۆزی عیراق لە ڤاتیکان و ژمارەیەک لە راوێژکار و لێپرسراوان ئامادەبوون.

د.بڕیار رەشید - ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران بە کوردسات نیوزی راگەیاند، بەگوێرەی ھەموارەکە تەمەنی ئەنجومەنی کۆمسیاران بۆ شەش مانگ درێژدەکرێتەوە، تا کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکان بتوانێت بەبێ ھیچ گرفتێک ھەردوو ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق و پەرلەمانی کوردستان بەڕێوەببات.

بڕیارە رۆژی چوارشەممەی داھاتووش ئەنجومەنی نوێنەران خوێندنەوەی سێیەم و کۆتایی بۆ ھەمواری یاساکە بکات و پەسەندی بکات.

سەڵاح تەمیمی، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، لەگەڵ نزیکبوونەوەی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق، گفتوگۆی نێوان لایەنە سیاسییەکان بۆ درێژکردنەوەی تەمەنی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق دەستیپێکردووە و رێککەوتنێکی سیاسی  بۆ ئەو پرسە کراوە.

ئەوەشی خستەڕوو، پرۆژەیاسای ھەموارکردنەوەی یاسای کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق، کە لەئێستادا خوێندنەوەی یەکەمی بۆ کراوە و چاوەڕوانی خوێندنەوەی دووەمی دەکرێت بۆ خستنە دەنگدانەوە، ئەگەر پەسەند بکرێت ئەوا تەمەنی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق بۆ ماوەی شەش مانگ درێژدەکاتەوە.

ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەران جەختیلەوەشکردەوە، ئەگەر تەمەنی کۆمسیۆن درێژنەکرێتەوە، ئەوا ناتواندرێت ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق ئەنجامبدرێت، کە بڕیارە رۆژی ١٨ی کانوونی یەکەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت.

سکاڵاکە لەلایەن زیاد حەبار و ئامانج نەجیب شەمعون لەسەر سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان و سەرۆکی ھەرێمی کوردستان و سەرۆکوەزیرانی حکومەتی ھەرێم تۆمارکراوە. 

لە سکاڵاکەدا داواکراوە ماددەکانی یەک، نۆ، ١٥، ٢٢ و ٣٦ لە یاسای ھەڵبژاردنەکانی ھەرێمی کوردستان ژمارە یەکی ساڵی ١٩٩٢ی ھەموارکراو، بە نادەستوری بناسرێنرێت. 

دوایین کۆبوونەوەش کە دادگای فیدراڵی لەسەر ئەو بابەتە ئەنجامیدا، رۆژی پێنجی ئەم مانگە بوو. 

بەھۆی ئەو کۆبوونەوەیەشەوە، وەرگرتنی لیستی ناوی کاندیدان بۆ ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دواخراوە، کە بڕیاربوو رۆژی چوارشەممەی رابردوو وەرگرتنی لیستی کاندید و ھاوپەیمانییەکان دەستپێبکات.

ئۆدیل رینۆد باسۆ سەرۆکی بانکی ئەوروپی بۆ بنیاتنانەوە و گەشەپێدان رایگەیاند، عێراق لە بانکی ئەوروپی وەکو ٧٤ەمین ئەندام وەرگیراوە و سەنیگال و غاناش داواکارییان بۆ ئەندامیەتی بانکەکە پێشکەشکردووە. 

ئاماژەی بەوەشکرد، عێراق لە ساڵی ٢٠١٨ەوە داواکاری بۆ ئەندامیەتی ئەو بانکە پێشکەشکردووە کە دەتوانێت داواکاری پێشکەشبکات، بۆ ئەوەی پرۆژەکانی بنیاتنانەوە و گەشەپێدان پارەداربکرێن و لەڕووی سیاسیشەوە پاڵپشتی دەکرێت بۆ گەشەپێدانی ئابورییەکەی بەشێوەیەکی بەرچاو.

لەلای خۆشیەوە، تۆماس سیلەر باڵیۆزی یەکێتی ئەوروپا لە عێراق رایگەیاند، بانکی ئەوروپی دەتوانێت ئاڵوگۆڕی ئەزمونی بنیاتنانەوە و گەشەپێدان لەگەڵ عێراق ئەنجامبدات لە چەندین بواردا وەکو ژێرخانی سەوزایی، وزەی خۆر، پڕۆژەکانی گۆڕانکاری کەشوھەوا و ئابوری دیجیتاڵی.

عومەر ئەحمەد سەرۆکی ئەنجومەنی کۆمیسیاران رایگەیاند، لەلایەن کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراقەوە ھیچ بڕیارێک نەدراوە سەبارەت بە گۆڕینی سەرۆکی ھاوپەیمانی تەقەدوم کە محەمەد حەلبوسییە،  ھەموو ھەواڵێکیشی لەو بارەیەوە رەتکردەوە. 

ئەو رەتکردنەوەیە دوای ئەوە دێت کە بە بڕیارێکی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لەسەر سکاڵای پەرلەمانتارێک، محەمەد حەلبوسی لە ئەندامێتی ئەنجومەنی نوێنەران دوورخرایەوە.

پێشتریش چەند سەرچاوەیەک لە کۆمیسیۆنەوە رایگەیاندبوو، سەرۆکی ھاوپەیمانی تەقەدوم دەبێت بگۆڕێت و لەگەڵ یاسا بگونجێت، بەپێی یاسای بانگەشەش، دەبێت ھەموو ئەو پۆستەرانەی وێنەی حەلبوسی تێدایە لاببرێن، ئەگەرنا غەرامە لەسەر ھاوپەیمانییەکە دەسەپێندرێت.