عێراق
شەوی رابردوو، دەیان لایەنگری موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر چوونە سەر شەقامەکانی بەغداد و نەجەف و پاریزگاکانی باشور، بۆ رەتکردنەوەی بەڕێوەچوونی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق.
لایەنگرانی سەدر، وێنەی کاندیدەکانیان دڕاند و دروشمیان دژی کوتلە سیاسییەکانی ناو چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان دەوتەوە.
ئەو خۆپیشاندانە دوای ئەوەدێت کە دوو رۆژ لەمەوبەر سەدر داوای لەلایەنگرانی کرد بایکۆتی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان بکەن، کە بڕیارە رۆژی ١٨ی مانگی داھاتوو ئەنجام بدرێت.
سەدر لە داواکەیدا وتی، بایکۆتی ھەڵبژاردن ئەو دڵخۆش دەکات و دوژمنان توڕە دەکات، ھەروەھا شەرعیەتدان بەو پڕۆسەیە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و ھەرێمی کەمدەکاتەوە.
عەباس عامری ئەمینداری گشتی چوارچێوەی ھەماھەنگی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئێوارەی ئەمڕۆ چوارچێوەی ھەماھەنگی کۆبوونەوەیەکی بەپەلە دەکات بۆ تاوتوێکردنی دوایین پێشھاتە سیاسییەکان و جەنگی غەززە.
وتیشی، دوای کۆبوونەوەکەی چوارچێوە، ئیدارەی بەڕێوەبردنی دەوڵەتیش کۆبوونەوەیەکی بەپەلە دەکات بۆ باسکردنی تەواوی پێشھاتەکان، ھەردوو کۆبوونەوەکەش لە کۆشکی حکومی لە بەغداد بەڕێوەدەچن.
ئەو کۆبوونەوانە لە دوای بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی عێراق دێت، بۆ دوورخستنەوەی محەمەد حەلبوسی لە ئەندامێتی ئەنجومەنی نوێنەران.
چەند سەرچاوەیەکیش باس لەوەدەکەن لەو کۆبوونەوانەدا تاوتوێی پێشنیازی دواخستنی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان دەکرێت.
باسم خەشان ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک بڵاویکردەوە، سکاڵایەکی دیکە دژی حەلبوسی لە دادگای باڵای فیدراڵی بەرزدەکاتەوە، کە پەیوەستە بە دامەزراندنی شەش راوێژکار کە مەرجی یاساییان تێدا نییە، حەلبوسیش دامەزراندنیانی پەسەندکردووە، لەکاتێکدا تەنھا ٢٠ بۆ ٣٠ ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران دەنگیان لەسەر ئەو بابەتە داوە.
ئەو سکاڵا نوێیە دوای ئەوەدێت کە خەشان و لەیس دلێمی توانیان سکاڵایەک دژی حەلبوسی ببەنەوە و بەھۆیەوە لە ئەندامێتی ئەنجومەنی نوێنەران، دووربخرێتەوە، خەشان راشیگەیاندووە، کۆتاییھێنان بە ئەندامێتی حەلبوسی بەڵگەیەکە لەسەر سەربەخۆیی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق.
ئەحمەد فوازی، ئەندامی لیژنەی یاسایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، ھاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت کە پێکھێنەری کابینەی ئێستای حکومەتی فیدراڵن، رەزامەندن لەسەر درێژکردنەوەی تەمەنی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق بۆ شەش مانگی داھاتوو.
ئەوەشی خستەڕوو، درێژکردنەوەی تەمەنی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق، شەرعیەت دەدات بە کۆمسیۆنەکە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان و پەرلەمانی کوردستان بەڕێوەببات.
ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەران وتیشی، تەواوی لایەنە سیاسی و فراکسیۆنەکان کۆکن لەسەر ئەوەی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە وادەی خۆیدا بەڕێوەبچێت.
سەرچاوەیەکی حکومی کە نەیویستووە ناوی ئاشکرابکرێت بە میدیاکانی رایگەیاندووە، نوسینگەی سەرۆک وەزیران پاکێجێکی نوێ ئامادەکردووە بۆ چارەسەرکردنی جیاوازی نرخی ئاڵوگۆڕی دراو، لەوانە کاراکردنی لیژنەیەکی ھاوبەش لەنێوان حکومەت و بانکی ناوەندی و کەرتی تایبەت.
ڕوونیشی کردەوە، حکومەت و بانکی ناوەندی دانوستانی بەردەوام لەگەڵ لایەنی ئێرانی ئەنجام دەدەن بۆ ڕێکخستنی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ھەردوو وڵات و خستنەڕووی باشترین بژاردە سەبارەت بە پێدانی باج.
وتیشی، حکومەت کاریکردووە لەسەر کۆمەڵێک پڕۆژە بۆ ئەوەی دڵنیابن لەوەی کە خەڵکی ھەژار و داھاتە مامناوەندەکان کاریگەرییان لەسەر نەبێت بەھۆی جیاوازی نرخی ئاڵوگۆڕەوە.
ئەو سەرچاوەیە وتیشی، حکومەتی عێراق گفتوگۆی بەردەوامی لەگەڵ بانکی ناوەند ئەنجام دەدات لەسەر کۆمەڵێک بابەت لەوانە ئاسانکاری بۆ ڕێکارەکانی پەیوەست بە ھاوردەکردنی دۆلاری کاش بۆ بانکەکانی عێراق.
ئەمڕۆ دادگای فیدڕاڵی لەسەر سکاڵای لەیس دلێمی، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران کۆبووەوە کە سەرەتای ئەمساڵ سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران ئیمزای لەسەر نامەیەکی دەستلەکارکێشانەوەی کرد و کۆتایی بە ئەندامێتییەکەی ھێنا.
ئەو پەرلەمانتارە داوایکردبوو دادگای فیدڕاڵی بڕیارەکەی محەمەد حەلبوسی، سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران ھەڵبوەشێنێتەوە، چونکە نامەی دەستلەکارکێشانەوەکەی بە ساختەکاری نوسراوە.
دوای تاوتوێکردن و پەسەندکردنی سکاڵاکە، دادگای فیدڕاڵی کۆتایی بە ئەندامیەتی محەمەد حەلبوسی، سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و لەیس دلێمی، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران ھێنا.
لەکاتی بڕیارەکە، ئەنجومەنی نوێنەران بە سەرۆکایەتی حەلبوسی لە کۆبوونەوەدا بوو، بەھۆی بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵیش کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەران بەکاتی ھەڵپەسێردرا و کۆبوونەوەکەی بەجێھێت.
وتیشی، چاوەڕواندکرێت ئەو سێ وەزیرە سبەینێ نامەی دەستلەکارکێشانەوەیان ئاڕاستەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیران بکەن بۆ پەسەندکردنیان.
سبەینێ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سەعات یەکی پاش نیوەڕۆ کۆدەبێتەوە و بەگوێرەی کارنامەکەش، کۆبوونەوەکە لە پێنج بڕگە پێکھاتووە و یەکێک لە بڕگەکانیش تایبەتە بە خوێندنەوەی یەکەمی پێشنیارێک بۆ ھەمواری یاسایی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکان.
لە کارنامەکەدا ھیچ بڕگەیەکی تیادا نییە بۆ دیاریکردنی جێگرەوەی محەمەد حەلبوسی سەرۆکی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەران، کە بە بڕیاری دادگای فیدراڵی لە پۆستەکەی دوورخرایەوە، لەکاتێکدا، بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ دەبێت لەیەکەم دانیشتنی دوای چۆڵبوونی پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران کەسێک بۆ ئەو پۆستە ھەڵبژێردرێت.
بەپێی بڕیارەکە، ھەریەک لە محەمەد تەمیم وەزیری پلاندانان، د.ئەحمەد بەدرانی وەزیری رۆشنبیریی و خالید بەتاڵ نەجم وەزیری پیشەسازی کە ھەرسێکیان سەر بە پێکھاتەی سوننەکانن، لەکاردانەوەی کۆتاییھێنان بە ئەندامیەتی محەمەد حەلبوسی لە ئەنجومەنی نوێنەران دەستلەکاردەکشێنەوە.
حزبی تەقەدوم کە خاوەنی ٣٧ کورسی ئەنجومەنی نوێنەرانە، ھەروەھا بڕیاریدا پەرلەمانتارەکانی بایکۆتی کۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی نوێنەران بکەن.
ھاوکات بەمەبەستی تاوتوێکردنی بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی تایبەت بە دورخستنەوەی محەمەد حەلبوسی، سبەینێ چوارچێوەی ھەماھەنگی و ھاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت لە کۆشکی حکومەت لە بەغداد کۆدەبنەوە، لە کۆبوونەوەکەدا گفتوگۆ لەبارەی شوێنگرەوەی حەلبوسی و رێکارەکانی ھەڵبژاردنی سەرۆکی نوێی ئەنجومەنی نوێنەرانیش دەکرێت.
لەلایەکی دیکەشەوە لایەنگرانی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان کاردانەوەی جیاوازییان نیشان داوە و نیگەرانی خۆیان بەرامبەر بڕیاری دورخستنەوەی حەلبوسی دەربڕیوە، شەقامی سوننەکانیش بەسەر دژ و لایەنگری بڕیارەکەدا دابەش بوون.
لەیەکەمین کاردانەوەی خۆیشدا ھاوپەیمانی عەزمی سوننەکان پێشوازی لە بڕیاری دورخستنەوەی حەلبوسی کرد.
سەرچاوەیەکی ئەمنی رایگەیاند، لە قەزای تارمییەی باکووری پارێزگای بەغداد، چەند چەکدارێک ھێرشیانکردووەتەوە سەر بنکەیەکی سوپا و دەسترێژی گولـلەیان لە بنکەکە کردووە، بەھۆیەوە ئەفسەرێکی سوپا گیانیلەدەستداوە و ھاوڵاتییەکیش برینداربووە و لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە دەستیپێکردووە.
ئەو سەرچاوە ئەمنییە راشیگەیاند، پێدەچێت ئەو چەکدارانەی دەسترێژی گوللەیان لە بنکەکەی سوپای فیدراڵ کردووە، سەر بە تیرۆریستانی داعش بن.
موقتەدا سەدر لە وەڵامی یەکێک لە لایەنگرانی سەبارەت بە پڕۆسەی سیاسی و ھەڵبژاردنەکان لە پەیامێکیدا رایگەیاند، سەدرییەکان بە یەکڕیزی و وەفا جیا دەکرێنەوە و شانازی بەوەوە دەکات، داواشی کرد پابەندبن بە چاکسازییەوە.
سەدر لە پەیامەکەیدا داوای لە لایەنگرانی کرد بایکۆتی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان بکەن، بەو شێوەیە ئەو دڵخۆش دەکەن و دوژمنانیش توڕە دەکەن، ھەروەھا شەرعیەتی ھەڵبژاردنەکە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و ناوخۆیی دادەبەزێت و ھەژموونی گەندەڵکاران و لایەنگران لەسەر عێراق کەم دەبێتەوە.
سەدر وتیشی، رەوشی جیھانی و ھەرێمی کاریگەری لەسەر عێراق ھەیە و دەبێت وریا بن و ھەمیشە لە ئامادەباشیدا بن.
د.لەتیف رەشید سەرۆككۆماری عێراق لەگەڵ مەجید قەسەبی وەزیری بازرگانی سعودیە و سەرۆكی ئەنجومەنی هەماهەنگیی سعودی–عێراقی و ژمارەیەك خاوەنكاری ئەو وڵاتە كۆبووەوە و جەختیكردەوە لە گرنگی هاریكاری و هەماهەنگی نێوان عێراق و سعودیە لە بوارەكانی بازرگانی، ئابوری، پیشەسازی، وزە و ژینگە و سودوەرگرتن لە شارەزایی و ئەزمون و تواناكانی یەكتر.
باسی لەو قۆناغەش كرد كە عیراق لە ساڵانی رابردوودا روبەڕوی بووەتەوە، بەتایبەتیش شەڕ و گەمارۆ و تیرۆر و كاریگەرییان لەسەر ژێرخانی ئابوری و خزمەتگوزارییەكان، وتیشی، ئێستا عێراق لە رەوشێكی جیاوازدایە لەڕووی ئاسایش و سەقامگیری و پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری و دەستپێكردنی پڕۆژەی ستراتیژی و وەبەرهێنان.
سەرۆككۆماری عێراق داوای لە خاوەنكارانی سعودیە كرد سوود لە دەرفەتە رەخساوەكان وەربگرن و بێنەناو بازاڕی عێراقەوە، چونكە حكومەت ئاسانكاری بۆ وەبەرهێنەران و بازرگانان دەكات بە مەبەستی هاندانیان و سودمەندبوون لە دەرفەتەكانی وەبەرهێنان لە عێراقدا.
ھومام حەمودی، سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی عێراق لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق لەسەرەتای دەستبەکاربوونییەوە لە پۆستەکەی تائێستا چەندین دۆسێی گرنگی ھەڵداوەتەوە و زۆر ژیرانەش دەستی بۆ بابەتە ئاڵۆز و پڕ لەکێشە و ململانێکان بردووە و بە باشی کاری لەسەرکردوون و دووری نێوان حکومەت و عێراقییەکانیشی زۆر کەمکردووەتەوە.
وتیشی، سودانی ئەزموونێکی زۆر و مێژوویەکی دوورودرێژی لە دەستپاکی ھەیە و وەک نوێنەری سەرجەم عێراقییەکان مامەڵە دەکات و پلانی ستراتیژی و گرنگیشی بۆ داھاتووی عێراق ھەیە، داواشی لێکرد دۆسێی رەوتی سەدر بجوڵێنێت بۆئەوەی جارێکی تر بگەڕێتەوە ناو پرۆسەی سیاسی عێراق.
ئیڤان فایەق وەزیری کۆچ و کۆچبەرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لە چوارچێوەی پلانی نیشتمانی بۆ گەڕاندنەوەی ئاوارەکان، ٣٧٥ ئاوارە بە ھاوکاری رێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتی لە کەمپی بێرسفی یەک لە قەزای زاخۆوە لەسەر خواستی خۆیان گەڕاونەتەوە بۆ ناوچەکانیان لە سنوری قەزای شنگال.
راشیگەیاندووە، ئەو ئاوارانەی گەڕاونەتەوە بۆ زێدی خۆیان لە سنوری شنگال سەرجەم پێداویستییەکانیان بۆ دابیندەکرێت، پلانی نیشتمانیش بۆ گەڕاندنەوەی ئاوارەکان بەخواستی خۆیان بەردەوامدەبێت تا ئەوکاتەی تەواوی ئاوارەکانی عێراق دەگەڕێنەوە بۆ زێدی خۆیان.
بەڕێوەبەرایەتی گشتی ھاتووچۆی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، خێرایی لە رادەبەدەر و پابەندنەبوونی شۆفێر بە بنەماکانی سەلامەتی بوونەتە ھۆکاری ھەزاران رووداوی ھاتووچۆ لە ناوچە جیاجیاکانی عێراق کە ھەزاران قوربانییان لێکەوتووەتەوە و زیانێکی زۆری ماددیشان ھەبووە و ھۆکاری دیکەی زۆربوونی ژمارەی قوربانییەکانیش سەرنشینانی ئۆتۆمبێلن کە لە رێگا دوورەکان پشتێنی سەلامی نابەستن.
راشیگەیاندووە، لەسەرەتای ئەمساڵەوە تائێستا زیاتر لە حەوت ھەزار رووداوی ھاتووچۆ لە ناوچە جیاجیاکانی عێراق روویانداوە و بەپێی توێژینەوەیەکی پسپۆڕانی ھاتووچۆش ٧٠٪ی ئەو رووداوانە بەھۆی بەکارھێنانی مۆبایلەوە بووە لەلایەن شۆفێرانەوە لەکاتی لێخوڕیندا.
بەپێی خشتەی کۆبوونەوەکانی دادگای فیدراڵی عێراق، سکاڵاکە لەلایەن "مستەفا سەنەد" ئەندامی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دژی سەرۆک وەزیرانی عێراق تۆمارکراوە.
لە سکاڵاکەدا داوایکردووە دادگای فیدراڵی بڕیاری ژمارە ٢٣٥٠٠ی ساڵی ٢٠٢٣ و ھەموارەکەی، ھەروەھا بڕیاری ژمارە ٢٣٥٢٠ی ساڵی ٢٠٢٣ی حکومەتی عێراق تایبەت بە پێدانی بڕی دوو ترلیۆن و ١٠٠ ملیار دیناربە قەرز بە حکومەتی ھەرێمی کوردستان رابگرێت، کە مانگانە دەکاتە بڕی ٧٠٠ ملیار دینار.