عێراق
لەبروسکەکەدا سەرۆککۆمار گەرمترین پیرۆزبایی ئاڕاستەی سەرۆک سیسی کردوە و ھیوای سەرکەوتن و خۆشگوزەرانی زیاتری بۆ خۆی و گەلی میسری برا دوپاتکردوەتەوە.
ھەروەھا سەرۆککۆمار جەختی لە پەرۆشیی بەردەوامی عیراق کردوەتەوە بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات بەشێوەیەک، کە خزمەت بە بەرژەوەندی ھاوبەشی ھەردوو گەلی برا بکات.
وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق رایگەیاند، پڕۆسەی گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ زێدی خۆیان بەردەوامە، لەو چوارچێوەیەشدا ژمارەیەکی زۆری ئاوارەی کامپەکان گەڕێنراونەتەوە و چەند کامپێکیش داخراون.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، ھەر خێزانێکی ئاوارە بڕی ٥ ھەزار دۆلاری پێدەدرێت، بڕیارە تا کۆتایی ئەمساڵ بەشێکی زۆری ئاوارەکان بگەڕێنرێنەوە بۆ زێدی خۆیان.
راشیگەیاندووە، لە کۆی ١٧٠ کامپی ئاوارەکان لە عێراق، تەنھا ٢٦ کامپ ماوەتەوە، لە ھەرێمی کوردستان ٣٦ ھەزار خێزانی ئاوارە ماونەتەوە، بڕیارە تا کۆتای ساڵ ئەوانیش بگەڕێندرێنەوە بۆ زێدی خۆیان.
سودانی دوای دەنگدانی بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ھەڵبژاردن مافێکی دەستورییە و داوای لە ھاووڵاتیان کرد بەشداری بکەن.
وتیشی، ئەنجومەنی پارێزگاکان بۆ بەڕێوەبردنی پارێزگاکان زۆر گرنگە و ھاوکاری حکومەتی عێراق دەبن، حکومەتیش ھەموو تونای خستەگەڕ بۆ پشتیوانیکردنی کۆمیسیۆن و ئەنجامدانی ھەڵبژاردنێکی پاک و دادپەروەر.
نوری مالیکی، سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا و عەمما حەکیم، سەرۆکی رەوتی حیکمە و قەیس خەزعەلی، ئەمینداری عەسائیبی ئەھل حەق دەنگیاندا و رایانگەیاند، ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان کاریگەری ئەرێنی لەسەر زیاتر خزمەتکردنی ھاووڵاتیان و قوڵکردنەوەی پرۆسەی دیموکراسی دەبێت.
ئاماژەیان بەوەشکرد، شانازی دەکەن کە سەرەڕای ئاستەنگییەکان توانراوە ھەڵبژاردن ئەنجام بدرێت و بەڕێوەچوونی ئەم ھەڵبژاردنەش بە سەرکەوتنی حکومەتی عێراق و جێبەجێکردنی یەکێک لە بەڵێنەکانی دادەندرێت.
ئەو سەرکردانەی عێراق ئاماژەیان دەشڵێن، ھەڵبژاردن بنەمای سەرەکی دیموکراسیی و پێشکەوتنی گەلانە، بۆیە داوا لە ھاووڵاتیان دەکەن بەشێوەیەکی کارا بەشداری پرۆسەکە بکەن.
عەبدولئەمیر شمەری لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ھیچ پێشێلکارییەکی ئەمنی لە پڕۆسەی دەنگدانی گشنی لە پارێزگا و قەزا و ناحیەکان تۆمارنەکراوە.
ئاماژەی بەوەشدا، رێکارەکانی کۆمیسیۆن سەبارەت بە ئامێرەکان باشن و وەستان رووینەداوە، تەنھا کێشە لە چەند ئامێرێکی زۆر کەمدا ھەبووە و ئەوەش چارەسەرکراوە.
لای خۆشیەوە، قەیس محەمەداوی سەرۆکی لیژنەی ئەمنی باڵا رایگەیاند، میمۆری ئەنجامی دەنگدان، لەڕێی فڕۆکەوە لە پارێزگاکان دەگوازرێتەوە بۆ ناوەندی سەرەکی، ھەماھەنگییەکانیشیان لەگەڵ کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکان بەردەوامە، بۆ گەیاندنی دوایین راستی و راپۆرتەکان سەبارەت بە پڕۆسەکە.
عیماد جەمیل، سەرۆکی تیمی راگەیاندنی کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا وتی، بەپێی یاسای ھەڵبژاردن، ئەنجامە بەراییەکانی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە ماوەی ٢٤ سەعاتی دوای کۆتایی ھاتنی پرۆسەی ھەڵبژاردن رادەگەیەندرێت، بەو پێیەش سبەینێ سێشەممە ئەنجامە بەراییەکانی ھەڵبژاردن رادەگەیەندرێت.
ئەوەشی خستەڕوو، کۆمیسیۆن ژمارەی وێستگەکان و میکانیزمەکانی ژماردنەوەی دەستی و ڕیزکردن لە ڕۆژێک یان دوو ڕۆژ دوای پرۆسەی دەنگدان ڕادەگەیەنێت.
سەرۆکی تیمی راگەیاندنی کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردنەکان وتیشی، ئەنجامە کۆتاییەکانی ھەڵبژاردن دوای پشتڕاستکردنەوەی ئەنجامی ئەو وێستگانە ڕادەگەیەنرێت کە کێشەی تەکنیکییان ھەبووە و سکاڵای لەسەر کراوە.
نوری مالکی، سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس رایگەیاند، ھەڵبژاردنێکی پاک و بێگەرد بەڕێوەچوو و شانازی بە رۆڵی عێراقییەکانەوە دەکات کە بە ویستی پتەویان بەڵێنەکانیان بۆ کاندیدەکانیان بەجێگەیاند، کاندیدە براوەکانیش پێویستە رۆڵی دەستووری خۆیان بە ڕاستگۆیی بگێڕن بۆ بنیادنانی عێراق و دابینکردنی خزمەتگوزاری و بەردەوامبوونی پرۆسەی سیاسی.
ئاماژەی بەوەشکرد، سەرکەوتنی ھەڵبژاردن بە سووربوونی دەنگدەران و ھەوڵی کۆمیسیۆنەوە بەدەستھێنرا و بەبێ رۆڵی ھێزە ئەمنییەکانیش تەواو نەدەبوو.
د.لەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق لە راگەیەندراوێکدا بە بۆنەی کۆتاییھاتنی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان پەیامێکی بڵاوکردەوە و پیرۆزبایی سەرکەوتنی ھەڵبژاردنەکە لە ھاووڵاتییان کرد و ئاماژەی بەوەدا، ئەو ھەڵبژاردنە پێداویستییەکی ئیداری گرنگە بۆ خزمەتکردنی ھاووڵاتییان.
سەرۆککۆماری عێراق ستاشی لایەنە بەشدارەکانی ھەڵبژاردن کرد و وتی، ھەڵبژاردنەکە بژاردەیەکی ئاشتییانە و دیموکراسییە بۆ ھاووڵاتییان.
ئومێد سەباح سەرۆکی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێمی کوردستان بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، ھەموارکردنەوەی یاسای بودجە تاکە ڕێگەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی شایستە داراییەکانی ھەرێمی کوردستان و دەستپێکردنەوەی ھەناردەکردنەوەی نەوت، بۆ ئەو مەبەستەش لەگەڵ لایەنەکانی عێراق رێککەوتوون بۆ ھەموارکردنەوەی یاسایی بودجە.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، دوای یەکلایکردنەوەی بابەتەکە، لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەران گفتوگۆ دەکەن بۆ دەنگدان بە ھەموارکردنەوەی یاسایی بودجە، بەوەش کێشە داراییەکانی ھەرێم چارەسەر دەبێت.
محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق پیرۆزبایی لە خەڵکی عێراق دەکات کە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان ئەنجامدرا و راشیگەیاند، ھەڵبژاردن مافێکی دەستووری گرنگە لە سیستمی دیموکراسی و ئیدارەداندا، سودانی سوپاسی ھێزە سیاسیەکانیش دەکات کە سوربوون لەسەر رکابەری لە سنوری یاساییدا.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان گوزارشتە لە بەڵێنی حکومەت بۆ جێبەجێکردنی بەرنامەکەی و ھەنگاوێکە بۆ لامەرکەزیەتی ئیداری کە رێگایەکە بۆ سەقامگیری و بەدیھێنانی ئیرادەیەک لە ساڵی ٢٠١٣ەوە دواکەوتووە. راشیگەیاند، دیارترین وێنەی سەرکەوتنی ھەڵبژاردن لە کەرکوک بوو کە لە ٢٠٠٥ەوە ئەنجام نەدراوە و گرفتی بۆ دروستبوو.
وەزارەتی دارایی عێراق لە رۆژی ١٦ی ئەم مانگە نوسراوێکی ئاڕاستەی وەزارەتی کارەبا کردوە و داوایکردووە میلاکی فەرمانبەرانی نوێبکاتەوە و ناوی ئەو فەرمانبەرانەیان بۆ بنێرێت کە گرێبەستن و خزمەتی پێنج ساڵیان ھەیە بۆ ئەوەی بە ھەمیشەیی دابمەزرێنرێن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ناوی ئەو کەسانە لە خشتەیەکدا بنوسرێت لەگەڵ ژمارەی فەرمانی کارگێڕی دامەزراندنیان بەشێوەی گرێبەست و ماوەی گرێبەستەکەی و بڕی کرێی رۆژانە و دەرماڵە و کۆی موچەکانیان بە گشتی دیاری بکرێن.
لە مانگی ئازاری ئەمساڵدا فەرمانبەرانی گرێبەستی وەزارەتی کارەبا لە بەغداد خۆپیشاندانیان ئەنجامدا و داوای دامەزراندنی ھەمیشەییان کرد کە پێشتر لەلایەن حکومەتی عێراقەوە بەڵینیان پێدرابوو.
مقاوەمەی ئیسلامی لە عێراق بەرەبەیانی ئەمڕۆ ڕایگەیاند، بە دوو فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بنکەی سوپای ئەمریکایان لە "گوندی سەوز" لە قووڵایی سوریا و "عەین ئەسەد" یان لە ڕۆژئاوای عێراق کردۆتە ئامانج، کە راستەوخۆ لە ئامانجەکانیان داوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەم بەئامانجگرتنانە لە وەڵامی ئەو تاوانانەیە کە بەرامبەر ھاوڵاتیانی غەززە ئەنجام دەدرێت.
بە وتەی بەرپرسانی ئەمریکا لە دوای ١٧ی تشرینی یەکەمەوە تا ئێستا ھێزە ئەمریکییەکان لە عێراق و سوریا زیاتر لە ٧٠ جار ھێرشیان کراوەتە سەر و بەھۆیانەوە ٦٢ سەربازی ئەمریکی برینداربوون.
کۆمیسیۆنی باڵای ھەڵبژاردنەکانی عێراق، بەرەبەیانیی ئەمڕۆ راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، بەھۆکاری ئەوەی ئامێرەکانیان لە ھەندێک بنکەکان ئەنجامەکانیان نەناردووە بۆیە بە پشتبەستن بە یاسای ژمارە چواری ساڵی ٢٠٢٣ی ھەڵبژاردنەکان دەبەستن و بڕیاریاندا بە گواستنەوەی سندووقەکانی دەنگدان لە بنکەکانی دەنگدانەوە بۆ نوسینگەکانی کۆمیسیۆن و بنکەی وردبینیی لە پارێزگاکان، ھەروەھا پشت بە ژماردنەوەی دەستیی دەبەستن بۆ ئاشکراکردنی ئەنجامەکانی دەنگدان.
رۆژی شەممە دەنگدانی تایبەت بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق بەڕێوەچوو، بە وتەی پێشووتری بەرپرسانی کۆمسیۆن دەبوو دوای شەش سەعات لە کۆتاییھاتنی پڕۆسەی دەنگدان ئەنجامیی بەرایی رادەستی لایەنە سیاسییەکان بکرایەتەوە، بەڵام بەشێک لە ئامێرەکانی دەنگدان گرفتیان ھەبوو بەھۆی ئەوەش نەتوانرا ئەنجامەکان رادەستی لایەنەکان بکرێتەوە.
فیراس موسلیماوی، ئەندامی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا رایگەیاندووە، ئاستەنگ ھەیە بۆ دیاریکردنی کەسێک لەناو سوننەکان بۆ پێشکەشکردنی کاندیدێک وەک جێگرەوەی حەلبوسی.
ئاماژەی بەوەشکردوە، لە ناو ئەنجومەنی نوێنەراندا بیر لە بەکارھێنانی زۆرینە دەکەنەوە بۆ دیاریکردنی کەسێک بۆ پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنەکە ئەگەر سوننەکان سەرکەوتوو نەبوون لە دیاریکردنی کەسێک بۆ ئەو پۆستە.
موسلیماوی دەشڵێت، دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران دوای ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان بۆ ئەو پرسە ئەنجام دەدرێت.
پێشتر و بە بڕیاری دادگای فیدڕاڵی عێراق محەمەد حەلبوسی لە پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران دوورخرایەوە تائێستاش سوونەکان لەسەر دیاریکردنی کاندیدێک بۆ شوێنگرەوەی حەلبوسی نەگەیشتوونەتە رێککەوتن.
ھاوپەیمانی رێکخراوە نیشتیمانییەکان بۆ چاودێریکردنی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق، راپۆڕتی خۆی سەبارەت بە دەنگدانی تایبەت بڵاوکردەوە و تیایدا ئاماژەی بەوەدا، لە ١٠٠ ناوەندی دەنگدان چاودێری بەڕێوەچوونی دەنگدانی تایبەت بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان کراوە و لایەنی ئەرێنی دەنگدانەکە بریتیی بووە لەوەی لە کەشێکی ئارامدا بەڕێوەچووە، بەگوێرەی ڕێوشوێنەکانی کۆمسیۆن.
سەبارەت بە لایەنە نەرێنییەکانی دەنگدانی تایبەت ھاوپەیمانی رێکخراوەکان ئەوەی خستووەتەڕوو، دیارترین لایەنی نەرێنی پێشێلکردنی مافەکانی دەنگدەر بووە و لەبەردەم ناوەندەکانی دەنگدانیش بانگەشە ھەڵبژاردن بەردەوام بووە، جگەلەوەش لە چەند ناوەندێکی دەنگدان رێگەنەدراوە چاودێر بچێتە ژوورە، ھەروەھا لە ژمارەیەک ناوەندی دیکە بەبێ پشتڕاستکردنەوەی ناسنامە رێگە بە دەنگدەر دراوە دەنگ بدات.
سەرۆکایەتیی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، بەدواداچوونیان کردووە بۆ ئەو کێشە تەکنیکییانەی لە کاتی پڕۆسەی دەنگدانی تایبەتدا لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکاندا روویدا، بە تایبەتی گرفتی نەناردنی ئەنجامەکان.
راشیگەیاند، نیگەرانن و دەبێت کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردنەکان ئەرکی دەستووری خۆی لە پاراستنی دەنگی دەنگدەران و مافەکانی کاندیدەکان جێبەجێ بکات، ھەروەھا دەبێت گەرەنتی تەواو بدات کە ھەڵەی تەکنیکی دووبارە نابێتەوە و سەلامەتی ئەو ئامێرانەشی کە بەکاردەھێنرێن رابگەیەنێت، ھەروەھا گەرەنتی بدات کە پارەی تەرخانکراو بۆ دەستکاریکردنی ئەنجامەکان بەکارناھێندرێت.