عێراق
شانەی راگەیاندنی ئەمنی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە بەردەوامیی ئەو ئۆپراسیۆنانەی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی و ھێزە ئەمنییەکان دژی شانە نوستوەکانی داعش ئەنجامی دەدەن، فرۆکەکانی ھاوپەیمانان نۆ جار بۆردومانی مۆڵگەکانی داعشیان کردوە لە چیای حەمرین و لە ئەنجامدا پێنج مۆڵگەی تیرۆریستان لەناوبراون، بەڵام ھیچ ئاماژەیەک بۆ ژمارەی ئەو تیرۆریستانە نەکراوە کە لەو بۆردومانانەدا کوژراون .
ئەوە لەکاتێکدایە لەسەرەتای ئەمساڵەوە، جموجۆڵ و پەلامارەکانی شانە نوستوەکانی داعش لە عێراق زیادیانکردوە بەتایبەت لە ناوچەکانی نێوان کەرکوک و سەڵاحەدین و دیالە.
ئیرەج مەسجدی باڵیۆزی ئێران لە بەغداد رایگەیاند، بنیادنانی گەورەترین وێستگەی بەرھەمھێنانی وزەی کارەبا لە عێراق لەلایەن وڵاتەکەیەوە کەوتووەتە بورای جێبەجێکردنەوە.
مەسجدی ئاماژەی بەوەشکردوە، وڵاتەکەی دو وێستگەی کارەبا لە عێراق دروست دەکات و ئەو دو وێستگەیەش یەکدەخرێن و دەکرێنە وێستگەیەکی زۆر گەورە بۆ بەرھەمھێنانی وزەی کارەبا.
سەبارەت بە رەوشی سەر سنوری نێوان ھەردو وڵاتیش، باڵیۆزی ئێران لە عێراق ئاماژەی بەوەکرد رەوشەکە بەدرێژایی ١٤٠٠ کیلۆمەتری سنوری نێوان ھەردو وڵات ئارامە، ئەویش سەرەڕای ھەوڵەکان بۆ دزەپێکردنی کێشەی ئەمنی لەو سنورانەوە.
عەبدولئەمیر دوبی ئەندامی لیژنەی کشتوکاڵ و ئاوی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، تورکیا پابەند نابێت بە رێککەوتنە جیھانییەکان و کەمبوونەوەی پشکی ئاوی عێراقی پشتگوێ خستووە.
ئەو پەرلەمانتارە دەڵێت، وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکان بە تەنھا بەرپرسیارێتی ئەو دۆسیەی گرتووەتە ئەستۆ و پێویستە وەزارەتی دەرەوە و نێردەکانیان لە نەتەوە یەکگرتووەکان رۆڵیان ھەبێت بەرامبەر بە سیاسەتی تورکیا لەسەر دۆسیەی ئاو.
وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق جەختیشی کردووەتەوە لەوەی، بەردەوامن لە کۆبوونەوە لەگەڵ تورکیا و ئێران و سوریا بۆ یەکلاکردنەوەی دۆسیەی ئاو.
پێشتریش وەزارەتەکە رایگەیاندبوو، ئاستی ئاوی روباری دیجلە و فورات بەراورد بە ساڵی رابردو بەڕێژەی ٥٠% کەمبووەتەوە.
حسێن خەفاجی وتەبێژی وەزارەتی گواستنەوەی عێراق وتی، پڕۆژەی گەورەی فاو بەمنزیکانە بەڕووی ھەزاران بێکار دەکرێتەوەو نزیکەی ١٠ بۆ ١٥ ھەزار ھەلی کار دەڕەخسێنێت، ئەوەش دەرفەتێک دەبێت بۆ کەمکردنەوەی رێژەی بێکاری لە وڵاتەکەدا.
خەفاجی وتیشی، گرنگی دەدرێت بە خستنە سەر کاری ھاووڵاتیانی ناوخۆ و لیژنەی تایبەتیان داناوە.
بەندەری فاو بڕیارە ساڵی ٢٠٢٤ تەواو بکرێت، دەکەوێتە نیمچە دورگەی فاو لە باشوری پارێزگای "بەسرە" بە یەکێک لە گەورەترین بەندەرەکان دادەنرێت کە بەسەر کەنداو دەڕوانێت و لەسەر ئاستی جیھانیش لە پلەی دەیەم گەورەترین بەندەرەکاندایە.
"سەیف بەدر" وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی عێراق ڕایگەیاند، پلانێکیان داناوە بۆ بەرزکردنەوەی ڕێژەی ئەو کەسانەی ئەمساڵ ڤاکسین وەردەگرن لە ٢٠٪ەوە بۆ ٥٠٪.
وتیشی، تا ئێستا نزیکەی ٥٠٠ ھەزار عێراقی ڤاکسینیان وەرگرتووە و ئەو ژمارەیەش کەمترە لەو ژمارەیەی ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی دیاری کردووە، چونکە پێویستە لانی کەم ٨ ملیۆن عێراقی ڤاکسین وەربگرن.
"سەیف بەدر" ئاماژەی بەوەشدا کەمبوونەوەی ژمارەی توشبووانی کۆرۆنا بە مانای کۆنترۆڵکردنی پەتاکە نایەت، چونکە ڤایرۆسەکە مەترسیدارە و گۆڕانکاری زۆر دروست دەکات، وتیشی ھەموو رێکارێکیان گرتۆتە بەر بۆ رێگری کردن لە بڵاوبوونەوەی کۆرۆنای ھندی.
سەندیکای پزیشکانی عێراق لە بەیانامەیەکدا ئاشکرایکرد، کە ئامادەن بۆ پێشکەکشکردنی ھەموو خزمەتگوزاریەکی تەندروستی بۆ فەڵەستینیەکان، ئەوەشی راگەیاندووە، کە پێویستە لەسەر حکومەتە عەرەبیەکان و سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان و ھەموو وڵاتانی دراوسێ ھەوڵبەن ھێرشەکانی ئیسرائیل راگرن و کێشەکان چارسەر بکەن دوور لەوانەی کە ئازادی فەلەستینیەکانی ناوێت.
جەختی لەوەش کردەوە، پزیشکە عێراقیەکان ئامادەی خۆیان لە چارەسەرەکردنی پزیشکی و بڵاوکردنەوەی ئاسوودەی و ئارامی پیشانداوە.
(فالح فەیاز) سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی ڕایگەیاند، ھێزەکانی حەشدی شەعبی وەک دامەزراوەیەکی یاسایی لە چوارچێوەی دامەزراوەی وەزارەتی بەرگری پابەندی تەواویان ھەیە بەو سیاسەتەی کە حکومەتی عێراق لەسەر ئاستی ھەرێمی و نێودەوڵەتی گوزارشتی لێدەکات.
وتیشی، ھیچ بەڵگەیەک نییە ھێزەکانیان تێوەگلابێت لە بە ئامانجگرتنی باڵیۆزخانە و نوێنەرایەتییەکان لە بەغداد.
(فالح فەیاز) ئاماژەی بەوەشکرد، دابینکردنی سەقامگیری و ئاسایشی ھەڵبژاردن و نەھێشتنی ھەڵگرتنی چەک لە دەرەوەی یاسا، ئەرکی حکومەتە.
پێگەی زە -کۆنڤێرسەیشنی ئوستوراڵی ئاشکرایکردووە، لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە تا ئێستا، لانی کەم ١٤ ھەزار پۆلیس لە سەرانسەری عێراق لەکاتی جێبەجێکردنی ئەرکەکانیان لەلایەن گروپە تیرۆریستییەکانەوە تیرۆرکراون.
ئاماژەی بەوەشکردوە، گروپی تیرۆیستی داعش بەرپرسیارێتی زۆرترین تیرۆرکردنی ئەندامانی ھێزە ئەمنییەکانی عێراقی گرتۆتە ئەستۆ، لەسەر ئاستی عێراقیش پارێزگای دیالە مەترسیدارترین ناوچەیە بۆ ھێزەکانی پۆلیس.
کازمی، بە بۆنەی جەژنی ڕەمەزان و تێپەڕبوونی یەک ساڵ بەسەر پێکھێنانی حکومەتەکەی، وتارێکی پێشکەشکرد و ڕایگەیاند، ئەرکی سەرەکییان بریتییە لە ئەنجامدانی ھەڵبژاردنێکی پاک و بێگەرد کە بگونجێت لەگەڵ ئیرادەی گەل، ڕۆژی ١٠ی تشرینی یەکەمی ئەمساڵیش وەک دوا وادە بۆ پڕۆسەکە دیاریکراوە و ھەموو ھەوڵ و تواناکانیان لەو پێناوەدا خستووەتە گەڕ.
جەختیشی کردەوە، لەسەر ئەو بەڵێنەی بە گەلەکەی داوە سورە و بەشداری ھەڵبژاردن ناکات و پشتیوانی ھیچ ھێزو لایەنێکیش ناکات.
وتیشی، حکومەتەکەی لە ڕەوشێکی سەخت و قەیرانی داراییدا لە دایکبووە و لە ماوەی یەک ساڵدا دەستکەوتی باشی ھەبووە، لەوانەش کۆنترۆڵی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا و کڕینی چەندین جۆر ڤاکسین. ڕەتیشیکردەوە، عێراق ببێتە گۆڕەپانی ململانێی ھەرێمی و نێودەوڵەتی.
لیژنەی باڵای تەندروستی و سەلامەتی نیشتمانی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بەھۆی ڕەتکردنەوەی لەلایەن ھاوڵاتیانەوە، بڕیاردراوە بە ڕاگرتنی بڕیاری قەدەغەی ھاتوچۆی سەرتاسەری کە بۆ ماوەی ١٠ ڕۆژ لە سەرجەم پارێزگاکانی عێراق ڕاگەیەندرابوو.
بریاریش دراوە کار بە بریاری قەدەغەی ھاتوچۆی سنوردار بکرێت کە لە ٩ی شەو تا ٥ی بەیانی دەبێت، بەڵام بڕیاری داخستنی دوکان و چێشتخانە و قاوەخانەکان تەواوی ڕۆژانی جەژن بەردەوام دەبێت و ڕێگە بە گەشتی بە کۆمەڵ لە نێوان پارێزگاکان نادرێت.
پێش بڕیارەکەی لیژنەی باڵای تەندروستی و سەلامەتی نیشتمانی، ژمارەیەک لە حکومەتی خۆجێی پارێزگاکان بڕیاریاندا پابەند نەبن بە بڕیاری قەدەغەی ھاتوچۆی گشتگیر و بڕیاری قەدەغەی ھاتوچۆی سنوردار پەیرەو بکەن.
ئەوەش دوای ئەوە دێت کە ڕۆژی چوارشەممە نوسینگەی ئایەتوڵا عەلی سستانی مەرجەعی باڵای شیعەکان ڕایگەیاند بەھۆی ئەوەی نەتوانراوە بە چاو مانگ ببینرێت، ڕۆژی پێنجشەممە تەواوکەری مانگی ڕەمەزانە و ڕۆژی ھەینی لای شوێنکەوتووانی مەرجی باڵای شیعەکان، یەکەم ڕۆژی جەژنی ڕەمەزانە.
وەزارەتی تەندروستی عێراق ڕایگەیاند، لە ٢٤ سەعاتی ڕابردوودا ٤ ھەزار و ٥١٢ کەسی تر تووشی کۆرۆنا بوون و ٢٨ کەسی تریش گیانیان لە دەستدا، کۆی گشتی تووشبووانیش گەیشتووەتە سەروو یەک ملیۆن و ١٣٢ ھەزار کەس، تا ئێستاش نزیکەی ١٦ ھەزار کەس گیانیان لە دەستداوە و ڕێژەی چاکبوونەوەش گەیشتووەتە ٩٠.٩٪ی چاکبووان.
وەزارەتی گواستنەوەی عێراقیش ڕایگەیاند، سێیەم گەشت بۆ ئەو عێراقییانە ڕێکدەخەن کە لە "ھندستان" گیریان خواردووە، ھێڵی ئاسمانی عێراقیش باشترین ڕێکاری تەندروستی دەگرێتەبەر لە کاتی گەشتەکە و گەڕانەوەی ئەو کەسانەش بۆ وڵاتەکە بە پێی ڕێنماییەکانی لیژنەی باڵای تەندروستی و سەلامەتی عێراق دەبێت.
کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، لەچوارچێوەی ئامادەکارییەکان بۆ ھەڵبژاردنی پێشوەخت لە عێراق، دوای پشوەکانی جەژنی رەمەزان فۆڕمی داوکاری بۆ کارمەندانی سەرسندوقەکانی دەنگدان بڵاودەکەنەوە، ئەو کەسەی دەبێتە کارمەندی سەر سندوق، پێویستە بڕوانامەی ئامادەیی و کارتی دەنگدانی ھەبێت و دانیشتووی ئەو پارێزگایە و لەدایکبووی ساڵی ٢٠٠٢ بەرەو سەرەوە بێت، ھاوکات خوێندکارانی زانکۆ و پەیمانگەکانیش دەتوانن بەشێوازی ئەلیکترۆنی داواکاری پێشکەش بکەن.
راشیگەیاند، بۆ ھەڵبژاردنی پێشوەخت لە عێراق کە بڕیارە لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ بەڕێوەبچێت، کۆمسیۆن پێویستی بە نزیکەی ٢٠٠ ھەزار کارمەند ھەیە.
ھەر لەو راگەیەندراوەی وەزارەتی کشتوکاڵدا ھاتووە، سەرەڕای ئەوەی کە لە رۆژی ١١ی مانگەوە ھاوردەکردنی ئەو بەرھەمە قەدەغەکراوە بەڵام ١٠ رۆژ وادەش دراوە بەو بازرگانانەی کە پێشتر مۆڵەتی ھاوردەکردنیان وەرگرتووە بۆ ئەوەی زەرەر نەکەن و شوتی و کاڵەکە ھاوردەکانیان ساغ بکەنەوە.
ئەم ھەنگاوەی وەزارەتی کشتوکاڵ بۆ بەرگرتنە لە زیانی جوتیارانی عێراق کە ساڵانە بەھۆی ھاوردەکردنی بەرھەمە کشتوکاڵیەکان لە سوریا و ئێران و تورکیاوە بە ملیۆنان دینار زەرەر دەکەن.
