عێراق
وەزارەتی تەندروستی عێراق، لە ڕاگەیاندراوێکدا، بڵاویکردەوە، لە ماوەی ٢٤ سەعاتی ڕابردوودا ٤ ھەزار و ٦٦٦ کەسی تر تووشی ڤایرۆسی کۆرۆنا بوون و ٢١ کەسی تریش بەھۆی ڤایرۆسەکە، گیانیان لە دەستداوە و ٥ ھەزار و ٤١٧ تووشبووش چاکبوونەتەوە.
بە پێی ڕاگەیاندراوەکەی وەزارەتی تەندروستی عێراق، لە سەرەتای سەرھەڵدانی تا ئێستا، ملیۆنێک و ١٢٧ ھەزار و ٨٠ کەس تووشی ڤایرۆسی کۆرۆنا بوون و ملیۆنێک و ٢٣ ھەزار و ٨٤ کەسیش چاکبوونەتەوە و ١٥ ھەزار و ٨٥٥ تووشبووش بەھۆی ڤایرۆسەکە، گیانیان لە دەستداوە.
دەیان ھاوڵاتی عێراق کە بۆ چارەسەری پزیشکی ڕوویان لە ھیندستان کردووە، بەھۆی ڕاگرتنی گەشتە ئاسمانییەکانەوە لەو وڵاتە گیریان خواردووە و وەک خۆیان دەڵێن باڵیۆزخانەی عێراق و ھێڵی ئاسمانی عێراقی کارئاسانیان بۆ ناکەن تاکو بگەڕێنەوە بۆ وڵاتەکەیان.
ھاوڵاتییەکی کورد لە ھیندستان بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، سەرباری ئاستەنگییەکان، باڵیۆزخانەی عێراق جیاکاری دەکات لە نێوان کورد و عەرەب و زیاتر کارئاسانی بۆ گەڕانەوەی عەرەبەکان دەکات.
وتیشی، زۆرێک لەو ھاوڵاتیانە پارەیان پێ نەماوە و بلیتی فڕۆکەش بە شێوەیەکی بەرچاو بەرزبووەتەوە و گەیشتووەتە ھەزار دۆلار.
ھاوکات، کەتائیبی حزبوڵای عێراقی، بەریتانیای تۆمەتبار کرد بە ھێرشکردنە سەر کونسوڵخانەی ئێران لە "کەربەلا" و ڕایگەیاند دەبێت بەریتانیای داگیرکەر باجی ئەو کارانەی بدات.
لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیشدا لە نێوان وەزیرانی دەرەوەی عێراق و ئێران، وەزیری دەرەوەی عێراق ڕایگەیاند لێکۆڵینەوەکانیان بەردەوامە بۆ گەیشتن بەو کەسانەی دەستیان ھەبووە لە سوتاندنی شورای کونسوڵخانەی "ئێران" لە کەربەلا.
"ھادی عامری" سەرۆکی ھاوپەیمانی فەتحیش لە ڕاگەیەندراوێکدا وتی، پێویستە حکومەت ھەوڵی جدی بدات بۆ گەیشتن بە تۆمەتباران و بەرقەرارکردنی ئاشتی، ڕاشیگەیاند تیرۆر ھەوڵێکە بۆ ڕێگریکردن لە ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەخت لە وادەی خۆیدا.
ھاوکات "فازل غەراوی" ئەندامی کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤ ڕایگەیاند، زیاتر لە ٨٥ ڕووداوی تیرۆرکردن لە سەرەتای دەستپێکردنی خۆپیشاندانەکانەوە لە عێراق، تۆمارکراوە.
ڕیاز عەبدولئەمیر حەلفی بەڕێوەبەری تەندروستی گشتی لە وەزارەتی تەندروستی عێراق ڕایگەیاندووە، ئەو کەسانەی لە ھیندستان گەڕاونەتەوە پشکنینی کۆرۆنایان بۆ کراوە و بەمنزیکانە ئەنجامی پشکنینیەکان دەردەچێت، بەڵام لە ئێستادا ناتوانن دیاری بکەن کە ئایا ئەوانەی تووشی کۆرۆنا بوون تووشبووی کۆرۆنای ھیندین یاخود جۆرەکانی تری کۆرۆنا.
ھۆکارەکەشی گەڕاندووەتەوە بۆ ئەوەی کە تا ئەو کاتەی کارەکان لە تاقیگەی پشکنین لە عێراق کۆتایی نەیەت ناتوانن پشکنین بۆ جۆرە نوێکانی کۆرۆنا بکەن، کۆتاییھاتنی کارەکانیش لەو تاقیگەیە لانیکەم دوو مانگی پێویست دەبێت.
بەڕێوەبەری تەندروستی گشتی لە وەزارەتی تەندروستی عێراق ئاماژە بەوە دەدات کە نازانن ڤاکسینەکان تا چەند کاریگەرییان لەسەر کۆرۆنای ھیندی ھەیە، بەڵام ھەرچۆنێک بێت بەکارھێنانی ڤاکسین باشترە لە بەکارنەھێنانی.
دەشڵێت تا ئێستا زیاتر لە یەک ملیار و ٣٠٠ ملیۆن کەس لە جیھاندا خۆیان کوتیوە، بۆیە پێویستە عێراقییەکانیش زیاتر بە دەم بەکارھێنانی ڤاکسینەوە بچن.
"یەحیا ڕەسوڵ" ڕایگەیاند، لەگەڵ ھێزی پێشمەرگەی ھەرێمی کوردستان و بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستان و بە پشت بەستن بە زانیارییە ھەواڵگرییەکان، ئۆپراسیۆنی ئەمنیان لەو ناوچانە ئەنجام داوە کە بۆشایی ئەمنییان تێدایە.
وتیشی ھەماھەنگیمان ھەیە لەگەڵ ھێزی پێشمەرگە بۆ پڕکردنەوەی ئەو ناوچانە و بەردەوام دەبن بۆ لەناوبردنی شانە نوستووەکانی تیرۆریستانی داعش.
سەبارەت بە ھێزە نێودەوڵەتییەکانیش کە لە خاکی عێراق جێگیرکراون، "یەحیا ڕەسوڵ" وتی لیژنەیان پێکھێناوە بۆ دیاریکردنی خشتەی زەمنی کشانەوەی ھێزەکانی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی.
بۆ ھێورکردنەوەی رەوشەکە ھێزێکی زۆری ئەمنی لە چواردەوری کونسوڵخانەی ئێران لە کەربەلا جێگیر کراون، لەوبارەیەوە ئەحمەد زوەینی بەرێوەبەری پۆلیسی کەربەلا رایگەیاند، رەوشی کەربەلا ھێور بۆتەوە.
میدیا عێراقییەکان ئاماژەیان بەوەکرد،"ئەحمەد حەسەن" رۆژنامەنووس و بەرپرسی پەیامنێرانی کەناڵی فورات نیوز، لە بەردەم ماڵەکەی خۆی لە پارێزگای دیوانیە، لەلایەن چەند چەکدارێکەوە تەقەی لێکراوە، دوو فیشەکە بەر سەری کەوتوون و بەسەختی برینداربووە، بەھۆی سەختی برینەکەشی ڕەوانەی نەخۆشخانەکانی شاری بەغداد کراوە و نەشتەرگەرییەکی سەرکەوتووی بۆ ئەنجامدراوە.
ھەوڵی تیۆرکردنی ئەو رۆژنامەنووسە لە کاتێکدایە، رۆژی شەممە لە کەربەلا چالاکوانێکی مەدەنی دیاری ئەو شارە، لەلایەن کەسانی نەناسراوە تیرۆر کرا، موقتەدا رەوتی سەدریش لە تویتێکدا رایگەیاند، تیرۆرکردن کارێکی ترسنۆکانەیە، داواشی لە حکومەت کرد، بەزووترین کات لیژنەیەکی لێکۆڵینەو پێکبھێنێت.
شانەی راگەیاندنی ئەمنی عێراق رایگەیاند، "ئیھاب وەزنی" لەلایەن ژمارەیەک چەکداری نەناسراوەوە لە ناوچەی "حەداد" لە "کەربەلا" تیرۆر کراوە، ھێزە ئەمنییەکانیانیش تیمێکیان پێکھێناوە بۆ کۆکردنەوەی بەڵگە و زانیاری نوێ لەسەر ئەو رووداوە.
ئەو چالاکوانە ئەندام و رێکخەرانی خۆپیشاندانەکان بووە و ھەواڵی تیرۆرکردنیشی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی تەنیوە و چەندین ڤیدیۆی بڵاوکراونەتەوە.
لە عێراق لە دوای خۆپیشاندانەکانی مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠١٩، نزیکەی ٦٠٠ کەس کوژراون کە ژمارەیەکیان چالاکوان بوون، ئەگەرچی حکومەتی عێراق دۆسیە بۆ لێکۆڵینەوە لە رووداوەکان پێکدەھێنێت بەڵام تا ئێستا ئەنجامێک رانەگەیەندراوە.
ریاز حەلف بەرێوەبەری تەندروستی گشتی لە وەزارەتی تەندروستی عێراق رایگەیاندوە، بەھۆی ئەوەی لە ئێستادا ناتوانن کۆرۆنای ھندی و کۆڤید ١٩ لێک جیا بکەنەوە، بۆیە ھەموو ئەوانەی لە ھندستانەوە دەگەرێندرێنەوە عێراق بۆ ماوەی ١٤ رۆژ لە شوێنی تایبەت کەرەنتین دەکرێن و لەلایەن تیمە تەندروستییەکانەوە پشکنینیان بۆ دەکرێت و چاودێری دەکرێن.
راشیگەیاندوە، تەنانەت ئەوانەش کە پشکنینەکانیان نێگەتیڤ دەردەچێت ھەفتانە لەلایەن تیمە تەندروستییەکانەوە چاودێری دەکرێن بۆ ئەوەی دڵنیابن لە سەلامەتیان، ئەوەش بەمەبەستی ئەوەی رێگری بکەن لە بڵاوبونەوەی کۆرۆنای ھندی لە عێراقدا.
ڕوانگەی سوریاش بۆ مافەکانی مرۆڤ ئاماژەیدا بەوەی، ئەو پەنابەرە ژنێک بووە و لە کەمپێکی تایبەت بە پانەبەرە عێراقییەکان بووە و پەنجەی تۆمەتیش ئاڕاستەی تیرۆریستانی داعش دەکرێت.
ئەوە دووەمین ڕووداوی کوشتنە لە ماوەی دوو ڕۆژدا لەو کەمپە و سێیەمینیشە لە دوای کۆتایھاتنی ھەڵمەتی ئەمنی ھێزەکانی سوریای دیموکراتەوە لە کەمپە، بۆ گەڕن بە دوای شانە نوستووەکان و کەلوپەلی سەربازی تیرۆریستانی داعش.
کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق ڕایگەیاند، بە مەبەستی ھەڵسەنگاندنی شیاوبوونی کاندیدەکان بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران، کۆمسیۆن ژووری ئۆپراسیۆنی پێکھێناوە، دەبێت لە ماوەی ١٥ ڕۆژدا ھەڵسەنگاندن بۆ کاندیدەکان تەواو بکرێت و دواتر ناوەکانیان ڕەوانەی دەستەی لێپرسینەوە و دادپەروەری و دەستەی دەستپاکی و وەزارەتەکانی پەروەردە و خوێندنی باڵا بکرێت.
بە پێی ڕاگەیەنراوەکەی کۆمسیۆن، بۆ بەشداریکردن لە ھەڵبژاردنی پێشوەختی عێراق ٤٤ ھاوپەیمانی و ٢٦٧ حزب ناویان تۆمارکردووە، ٣ ھەزار و ٥٠٠ کاندیدیش کێبڕکێ دەکەن.
ڕاپۆرتە ڕۆژنامەوانییەکان باس لەوە دەکەن، بنکەی سەربازیی عەین ئەسەد لە پارێزگای ئەنبار کە ھێزەکانی ئەمریکای تێدا جێگیرکراوە، بە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان کراوەتە ئامانج و دوای ئەو پەلامارە باری نائاسایی لە بنکەکەدا ڕاگەیەنراوە و سەرجەم دەروازەکانی داخراوە، ھاوکات فڕۆکەکانی ھاوپەیمانان بە چڕی بە ئاسمانی ناوچەکەدا سوڕاونەتەوە.
ئەو ھێرشە چەند سەعاتێک دوای ڕادەستکردنی بڕێک تەقەمەنی دێت بە ھێزەکانی سوپای عێراق کە بە نزیکەی یەک ملیۆن و ٨٠٠ ھەزار دۆلار مەزەندە کراوە.
ھەفتەی ڕابردووش ئەو بنکە ئاسمانییە کراوەتە ئامانج، بەڵام ھیچ زیانێکی لێنەکەوتووەتەوە.
محەمەد شەبەکی ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند، دوای دیراسەکردنی لەلایەن ھەردوو وەزارەتی پلاندانان و دارایی، بڕی ئەو قەرزە ڕاگەیەنراوە کە لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە لە بودجەی گشتیی ساڵی ٢٠٢١دا دیاریکراوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەرچەندە چەند کوتەلەیەکی ئەنجومەنی نوێنەران دژی بڕیارەکەن، بەڵام ڕێککەوتن لەسەر ئەوە کراوە، عێراق لە ئێستادا پێویستی بەو جۆرە قەرزانە ھەیە.
پێشتریش، ھەیسەم جبوری سەرۆکی لیژنەی دارایی ئاماژەی بەوە کردبوو، کۆی قەرزە دەرەکییەکان لە بودجەی ساڵی ٢٠٢١دا زیاتر لە ٢ ملیار دۆلارە، قەرزی ناوخۆییش لە ٥ ترلیۆن دینار تێناپەڕێت.
لەلایەکی ترەوە مازن فەیلی ئەندامی لیژنەی دارایی ئاشکرایکردووە، عێراق تا ساڵی ٢٠٤٨ قەرز دەداتەوە و تا ئێستا ژمارەیەکی ورد بۆ قەبارەی قەرزەکانی سەر عێراق لەبەردەستدا نییە.
وتیشی، لیژنەی دارایی دژی قەرزکردن بووە، ئەگەر ھەنگاوی کرداری نەنرێت بۆ جێگرەوەی نەوت، وەک سەرچاوەی سەرەکیی داھات.
گاتع روکابی ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند، بە پێی زانیارییەکان، لە ساڵی ١٩٩١ەوە سوپای تورکیا ١٩ بنکەی سەربازیی لەناو خاکی ھەرێمی کوردستاندا ھەیە و سوپای ئەو وڵاتەش بە قوڵایی ٢٥ کیلۆمەتر ھاتووەتە ناو خاکی عێراقەوە، ئەمە جگە لە بۆردومانکردنی گوند و چەندین ناوچەی تر لە ھەرێمی کوردستان.
باسی لەوەشکرد، بڕیاری کشانەوەی ھێزە بیانییەکان لە عێراق، سوپای تورکیاش دەگرێتەوە و پێویستە ئەم پرسە، لە داھاتوویەکی نزیکدا یەکلایی بکرێتەوە.
ھاوکات، بەدر زیادی ئەندامی لیژنەکە، ڕایگەیاند، پرسی کشانەوەی ھێزە بیانییەکان پەیوەستە بە جددییەتی حکومەتی عێراق، داواشیکرد پێش کۆتایی ھاتنی تەمەنی ئەم حکومەتە، پڕۆسەی کشانەوەی ھێزە بیانییەکان یەکلایی بکرێتەوە.
ناسر تورکی ئەندامی ھاوپەیمانی فەتح لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند، پێویستە گۆڕانکاری لە سیستمی دەسەڵات و حوکمڕانی ئێستای عێراقدا بکرێت و بگۆڕدرێت بۆ سەرۆکایەتی، بۆ ئەوەی مەرکەزییەت لە کاتی بڕیارداندا ھەبێت.
داواشیکرد گۆڕانکاری بنەڕەتی لە دامەزراوەکانی دەوڵەتدا بکرێت، بە مەبەستی لێپرسینەوە لەگەڵ ئەو کەسانەی لە دۆسێکانی گەندەڵیی تێوەگلاون.
ئەندامەکەی ھاوپەیمانی فەتح باسی لەوەشکرد، نرخی دۆلار لە بەرامبەر دیناری عێراقی جێگیرکراوە و لە کاتی کۆبوونەوەی پەرلەمانیش بۆ پەسەندکردنی بودجە، نەتوانرا بەھای دینار بەرامبەر دۆلار بەرز بکرێتەوە.
ناجی سەعیدی ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەران، ڕایگەیاند، سەرجەم خەرجییەکانی بودجەی گشتی ساڵی ٢٠٢١ بە ١٢٩ ترلیۆن دینار خەمڵێندراوە و کورتھێنانیش لە یاساکە نزیکەی ٣٢ ترلیۆن دینارە.
وتیشی، نرخی بەرمیلێک نەوت لە بودجەی گشتی ساڵی ٢٠٢١ بە ٤٥ دۆلار جێگیر کراوە، بۆیە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت چارەسەری کورتھێنانی بودجە دەکات و وەزارەتی داراییش دەتوانێت بودجەی پێویست بۆ پڕۆژەکان دابین بکات، عێراق بە شێوەیەکی گشتی و بە ڕێژەی ٩٥٪ پشت بە داھاتی نەوت دەبەستێت.