عێراق
"عەبدولزەھرە ھنداوی" وتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق ڕایگەیاند، بڕیاربوو سەرژمێری گشتی لە ساڵی ٢٠٢٠ ئەنجام بدرێت، بەڵام قەیرانی دارایی و سەرھەڵدانی کۆرۆنا بوونە ڕێگر، بۆ ساڵی ٢٠٢١یش داوای نزیکەی ١٣٠ ملیار دیناریان کردووە بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی پڕۆسەکە بەڵام لە بودجەدا ھیچ بڕە پارەیەک بۆ ئەنجامدانی دابین نەکرا.
"ھنداوی" ڕاشیگەیاند، پێویستیان بە ١٥٠ ھەزار سەرژمێر ھەیە کە سەردانی خێزانەکان بکەن لە سەرجەم پارێزگاکان و ھیوادارن ساڵی ٢٠٢٢ بتوانن سەرژمێری گشتی ئەنجام بدەن و پارەی پێویستی بۆ دابین بکرێت.
"خەزعەلی" ڕایگەیاند، ھیچ کات دەستبەرداری بژاردەی سەربازی نابن لە دژی سەربازانی ئەمریکا لە عێراق، تا ئەو کاتەی بە تەواوی دەکشێنەوە، وتیشی لە ھەڕەشەی ئەمریکا ناترسن و بڕیاری ڕووبەڕووبوونەوەیان دراوە.
"خەزعەلی" باسی لەوەش کرد، سوربوون لەسەر مانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا بە مانای ئەوە دێت کە ڕێگەچارەی سیاسی و ئاشتییانە سودی نییە، بژاردەی سەربازی و ڕووبەڕووبوونەوەش تاکە بژاردەی شەرعییە بۆ ناچار کردنیان بە کشانەوە.
"خەزعەلی" ئەوەشی وتووە کە دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ڕەتدەکەنەوە و ھەڕەشەی خۆپیشاندانی ھێزەکانی حەشدی شەعبی و چوونە سەر شەقامی کرد.
وتیشی، بە پێی دەستوری عێراقی دەبێت ڕێزبگرین لە سەروەری خاکی دراوسێکانیان بە ھەمان شێوە دەبێت دراوسێکانیشیان ڕێز لە سەروەری وڵاتەکەیان بگرین.
وتەبێژی فەرماندەی گشتی ھێزەچەکدارەکانی عێراق ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، زۆرێک لە وڵاتان بۆ پاراستنی ئاسایشی وڵاتەکانیان پیشت بە تەکنەلۆژیا دەبەستن ئەوانیش لە ئێستادا چەندین کامێرای چاودێرییان لە ناوچەکانی نێوان سوپای عێراق و پێشمەرگە داناوە و ھیوادارن لە داھاتوودا سەرکەوتن بەدەستبھێنێت.
کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، ئەنجومەنی کۆمسیاران بڕیاریداوە، لە چوارچێوەی دانانی فەرمانبەری گرێبەست بۆ ھەڵبژاردنی داھاتوو، دەبێت ئەو کەسەی فۆڕمی داواکاری بۆ دامەزراندن پڕ دەکاتەوە، کارتی ئەلیکترۆنی دەنگدەر یان پسوڵەی نوێکردنەوەی داتا بایۆمەترییەکانی ھەبێت.
ئەوەش لە کاتێکدایە نزیکەی مانگێکە، کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکان فۆڕمی داواکاری بۆ دامەزراندن داناوە و بەشێک لە فەرمانبەرانی عێراقیش فۆڕمەکەیان پڕکردووەتەوە و چاوەڕوانن ناویان بۆ دامەزراندن و چاودێری ھەڵبژاردن بێتەوە.
میدیاکانی عێراق بڵاویانکردەوە، بەیانی ئەمڕۆ بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراو ھێرش کراوەتە سەر فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد و زیانی گیانی نەبووە.
راشیانگەیاند، سیستمی بەرگری ئەمریکا شکستی ھێناوە لە بەرپەرچدانەوەی ئەو فڕۆکەیە.
چوار رۆژ لەمەوبەریش بنکەی سەربازی "ڤیکتۆریا" لە فڕۆکەخانەی "بەغداد" بە سێ فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کرایە ئامانج، کە سەربازانی ئەمریکی تێدا جێگیر کراوە.
فەرماندە سەربازییەکانی ئەمریکاش نیگەرانیان دەربڕیوە لە زیادبوونی ھێرشەکان و بەکارھێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، چونکە بەرپەرچدانەوەیان قورسە و سیستمی رادارەکان ناتوانن دەستنیشانی بکەن.
عەبدولزەھرە ھنداوی وتەبێژی وەزارەتەکە دەڵێت، سیاسەتێکی تایبەت نییە بۆ سنوردارکردنی چڕی دانیشتووان، ئەو وڵاتانەشی سیاسەتیان داناوە روبەڕووی کەمی دەستی کار و توانای گەنجان بۆ کارکردن بوونەتەوە.
وتیشی ژمارەی دانیشتووانی عێراق ساڵانە ٨٥٠ ھەزار بۆ یەک ملیۆن کەس زیاد دەکات و کار دەکەن لەسەر ھۆشیارکردنەوەی خەڵک.
بە وتەی ھنداوی زیادبوونی ژمارەی دانیشتووانی عێراق بەراورد بە وڵاتانی تر زیاترە، بە شێوەیەک لە ساڵی ٢٠٢٠ ژمارەی دانیشتووانی وڵاتەکە ٤٠ ملیۆنی تێپەڕاند، لە کاتێکدا لە ساڵی ١٩٧٩ ژمارەیان ١٢ ملیۆن بووە و لە ساڵی ١٩٩٧یش بۆ ٢٢ ملیۆن کەس بەرزبووەتەوە.
.jpg&w=3840&q=75)
شانەی راگەیاندنی ئەمنی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە ئۆپراسیۆنەکەدا ھێزە وشکانییەکان و ھێزی ئاسمانی لە ١٠ میحوەرەوە بەشدار دەبن بۆ لەناوبردنی شانە نوستووەکانی تیرۆریستانی داعش لە سنوری ئۆپراسیۆنەکانی جزیرە و خۆرئاوای پارێزگای نەینەوا و سەڵاحەدین.
ھەر ئەمڕۆ و دوای راگەیاندنی ئەو ئۆپراسیۆنە، وەفدێکی باڵای ئەمنی بە سەرۆکایەتی عوسمان غانمی وەزیری ناوخۆی عێراق سەردانی پارێزگای نەینەوایان کرد.
ھەفتەی رابردووش، ھێزە ئەمنییەکانی عێراق ئۆپراسیۆنی ئەمنی فراوانیان لە ناوچەی دوزخورماتوو لە پارێزگای سەڵاحەدین راگەیەند.
زیاز حلفی بەرێوەبەری گشتی لە وەزارەتی تەندروستیی عێراق بە رۆژنامەی سەباحی عێراقی راگەیاند، ھیچ گفتوگۆیەکیان لەگەڵ کۆمپانیای مۆدێرنای ئەمرکی بۆ کڕین و ھاوردەکردنی ڤاکسینی ئەو کۆمپانیایە بۆ عێراق نیە وھۆکارەکەشی دەگەڕێتەوە بۆ زۆری نرخ و تێچووەکەی کە سێ ھێندەی ڤاکسینی فایزەر-بایۆنتیکە.
لەبارەی کڕینی ڤاکسینی سپۆتنیک ڤی روسیەوە وتیشی، تائێستا ئەو ڤاکسینە روسییە مۆڵەت و رێگەپێدانی رێکخراوی تەندروستیی جیھانی نیە و لە ئەگەری رێگەدان بە بەکارھێنانی گفتوگۆی کڕینی دەستپێدەکەن.
لە عێراقدا چەند جۆرێکی ڤاکسینی کۆرۆنا بەکاردەھێنرێت و بەپێی دواین ئاماری وەزارەتی تەندروستیش، تائێستا لە سەرتاسەری عێراق، نزیکەی ٧٠٠ ھەزار کەس ڤاکسینی کۆرۆنایان بەکارھێناوە.
وەزیری کشتوکاڵی عێراق ئاماژەی بۆ ئەوە کردوە، ھێنانی مریشک بۆ عێراق بەشێوەیەکی نایاسایی، ھۆکاری سەرەکی گواستنەوەی ئەنفلۆنزای باڵندە بوو بۆ پەلەوەرەکانی عێراق، بەڵام کارەکانیان بەردەوامە بۆ رێگریکردن لە بڵاوبونەوەی ئەنفلۆنزاکە و ئێستا رەوشەکە لەژێر کۆنترۆڵدایە.
وتیشی، ھەر پەلەوەرێک توشی ئەنفلۆنزاکە بوبێت لەناوبراوە، بڕی ئەو زیانانەش کە لەماوەی رابردوودا بەھۆی ئەنفلۆنزای باڵندەوە بەر کێڵگە پەلەوەرییەکانی بەسرە و پارێزگاکانی تر کەوتوە لەداھاتوودا رادەگەیەندرێت .
"فەواز عەبدولعەباس" سەرۆکی پڕۆگرامی عێراق لە لیژنەی نێودەوڵەتی کاروباری بێسەروشوێنان ڕایگەیاندووە لە ساڵانی ڕابردوودا تیرۆریستانی داعش ٦٠٠ زیندانیکراوی گرتووخانەی بادوشیان کوشت و تەرمی بەشێکی زۆریان دۆزرایەوە، بەڵام تەرمی ٢٢٠یان کە خەڵکی بەغدادن تا ئێستا نەدۆزراوەتەوە ھەر بۆیە وەک بێسەروشوێن مامەڵە لەگەڵ دۆسیەکەیان دەکرێت و لیژنەی نێودەوڵەتی کاروباری بێسەروشوێنان بە ھەماھەنگی لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکانی عێراق، لێکۆڵینەوە لەو دۆسیەیە دەکات و دواتر لە ڕاپۆرتێکدا ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان ڕادەگەیەنێت.
تەحسین خەفاجی وتەبێژی فەرماندەی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکان ڕایگەیاندووە، بە فەرمانی مستەفا کازمی فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکانی عێراق، پلانی تۆکمە بۆ پاراستنی سنورەکان لەگەڵ سوریا داڕێژراوە و دانانی کامێرای چاودێریش ڕۆڵی گرنگیی ھەبووە لە سەرکەوتنی پلانەکەدا، ھەروەھا ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە کە لە ئێستادا ڕەوشی ئەمنی ناوچە سنورییەکان بە تەواوی ئارامە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بە ھەماھەنگی نێوان وەزارەتی بەرگری و حەشدی شەعبی خەندەقێک بە پانی ٣ مەتر و قوڵی ٣ مەتر لە سنورەکانی سوریا و عێراق ھەڵدەکەنرێت و ژمارەیەکی زیاتر کامێرای چاودێریش لەو ناوچانە جێگیر دەکرێت.
"نیبراس ئەبو سودە" وتەبێژی ڕاگەیاندنی کۆمسیۆنەکە وتی، مشتومڕ لەسەر ئەو کاندیدانە دروست بووە کە دوور خراونەتەوە و ئەگەری دووبارە کاندید کردنەوەشیان ھەیە، ئەگەر دادگا تانەکان قبوڵ بکات.
وتیشی، ژمارەی کاندیدەکان بۆ ھەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق گەیشتووەتە ٣ ھەزار و ٥٢٣ کاندید و تەنھا ٢٥یان دوور خراونەتەوە کە لە نێویاندا ٥یان سەربازیین، ئەو دەنگۆیانەشی ڕەتکردەوە کە باس لە دوور خستنەوەی ١٣٥ کاندید دەکەن.
"نیبراس ئەبو سودە" داواشی لە ڕاگەیاندنەکان کرد ھەواڵی ناڕاست لەسەر کاندیدەکان و ژمارەیان بڵاونەکەنەوە.
لە ڕاگەیەندراوێکی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکاندا ھاتووە، ڕۆژی ھەینی ئەنجومەنی کۆمیسیۆن کۆبووەتەوە و بڕیاری دوورخستنەوەی ٥ کاندیدی ھەڵبژاردنەکانی ئەمساڵی دەرکردووە بەھۆی ئەوەی کە پلەی سەربازییان ھەیە و لە وەزارەتی بەرگری خزمەت دەکەن.
ئەمە لە کاتێکدایە ھەفتەی ڕابردوو، ئاژانسی ھەواڵی عێراقی بڵاویکردبووەوە، بەھۆی ئەوەی پلەی سەربازییان ھەیە، کۆمسیۆن ١٣٥ کاندیدی ھەڵبژاردنەکانی دوورخستووەتەوە.
کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، ژمارەیەکی زۆری رێکخراوی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی چاودێری پرۆسەی ھەڵبژاردنی عێراق دەکەن، بەڵام بەپێی یاسای کۆمسیۆن ئەو رێکخراوانە و نوێنەری حزبەکان تەنھا چاودێری پرۆسەکە دەکەن، نابێت سکاڵا لەسەر ئەنجاکی ھەڵبژاردن پێشکەش بکەن.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، بەپێی یاسای کۆمسیۆن رێکخراوەکان راپۆرت لەسەر چۆنیەتی بەڕێوەچونی پرۆسەکە ئامادە دەکەن، ھیچ رێکخرا و لایەنێکیش بۆی نییە دەستوەردان لە پرۆسەکەدا بکات.
لەنێوان عێراق و تورکیا ھیچ رێککەوتنێک لەسەر ئاو نەکراوەو تەنھا یەک پرۆتۆکۆڵ لەنێوانیاندا ھەیە کە چەند دەیەیەکی بەسەردا تێپەڕیوەو تایبەتە بەگەیشتنی ئاوی رووبارەکان بە عێراق.
لەساڵی ١٩٢٠ شدا یەکەم پرۆتۆکۆل لەنێوان تورکیاو عێراق و سوریا ئیمزاکراوە کەتایبەتە بە مەرجەکانی دروستکردنی بەنداو و گۆڕینی رێڕەوی رووبارەکان کە نەبێتە مایەی زیانگەیاندن وڵاتانی تر.