عێراق
عیماد جەمیل ئەندامی تیمی ڕاگەیاندنی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق ئاشکرایکرد، چاوەڕوان دەکرێت لە دوو ڕۆژی داھاتوودا ئەنجامی کۆتایی ھەڵبژاردنەکان ڕابگەیەنرێت بە تایبەت دوای ئەوەی دەستەی دادوەری بە تانەکاندا دەچێتەوە.
دەشڵێت، ڕەتکردنەوەی دەنگی چەند وێستگەیەک و پێداچوونەوە تانەکان، کاریگەریی گەورەی لەسەر گۆڕینی ئەنجامەکان و ژمارەی کورسییەکان ھەبووە.
مەلاز ئەمین پسپۆڕی ئابوری ڕایگەیاند، ڕێژەی ھەژاری لە عێراق بۆ ٣١.٧٪ بەرزبووەتەوە لە کاتێکدا سێ ساڵ لەمەوبەر ٢٣٪ بووە و پێویستە لەسەر حکومەت ڕێکاری کرداری بگرێتەبەر بۆ کەمکردنەوەی بە تایبەتی کە داھاتی نەوت زیادیکردووە و نرخی بەرمیلێک نەوتیش لە بازاڕەکانی جیھاندا گەیشتووەتە سەروو ٧٠ دۆلار.
وتیشی، ئەو پاساوانەی دەھێنرێنەوە بۆ زیادبوونی ڕێژەی ھەژاری لەوانەش بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا، بە تەواوەتی ڕاست نین.
ڕوونیشیکردەوە، ڤایرۆسی کۆرۆنا بووەتە ھۆی پاشەکشەپێکردنی ئابوری جیھانی و ناوخۆیی، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، وڵاتانی جیھان چەند ڕێوشوێنێکیان گرتەبەر بۆ ھاوکاریکردنی ھەژاران و دابینکردنی ھۆکارەکانی ژیان و بەردەوامبوون لەسەر کوتان بە ڤاکسینی کۆرۆنا.
عەلا جبوری وەزیری بازرگانی عێراق ڕایگەیاند، ٩٩ ملیار دیناری تر بۆ شایستەی دارایی جوتیاران تەرخانکراوە و چاوەڕێن وەزارەتی دارایی پارەکە بگوازێتەوە سەر حسابی وەزارەتەکەی بە مەبەستی دابەشکردنی بەسەر جوتیاراندا.
وتیشی، ھەماھەنگییەکان لەگەڵ وەزارەتی دارایی بەردەوامە بە مەبەستی گواستنەوەی بڕێکی تری شایستەی دارایی جوتیاران بۆ سەر کۆمپانیای دانەوێڵە بە مەبەستی تەواوکردنی بڕی شایستەی دارایی جوتیاران بۆ ساڵی ٢٠٢١.
"لیوا تەحسین خەفاجی" وتەبێژی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکانی عێراق ڕایگەیاند، قسەکردن لە بارەی درێژکردنەوەی وادەی کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق دوورە لە ڕاستییەوە، چونکە کۆتا وادەی کشانەوەی ھێزە شەڕکەرەکانی ئەمریکا ڕۆژی ٣١ی کانونی یەکەمی داھاتووە، ئەو وادەیەش جێگیرە و ھیچ گۆڕانکارییەکی تێدا نەکراوە.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، دوای کشانەوەی ھێزە شەڕکەرەکان، پەیوەندی نێوان ھەردوولا ڕاوێژکاری دەبێت لە بوارەکانی ڕاھێنان و چەکدارکردن و زانیاری ھەواڵگری و ئاسایش دژ بە تیرۆرستانی داعش.
ڕوانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، لە نزیک شاری ئەبوکەمال چەند فڕۆکەیەکی بێ فڕۆکەوانی نەناسراو ھێرشیانکردووەتە سەر بارەگاکانی گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران و دەنگی چەند تەقینەوەیەکیش لەو ناوچەیە بیستراوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، تا ئێستا زیانەکانی ئەو ھێرشە نەزانراوە و دیاریش نییە ھێرشەکە لەلایەن چ وڵات و لایەنێکەوە ئەنجامدراوە.
لە ماوەی ڕابردووشدا ئیسرائیل چەندین جار ھێرشیکردووەتەوە سەر گروپەکانی نزیک لە ئێران لە سوریا و زیانی گیانی و ماددیان لێکەوتووەتەوە.
وەزارەتی بازرگانی عێراق ڕایگەیاند، لەلایەن ئەمینداریەتی گشتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقەوە بڕیارێک لە بارەی بەشەخۆراکی مانگانەی ھاووڵاتییانەوە دەرکراوە، بە پێی بڕیارەکەش چەند توێژێک بەشەخۆراکی مانگانەیان دەبڕدرێت.
بە پێی ڕاگەیەنراوەکە، ئەو ھاووڵاتییانەی بۆ زیاتر لە سێ مانگ گەشتی دەرەوەی وڵاتیان کردووە و ئەوانەی ناویان لە ژوورەکانی بازرگانی و پیشەسازی تۆمارکردووە و ئەوانەی لە سەندیکاکانی پزیشکان و پزیشکانی ددان و دەرمانخانەکان ئەندامن بەشەخۆراکی مانگانەیان پێنادرێت، چونکە ئەو کەسانە پێویستیان بەوە نییە حکومەت بەشەخۆراکیان بۆ دابین بکات.
ڕاشیگەیاندووە، ئەوانەی لەلایەن دادگاوە بەندکراون تا کاتی سزادانەکانیان تەواو دەبێت بەشەخۆراکەکانیان دەبڕدرێت.
ئەنجومەنی ڕاژەی عێراق ڕایگەیاندووە، بە مەبەستی دامەزراندن لە فەرمانگەکانی حکومەت، تاقیکردنەوەی ئەو کەسانەی شیاون بۆ دامەزراندن لە زانکۆکاندا ئەنجام دەدرێت و لە ڕۆژێکدا دوو بۆ سێ جار تاقیکردنەوەکان بەڕێوەدەچن، بە ئامانجی خێراترکردنی پڕۆسەکەش، ھەر پارێزگایە و لە زانکۆکەی خۆیدا تاقیکردنەوەکان ئەنجام دەدرێت.
ڕاشیگەیاندووە، ئەو کەسانەی داوای ئەنجامدانی تاقیکردنەوەیان پێشکەشکردووە، پێویستە بەردەوام ئاگاداری ماڵپەری ئەنجومەنی ڕاژە بن بە مەبەستی وردەکاری چۆنییەتی ئەنجامدانی تاقیکردنەوەکان، بە گوێرەی پارێزگاکان و زانکۆکان، پێویستە ھەر بەشداربوویەکیش کۆدی تایبەت بەخۆی ھەبێت و ھەموو بەڵگە داواکراوەکان لەگەڵ خۆی بھێنێت.
ئەحمەد سەحاف وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق ڕایگەیاند، وەزارەتەکەی بەردەوامە لە تۆمارکردنی ناوی ئەو کۆچبەرانەی لەسەر سنوری بێلاروسن و دەیانەوێت بە ئارەزوومەندانە بگەڕێنەوە.
ڕوونیشیکردەوە، تا ئێستا ٧٥ کۆچبەری تر ناوی خۆیان بۆ گەڕانەوە تۆمارکردووە و بەردەوامن لە ھەماھەنگییەکان بۆ ڕێکخستنی گەشتی گەڕانەوەی کۆچبەران.
ئەوەش لە کاتێکدایە، ئێوارەی دوێنێ ٤٣١ کۆچبەر کە زۆرینەیان کورد بوون لە بێلاروسەوە گەیشتنەوە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی ھەولێر.
چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان کە لایەنە ناڕازییەکانی ھەڵبژاردن لە خۆدەگرێت، دوای کۆبوونەوەی لەگەڵ پلاسخارت ڕاگەیەنراوێکی بڵاوکردەوە و جەختی کردەوە لەسەر بوونی بەڵگەی ڕوون و دڵنیاکەرەوە لەسەر گرفتەکانی پڕۆسەی ھەڵبژاردنی پێشوەخت کە بە بێ ھیچ گومانێک دەریدەخەن لە ڕۆژی ١٠ی ١٠ بە شێوازێکی ڕێکخراو دەنگە دروستەکان دزراون و بەشێک لە بەڵگەکانیش خراونەتە بەردەست نێردەی ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان.
چوارچێوەی ھەماھەنگی جەختیشی کردووەتەوە لە بەردەوام بوون لەسەر ڕێڕەوی یاسایی بۆ یەکلاکردنەوەی تانەکان کارکردن لەسەر ڕێکارە دەستورییەکان.
سەرچاوەیەک لە پۆلیسی نەینەوا رایگەیاندوە، لە ناوچەی مشیرفە لە خۆرئاوای موسڵ بە مووشەک ھێرشکراوەتە سەر بنکەی زیلکان کە ھێزەکانی تورکیای تێدا جێگیرە لە باکوری موسڵ .
بەوتەی سەرچاوەکە، یەکێک لە مووشەکەکان لە نزیک کەنیسەی مارمتی لە ناحیەی بەعشیقە کەوتوەتە خوارەوە، بەڵام ھیچ زیانێکی گیانی و ماددی لێنەکەوتوەتەوە.
سوپای تورکیا لە ساڵی ٢٠١٤ ەوە لە بنکەی سەربازی زیلکان لە باکوری موسڵ جێگیر بوون و لەماوەی رابردوودا چەندین جار رووبەرووی ھێرشی مووشەکی بوونەتەوە.
موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر، لە تویتێکدا رایگەیاند، فەرمانی کردووە بە ھەڵوەشاندنەوەی لیوای "یەوم ئەلمەوعود"، کە لە ساڵی ٢٠٠٨ لەلایەن خودی سەدرەوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ھێزەکانی ئەمریکا دامەزراوە.
بە پێی فەرمانەکەی سەدر سەرجەم بارەگاکانی ئەو لیوایە لە پارێزگاکانی عێراق دادەخرێن و لە ماوەی ٤٨ سەعاتیشدا سەرجەم چەکەکانیان رادەستی ھێزەکانی "سەرایا سەلام"ی سەر بە رەوتی سەدر دەکەن.
ھەڵوەشاندنەوەی ئەو گرووپە لە کاتێکدایە، رۆژی پێنج شەممە موقتەدا سەدر لە پەیامێکدا داوای ھەڵوەشاندنەوەی سەرجەم گرووپە چەکدارەکان و رادەستکردنی چەکەکانیانی بە حەشدی شەعبی کرد.
ئەحمەد سەحاف وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق رایگەیاند، بەڵگەنامەی گەشت بۆ ٤٣٠ کۆچبەری گیرخواردوو لە سەر سنوری بێلاروس ئامادەکراوە و ئەمرۆ بە گەشتێک دەگەڕێنرێنەوە عێراق.
وتیشی، تیمەکانی کونسوڵگەری لە بێلاروس بەردەوامن لە تۆمارکردنی ناوی ٥٠ کۆچبەری تر و وەزارەتەکەشیان لە ھەوڵی بەردەوامدایە بۆ بەدەنگەوەچوونی ئەو کۆچبەرانەی دەیانەوێت بگەڕێنەوە.
لەلایەکی ترەوە ئاری جەلال سەرۆکی دەزگای لوتکە رایگەیاند، کۆچبەرەکان لە مینسکی پایتەختی بێلاروسەوە دەگەنە فرۆکەخانەی ھەولێرو دواتریش ئەو کۆچبەرانەی خەڵکی شارەکانی ناوەراست و باشوری عێراقن دەگەیەنرێنە فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد.
عێراق نیگەرانی خۆی سەبارەت بە بەنداوی جەزیرەی تورکیا پیشاندەدات و دەڵێت کاریگەری لەسەر داھاتی ئاوی وڵاتەکە دەبێت.
عەلی رازی وتەبێژی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق دەڵێت، ترسیان لە دروستکردنی بەنداوی جەزیرە لە باشوری بەنداوی ئەلیسۆ ھەیە لەلایەن تورکیاوە، چونکە کاریگەری لەسەر داھاتی ئاوی وڵاتەکە دەبێت.
وتیشی، وەزارەتی دەرەوەی عێراق بە رەسمی بە ئەنقەرەیان راگەیاندووە دروستکردنی ئەو بەنداوە رەتدەکەنەوە.
وتەبێژی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق راشیگەیاند، کەمبوونەوەی باران بارین و گۆڕانکارییەکانی کەش و ھەوا ھۆکارێکی ترن بۆ کەمبوونەوەی ئاوی وڵاتەکە، ئەو پارێزگایانەشی نزیکن لە ئێرانەوە و پشت بەو وڵاتە دەبەستن زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە.
لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە و بەھۆی سیاسەتەکانی تورکیا و ئێران، ئاستی ئاو لە روباری دیجلە و فورات لە عێراق بەرەو کەمبوونەوە دەچێت، بەپێی نەتەوە یەکگرتووەکانیش عێراق پێنجەمین وڵاتە لەسەر ئاستی جیھان کە گۆڕانکارییەکانی کەش وھەوا زۆرترین کاریگەری لەسەر دروست کردووە.
"جۆێل ھاربەر" وتەبێژی ھێزە ھاوبەشەکان و بەڕێوەبەری کاروباری گشتی لە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی دەڵێت، گۆڕانکاری گەورە لە ژمارە و ئەرک و ڕۆڵی ھاوپەیمانییەکەیان لە عێراق ڕوونادات و ڕاوێژ و مەشق و ڕاھێنان پێشکەشی ھێزە ئەمنییەکانی وڵاتەکە دەکەن، لە ئێستاشدا بە ئەرکەکانی خۆیان ھەڵدەستن و ئەوەی پێویست بێت پێشکەشی دەکەن.
پێشتر "یەحیا ڕەسوڵ" وتەبێژی فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکانی عێراق ڕایگەیاندبوو، کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا بەردەوامە و بڕیارە کشانەوەیان تا ٣١ی کانونی یەکەمی ساڵی ٢٠٢١ تەواو ببێت.
موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدر، پەیامێکی بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، پەیامەکەی ئاڕاستەی ئەو ھێزە سیاسیانە دەکات، کە پێیان وایە لە ھەڵبژاردنەکەی مانگی ڕابردوودا شکستیان ھێناوە.
وتیشی، پێویستە ئەو ھێزانەی دەیانەوێت بەشداری حکومەت بکەن، بەشداربن بۆ لێپێچینەوە لەو کەسانەی گوومانی گەندەڵیان لێدەکرێت و سەرجەم گرووپە چەکدارەکان ھەڵبوەشێننەوە و لە ڕێگەی فەرماندەی ھێزە چەکدارەکانەوە چەکەکانیان ڕادەستی حەشدی شەعبی بکەن.
سەدر لە بارەی پێکھێنانی حکومەتی داھاتووش ڕایگەیاند، گەلی عێراق دەیەوێت بە زووترین کات حکومەت پێکبھێنرێت و ئەوانیش کار بۆ دروستکردنی حکومەتێکی زۆرینەی نیشتمانی دەکەن و دوو بژاردەشیان لە بەردەمدایە، یان پێکھێنانی حکومەتێکی زۆرینەی نیشتمانی یاخود بوون بە ئۆپۆزسیۆنێکی نیشتیمانی.
بەپێی رێککەوتنی عێراق و ئەمریکا، چەند مانگێکە پڕۆسەی کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق دەستیپێکردووە و بڕیاروایە تاکو کۆتایی ئەمساڵ تەواوی ھێزە شەڕکەرەکانی ئەمریکا، کە ژمارەیان دوو ھەزار و ٥٠٠ سەربازە لە عێراق بکشێنەوە، ئەو ھێزانەشی دەمێننەوە تەنھا راوێژ و راھێنانی سەربازیی بە ھێزە ئەمنیەکانی عێراق دەکەن.