عێراق
لە دیدارێکی رۆژنامەوانانیشدا خەمیس خەنجەر رایگەیاندوە، لە کۆبوونەوەکەدا ھەوڵەکانیان بۆ پێکھێنانی حکومەتی زۆرینەی نیشتیمانی دووپاتکردوەتەوە.
محەممەد حەلبوسی، سەرۆکی پەرلەمانی عێراق لە پەڕەی ڕەسمی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک وێنەی کۆبوونەوەکەی بڵاوکردووەتەوە و نوسیویەتی "کۆبوونەوەی ھاوپەیمانی سێ قۆڵی (کوتلەی سەدر، سیادەی سوننی و پارتی) لە بەغداد."
کۆبوونەوەی سێ قۆڵی لە بەغداد لەدوای پەیوەندییەکی تەلەفوونی نێوان موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر و مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان.
کۆبونەوەکە لە کاتێکدایە بڕیارە ڕۆژی پێنجشەممە، پەرلەمانی عێراق کۆببێتەوە و پرسی پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق یەکلایی بکاتەوە.
دەستەی سەرۆکایەتیی پەرلەمانی عێراق کارنامەی دانیشتنی ڕۆژی دوو شەممەی بڵاوکردەوە و بەپێی کارنامەکە دەبێت وەزیری دارایی عەلی عەلاوی ئامادەی دانیشتنەکە ببێت و گفتوگۆ لەبارەی بەرزبوونەوەی بەھای دۆلار بەرامبەر بە دینار بکەن.
بەپێی کارنامەکە ھەر لە دانیشتنەکەی پەرلەمانی عێراقدا، ئەندامێتی پەرلەمانتاران لە لیژنە ھەمیشەییەکاندا یەکلایی دەکرێتەوە و بەشێک لە پەرلەمانتارانیش سوێندی یاسایی دەخۆن.
ڕۆژی شەممەی ڕابردوو وەزیری دارایی عەلی عەلاوی ڕەتیکردەوە ئامادەی دانیشتنێکی پەرلەمانی عێراق بێت لەبارەی بەھای دینار، بۆیە جێگری یەکەمی پەرلەمانی عێراق داوای لە وەزارەتی ناوخۆ کرد قەدەغەی گەشت بەسەر ئەو وەزیرەدا بسەپێنێت و نەھێڵێت گەشتی دەرەوەی وڵات بکات.
لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا لەدوای تویتێکی ڕێبەری ڕەوتی سەدر موقتەدا سەدر بەھای دینار بەرامبەر بە دۆلار گۆڕانکاریی بەردەوام و زۆری بەسەردا ھات.
سەدر لە تویتەر نوسیویەتی، لەوانەیە روسیا ئۆکراین بە سەرچاوەی نیگەرانی و دڵەراوکێ بزانێت دژی بەژوەندییەکانی و پێی وابێت ئەمریکا کاریگەری گەورەی لەسەر سیاسەتی ئۆکراین ھەبێت، بەڵام ئەوە بە ھیچ شێوەیەک بەھانەیەک نیە بۆ ھەڵگیرساندنی جەنگ و ھیچ کاتێک جەنگ چارەسەر نەبووە، بەڵکو زیادکردنی کێشە و قەیرانەکانە بەتایبەت ھاوشێوەی ئەم جەنگانە کە دەکرێت ھەموو جیھان بەرەو جەنگ بەرێت.
سەدر نیگەرانییشی دەربریوە کە زۆرێک وڵاتان بە ئارامیەوە چاوەرێی ھەڵگیرسیاندنی جەنگی نێوان روسیا و ئۆکراین دەکەن ، ھیواشی خواستوە لە رێی دانوستانەوە قەیرانی نێوان ئەو دوو ووڵاتە چارەسەر بکرێت.
سەدر باسی لە عێراق و وڵاتانی تری عەرەبی و ئیسلامیش کردووە کە بە جەنگدا تێپەریون و تا ئێستا رزگاریان نەبووە و دوپاتیکردۆتەوە کە جەنگ ھیچ دەستکەوتێکی نەبوە تەنھا وێرانکاری و لاوازی و تیرۆر نەبێت .
وەزارەتی دەرەوەی عێراق داوا لە زانکۆ و پەیمانگاکانی ئۆکراین دەکات مۆڵەت بدەن بە خوێندکارە عێراقیەکان بۆ ئەوەی بگەرێنەوە .
ئەحمەد سەحاف وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، باڵیۆزخانەی عێراق لە ئۆکراین لە رۆژی ١٤ ی شوباتەوە داوایەکی ئاراستەی زانکۆ و پەیمانگاکانی ئۆکراین کردوە بۆ ئەوەی زیاتر چاودێری رەوشی خوێندکارە عێراقییەکان بکەن و لە ھەر کاتێکدا رەوشی ئەمنی ئالۆز بوو، مۆڵەتیان بدەنێ بۆ ئەوەی بگەرێنەوە عێراق، داواشی لێکردون کە زانیاری وردیان لەسەر ژمار و رەوشی خوێندکارە عێراقییەکان لە ئۆکراین بدەنێ .
ھاوکات باڵیۆزخانەی عێراق لە کییڤ داوای لە ھاوڵاتیە عێراقییەکان کردوە، کە ئێستا لەناو خاکی ئۆکراینن، ھۆشداربن و سەردانی ناوچە مەترسیدارەکان نەکەن لە خۆرھەڵاتی ئەو وڵاتە، داواشی لێکردون لەھەر کاتێکدا پێویستیان بە ھاوکاری بوو، پەیوەندی بەو ھێڵە گەرمانەوە بکەن کە باڵیۆزخانەی عێراق لە کییڤ بۆی تەرخان کردون .
تیمەکانی ھێڵی ئاسمانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویانکردەوە ، لە سەعات ٧ی بەیانی رۆژی پێنج شەممەوە دەستیان بە مانگرتنەکەیان کردوە و گەشتەکانیان راگرتوە و ھیچ گەشتێکی ئاسمانی جێبەجێ ناکەن تەنھا گەشتی ھندستان نەبێت .
تیمەکانی ھێڵی ئاسمانی عێراق چەند داواکارییەکیان خستوەتەروو بۆ دەستپێکردنەوەی کارەکانیان کە دیارترینیان جیاکردنەوەی کۆمپانیای ھێڵی ئاسمانی عێراقە لە وەزارەتی گواستنەوە تا بکرێتە دەستەیەکی سەربەخۆی پەیوەندیدار بە سەرۆکایەتی وەزیران و دەسەڵاتی تەواوەتی بدرێتە بەرێوەبەرەکەی و کاربکرێت بۆ گەراندنەوەی قەرزەکانی کۆمپانیاکە کە بڕەکەی ٦٣ ملیۆن دۆلارە، داواش دەکەن شایستە داراییەکانی تیمەکانی ھێڵی ئاسمانی عێراق و دەرماڵەی تیمەکان لە ساڵی ٢٠١٨ بۆ ٢٠٢١ خەرج بکرێت.
تیمەکانی فرۆکەوانی ھێڵی ئاسمانی عێراق دوپاتیشیان کردوەتەوە کە تا داواکارییەکانیان جێبەجێ نەکرێت دەست بە کار ناکەنەوە و بەردەوامیی بە مانگرتن دەدەن، بەھۆی مانگرتنەکەوە ئەمرۆ شڵەژاوییەکی زۆر لە فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد دروست بوە .
وەزارەتی تەندروستی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە، تا ئێستا ڕێژەی بەکارھێنانی ڤاکسین لە وڵاتەکەدا بە پێی پێویست نییە، ھەر بۆیە پێویستە ئەو کەسانەی تا ئێستا ڤاکسینیان بەکارنەھێناوە ڕوو لە بنکە تەندروستییەکان بکەن بۆ وەرگرتنی ڤاکسین، چونکە تەنھا ڕێگەیە بۆ کۆنترۆڵکردنی کۆرۆنا و کۆتاییھێنان بە ڕێکارە تەندروستییەکان.
وەزارەتی تەندروستی عێراق ڕاشیگەیاندووە، سەرجەم ڤاکسینەکانی کۆرۆنا بێ مەترسین و لە کۆی ١٠ ملیۆن کەس کە لە عێراق ڤاکسینیان بەکارھێناوە، تا ئێستا ھیچ حاڵەتێکی مەترسیدار تۆمار نەکراوە.
ئەوەش لەکاتێکدایە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند بە گوێرەی یاسا ژمارەی ئەو کەسانەی کە مەرجەکانی خۆ کاندکردنیان تیا بووە بۆ پۆستی سەرۆکایەتی کۆمار ٣٣ کەس بوون و لەو ژمارەیە ٢٦ کەسیان بە چەند ھۆکارێکی جیاواز دوورخراونەتەوە.
دادگا فیدراڵی عێراق راگەیەنراوێکی سەبارەت بە دەنگدانی پێکھاتەکان لە ھەڵبژاردنەکانی عێراق بڵاوکردەوە و رایگەیاند، بە پێی ماددەی ٣ی یاسای ھەڵبژاردن، پێکھاتەکانی ئێزدی و شەبەک و فەیلییەکان لە بازنەی بچوککراوەدا مافی دەنگدانیان ھەیە و ئەوەش نادەستورییە .
لە بەشێکی تری راگەیەنراوەکەدا ھاتووە، دەبێت پێکھاتەکانی ئێزدی و شەبەک و فەیلییەکان، ھاوشێوەی مەسیحییەکان بتوانن لەسەرتاسەری عێراق لە بازنەی گەورەدا دەنگ بە کاندیدەکانیان بدەن، ھەر کاندیدێکی پێکھاتەکانی ئێزدی و شەبەک و فەیلییەکان لەسەر ئاستی عێراق دەنگیان پێبدرێت و یەک کارتی دەنگدانیان ھەبێت، ئەگەر ئێزدییەک لە بەسرە خۆی کاندیدی بکات مافی ئەوەی ھەبێت ئێزدیەک لە دھۆک دەنگ بەو کاندیدەی بەسرە بدات.
لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی ھاوبەشدا لە "نەجەف"،"حاکم زاملی" جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، زیاتر لە ١٠٠ ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران ئیمزایان کۆکردووەتەوە بۆ بانگھێشتکردنی "عەلی عەلاوی" وەزیری دارایی، وتیشی ئەو وەزیرە ھۆکار بووە بۆ زیادبوونی بەھای دۆلار و قەرزی دەرەکی و ناوەکی عێراق .
وتیشی دەوڵەت سودمەند نەبووە لە بەرزبوونەوەی بەھای دۆلار و بەڵێنی بە خەڵکیشدا بەردەوام بن لەسەر پڕۆژەی چاکسازی.
ھەر لەو کۆنفرانسەدا، "حەسەن عەزاری" سەرۆکی فراکسیۆنی سەدر رایگەیاند، ئەندامەکانیان ژوورێکیان پێکھێناوە سەبارەت بە پرسی کارەبا و نەوت و کشتوکاڵ و بازرگانی و پەیوەندی و سەرچاوەکانی ئاو.
ھاوکات "حەسەن کەعبی" جێگری سەرۆکی فراکسیۆنی سەدر وتی، دۆسیەی نەوت لە ئەولەویاتی کارەکانیاندایە و گومان لەسەر چەندین گرێبەست و رێککەوتن ھەیە.
شانەی راگەیاندنی ئەمنی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە ، بە پشت بەستن بە زانیاریە ھەواڵگرییەکانی دەزگای روبەروبونەوەی تیرۆری عێراق و بە ھەماھەنگی لەگەڵ فەرماندەی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکان ، ھێزە ئاسمانییەکانی عێراق بە فرۆکەی ئێف ١٦ دوو ئەشکەوتیان لە ناوچەی قوشقایە لە کەرکوک کردۆتە ئامانج کە وەک مۆڵگەی شانە نوستوەکانی داعش بەکارھێنراون .
ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە ، کە لەو ھێرشەدا ھەردوو مۆڵگەکە بە تەواوی وێرانکراون و لەناوبراون .
کازمی لە تویتێکدا نوسیویەتی، بەھۆی ھەوڵەکانی عێراق بۆ بنیاتنانی پەیوەندییەکی تەندروست لەگەڵ دراوسێکانی و کۆمەڵگای نێودەوڵەتی ، توندرا دۆسیە و بریارێکی نێودەوڵەتی کە لێکەوتەی سەرکێشییەکانی ڕژێمی پێشووی عێراق بوو ، دابخرێت.
شەوی رابردوو کۆبونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لەبارەی دۆسێی قەرەبوکردنەوەی کوەیت لەلایەن عێراقەوە بەڕێوەچوو ، لە کۆبونەوەکەدا بڕیاردرا دۆسیەکە بە تەواوی دابخرێت ، ئەوەش دوای ئەوەی عێراق ٥٢ ملیار دۆلار قەرەبووی داگیرکردنی کوەیتی پاکتاو کردووە
شەوی ڕابردوو، سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگیی شیعە، لە ماڵی نوری مالکی، سەرۆکی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا لە بەغداد کۆبوونەوە و ڕاگەیەندراوێکیان لە بارەی کۆبوونەوەکەیان بڵاوکردەوە و داوایانکرد پێداچوونەوە بە بەھای دینار بەرامبەر دۆلار بکرێت و ڕێکاری پێویست بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکانی کەمبوونەوەی بەھای دینار، لەسەر ھاووڵاتیان و چینە کەمداھاتەکان بیگرێتە بەر.
جەختیشیانکردەوە لەسەر ڕێزگرتن لە یاساکانی کاری ئەنجوومەنی نوێنەران و چاودێرییەکانی بەسەر دەسەڵاتی جێبەجێکردن و ڕێزگرتن لە جیاکرنەوەی دەسەڵاتەکان. ھەروەھا بەکارھێنانی ئەنجوومەنی نوێنەرانیان بۆ کۆنتڕۆڵکردنی دەسەڵاتەکانی جێبەجێکردن و یاسادانان، بۆ مەرامی سیاسی لە دەرەوەی سیاقە دەستوورییەکانیان ڕەتکردەوە.
چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان، ڕاشیگەیاند، بە نیگەرانییەوە لەو ھەواڵانە دەڕوانن کە باس لە ھەڕەشەکردن لە ھەندێک لە سیاسییەکان دەکەن و داوا لە لایەنە پەیوەندیدارەکان دەکەن، لێکۆڵینەوە لەو دەنگۆیانە بکەن و سزای ئەو کەسانە بدەن، کە ھەواڵی ناڕاست بڵاو دەکەنەوە.
بە گوێرەی ڕاگەیەندراوێکی ئەنجومەنی نوێنەران، کە دوای کۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆکی کوتلەکانی ناو ئەنجومەنەکە بڵاویکردەوە، سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران داوای لە سەرۆکی کوتلەکان کردووە، پەلە بکەن لە پێشکەشکردنی کاندیدەکانیان بۆ سەرۆکی لیژنە پەرلەمانییەکان.
ھاوکات سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران ڕۆژی دووشەممەی داھاتووی دیاریکردووە، بۆ کۆبوونەوەی داھاتووی ئەنجومەنی نوێنەران، بە مەبەستی دەنگدان لەسەر پێکھێنانی لیژنەکان و دابەشکردنی پەرلەمانتاران بەسەر لیژنەکان.
ھەر لە کۆبوونەوەکەدا لەسەر داوای ١٠٠ پەرلەمانتار بڕیاردرا میوانداری عەلی عەلاوی وەزیری دارایی بکرێت، ئەوەش لەکاتێکدایە پێشتر وەزیری دارایی داوایەکی ئەنجومەنی نوێنەرانی رەتکردەوە بۆ ئەوەی بچێت بۆ پەرلەمان و لەبارەی دابەزینی بەھادی دۆلارەوە رونکردنەوە بدات
عارف حەمامی پەرلەمانتاری ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا ڕایگەیاند، چوارچێوەی ھەماھەنگی بە ھەموو توانای خۆیەوە ھەوڵ دەدات بۆ گەیشتن بە جۆرێک لێکتێگەیشتن، کە لە بەرژەوەندی باڵای وڵات بێت و یەک تێڕوانینی ھاوبەش بھێنێتە ئاراوە لە نێوان لایەنە سیاسییەکاندا.
حەمامی جەختیکردەوە، سازکردنی ھەر کۆبوونەوەیەکی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ پێکھێنانی حکومەت بەستراوەتەوە بە ڕێککەوتن و لێکتێگەیشتنی نێوان کوتلە سیاسییەکان، دەربارەی کەسایەتییەکان کە گونجاو بێت لەگەڵ بەرژەوەندی نیشتیمانی و خواستی گەلی عێراق.
ئەمینداریەتی ئەنجومەنی وەزیران لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بە فەرمانی سەرۆک وەزیران، وەزارەتی بازرگانی ڕاسپێردراوە، دوو سەبەتە لە مادەکانی فۆڕمی خۆراک بۆ مانگی ڕەمەزان بەسەر ھاوڵاتیانی شایستەدا دابەش بکرێت.
لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەکراوە، کازمی جەختیکردووەتەوە لە گرنگی دان بە مادەکانی فۆڕمی خۆراک و چاودێریکردنی چۆنێتی دابەشکردنی.
ئەوەش لە کاتێکدایە حکومەتی عێراق بە نیازە لە داھاتوودا فۆرمی خۆراکی ئەو کەسانە ببڕێت، کە موچەکانیان لەسەرووی یەک ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار دینارەوەیە.