قاسم ئەعرەجی راوێژکاری ئاسایشی نیشتیمانی عێراق رایگەیاند، پێویستە وڵاتانی ئەوروپا ئەو تیرۆریستانەی داعش وەربگرێتەوە کە لە رۆژئاڤا دەستبەسەرکراون، چونکە مەترسییەکی گەورەیان بۆ عێراق دروست کردووە.

ئەعرەجی ئاماژەی بۆ ئەوەش کردووە، زیاتر لە ١٠ ھەزار تیرۆریستی داعش لەلایەن ھێزەکانی سوریای دیموکرات(ھەسەدە) لە زینداییەکی حەسەکە دەستبەسەرەن و پێویستە ئەوانەی رەگەزنامەی ئەوروپاییان ھەیە، لە لایەن وڵاتەکانیانەوە وەربگیرێنەوە .

ئەعرەجی ئەوەشی راگەیاندووە، حکومەتی عێراق بریارێکی بوێرانەی داوە بۆ وەرگرتنەوەی ٤٥٠ خێزانی عێراقی کە لە کامپی ھۆڵن لە رۆژئاڤای کوردستان. ئەعرەجی ئاماژەی بۆ ئەوەش کردووە کامپەکە ٣٠ ھەزار عێراق تێدایە کە ٢٠ ھەزاریان مێردمنداڵن. 

 

لە ڕاگەیەندراوێکدا ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بڵاویکردەوە، بە گوێرەی یاسا ژمارەی ئەو کەسانەی کە مەرجەکانی خۆ کاندکردنیان تیا بووە بۆ پۆستی سەرۆکایەتی کۆمار ٣٣ کەس بوون.

ئەنجومەنی نوێنەران ئاشکرایکردووە ، ٥٩ کەس ناوی خۆیان پێشکەش کردووە بۆ پۆستی سەرۆکایەتی کۆمار. لەو ژمارەیە ٢٦ کەسیان بە چەند ھۆکارێکی جیاواز دوورخراونەتەوە،  لەوانە ھەندێکیان داوای کشانەوەی پێشکەش کردبوو، ١٤ کاندیشیان مەرجی شارەزایی سیاسییان تیا نەبووە و ٥ کاندیدیان مەرجی بڕوانامەی زانکۆییان نەبووە و ٢ کاندیدی دیکە یاسای لێپرسینەوە و دادپەوەریی گرتوویەتییەوە و یەکێکی دیکەیان مەرجی تەمەنی نەبووە. 

ئاشکراکردنی کاندیدانی پۆستی سەرۆک کۆمار لە کاتێکادیە، بریارە سبەینێ چوار شەممە، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، ئەو تانەیە یەکلایی بکاتەوە، کە پێشکەشکراوە سەبارەت بە دووبارە کردنەوەی دەرگای خۆ کاندید کردن بۆ پۆستی سەرۆکاتی کۆمار.

باسم خەشان ئەندامی سەربەخۆی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە تویتەر بڵاویکردەوە، چوار شەممە دادگای فیدراڵی کۆدەبێتەوە و پێداچوونەوە بۆ ئەو سکاڵایە دەکات کە دژ بە کردنەوەی دەرگای خۆکاندید کردن بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق لەلایەن دەستەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانەوە. 

وتیشی، دادگا بڕیار لە بارەی یاسایی بوونی دووبارە خۆکاندید کردنەوە بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق دەدات. 

باسم خەشان راشیگەیاند، ئەو سکاڵایە دژی ھیچ کەس و حزبێک نییە، تەنھا بۆ رێزگرتنە لە دەستور. 

تا ئێستا، ٦٠ کەس خۆیان بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق کاندید کردووە، ھیچ وادەیەکیش بۆ کۆبوونەوەی ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار دیاری نەکراوە.

بە وتەی ئەو سەرچاوەیە، ھێزەکانی ناو چوارچێوەی ھەماھەنگی توانیویانە ٩٤ پەرلەمانتار کۆبکەنەوە، دوای ئەوەی لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا زنجیرەیەک گفتوگۆی چڕوپڕیان لەگەڵ ژمارەیەک لە پەرلەمانتارانی سەربەخۆی ئەنجامداوە و ھێنراونەتە ناو  چوارچێوەی ھەماھەنگییەوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لە دوو ڕۆژی داھاتوودا بەشێوەیەکی رەسمی ناوی ئەو ٩٤ پەرلەمانتارە ئاشکرا دەکەن.

بەھۆی لێدوانەکانی موقتەدا سەدر سەرۆکی ڕەوتی سەدر، کە بەردەوام جەختدەکاتەوە لە حکومەتی زۆرینەی نیشتیمانی،گفتوگۆکانی نێوان ڕەوتی سەدر و ھێزەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی ڕاگیراوە و تا ئێستاش ھیچ بەرەوپێشچوونێک ڕووی نەداوە.

باسم خەشان ئەندامی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق راشیگەیاند، کەمکردنەوەی بەھای دیناری عێراقی لە بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی، بە پشتیوانیی زۆرینەی ھێزە سیاسییەکانی عێراق بووە و زۆرینەی فراکسیۆنەکانی ناو ئەنجومەنی نوێنەران عێراق رەزامەندییان داوە بە دیارییکردنی بەھای دینار لە بودجەی گشتییدا بەو شێوازەی کە ھەیە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، کاتێک کەمکردنەوەی بەھای دیناری عێراقییان کردووە، حکومەت ھیچ ھەنگاوێکی نەناوە بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەو زیانە بێشومارەی بەر ھاوڵاتیان و فەرمانبەران و ھەژاران کەوتوە. ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دووپاتی کۆدووەتەوە.


 

رێکخراوی نێودەوڵەتی "وۆرد ڤیچن" کە تایبەتە بە پاراستنی منداڵان ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە، کۆرۆنا و لێکەوتەکانی زیانی گەورەیان بە منداڵانی عێراق گەیاندوە لە ھەموو روویەکەوە، بە جۆرێک عێراق تاکە وڵات بووە لە کاتی کەرەنتیندا زۆرترین ماوە دەرگای خوێندنگاکانی داخستووە و بۆ ماوەی ٦٣ ھەفتە منداڵان نەچونەتە خوێندنگاکان .

لە راپۆرتەکەدا باس لەوەشکراوە ، دروستبونی قەیرانی ئابوری بەھۆی کۆرۆناوە ، زیانی گەورەی بە منداڵانی عێراق گەیاندووە و رێژەی ھەژاری لە نێویاندا بۆ سەدا ٤٠ بەرزکردووەتەوە ، رێژەی ئەو منداڵانەش کە لە ناچاریدا کاریان کردووە ، بۆ لە سەدا ١٧بەرز بووەتەوە . 

چوارچێوەکە راگەیەندراوێکی لەسەر ئەو ھەڕەشانە بڵاوکردۆتەوە کە دەکرێتە سەر ھەندێک لەلایەنە سیاسییەکان و تێیدا بە توندی ئەو جۆرە ھەرەشانە رەتکراوەتەوە لەلایەن ھەر کەس و لایەنێکەوە بێت 
داواشکراوە بە زوترین کات لێکۆڵینەوە لەسەر ئەو ھەرەشانە دەستپێبکات و بە گرنگیش زانراوە ھاوکاری لە نێوان دەزگا ئەمنییەکان و دادگادا ھەبێت بۆ ئەوەی ھەر کەس و لایەنێک ھەرەشە بکات ، بەشێوازیی یاسایی سزا بدرێت .

ئەوە لەکاتێکدایە "موقتەدا سەدر" رابەری رەوتی سەدر ، لە تویتێکدا دوپاتیکردووەتەوە کە لەگەڵ ھەندێک لە ھاوبەشەکانیدا روبەروی ھەرەشە دەبنەوە ، محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقیش رایگەیاندوە ، لەو کاتەوەی کاری سیاسیان ھەڵبژاردوە ، روبەروی ھەرەشە دەبنەوە . 

ئەیاد عەلاوی کەسایەتی سیاسی عێراق لە تویتێکدا رایگەیاند، دابەزینی بەھای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلار دوای کفتوگۆبووە لەگەڵ سەرجەم ئەو لایەنانەی کە لە حکومەت بەشداریانکردووە . 

وتیشی، راکردن لە بەرپرسیارێتی و ئەنجامدانی کردنی کارێک بخرێتە سەر شانی کەسێکی تر گەلی عێراقی پێچەواشە ناکرێت،

جبوری ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە ، بودجەی ٢٠٢٢ بڕگەیەکی بۆ حکومەت و ئەنجومەنی نوێنەران تێدایە کە ئاماژەیە بۆ جێبەجێکردنی بریارەکەی دادگای فیدراڵی لەبارەی نەوتی ھەرێمی کوردستان .

راشیگەیاندووە ، دەبێت سەرۆک وەزیران بریارەکەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە سامانە سروشتییەکانی ھەرێم جێبەجێ بکات و ئەگەر بوجە بە بێ بریارەکەی دادگای فیدراڵی بنێرێتە ئەنجومەنی نوێنەران ، ئەوا ئەنجومەنەکە ناتوانێت پەسەندی بکات، ھەموو ھاوڵاتـیەکیش مافی ئەوەی دەبێت تانە لەسەر پرۆژە یاسای بودجە تۆمار بکات تا ئەو بڕگەیە دەخرێتە بودجەوە .

سەرۆکی ڕەوتی حیکمە ئاماژەی بەوەشکرد، پشتبەستن بە ژمارەی کوردسییەکان وەک راستیەکی ڕەھای ھەڵبژاردن لە دیاریکردنی زۆرینەی نیشتیمانی، دەبێتە مایەی زیان گەیاندن بە سەرجەم پێکھاتەکانی تر.
عەمار حەکیم ھۆشداریشدا لە شکاندنی ئەو بنەمایەی کە سیستمی سیاسی عێراقی لەسەر بنیات نراوە، کە خۆی دەبینێتەوە لە ھاوبەشی و ھاوسەنگی.

باسی لەوەشکردووە، پێکھێنانی ھاوپەیمانی سێ لایەنی بەو شێوەیەی کە ئێستا خراوەتە ڕوو، ئاماژەیە بۆ گۆڕانی گەورەترین پێکھاتە وەک کەمینە لە حکومەتی زۆرینەدا.

عەمار حەکیم جەختیشیکردەوە، چارەسەرکردنی کێشەی ئێستا پێویستی بە دەستپێشخەری و ئیدارەیەکی سیاسی ھەیە، بانگھێشتی زۆرینەش قسەی ئەمڕۆ نییە، بەڵکو پێشتر پرۆگرام و دروشمی زۆرینەی ھێزە سیاسییەکانی ناو چوار چێوەی ھەماھەنگی بووە.

لە ڕاگەیەندراوێکدا بانکی ناوەندیی عێراق بڵاویکردەوە، فرۆشتنی دۆلار بەو بەھایەی ئێستای، ئەنجامی ئەرێنی ھەبووە و دیاترینیشیان کەمکردنەوەی کورتھێنانی بودجەی دەوڵەت و زیادبوونی داھاتی نەختینە بووە لە ساڵی ٢٠٢١دا.

بانکی ناوەندی ئاماژەی بەوەشکردووە، دووبارە گۆڕانکاری لە بەھای دینار بەرامبەر دۆلار لە ماوەیەکی کورتدا بێ لێکدانەوەی ئەنجامەکەی، دەبێتە ھۆی داکشانی ئابوری و ئاڵۆزکردنی کاری بازاڕ و بازرگانی و قۆرغکاری لە دراوی بیانیدا.

ئاماژەی بەوەشکردووە، بەرزبوونەوەی ئێستای نرخی نەوت، توانای حکومەتی عێراق زیاتر دەکات، بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی ئابوری وڵات بەشێوەیەکی دروست و دەستبەرکردنی بڕێکی زیاتر لە داھاتی نەختینەیی پێویست، بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی ھەر گۆڕانکارییەک لە نرخی نەوت لە داھاتوودا.

ئەو ڕاگەیەندراوەی بانکی ناوەندیی لە کاتێکدایە، ماوەی چەند ڕۆژێکە بەھای دینار بەرامبەر دۆلار گۆڕانکاری بەسەردا ھاتووە و جۆرێک لە ئاڵۆزی و نائارامی لە بازاڕدا دروستکردووە.

غائیب عومەیری پەرلەمانتاری فراکسیۆنی سەدر ڕایگەیاند، ئەوان لێدوانە ناھاوسەنگ و ھەڵچوونەکانی وەزیری دارایی ڕەتدەکەنەوە، کە دیارە ترسی ھەیە لە بانگھێشتکردن، ئەو ھەڵوێستەش پێچەوانەی بنەماکانی دەستورە، کە داوای چوونە بەردەم دامەزراوە دەستورییەکان دەکات.

عومەیری ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو قسە بێسەروبەرانەی کە وەزیری دارایی کردوویەتی، بە سوک سەیرکردنی کێشە و گرفتەکانی خەڵکە، کە بەھۆی گرانبوونی کەلوپەلەوە گیرۆدە بووە.

ئەو وەڵامەی فراکسیۆنی سەدر لە کاتێکدایە، دوێنی عەلی عەلاوی وەزیری دارایی عێراق لە نامەیەکی ٢١ خاڵیدا بۆ سەرۆک وەزیرانی عێراق، ڕەتیکردەوە لەسەر داوای حاکم زاملی جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران بچێتە پەرلەمان بۆ ڕوونکردنەوە سەبارەت بە نرخی دۆلار.

عەلاوی ڕایگەیاندبوو، بانگھێشتەکەی جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران، لە ئەنجامی تویتەکەی موقتەدا سەدر ھاتووە، کە خۆی سەر بە کوتلەی سەدرە.

عەلاوی جەختیکردبووەوە، بانگھێشتەکە قبوڵکراو نییە و ئامادە نییە لەسەر داوای حزبێکی سیاسی بچێتە پەرلەمان، چونکە سوکایەتییە بە کەرامەتی عێراق و خۆشی و خێزانەکەشی.

ئەو پێشھاتانە لە کاتێکدایە، دوێنێ ھەینی ھەرچەندە بەشێکی زۆر لە بازاڕەکانی ئاڵۆگۆڕی دراو داخرابوون، بەڵام بەھۆی ئەو ڕەوشەوە نرخی دۆلار لە بازاڕەکانی عێراق و ھەرێمی کوردستان گۆڕانی بەسەردا ھات و جۆرێک لە دڵەڕاوکێی دروست کرد، بە تایبەت دوای ئەوەی نرخی ١٠٠ دۆلار ھاتەخوار ١٤٧ ھەزار دینارەوە.

سەرچاوەیەکی ئەمنی لە پارێزگای ئەنبار ڕایگەیاند، درەنگانی شەوی ڕابردوو، بە بۆمبی دەنگی ھێرشکراوەتە سەر بارەگای حزبی تەقەدوومی محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و تەنھا زیانی ماددی لێکەوتووەتەوە.

لە پارێزگای زیقاریش، لەلایەن چەکدارانی نەناسراوەوە بە بۆمب ھێرشکراوەتە سەر نوسینگەی نیسان زایر پەرلەمانتاری بزوتنەوەی ئیمتیداد و تەنھا زیانی گیانی لێکەوتووەتەوە.

لای خۆشییەوە محەمەد حەلبوسی ڕایگەیاند، ئیرادەیەکی نارێکخراو ھەوڵ بۆ شکاندنی شکۆی دەوڵەت دەدات. جەختیشی کردەوە، لە چەکی ئەوانەی سەرەتا نەترساون و لە ھەڕەشەی کەسانی تریش ناترسن.

عەبدولزەھرە ھەنداوی وتەبێژی وەزاتی پلاندانانی عێراق بە ئاژانسی ھەواڵی فەرمی عێراقی ڕاگەیاندووە، ستراتیژیەتی چارەسەرکردنی ھەژاری لە ٢٠٢٣ بۆ ٢٠٢٧ درێژەی دەبێت و چاوەڕوان دەکرێت کۆتایی ئەمساڵ سەرجەم پێداویستییەکانی پلانەکە تەواو ببێت و بۆ ساڵی داھاتوو بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە.

وتیشی، پلانەکە بە ھاوکاری وەزارەتە پەیوەندارەکان و ئەنجومەنی پارێزگاکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کاری لەسەر دەکرێت.

ھەنداوی ئاماژەی بەوەشکرد، پلانەکە لە سەرەتاوە لەو پارێزگایانەوە دەسپێدەکات کە زۆر ھەژارن و خزمەتگوزارییە تەندروستی و پەروەردەییەکان و شوێنی نیشتەجێبوونیان تێدا کەمە.

ڕوونیشکردەوە، پلانەکە لە ھەموو پارێزگاکان جێبەجێ دەکرێت و ڕێژەی ھەژاریشی تێدا لە بەرچاو دەگیرێت.

لەسەر داوای حاکم زاملی جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و بۆ گفتوگۆکردن سەبارەت بە بەھای دۆلار، مستەفا غالب، پارێزگاری بانکی ناوەندی سەردانی ئەنجومەنی نوێنەرانی کرد و لە ئێستادا لەگەڵ جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و ژمارەیەکی زۆر لە پەرلەمانتارانی فراکسیۆنە جیاوازەکان  لە کۆبوونەوەدایە.

ھەرچەندە عەلی عەلاوی وەزیری دارایش بانگھێشتکرا بوو، بەڵام ڕەتیکردەوە ئامادە بێت.