عێراق
عەلا جبوری وەزیری بازرگانی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە ڕۆژی یەکشەممەی داھاتووەوە بەشە خۆراک بەسەر بریکارەکاندا دابەش دەکرێت بۆ ئەوەی بیدەنە ھاووڵاتیان.
ئاشکراشیکرد، سەبەتەی خۆراکی بۆ ھەر کەسێک، پێکھاتووە لە سێ کیلۆ برنج، کیلۆیەک شەکر، نیو کیکۆ نیسک، نیو کیکۆ فاسۆلیا، لیترێک زەیت و ٤٠٠ گرام دۆشاوی تەماتە.
ئەوەش لە کاتێکدایە حکومەتی عێراق ڕایگەیاند بۆ مانگی ڕەمەزان دوو جار خۆراک بەسەر ھاووڵاتیاندا دابەش دەکەن.
مالکی جەختیشیکردەوە، تا ئێستاش بەھۆی دەستوەردانە دەرەکییەکانەوە، کە لە خراپترین حاڵەتیدایە، ڕەوشی سیاسی لە وڵاتدا گیرۆدەی چەقبەستووی سیاسی بووە.
داواشی لە سەرجەم وڵاتان کرد، دوورکەونەوە لە دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆیی عێراق و ڕۆڵی ئەرێنیان ھەبێت لە پەیوەندیی نێوان پێکھاتەکانی عێراق.
ئەو وتانەی مالکی لە کاتێکدایە، ھەر یەکە لە ھاوپەیمانی ڕزگاری نیشتیمان و چوارچێوەی ھەماھەنگی خۆیان بە گەورەترین کوتلەی پەرلەمانی دەزانن، کە دوای ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار، بتوانن کابینەی نوێی حکومەت پێکبھێنن.
زەیدی لە تویتێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەر ڕایگەیاند، ھاوکێشەی سیاسی ئاڵۆزە و لێکدانەوەکان زۆر کورتبینانەیە و ناکۆکییە شەخسییەکان باڵی کێشاوە بەسەر ڕەوشی سیاسیدا.
ئاماژەی بەوەشکردووە، پێشکەشکردنی ناوی جەعفەر سەدر بەو شێوەیە و لەم کاتەدا، وەک ئەوە وایە بخرێتە ناو کێڵگەیەکی مینەوە، ڕازیبوونیش بە کاندیدکردنی وەک خۆکوشتنی سیاسی وایە.
شبل زەیدی باسی لەوەشکردووە، ئەو زۆرینەیە کە جەختی لێدەکرێتەوە، حکومەتێکی ئەوتۆی لێ دەکەوێتەوە کە مەترسی شکست و کەوتنی بە پەلەی لەسەرە.
سەبارەت بە سوننەکانیش زەیدی وتوویەتی، سەرکردایەتی سوننەکان لە دۆخێکدایە کەس ئاواتیان پێ ناخوازێت، بۆیە پێویستە ھەڵوێستی ڕوونیان ھەبێت لە بنیاتنانی عێراق.
دوای ئەوەی حکومەتی عێڕاق بڕیاریداوە بەوەی کۆمپانیانی کار وەبەرھێنان بکات لە وێستگەی کەنداوی بەسڕە، بەڵام کارمەندانی ئەو وێستگەیە گردبوونەوە و ناڕەزاییان دەربڕی و ڕایانگەیاند، ئەوان لەو وێستگەی کارەبایە بە شێوەیەکی گرێبەست کاری خۆیان کردووە و بژێوی ژیانیان پەیداکردووە، بەڵام ئێستا کۆمپانیای کار ھاتووە بەھۆیەوە ئەوان دەگوازرێنەوە بۆ ناوچەکانی تری عێراق.
ئەو کارمەندانە ھۆشداریی دەدەنە حکومەتی عێراق و حکومەتی خۆجێی بەسڕە و وەزارەتی کارەبا کە ڕێگەنادەن بە ھیچ شێوەیەک ئەو کارە سەر بگرێت و بەردەوام دەبن لە خۆپیشاندان و ڕێگە نادەن کارمەندانی ئەو وێستگەیە بچنە سەر کارەکانیان.
عەلا‌و ڕیکابی سەرۆکی بزوتنەوەی ئیمتیداد بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند، قسە و باس زۆر دەکرێت لەسەر ئەوەی ئەوان بەشداری کۆبوونەوەی ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار دەکەن یان نا، بە ڕاشکاوی ڕایدەگەیەنن ئەوان بەشدای کۆبوونەوەکە ناکەن.
ڕیکابی ئاماژەی بەوەشکردن، لە سەعاتەکانی کۆتایشدا ڕاگەیەندراوی فەرمی لە لایەن پەرلەمانتارانی سەربەخۆوە بڵاودەکرێتەوە.
لە لایەکی دیکەوە، ئەحمەد موسەوی پەرلەمانتاری کوتلەی سادیقون ڕایگەیاند، کوتلەی سەدری دەیانەوێت چوار چێوەی ھەماھەنگی بەشداری پێ بکەن لە کۆبوونەوەکەدا، بەڵام ھێزەکانی ناو چوارچێوەی ھەماھەنگی و بەشێک لە ھێزە سوننەکان و پەرلەمانتارانی سەربەخۆ بەشداری کۆبوونەوەی ڕۆژی شەممە ناکەن.
موسەوی ئاماژەی بەوەشکرد، بەشداریکردن لە کۆبوونەوەی ڕۆژی شەممە، بە واتای ڕۆیشتنە تا ئێسقان شکاندنی یەکتر.
ھەر لەو چوارچێوەیەدا سەرکردەیەکی چوارچێوەی ھەماھەنگی ڕایگەیاند، ھاوپەیمانی ڕزگاری نیشتیمان ناتوانن کاندیدی سەرۆک کۆمار تێپەڕێنن لە دانیشتنی ڕۆژی شەممەی داھاتوودا.
ترکی جەدعان سەرکردە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی ئاماژەی بەوەشکرد، یەک لەسەر سێی دڵنیایی و ھاوپەیمانەکان لە تاقیکردنەوەی ڕۆژی ٢٦ی ئەم مانگەدا سەرکەوتوو دەبن و ھاوپەیمانی سێ لایەنی ناتوانێت ئامانجەکانی بەدی بھێنێت.
"سەدر" لە نوێترین تویتیدا رایگەیاند، پەرلەمانتارە سەربەخۆکان پێشوازییان لە داواکارییەکەی کردووە سەبارەت بە ئامادەبوونیان لە کۆبوونەوەکەی رۆژی شەممە بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار، وتیشی سوپاسیان دەکەم ئەگەر بەرژەوەندی نیشتمان بخەنە پێش بەرژەوەندی تایبەت.
"سەدر" نوسیوێتی، بە زووترین کات پاداشتی ئەو پەرلەمانتارانە دەداتەوە، بەڵام بە دابەشکردنی کێکەکە نا بەڵکو پێکەوە برینەکان ساڕێژ دەکەن و ریزەکان یەکدەخەن، وتیشی ھیوای بە ژیانێکی درێژ نەماوە و ئەوەشی ماوە لە ژیانیدا ھەوڵدەدات بۆ لەناوبردنی پیلانی گەندەڵکاران لە پێناو بنیاتنانەوەی عێراق .
لەلایەکی ترەوە، "حەسەن عەزاری" سەرۆکی فراکسیۆنی سەدر لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە تویتێکدا رایگەیاندووە، دوای چاوپێکەوتنی لەگەڵ ژمارەیەک لە پەرلەمانتارە سەربەخۆکان بەڕاشکراوی پێیان راگەیاندووە، ئەوان پشتیوانی لە حکومەتی زۆرینەی نیشتمانی دەکەن، لە کۆبوونەوەی شەممەی داھاتووی ئەنجومەنی نوێنەرانیش ئەو پەرلەمانتارە سەربەخۆیانە لە پێناو عێراق و گەلەکەیان ھەڵوێستیان دەبێت و پارە و تۆقاندن ھەڵوێستی ئەوان ناگۆڕێت، وتیشی تاکە ھیوایان پەرلەمانتارە سەربەخۆکانە.
ماڵپەڕی دادگای فیدراڵی عێراق بڵاویکردۆتەو، بڕیارە رۆژی پێنج شەممە لەسەر سکاڵایەکی"عالیە نوسەیف"ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە داوای بڕیاری دادگاکەی کردبوو لەبارەی نادەستووری بوون و ھەڵوەشاندنەوەی کاندیدکردنی "رێبەر ئەحمەد"کاندیدی پارتی بۆ سەرۆکایەتیی کۆمار، دادگای فیدراڵی کۆدەبێتەوە.
راشیگەیاندوە، بە ئامادەبوونی نوێنەرانی ھەردوو لایەنی سکاڵاکە، دانیشتنەکە بەڕێوەدەچێت و بڕیار دەدرێت لەبارەی دەستووریبوون یاخود نەبوونی قبوڵکردنی کاندیدکردنی "رێبەر ئەحمەد" بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە.
سەعد سەعدی ئەندامی مەکتەبی سیاسیی بزووتنەوەی عەسائیبی ئەھلی حەق کە لەلایەن (قەیس خەزعەلی)یەوە سەرۆکایەتی دەکرێت ڕایگەیاندووە، چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان بە ھاوپەیمانی لەگەڵ پەرلەمانتارە سەربەخۆیان بە ١٣٣ ئەندامی ئەنجونی نوێنەرانی دەتوانن دانیشتنی ڕۆژی شەممەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پەکبخەن.
ئەو ئەندامەی مەکتەبی سیاسی باسی لەوەشکردووە ئەگەر ڕێککەوتن لە نێوان چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان و ڕەوتی سەدر نەکرێت ئەوا چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان و سەربەخۆکان بە دڵنیاییەوە دانیشتی پەرلەمان پەکدەخەن.
لەلایەكی دیكەوە مەحمود حەیانی ئەندامی هاوپەیمانی فەتح ڕایگەیاندووە، كڕین و فرۆشتن بە پۆست و وەزارەتەكانی حكومەتی عێراقەوە لە ئێستاوە دەستی پێكردووە، ئاماژەی بەوەشكرد كڕین و فرۆشتنەكە لیژنە پەرلەمانییەكانیشی گرتووەتەوە.
ئەوەش لە كاتێكدایە، چەند سەرچاوەیەكی میدیایی و چالاكوانی مەدەنی لە تویتەر لە زاری سیاسییەكانی عێراقەوە بڵاویانكردەوە، لە ئێستاوە دەستكراوە بە كڕین و فرۆشتنی پۆستەكانی حكومەتی نوێ، بە گوێرەی ئەو سەرچاوانە پۆستی وەزارەتی نەوت لە لوتكەی نرخەكاندایە و دوای ئەویش وەزارەتی بازرگانی و بە پلەی سێهەمیش وەزارەتی وەرزش و لاوان دێت.
حەسەن عەزاری سەرۆکی کوتلەی سەدر لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی ھاوبەشدا ڕایگەیاند، ھاوپەیمانی ڕزگاری نیشتیمانی زۆرترین ژمارەی ئەنجومەنی نوێنەرانە و کراوەیە بەسەر ئەو ھێزە سیاسیانەشدا کە گومانی باشمان پێیان ھەیە.
عەزاری ئاماژەی بەوەشکرد، ئەوان سورن لەسەر پێکھێنانی حکومەتی زۆرینەی نیشتیمانی. ئاماژەی بەوەشکرد، کاندیدی ئەوان بۆ سەرۆکایەتی کۆمار ڕێبەر ئەحمەدە و محەمەد جەعفەر محەمەد باقر سەدر کاندیدی ھاوپەیمانیەتییەکەیە بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق.
ھاوکات موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدر پیرۆزبایی لە تویتێکدا پیرۆزبایی لە گەلی عێراق کرد بە بۆنەی ڕاگەیاندنی گەورەترین کوتلەی پەرلەمانییەوە.
ھاوپەیمانیەتییەکە، لە کوتلەی سەدر و پارتی دیموکراتی کوردستان و ھاوپەیمانی سەروەریی پێکھاتووە.
ئەبو عەلی عەسکەری لە تویتێکدا ڕایگەیاند، پێویستە محەمەد حەلبوسی بزانێت، لە نزیکەوە چاودێری ھەموو کار و جوڵەکانی دەکەن و ناتوانێت فێڵەکانی بەسەریان تێپەڕێنێت، با چاکیش بزانێت ئەوانەی لەودیوو سنورەوە پشتیوانی دەکەن، ناتوانێت لە شۆڕشی گەلی بیپارێزن.
ئەو بەرپرسەی کەتائیبی حزبوڵای عێراق داواشی لە ھێزەکانی حەشدی شەعبی و ھێزەکانی بەرگری کردووە، لە خۆرئاوای عێراق بڵاوەیان پێ بکرێت، بە شێوەیەک کە گونجاو بێت لەگەڵ قەبارەی ھەڕەشە نوێیەکان و ڕێگە نەدەن بە دانیشتوانی ئوتێلەکانی عێراق بگێڕنەوە بۆ چوارگۆشەی یەکەم.
لە کۆتایی تویتەکەیدا ئەبو عەلی کەسکەری داوای لە پەرلەمانتارانی سەربەخۆ کردووە، نەبنە داردەستی ئەو کەسانە کە ئەو بە بازرگانەکانی خوێن ناویبردوون، ئەمجارە کێکەکە لە لایەن ئال بەرزان و ئال پاڵەوان و ئالی فلانەوە دابەش بکرێت.
دەستەی کەشوھەوای عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە ڕۆژانی پێنجشەممە و ھەینی پلەکانی گەرما بە جیاوازی پێنج پلە دێنە خوارەوە لە چاو ئەمڕۆدا، لە کاتەکانی شەویشدا پلەکانی گەرما لە ناوچەکانی ناوەڕاست و باکور و ڕۆژئاوای عێراق زیاتر دادەبەزێت.
دەستەی کەشناسی عێراق ئاماژەی بەوەشکردووە، چاوەڕوان دەکرێت لە پارێزگاکانی کەرکوک و سلێمانی و دھۆک و نەینەوا نمە باران ببارێت و پلەکانی گەرما دابەزین تۆمار بکەن.
لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، بەیانی ڕۆژی پێنجشەممە، شەپۆلێکی خۆڵبارین لە ناوچەکانی خۆرئاوای عێراقەوە بە ئاڕاستەی شارەکانی فوڕاتی ناوەڕاست و پارێزگای نەجەف و سەماوە و زیقار و بەسڕە دەستپێبکات، بەو ھۆیەشەوە ئاستی بینین دادەبەزێت، بۆیە دەبێت شۆفێران لە ڕێگەکانی دەرەوەی شارەکان بە ھۆشیارییەوە شۆفێری بکەن.
مالکی لە دیدارێکی تەلەفزیۆنیدا ڕایگەیاند، دانیشتنی ڕۆژی شەممەی داھاتوو یەکلاکەرەوە دەبێت و دوای ئەوەش گۆڕانکاری دێتە ئاراوە، ئەستەمیشە ھاوپەیمانی سێ لایەنەکە بتوانن ٢٢٠ پەرلەمانتار لە ئەنجومەنی نوێنەران کۆبکەنەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، پابەندبوونیان بە یەک لەسەر سێی دڵنیاییکەرەوە بە واتای ھەڵخلیسکانی پڕۆسەی سیاسییە بە ئاڕاستەی فەوزا و بێسەروبەری.
جەختیشیکردەوە، یەکێک لە لایەنەکانی ناو ھاوپەیمانی سێ لایەنەکە دەیەوێت بەشێک لە شیعە و کورد و سوننە دووربخاتەوە.
لە بەشێکی دیکەی وتەکانیدا مالکی ئاماژەی بەوەکردووە، ئەگەر دوو حزبەکەی کوردستان ڕێکبکەون لەسەر کاندیدکردنی کەسایەتییەکی گونجاو بۆ سەرۆکایەتی کۆمار، ئەوان ناکۆکییەکان کۆتاییان دێت.
باسی لەوەشکرد، ئەگەر دانیشتنی شەممەی داھاتوو بەڕێوەنەچێت، ئەوا ھاوپەیمانی سێ لایەنییەکە ناچار دەبێت گفتوگۆ بکات لەگەڵ چوارچێوەی ھەماھەنگی، بە مەبەستی لێکتێگەیشتن.
بزوتنەوەی ئیمتیداد لە ڕاگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ماوەی ٤٤ ڕۆژە ھەڵوێستی بەرامبەر بە دەنگدان بە کاندیدی سەرۆک کۆمار لە خولی دووەم جێگیرە و لە ڕوانگەی ئەو بەرپرسیاریەتییەی خراوەتە سەر شانیان و ھەمووان ھاوبەشن لەو بەرپرسیاریەتییە، ھەر لایەنێک مەرجەکانیان جێبەجێ بکات دەنگ بە کاندیدی ئەو لایەنە دەدەن بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار.
بزوتنەوەی ئیمتیداد لە ١٣ خاڵدا مەرجەکانی خستووەتەڕوو کە دیارترینیان بریتیین لە دادگایکردنی بکوژرانی خۆپیشاندەرانی تشرین و دۆزینەوەی ڕفێنراوان و ڕاگەیاندنی لێبوردنی گشتی بۆ ئەو خۆپیشاندەرانەی لەسەر تاوان دەستگیرنەکراون. ھەروەھا دۆزینەوەی چارەسەری ڕاستەقینەوە بۆ دۆسیەی ئاوارەکان و دابەزاندنی نرخی نەوت و بەھای دۆلار.
شەوی ڕابردوو سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگیی شیعە، لە بەغداد لە ماڵی عەممار حەکیم، سەرۆکی ڕەوتی حیکمەی نیشتمانی کۆبوونەوە، و تاوتوێی ئەو پەیامەیان کرد کە دوێنێ موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدر ئاراستەی پەرلەمانتارە سەربەخۆکانی کردو داوای لێکردن لە کۆبوونەوەی ڕۆژی شەممەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بەشداربن.
لە کۆبوونەوەکەدا سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی، جەختیان لە بەردەوامی دانوستانەکان لەگەڵ ھەموو لایەنە سیاسیەکان، بە تایبەت لەگەڵ ڕەوتی سەدر کردەوە، لە پێناو تێپەڕاندنی ئەو چەقبەستنە سیاسیەی لە دوای ھەڵبژاردنەوە لە عێراق دروستبووە.
پلاسخارت ڕاشیگەیاند "دەبێت وڵاتانی دراوسێی عێراق بەشداربن لە گفتوگۆی مانادار لەبارەی چۆنێتی مامەڵەکردن لەگەڵ سەرچاوەکانی ئاو و ھاوبەشیپێکردنی."
پلاسخارت ھۆشداریشیدا لەوەی عێراق وەک پێویست پارێزگاری لە سەرچاوەکانی ئاوی خواردنەوە نەکردووە و دەڵێت دابەزینی ئاستی ئاوی ژێر زەوی، وشکەساڵی و زیادبوونی دانیشتووان کاریگەری خراپیان کردووەتە سەر ڕێژەی ئاو.
ئەمڕۆ لەسەر ئاستیی نێودەوڵەتیی و لەژێر ناونیشانی "ئاوی ژێر زەوی، ئەوەی نەبینراو پیشانی دەدەین" یادی ڕۆژی جیھانی ئاو دەکرێتەوە و نەتەوە یەکگرتووەکان گوشار دەخاتەسەر حکومەتەکانی جیھان لە رێگەی رێوڕەسم و چالاکیی جیاوازەوە ھۆشیاری بڵاوبکەنەوە.
ھەر ئەمڕۆ بە سەرپەرشتی نەتەوە یەکگرتووەکان کۆبوونەوەی نێوان حکومەتەکان ساز دەکرێت بۆ تاوتوێکردنی دۆخی ئاو و چارەسەرکردنی کێشەکان و ھەوڵەکان بۆ گەشەپێدانی زیاتری ئەم بوارە.