عێراق
عەزار لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە بەرھەمی دانیشتنی ڕۆژی شەممەی داھاتووی ئەنجومەنی نوێنەران، بۆ یەکەمجار بە بڕیار و ئیرادەیەکی عێراقی حکومەتی نوێ پێکدەھێندرێت و بودجەی ساڵی ٢٠٢٢ پەسەند دەکرێت و وڵات لە ژێر قەیرانی ئابوری دەردەھێندرێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بە پێکھێنانی حکومەت پەلە دەکرێت لە پەسەندکردنی پڕۆژە خزمەتگوزارییەکان و زیندووکردنەوەی ژێرخانی ئابوری وڵات و کاراکردنی ڕۆڵی چاودێری پەرلەمان بەسەر حکومەتەوە.
سەرۆکی ھاوپەیمانی سەدر جەختیکردەوە، بە پێکھێنانی حکومەتی نوێ کەشێکی دیموکراسی بۆ پێشبڕکێ لە پێناو بەرژەوەندیی وڵاتەکەدا دێتە ئاراوە.
داواشی لە ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران کرد بەرھەمی شەونخونی خۆیان بە فیرۆ نەدەن و تەنھا پێشکەشی عێراقی بکەن.
سەدر بە دووری دەزانێت ژمارەی یاسایی پەرلەمانتاران ئامادەی دانیشتنەکەی ڕۆژی شەممە نەبن و دەڵێت ئەگەر ڕۆژی شەممە دەنگ بە حەق و ڕاستی نەدرێت کە ئەوە ئاشکرایە ڕوونادات، بەڵام گەر ڕووبدات "کۆتایی ئەنجومەنی نوێنەرانە".
ڕێبەری ڕەوتی سەدر دەشڵێت، ھیوامان بە پەرلەمانتارە سەربەخۆکان و ئۆپۆزسیۆنە نیشتیمانییەکانە، لە پێناو گەلەکەیاندا بە ھێمنانە حکومەتی زۆرینەی چاکسازی پێکبھێنین.
ھەر لە پەیامەکەدا ھاتووە، "شەرمە" عێراق و گەلەکەی بە بێ حکومەت بھێڵنەوە، وە شەرمە بۆ سەربەخۆکان کە نیشتیمانەکەیان و عێراق بێ حکومەتی زۆرینەی چاکسازی بەجێبھێڵین.
سەدر دەشڵێت نابێت حکومەتی پشکپشکێنە و حکومەتی زۆرینەی نیشتیمانی وەکو یەک تەماشا بکرێن.
موسەنا عەبدولسەمەد، سەرۆکی ھاوپەیمانی عەزم لە میانی کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ فالح فەیاز سەرۆکی عەقدی نیشتیمانی و ژمارەیەک لە سەرکردەکانی عەزم ڕایگەیاند، ئەو ڕەوشە سیاسییە ئاڵۆزەی کە ھاتووەتە ئاراوە، پێویستی بە گفتوگۆ و دەرگا کرانەوەی زیاترە بەسەر ھەموو لایەنەکاندا، بۆ ئەوەی بتوانن بگەنە ئەنجامێک کۆتایی بھێنێت بە ناکۆکی نێوان ھێز و لایەنە سیاسیەکان.
ھەردوولا لە کۆبوونەوەکەدا جەختیانکردەوە لەوەی، گۆڕانکارییە سیاسییەکان زۆر خێران و پێویستی بە حیکمەتی زیاترە، بۆ ئەوەی بتوانرێت کەشێکی سیاسی جێگیرتر دەستبەر بکرێت، بە شێوەیەک کە دوور بێت لە ھەموو تاکڕەوییەکی سیاسی لە کاتی دەرکردنی بڕیارە ھەستیار و گرنگەکان.
بە پێی زانیارییەکانی کوردسات نیوز، لە چەند سەعاتی داھاتوودا مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق دەگاتە عەممانی پایتەختی ئوردن، سەردانەکە بە مەبەستی بەشداریکردنە لە لوتکەی نێوان (ئوردن و عێراق و میسر).
دووەمین جارە کۆبوونەوەی لوتکە لە نێوان ئەو سێ وڵاتە بەڕێوەدەچێت و لە ٢٠ی ئابی ڕابردووش ھەمان کۆبونەوە لە عەممان بەڕێوەچوو، لە دوای کۆبوونەوەکەش ئەو وڵاتانە چەند ڕێککەوتنێکی ھاوبەشی ئابووریان لە بواری "وزە و وەبەرھێنان و بارزگانی" ئیمزا کرد.
پێشتریش بافڵ جەلال تاڵەبانی چەند جارێک سەردانی بەغدادی کردووە و لەگەڵ لایەنەسیاسییەکان کۆبووەتەوە و لە ھەوڵەکانی بەردەوامە بۆ لێکنزیکردنەوەی بۆ چوونە جیاوازەکان لەبارەی پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق.
بە سەرۆکایەتی بافڵ جەلال تاڵەبانی وەفدی باڵای یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە بەغداد لەگەڵ وەفدی ھاوپەیمانیی عەزم بە سەرۆکایەتی موسەنا سامەڕائی کۆبوونەوە.
لە کۆبوونەوەکە دوای ھەڵسنگاندن و تاوتوێکردنی بارودۆخی سیاسی و ئەمنی عێراق گفتوگۆی ھەمەلایەنە و بەرپرسیارانە کرا لەسەر پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق و ئەرک و بەرپرسیارێتییە نەتەوەیی و نیشتمانییەکان لەم قۆناغەدا
نوسینگەی سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، بڵاویکردەوە، رۆژی یەکشەممە محەمەد حەلبوسی، بە سەرۆکایەتیی وەفدێکی پەرلەمانیی و لەسەر بانگھێشتی رەسمیی محەمەد باقر قاڵیباف، سەرۆکی ئەنجوومەنی شورای ئیسلامیی ئێران، سەردانی تاران دەکات.
راشیگەیاند، محەمەد حەلبوسی لە سەردانەکەیدا لەگەڵ ئیبراھیم رەئیسی، سەرۆک کۆمار و ژمارەیەک لە لێپراسراوانی باڵای ئێران کۆدەبێتەوە و پەیوەندییەکانی تاران و بەغداد و دواین رەوشی سیاسیی عێراق و ناوچەکە دەکەن.
سەرۆکایەتیی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، بەرنامەی کاری کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی بڵاویکردەوە و رایگەیاند، سەعات ١١ی پێش نیوەڕۆی سبەینێ شەممە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق کۆدەبێتەوە و سەرۆک کۆمار ھەڵدەبژێرێت.
تائێستا ژمارەیەک بەرچاوو لە فراکسیۆن و پەرلەمانتاران، ئامادەنین بەشداری لە کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی نوێنەران بکەن، کە تایبەتە بە ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار، کە ٤٠ کەس خۆیان بۆ ئەو پۆستە سەرۆک کاندید کردووە.
چوارچێوەی ھەماھەنگیی شیعەش رایگەیاندووە، دەنگی یەک لەسەر سێی دڵنیاکردنەوەیان لە بەردەستدایە، بۆ پەکخستنی کۆبوونەوەکەی سبەینێ.
فراکسیۆنەکە یەکێک لە مەرجەکانی پێکھێنانی حکومەتێکی سەربەخۆ و کارایە، کە جەمسەرگیریی سیاسیی تێبپەڕێنێت و تێپەڕاندنی شایستەی پەرلەمانی و دوورخستنەوەی پرۆسەکە لەو جەمسەرگییە سیاسییە، ھەروەک چاکسازیی سیاسیی سەرتاسەری کە سەرۆکایەتییەکانی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران و ئەنجومەنی نوێنەران بگرێتەوە و دڵنیایی لە سەربەخۆیی دەستە سەربەخۆکانی کردووە بە مەرجی دوەم. ھەروەک چاکسازی ئابووری و نەھێشتنی گەندەڵی کارگێری و دارایی دووپات کردوەتەوە.
فراکسیۆنی ئەشراقەی کانون، شکاندنی رێککەوتنی پشکپشکێنە و جیاکردنەوەی ئەرکی زۆرینەی لە ئەرکی ئۆپۆزسیۆن کردوە بە مەرجی سێیەم و لەگەڵیشیدا داوا دەکات ھەرکاتێک حکومەتی یەکێتی نیشتیمانی بەدینەھات قۆناغی راگوزەری رابگەیەنرێت.
ئەمڕۆ بەھۆی چالاکبوونی خێرایی با لە ناوچەکانی خۆرئاوای عێراق، شەپۆلێکی خۆڵبارین پارێزگاکانی ئەنبار و دیالە و چەند شوێنێکی تری گرتەوە، بەڵام تا ئێستا ئاماری ئەو کەسانە رانەگەیەندراوە کە بەھۆی تەنگەنەفەسییەوە رەوانەی نەخۆشخانە کراون.
شارەزایانی کەشناسیش پێشبینی دەکەن ئەو شەپۆلی خۆڵبارینە بگاتە چەند ناوچەیەکی باشووری ھەرێمی کوردستان.
بە سەرۆکایەتی بافڵ جەلال تاڵەبانی وەفدی باڵای یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە بەغداد لەگەڵ رەییان کلدانی، ئەمینداری گشتیی بزووتنەوەی بابلیۆن کۆبوونەوە.
لە کۆبوونەوەکەدا وێڕای خوێندنەوە و ھەڵوەستەکردن لەسەر دۆخی سیاسیی وڵات، گفتوگۆ کرا لە بارەی میکانیزمەکانی دەربازبوون لە تەنگەژە، قەیرانەکان، زاڵبوون بەسەر کۆسپەکاندا و چارەسەرکردنی کێشەکان لەسەر بنەمای دەستوور و لێکتێگەیشتن. بەجۆرێک ببێتە مایە سەقامگیری سیاسی، ئابووری و ئەمنی زیاتر.
ھەر ئەمرۆ بە سەرۆکایەتی بافڵ جەلال تاڵەبانی وەفدی باڵای یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە بەغداد لەگەڵ وەفدی ھاوپەیمانیی عەزم بە سەرۆکایەتی موسەنا سامەڕائی کۆبوونەوە،لە کۆبوونەوەکە دوای ھەڵسنگاندن و تاوتوێکردنی بارودۆخی سیاسی و ئەمنی عێراق گفتوگۆی ھەمەلایەنە و بەرپرسیارانە کرا لەسەر پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق و ئەرک و بەرپرسیارێتییە نەتەوەیی و نیشتمانییەکان لەم قۆناغەدا.
موقتەدا سەدر باسی لەوەشکردووە، لێگەڕێن با یەک لەسەر سێی پەکخەری چوارچێوەی ھەماھەنگی نیشتمانی بێت و ھاوپەیمانی رزگاریش بە نیشتمانی بمێنێتەوە.
ماڵپەڕی دادگای فیدراڵی عێراق بڵاویکردۆتەوە، ئەمڕۆ لەسەر سکاڵایەکی"عالیە نوسەیف"ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە داوای بڕیاری دادگای کردووە لەبارەی نادەستووری بوون و ھەڵوەشاندنەوەی کاندیدکردنی "رێبەر ئەحمەد"کاندیدی پارتی بۆ سەرۆکایەتیی کۆمار، دادگای فیدراڵی کۆدەبێتەوە.
راشیگەیاندوە، بە ئامادەبوونی نوێنەرانی ھەردوو لایەنی سکاڵاکە، دانیشتنەکە بەڕێوەدەچێت و بڕیار دەدرێت لەبارەی دەستووریبوون یاخود نەبوونی کاندیدکردنی "رێبەر ئەحمەد" بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە.
چوارچێوەی ھەماھەنگی لە راگەیەندراوێکدا داوای کردوە ھاوبەشە سیاسییەکان لە پرۆسەی سیاسیدا بە گیانی نیشتمانیەوە مامەڵە بکەن و بەرژوەندی نیشتمان بخەنە پێشەوە و دوری بخەنەوە لە ھەر ھەنگاوێک کە سەقامگیرییەکەی تێکدەدات، ھەروەھا ئاماژە بۆ ئەوە کراوە کە فشارێکی زۆر ھەیە بۆ ئەوەی رۆژی ٢٦ ی مانگ کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەران بە بێ مەرجەکان بەرێوەبچێت، بەڵام چوارچێوەی ھەماھەنگی دوپاتیدەکاتەوە کە بەھۆی تەواو نەبونی نیسابی یاسایی، کۆبونەوەکە بەرێوەناچێت.
ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە، کە لەماوەی رابردوودا چوارچێوەی ھەماھەنگی کاری کردوە بۆ رێکخستنی نێو ماڵی شیعە و کۆکردنەوەی لایەنەکان، بەردەوامیش دەبێت لە دانوستانەکانی لەگەڵ لایەنەکانی تر بۆ یەکخستنی بیر و دروستکردنی لێکتێگەیشتن لە نێوانیاندا .
نوری مالکی سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاساش کە ھاوپەیمانیەکەی بەشێکە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان دەڵێت ، چوارچێوەی ھەماھەنگی خاوەنی بڕیاری ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارە. مالکی لە دیدارێکی تەلەفزیۆنیدا ئاماژەی بۆ ئەوە کردوە، کە ئەستەمە ھاوپەیمانی سێ لایەنەکە بتوانن ٢٢٠ پەرلەمانتار لە ئەنجومەنی نوێنەران کۆبکەنەوە.
جەختیشیکردەوە، یەکێک لە لایەنەکانی ناو ھاوپەیمانی سێ لایەنەکە دەیەوێت بەشێک لە شیعە و کورد و سوننە دووربخاتەوە.
مالکی باسی لەوەشکردوە، ئەگەر دانیشتنی شەممەی داھاتوو بەڕێوە نەچێت، ئەوا ھاوپەیمانی سێ لایەنییەکە ناچار دەبێت گفتوگۆ بکات لەگەڵ چوارچێوەی ھەماھەنگی، بە مەبەستی لێکتێگەیشتن.
ھاوپەیمانی فەتحیش کە ھاوکات بەشێکە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی پەیامێکی ئاراستەی پەرلەمانتارە سەربەخۆکان کردووە و مەحمود حەیالی ئەندامی ھاوپەیمانیەکە رایگەیاندووە ، سێ ھاوپەیمانەکە لەگەڵ پەرلەمانتارە سەربەخۆکان رێک ناکەون ، بەڵکو تەنھا دەنگەکانیان بەکاردەھێنن بۆ بەرژوەندی خۆیان و دواتر دوریان دەخەنەوە ، ھەروەک چۆن پێشتر لەگەڵ ھاوپەیمانی عەزم و تەقەدوم ھەمان ھەڵوێستیان ھەبوو . ھەروەھا ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە کە یەکێک لە لایەنەکان دەیەوێت لە رێی کڕینی دەنگی ژمارەیەک پەرلەمانتارەوە پۆستی سەرۆک کۆمار بەدەستبھێنێت ، بۆیە پێویستە لایەنە پەیوەندیدارەکان بەزوترین کات رێگری لەو پێشێلکارییە بکەن .
فراکسیۆنی ئیمتیدادیش لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردۆتەوە ، تا رۆژی کۆبونەوەکەی ٢٦ ی مانگی ئەنجومەنی نوێنەران ، ھەموو بژاردەکان کراوەن و بەرژوەندی جەماوەرەکەیان ئامانجی سەرەکییان دەبێت .
چاودێرانی سیاسی دەڵێن کاندیدکردنی جەعفەر سەدر لەلایەن موقتەدا سەدرەوە، ھەنگاوێکی زیرەکانەیە، چونکە لەلایەن زۆرینەی لایەنە سیاسییەکان و پەرلەمانتارە سەربەخۆکانیشەوە کەسایەتیەکی سیاسی قبوڵکراوە و تەنانەت لایەنەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکانیش ھیچ ھەڵوێستێکیان لە دژی نیە و لە دواین دانوستانەکانیان لەگەڵ سەدر دژایەتی کاندیدکردنی جەعفەر سەدریان نەکردووە، ھەربۆیە چانسێکی گەورەی ھەیە بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆک وەزیرانی داھاتووی عێراق.
جەعفەر سەدر کوڕی محەمەد باقر سەدر دامەزرێنەری حزبی دەعوەی ئیسلامی و مەرجەعی شیعەکانە کە لە ساڵی ١٩٨٠ لەگەڵ براکەی لەلایەن رژێمی بەعسەوە لەسێدارە دراوە، ھەروەھا ئامۆزای موقتەدا سەدری رابەری رەوتی سەدرە کە براوەی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە و خاوەنی زۆرینەی کورسییەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانە.
جەعفەر سەدر لە ساڵی١٩٧٠ لە شاری نەجەف لەدایکبووە و بڕوانامەی ماستەری ھەیە لە بواری زانستی کۆمەڵناسی، پێشتریش بروانامەی لە توێژینەوە ئاینییەکان وەرگرتوە لە قومی ئێران و نەجەف لە ساڵەکانی ١٩٩٥ و ٢٠٠٧.
جەعفەر سەدر لە ساڵی ٢٠٠٩ بووەتە راوێژکاری سەرۆک کۆماری عێراق و لە ٢٠١٠ دا بووەتە ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران و چەند پۆستێکی تری باڵاشی وەرگرتوە، ھەروەھا نوێنەری ھەمیشەیی عێراق بووە لە رێکخراوی دەریاوانی نێودەوڵەتی و لە وەزارەتی دەرەوەی عێراق بووەتە سەرۆکی فەرمانگەی رێکخراو و کۆنگرە نێودەوڵەتیەکان، ھەروەھا لە ساڵی ٢٠١٩ ەوە باڵیۆزی عێراقە لە بەریتانیا .
لەگەڵ ئەوەشدا بەشێک لە چاودێران رەخنە لە ھەندێک لایەنی جەعفەر سەدر دەگرن و دەڵێن کەسێکی کەمدووی داخراوە و بڕوانامەکانیشی پەیوەندییان بە ئیدارەی دەوڵەت نییە، جگەلەوەش خاوەنی ھیچ گروپێکی چەکدار نیە و پەیوەندیشی لەگەڵ چواردەوری موقتەدا سەدر باش نیە، ئاماژە بەوەشدەکەن، وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیران لەلایەن جەعفەر سەدرەوە ئەرکێکی قورس و گەورەیە لە عێراقی پڕ لە کێشەداو لە حاڵەتی شکستھێنانی زیانێکی گەورە بە ناوبانگی بنەماڵەکەی دەگەیەنێت.
لە ڕاگەیەندراوێکدا چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان ئاشکرایانکردووە، سێ یەکی مسۆگەریان ھەیە بۆ پەکخستنی ھەر ھەوڵێک زیان بە گەلی عێراق بگەیەنێت.
لە ڕاگەیەندراوەکەدا جەختدەکەنەوە لەوەی نابێت ھیچ کەسێک پۆست وەربگرێت، کە باوەڕی بە یەکگرتووی و سەربەخۆیی عێراق نەبێت، ھاوکات ئامادەیی خۆشیان بۆ ڕێککەوتن ڕاگەیاندووە.
لای خۆشییەوە قەیس خەزعەلی سەرۆکی بزووتنەوەی عەسائیبی ئەھلی حەق لە تویتێکدا ڕایگەیاندووە، پڕوپاگەندەکان دەڕەوێتەوە و سێ یەکی پەرلەمان مسۆگەرە دڵنیاکەرەوەیە.