عێراق
ئیبتیسام غەراوی، پەرلەمانتار لە چوارچێوەی ھەماھەنگی ڕایگەیاند، تورکیا پێنج بنکە و زیاتر لە ١٠٠ خاڵی سەربازیی و چوار ھەزار سەربازی لە خاکی عێراقدا ھەیە، وتیشی، ئەو سەربازانەی تورکیا کە لە عێراقن، چەک و کەرەستەی سەربازیی جۆراوجۆریان پێیە، بەڵام لەمەبەدوای رێگە بە بوونی تورکیا لە خاکی عێراق نادەن.
لە دوای بۆردومانەکەی رۆژی چوارشەممەی رابردووی تورکیا لە ھاوینەھەواری پەرەخ کە کوژرانی نۆ گەشتیاری عەرەبی لێکەوتەوە، دەنگی ناڕەزایەتیی لە عێراق دژی سوپای تورکیا بەرزبووەتەوە و داوای دەرکردنیان لە خاکی عێراق دەکەن.
فازڵ موات کەسار پەرلەمانتاری ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، پەرلەمانتارانی دەوڵەتی یاسا دەستپێشخەرییەک بۆ نێوەندگیری و ئاشتەوایی لە نێوان نوری مالکی سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا و موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر رادەگەیەنن لە پێناو دوورخستنەوەی ئاشوب و دەرفەت نەدان بە ئاژاوەگێڕان.
بە پێی زانیارییەکانیش ژمارەیەک لە پەرلەمانتارانی دەوڵەتی یاسا لەگەڵ کەسایەتی و سەرۆک ھۆزەکان کۆبوونەتەوە بۆ کارکردن و راگەیاندنی دەستپێشخەرییەکە.
لە ساڵی ٢٠٠٨ ، ئەو کات کە نوری مالکی سەرۆک وەزیرانی عێراق بوو ئۆپراسیۆنێکی سەربازی بە ناوی ( ھەڵمەتی سوارچاکان) لەدژی سوپای مەھدی بە سەرۆکایەتی موقتەدا سەدر لە پارێزگاکانی ناوەراست و باشوری عێراق ئەنجامدا و دوای سێ ھەفتە شەڕ سەدر ناچاربوو چەک دابنێت.
لەو کاتەوە سەدر دژی نوری مالکییەو لە ئێستاشدا رەتیدەکاتەوە جارێکی تر پۆستی سەرۆک وەزیران وەربگرێتەوە.
ئەعرەجی لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەکرد، حکومەت ڕێوشوێنی گرنگی گرتووەتە بەر لەوانە، پێشکەشکردنی سکاڵایەک بۆ ئەنجومەنی ئاسایش و نەتەوە یەکگرتووەکان، بانگھێشتکردنەوەی باڵیۆزی عێراق لە تورکیا بۆ ڕاوێژکردن، ڕادەستکردنی یاداشتێکی ناڕەزایی بە باڵیۆزی تورکیا لە بەغداد.
ئەعرەجی ستایشی ھەڵوێستی ھێز و لایەنە سیاسییەکان و گەلی عێراق و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی کرد، بۆ ھەماھەنگییان لەگەڵ خێزانی قوربانییەکان و بەرگریکردن لە عێراق و، ڕێگریکردن لە دووبارە بوونەوەی کوشتنی ھاوڵاتیان
ئاژانسی فارس نیوز بڵاویکردەوە، کۆمپانیاکانی بەرھەمھێنانی وزەی کارەبا، چەندین وێستگەی بەرھەمھێنانی کارەبای غازییان لە عێراق بنیات ناوە، بەشێک لەو وێستگانەش لە قۆناغی بنیاتناندان، کە بڕیارە تا سێ ساڵی دیکە تەواو بکرێن.
بریاریشە لە سێ ساڵی داھاتوودا ئەو وێستاگانەی کارەبا لە عێراق، بڕی ٣٦٤٢ مێگاوات کارەبا بەرھەم بھێنن.
ئەو ھەوڵەی کۆمپانیا ئێرانییەکان لەکاتێکدایە، ھەفتەی ڕابردوو عێراق و سعودیە، ڕێککەوتنێکی ھاریکاری وزەیان ئیمزاکرد، کە بریارە عێراق بڕێک کارەبا لە سعودیەوە ھاوردە بکات، بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی کارەبای وڵاتەکەی.
بە وتەی پسپۆڕانی ئابوری، تاکە چارەسەر بۆ قەیرانی نیشتەجبوون لە عێراق، ڕێگەدانە بە فراوابوونی سنوری شارەکان بەشێوەیەکی یاسایی و بنیاتنانی شاری نوێ، بۆ ئەوەی بتوانرێت یەکەی نیشتەجێبوونی نوێ بنیات بنرێت.
دابینکردنی قەرزی خانووبەرە و نەبوونی زەوی نیشتەجێبوون، یەکێکی دیکەیە لە ھۆکارەکانی بەرزبوونەوەی نرخی خانووبەرە لە عێراقدا.
ئەو پسۆڕە ئابوریانە ئاماژە بەوەش دەکەن، بەھۆی بەردەوامی لە گەشەی دانیشتوان، ساڵانە عێراق پێویستی بە ٥٠ بۆ ١٠٠ ھەزار یەکەی نیشتەجێبوون ھەیە.
وەزارەتی ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردنی عێراق دەڵێت، عێراق پێویستی بە سێ ملیۆن یەکەی نیشتەجێبوون ھەیە، بۆ ئەوەی قەیرانەکە چارەسەر ببێت.
ئەمیندارێتی گشتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، کازمی ئەمڕۆی بە رۆژی ماتەمینی گشتی لە عێراق راگەیاندووە، ئەوەش بەھۆی ئەو تۆپیارانەی تورکیا کە کردیە سەر ھاوینەھەوارێکی گەشتیاری لە سنوری زاخۆ و بەھۆیەوە نۆ گەشتیاری عەرەب کوژران و ٢٣ی دیکەش برینداربوون.
پێشتریش کازمی وەفدێکی باڵای حکومی و سەربازیی رەوانەی شوێنی بۆردومانەکە کرد و راشیگەیاند، تورکیا بە ناڕەوا خاکی عێراق پێشێل دەکات و بەغدادیش مافی ھەموو جۆرە وەڵامدانەوەیەکی ھەیە.
لە کۆبوونەوەیەکیدا لەگەڵ حەیدەر عەبادی سەرۆکی ھاوپەیمانی نەسر، "جینین پلاسخارت" نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق ڕایگەیاند، ئیدانەی ھێرشەکانی تورکیا دەکەین بۆ سەر یەکێک لە ھاوینەھەوارەکانی زاخۆ.
ھەر لە کۆبوونەوەکەیدا لەکەڵ عەبادی، پلاسخارت داوایکردووە عێراق ڕێوشێنی پێویست بگرێتەبەر دژی پێشێلکارییە بەردەوامەکانی تورکیا لە عێراق.
ھێرشەکەی تورکیا لەسنوری زاخۆ کاردانەوەی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی لێکەوتووەتەوە، ئەنجومەنی ئاسایشی عێراق داوایکردووە تورکیا لێبوردن بکات و ھێزەکانی لە خاکی عێراق بکشێنێتەوە.
مالکی لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، گفتوگۆیەک ھەیە لەبارەی گۆڕینی دەستەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران و گۆڕینی محەمەد حەلبوسی سەرۆکەکەی، بەڵام بابەتەکە بۆ سونەکان بەجێھێڵدراوە.
وتیشی، چوارچێوەی ھەماھەنگی پەلەناکات لە دیاریکردنی جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران، بەڵام ئەوە کارێکی ئاسانە بۆ ئەوان.
نوری مالکی لەو چاوپێکەوتنەدا راشیگەیاند، سەرۆک وەزیرانی داھاتووی عێراق لە ھێڵی دووەمی چوارچێوەی ھەماھەنگی دەبێت.
رەتیشیکردەوە، دابەشبوون ھەبێت لەنێو چوارچێوە سەبارەت بە پۆستی سەرۆک وەزیران، بەڵام چاوەڕێی لایەنی کوردی دەکەن سەبارەت بە کاندیدی سەرۆک کۆمار.
بێگەرد تاڵەبانی وەزیری کشتوکاڵی ھەرێم رایگەیاند، دوابەدوای ھەوڵەکانیان بۆ چارەسەرکردنی کێشەی ساغنەبوونەوەی بەرھەمی جوتیارانی پێنجوێن و شارەکانی تری ھەرێمی کوردستان، وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق بڕیاریداوە بە داخستنی مەرزەکانی عێراق بەرووی بەرھەمی ھاوردەی ئەو بەروبومانەی کە لە ھەرێمی کوردستان بە رێژەیەکی زۆر بەرھەم دەھێندرێن، ھەروەک بڕیاردراوە بە کردنەوەی دەرگای بازاڕەکانی ناوەراست و خوارووی عێراق بەمەبەستی ساغکردنەوەی بەرھەمی خۆماڵی جوتیارانی ھەرێم.
بە پێی بڕیارەکەی وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق ھاوردەکردنی بەروبوومی پەتاتە و تەماتە و باینجان و خەیار و کاڵەک و شوتی لەمەرزەکانی عێراقەوە تا کاتێکی نادیار راگیراوە.
دەستەی کەشناسی و بومەلەرزەزانی عێراق پێشبینییەکانی بۆ کەشوھەوای ئەمڕۆ بڵاوکردەوە و بەپێی پێشبینییەکان، ئەمرۆ ئاسمان ساماڵ دەبێت و پلەکانی گەرما ھاوشێوەی رۆژی رابردوو بە بەرزی دەمێننەوە و لە پاێزگاکانی بەسرە و میسان ٥٢ پلە تۆماردەکات، لە ناسریە ٥١ و لە موسەناش ٥٠ پلە دەبێت.
لە پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستانیش، سلێمانی و دھۆک پلەکانی گەرما ٤٢ پلە دەبێت کە نزمترینە لەسەر ئاستی عێراق، لە ھەولێریش پلەی گەرما ٤٤ و کەرکوکیش ٤٥ پلەی سلیزی دەبێت.
شانەی راگەیاندنی ئەمنی عێراق دەڵێت، "فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکان فەرمانی دەستبەجێ لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە دەکات و وەزیری دەرەوە و جێگری فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە ھاوبەشەکان و سکرتێری تایبەتی خۆی و فەرماندەی ھێزەکانی پاسەوانی سنووری ڕەوانەی شوێنی ڕووداوەکە کردووە بۆ ئەوەی سەردانی بریندارەکان بکەن."
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند تا ئێستا ٨ کەس بەهۆی تۆپبارانەکەوە گیانیان لەدەستداوە کە بریتین لە دوو منداڵ و سێ پیاو و سێ ژن و سەرجەمیان خەڵکی شاری بەغدادن و بە رەگەز عەرەبن.
موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر لە راگەیێندراوێکدا دەڵێت، تورکیا وادەزانێت عێراق توانای وەڵامدانەوەی نییە، و بەم ھێرشە ئەوەندەی دیکەی خۆی" قێزەون" کرد.
سەدر داواش دەکات رێوشوێنەکان ئاستی نوێنەرایەتی دیبلۆماسی لەگەڵ تورکیا کەمبکرێتەوە، فڕۆکەخانە و دەروازە سنورییە وشکانییەکانی نێوان عێراق و تورکیا دابخرێن، ھەروەھا بەزووترین کات سکاڵا بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان بەرز بکرێتەوە ورێککەوتنە ئەمنییەکان لەگەڵ تورکیا ھەڵبوەشێنرێنەوە.
موقتەدا سەدر دەڵێت، "ھەموو دەستدرێژییەک بۆ سەر پارێزگاکانی باکوور و ھەرێمی کوردستان لەنێوخۆ و دەرەوە چیتر ئارامی لەسەر ناگیرێت."
تا ئێستا ٨ کەس بەھۆی تۆپبارانەکەوە گیانیان لەدەستداوە کە بریتین لە دوو منداڵ و سێ پیاو و سێ ژن و سەرجەمیان خەڵکی شاری بەغدادن و بە رەگەز عەرەبن.
دڵشێر عەبدولستار، بەڕێوەبەری ناحیەی دەرکار رایگەیاند، سوپای تورکیا بە چوار تۆپ ھاوینەھەواری گوندی پەرخی لە سنوری ئیدارەی زاخۆ تۆپباران کردووە و لەناو بریندارەکان کەسی بەتەمەن ھەیە و برینی چەند کەسێکیان سەختە.
پەیامنێری کوردسات نیوزیش رایگەیاند، بەھۆی نەمانی شوێن لە نەخۆشخانەی زاخۆ، چەند بریندارێکی تۆپبارانەکە بۆ نەخۆشخانەی دھۆک گواسترانەوە.
یاداشتەکە داوا دەکات کە سەرۆک وەزیران و وەزیری بەرگری عێراق بێنە ئەنجومەن و لەبارەی بوردوومانەکان و رێکارەکانی عێراق روونکردنەوە بدەن.
یاداشتەکە پێویستی بە (٥٠) ئیمزا ھەیە پێشبینی ئەکرێ زیاتر لەو ژمارەیە ئیمزای بکات.
تا ئێستا ٨ کەس بەھۆی تۆپبارانەکەوە گیانیان لەدەستداوە کە بریتین لە دوو منداڵ و سێ پیاو و سێ ژن و سەرجەمیان خەڵکی شاری بەغدادن و بە رەگەز عەرەبن.
دڵشێر عەبدولستار، بەڕێوەبەری ناحیەی دەرکار رایگەیاند، سوپای تورکیا بە چوار تۆپ ھاوینەھەواری گوندی پەرخی لە سنوری ئیدارەی زاخۆ تۆپباران کردووە و لەناو بریندارەکان کەسی بەتەمەن ھەیە و برینی چەند کەسێکیان سەختە.
پەیامنێری کوردسات نیوزیش رایگەیاند، بەھۆی نەمانی شوێن لە نەخۆشخانەی زاخۆ، چەند بریندارێکی تۆپبارانەکە بۆ نەخۆشخانەی دھۆک گواسترانەوە.
غازی فەیسەڵ، فەرماندەی خۆبەخشی پێشمەرگە رایگەیاند، لە کاتژمێر چواری بەرەبەیانی ئەمڕۆوە، بە سەرپەرشتی ھاوپەیمانان و بەشداری ھێزێکی زۆری سوپا و دژەتیرۆری عێراق و پێشمەرگە، بە درێژی ١٥ کیلۆمەتر، ھێرشێکی یەکلاییکەرەوە بۆ سەر مۆڵگەکانی داعش لە چیای قەرەچووغ دەستیپێکردووە.
وتیشی، تیرۆریستانی داعش لە چیای قەرەچووغ گەماردراون و ئەم ئۆپراسیۆنە پێدەچێت ئۆپراسیۆنێکی یەکلاییکەرەوە بێت بەرامبەر داعش، بۆئەوەی چیای قەرەچووغ لە تیرۆریستانی داعش پاکبکرێتەوە.
دزە پێکردنی تۆمارە دەنگییەکان لە عێراق بەردەوامە و پێنجەم تۆماری دەنگی بەناوی نوری مالکی سەرۆکی حزبی دەعوەوە بڵاوکرایەوە، لە تۆمارەکەدا دەڵێت، قەیس خەزعەلی ئەمینداری عەسائیبی ئەھلی حەق باشە و کەسێکە لە نەیارەکانی دەدات، بەڵام برایانی تر لەناو ھاوپەیمانی فەتح و بەدر پەیوەندییان بەوانەوە نیە و لە جیھانی تایبەتی خۆیاندان و سەرقاڵن لە کێڵگەکانیاندا.
لە تۆمارەکەدا داوا لە فەرماندەی گروپە چەکدارەکان دەکات شوێن ھێڵی سوپای پاسدارانی ئێران بکەون و کاروبارەکانیان بخە دەست ئیسماعیل قائانی فەرماندەی فەیلەقی قودس.
ھەرچەندە تائێستا ھیچ لایەنێکی رەسمی نەیسەلماندووە تۆمارە دەنگییەکان خودی نوری مالکین، بەڵام موقتەدا سەدر دەڵێت نابێت بەھیچ جۆرێک مالکی بگەڕێتەوە بۆ دەسەڵات، حزبی دەعوەش دەڵێت دزەپێکردنی تۆمارە دەنگییەکان ھەوڵێکە بۆ نانەوەی ئاژاوەو شەڕی تائیفی.
میحرابیان رایگەیاند، ھەنگاونان بۆ ئیمزاکردنی گرێبەستی ستراتیژی دوور مەودا لە بواری کارەبا بە گرنگترین محیوەرەکانی دیبلۆماسیەتی حکومەتی ئێستای وڵاتەکەی دادەنرێت کە ئەنجامی پرشنگداری بۆ ئێران لێکەوتۆتەوە.
وتیشی، ئێران بە گەورەترین سەرچاوەی بەرھەمھێنەر و دابەشکاری کارەبا لەنێو وڵاتانی خۆرئاوای ئاسیا دادەنرێت و بەھێزترین وڵاتە سەرەڕای سستی پیشەسازی کارەبا لە ساڵانی رابردوودا.
ئەوەش لەکاتێکدایە لەچەند رۆژی رابردوودا عێراق و سعودیە گرێبەستێکیان بۆ بەستنەوەی کارەبای عێراق بە وڵاتانی کەنداو ئیمزاکرد.