عێراق
ئەنجومەنی باڵای دادوەری رایگەیاند، دادگای لێکۆڵینەوەی کەرخ داوایەکی لە داواکاری گشتییەوە پێگەیشتووە بۆ گرتنەبەری رێوشوێنی یاسایی سەبارەت بەو تۆمارە دەنگییانەی دزەیانکردووە و دەوترێن دەنگی نوری مالکی سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسایە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەئێستادا دادگا بەپێی یاسا، لێکۆڵینەوەی ئسوڵی لە تۆمارە دەنگییەکانی دەستیپێکردووە.
لە چەند رۆژی رابردوودا ٥ تۆماری دەنگی لەلایەن کەسێکی عێراقی بەناوی عەلی فازیل بڵاوکراونەتەوە کە گوایە دەنگی نوری مالکی سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسایە، لەدواین تۆماریشدا دەڵێت زۆرینەی گروپەکانی شیعە راستەوخۆ سەربە ئێرانن.
رەیان کلدانی ئەمینداری گشتی بزوتنەوەی بابلیون رایگەیاند، رۆژ لە دوای رۆژ ھێرش و بۆردومان و داگیرکارییەکانی تورکیا لە ناو خاکی عێراق بە بیانووی جیاجیا لە زیادبووندایە.
وتیشی، دەسەڵاتدارانی عێراق لە دژی تورکیا لە بەردەم دوو بژاردەدان، یەکێکیان ئەوەیە کە ھاوشێوەی ئێستا بێدەنگ بن و ئەوەش ھاندانێکی ناراستەوخۆیە بۆ ئەردۆغان بۆئەوەی داگیرکاری و ھێرشەکانی لەناو خاکی عێراق زیاتر بکات، دووەمیشیان ئەوەیە کە پێویستە حکومەتی عێراق بەو پێیەی خاوەنی سەروەری و سوپا و ھێزی چەکدارە، بە ھێز روبەڕووی دوژمنکارییەکانی ئەردۆغان ببێتەوە.
کلدانی دەڵێت، روبەڕووبوونەوەی دوژمنکارییەکانی تورکیا ھەنگاوە راستەکەیە، چونکە سوپاکەی ئەردۆغان بە ئیدانە و راگەیەندراوی ناڕەزایی ناکشێتەوە.
ھەرێم کەمال ئاغا سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، ئەمرۆ سەرۆکی فراکسیۆنەکان و سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران کۆدەبنەوە بۆ دانانی میکانیزمێک بۆ دەستپێکردنەوەی دانیشتنەکانی وەرزی نوێی ئەنجومەنی نوێنەران.
ھەروەھا بۆ ئامادەکاری بۆ پرسی ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار و ھێنانە پێشەوەی ئەو پڕۆژە یاسایانەی پەیوەندیی راستەوخۆیان بە ژیان و گوزەرانی ھاووڵاتیانەوە ھەیە.
فەتاح شێخ، ئەندامی رەوتی سەدر و کەسایەتیەکی نزیک لە موقتەدا سەدر رایگەیاند، ھەرچەندە نوری مالیکی سەرۆکی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا دەڵێت ئەو تۆمارە دەنگیانەی بڵاوکراونەتەوە ساختەن و کەسانێک لاسایی شێوازی قسەکردنیان کردۆتەوە کە تیایاندا بەشێوەیەکی خراپ قسە لەسەر رەوتی سەدر و خودی موقتەدا سەدر دەکات، بەڵام زانیاری و بەڵگەی تەواویان ھەیە کە مالیکی لە کۆبونەوە تایبەتەکانیدا زۆر لەو تۆمارە دەنگیانە خراپتر و توندتر قسەی لەسەر موقتەدا سەدر و رەوتی سەدر کردووە.
وتیشی، باوەڕیان بە لێدوان و راگەیەندراوەکانی نوری مالیکی نییە بۆ رەتکردنەوەی تۆمارە دەنگیەکانی، چونکە دڵنیان ئەو تۆمارە دەنگیانە خودی مالیکین و ھیچ گومانێکیشیان لەسەر ئەو راستییە نییە و دەتوانن بە بەڵگەش بیسەلمێنن.
جەختیشیکردەوە، مالیکی ھەموو کارێک دەکات تەنھا بۆ ئەوەی جارێکی دیکە دەسەڵات بگرێتەوە دەست.
جەواد بولانی ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگری ئەنجومەنی نوێنەران رایگەیاندووە، قۆناغێکی گرنگیان بڕیوە بۆ ئامادەکردنی رەشنوسی یاسای سەربازیی زۆرەملێ و زنجیرەیەک کۆبونەوە لەبارەیەوە کراوە.
جەختیشیکردۆتەوە لەوەی کە سورن لەسەر ئەوەی یاساکە لە ئەنجومەنی نوێنەران تێبپەرێندرێت چونکە یەکێکە لە گرنگترین یاساکان، زۆرینەی کوتلە سیاسییەکانیش کۆکن لەسەر گرنگیی رێکخستنی یاساکە و تێپەراندنی، بەڵام لە ئێستادا پێویستە چەند بابەتێک لەگەڵ حکومەت رێکبخرێت و لە کاتی گونجاودا رەشنوسی یاساکە لە ئەنجومەنی نوێنەران دەخرێتەروو.
ئاستی ئاوی ھاتوو لە تورکیاوە بۆ عێراق بۆ کەمترین ئاست لە ماوەی سەد ساڵدا دابەزیوە
عەلی رازی وتەبێژی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاو لە عێراق رایگەیاند، مەھدی رەشید حەمدانی وەزیری سەرچاوەکانی ئاو و فەیسەڵ ئاراغلو نوێنەری تایبەتی سەرۆکی تورکیا لە رێگەی ڤیدیۆ کۆنفرانسەوە کۆبوونەتەوەو جەختیانکردۆتەوە لەسەر گرنگی بەردەوامبوونی دیالۆگ و کاری ھاوبەش بۆ دابەشکردنی زیانی گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوا.
وتیشی، وەزیری سەرچاوەکانی ئاو تۆمەتەکانی تورکیای سەبارەت شکستی عێراق لە بەڕێوەبردنی ئاو رەتکردۆتەوەو رایگەیاندوە، بڕی ئاوی ھاتوو لە تورکیاوە بۆ عێراق گەیشتۆتە نزمترین ئاست لە سەد ساڵی رابردوودا.
جەختیشیکردەوە، ھۆکاری سەرەکی ئەو قەیرانەی بەرۆکی وڵاتەکەی گرتووە، سیاسەتی ئەو وڵاتانەیە کە سەرچاوەی رووبارەکانیان تێدایە، بەتایبەت دروستکردنی ژمارەیەکی زۆری بەنداو لەسەر رووبارەکان.
موقتەدا سەدر لە تویتێکدا ڕایگەیاندووە، ھەڕەشەکانی مالیکی بە تەنھا بەوەوە نەوەستاوە، بەڵکو ھێزە ئەمنی و سەربازییەکانی عێراق و حەشدی شەعبیشی گرتووەتەوە و بە ترسنۆک ناویبردوون.
سەرسوڕمانی خۆشی دەربڕیوە لەوەی، کە لە لایەن حزبی دەعواوە ھەڕەشەی لێبکرێت لە کاتێکدا سەر بە ئالی سەدرە.
سەدر جەختیکردووەتەوە، بە کوشتن و لەناوبردنی ئەو ئەمریکا و ئیسرائیل و گەندەڵکاران دڵخۆش دەبن، داواشی لە فراکسیۆنەکەی مالیکی و ھۆزەکەشی کردووە، سەرکۆنەی ئەو ڕەفتارانەی بکەن و خۆیانی لێ بێبەری بکەن.
باسی لەوەشکردووە، گوایە تۆماری دەنگیی دیکەش ماوە، کە تیایدا ھێرش دەکاتە سەر مەرجەعیەت و ھەوڵی نانەوەی ناکۆکی شیعە و شیعە دەدات.
لە بەشێکی دیکەی پەیامەکەیدا، سەدر جەختیکردووەتەوە، بەم تێڕوانیانەوە مالیکی ھیچ مافێکی نییە عێراق بەڕێوە ببات، باشترە خۆی ڕادەستی دادگا بکات و ببێتە ھۆی لێخۆشبوونی لەبەردەم خوا و گەلی عێراقدا.
بۆ دیاریکردنی ئەولەویەتی کاری وەرزی نوێی یاسادانان و تەواوکردنی ھەنگاوە دەستورییەکانی وەک ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار و سەرۆک وەزیران، محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و جێگرەکەی لەگەڵ سەرۆکی فراکسیۆنەکان کۆبوونەوە، بە پێی راگەیەنراوێکی ئەنجومەنی نوێنەران لە کۆبوونەوەکەدا بڕیاردرا تێپەڕاندنی ٢٠ پرۆژە یاسا بخرێتە ئەولەویەتی وەرزی نوێی یاسادانان کە لە ھەفتەی داھاتوودا دەستپێدەکات کە مانگانە ھەشت کۆبوونەوە ئەنجام دەدرێن.
ھەروەھا بڕیاردرا، شایستە دەستورییەکان تەواو بکرێن، بە گونجان لەگەڵ داواکارییەکانی قۆناغەکەو ئاڵنگارییەکانی و لەسەر داوای جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و ھێزە کوردییەکان و لە پێناو رێککەوتن ، رۆژی پێنج شەممەی داھاتوو دیاریکرا بۆ کۆبوونەوەی دووەم بۆ تاوتوێکردنی ئەوەی ھێزە کوردییەکان پێی گەیشتوون.
ھەرێم کەمال ئاغا سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، پێنج شەممەی داھاتوو سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران و سەرۆکی فراکسیۆنەکان بۆ بڕیاردان لەسەر وادەی ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار کۆدەبنەوە، وتیشی، ھەوڵەکان بەردەوامن بۆ ئەوەی تاکو رۆژی پێنج شەممە یەکێتی و پارتی لەسەر پرسی سەرۆک کۆمار بگەنە رێککەوتن.
ھەروەھا ئەحمەد ئەسەدی سەرۆکی فراکسیۆنی سەنەدی نیشتمانی رایگەیاند، چوارچێوەی ھەماھەنگی پێداگرە لەسەر ئەوەی یەکەم کۆبوونەوەی وەرزی نوێی یاسادانان تەرخانبکرێت بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارو دواخستنی قبوڵناکەن.
جەختیشی کردەوە، ئاراستەیەک ھەیە بۆ تەوافوق و لێکتێگەیشتن لەنێوان لایەنە سیاسییەکان بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارو تەواوکردنی ھەنگاوە دەستورییەکانی تر.
فەیسەڵ نائیلی پەرلەمانتاری ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاتد، ھەڵوێستەکانی سەدر لە دژی ئەمریکا و ئیسرائیل ڕوون و ئاشکرایە، بۆیە ھەر ھەڕەشەیەکی لێبکرێت لە دەرەوە دەبێت.
جەختیشیکردەوە، ڕێگەنادەن بەھیچ ھەڕەشەیەک لە ناوخۆی عێراق، چونکە ھەموو لایەنە سیاسییەکان بەگشتی لە ھەوڵی بەپەلەدان بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێ.
ئاماژەی بەوەشکردوو، سەدر یەکێکە لەوانەی پشتیوانی پێکھێنانی حکومەت و ڕێکخستنی کاروبارەکانی وڵات دەکات، بۆیە ھەر ئاڵۆزییەک بێتە ئاراوە لە بەرژەوەندی وڵاتەکە نابێت.
ئەو لێدوانەی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لە کاتێکدا، موقتەدا سەدر ڕایگەیاند، نابێت نوری مالکی بە ھیچ جۆرێک بگەڕێتەوە بۆ سەرکردایەتی کردنی عێراق و، ھیچ مافێکی نییە عێراق بەڕێوە ببات.
دادگای باڵای فیدراڵی عێراق سکاڵای جەواد عەبدولکازم عەلوان ئەندامی پێشووی ئەنجومەنی پارێزگای بەسرەی رەتکردەوە کە لە دژی مستەفا کازمی سەرۆک وەزیران و عەلی عەبدولئەمیر عەلاوی وەزیری دارایی تۆمارکری کردبوو.
کەسی سکاڵاکار تانەی دابوو لە دەستوریبوونی ناردنی پارەی خەزێنەی گشتی دەوڵەت بۆ حکومەتی ھەرێمی کوردستان.
سەرۆکایەتیی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، راگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، داوایان لە سەرۆکی فراکسیۆنە سیاسیەکانی ئەنجومەنی نوێنەران کردووە، ئامادەبن بۆ کۆبوونەوە لە رۆژی دووشەممە ١٨ی تەمووز، بەڵام ئاماژەی بە تەوەرەکانی کۆبوونەوەکە نەکردووە.
رۆژی ھەینیی رابردوو محەمەد حەلبووسی، سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، داوای لە سەرکردەی ھێزە سیاسییەکان و فراکسیۆنە پەرلەمانییەکان کرد، بەرپرسیارێتی ھەڵبگرن و دانوستانەکانیان یەکلاییبکەنەوە و درێژە بە رێکارەکانی ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار بدەن، بۆ ئەوەی ئەنجومەنی نوێنەران وادەیەک بۆ دانیشتنی تایبەت بە ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار دیاری بکات.
حەکیم لە لێدوانێکدا رایگەیاندووە، رەوتی حیکمە بەشداری حکومەت ناکات، بەڵام بەرپرسیارێتی تەواوەتی ھەڵدەگرێت بەرامبەر گەلی عێراق، ئەوەش لەڕێی نزیککردنەوەی بۆچوونەکان و ھاندانی لایەنەکان بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێ.
ھەروەھا رایگەیاندووە، لە ئێستادا چوارچێوەی ھەماھەنگی جددییە لە یەکلاکردنەوەی کاندیدی سەرۆک وەزیران و ھەنگاونان بۆ پێکھێنانی حکومەتێکی خزمەتگوزاری نیشتمانی، داواشی لەلایەنە کوردییەکان کردووە رێکبکەون لەسەر کاندیدی سەرۆک کۆمار بۆ ئەوەی لە دوای کۆتاییھاتنی پشووی یاسایی ئەنجومەنی نوێنەران، لە یەکەم کۆبونەوەی ئەنجومەنەکەدا ئەو دۆسیەیە یەکلا بکرێتەوە.
مەحمود روبەیعی وتەبێژی فراکسیۆنی سادقون لە لێدوانێکیدا ئاشکرایکرد کە محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق پەیوەندی پێوەکردوون بەمەبەستی ئەنجامدانی دانیشتنی ئەنجومەن تایبەت بە ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری عیراق.
وتەبێژەکەی فراکسیۆنی سادقون ئاماژەی بەوەشکرد، پشتیوانی لە کاندیدی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عیراق دەکەین.
لەبارەی کاندید بۆ سەرۆک وەزیرانی نوێی عیراق، ئەوەی ئاشکرا کرد کە چوارچێوەی ھەماھەنگی دوو کاندیدی ھەیەو لەچەند سەعاتی داھاتوودا ئەوەش یەکلا دەبێتەوەو کاندیدێک بۆ سەرۆک وەزیرانی نوێی عیراق دەستنیشان دەکرێت.
لەلایەکی ترەوە سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق داوای لە سەرۆکی فراکسیۆنەکان کردووە رۆژی دووشەممە ١٨ی مانگ ئامادەبن بۆ کۆبوونەوە.
چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لە کۆبوونەوەیەکی ئاساییدا دواین گۆڕانکارییە سیاسییەکانی عێراق بە گشتی و پێکھێنانی حکومەت و ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆماریش بەتایبەتی تاوتوێکراوە و بڕیاردراوە لە کۆبوونەوەکان بەردەوام بن بۆ ئەوەی لەچەند ڕۆژی داھاتوودا کاندیدی پۆستی سەرۆک وەزیرانی نوێ دیاری بکەن.
لەبەشێکی تری ڕاگەیەنراوەکەدا چوارچێوەی ھەماھەنگی داوای لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کردووە لەم ھەفتەیەدا کۆبوونەوەیەکی تایبەت بە ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار ئەنجامبدات، داواشی لە لایەنە کوردییەکان کردووە پێش ئەو کۆبوونەوەیە لە سەر کاندیدی سەرۆک کۆمار یان شێوازی ھەڵبژاردنی ڕێکبکەون، بۆ ئەوەی ڕێکارەکانی تایبەت بە ھەڵبژاردنی سەرۆک وەزیران تەواوبکرێت.
وتیشی، کردنەوەی دوو نەخۆشخانەکە بە ئامادەبوونی وەزیری تەندروستی عێراق بووە و کارکردن بووە بۆ ئەوەی کەربەلا ببێتە پایتەخی پزیشکی عێراق و تانانەت ناوچەکەش. کەربەلا یەکێکە لەو پارێزگایانەی عێراق ژمارەیەکی زۆر نەخۆشخانەی لە بوارە جیاوازەکاندا تێدایە لەگەڵَ سەدان پزیشکی پسپۆڕی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی. لە چەند ساڵی رابردوودا وەزارەتی تەندروستی ھەوڵیداوە پارێزگاکە بکاتە پایتەختی پزیشکی عێراق و ناوچەکە.
رەفیق ساڵحی، پەرلەمانتاری ھاوپەیمانیی فەتح، کە ھادی عامری سەرۆکایەتیی دەکات، ڕایگەیاند، چوارچێوەی ھەماھەنگی بەرەوپێشچووە و کاندیدی سەرۆک وەزیرانی یەکلایی کردووەتەوە، بەڵام بەمەبەستی نەقۆستنەوەی لە لایەن ھەندێکەوە لە ئێستادا ڕایناگەیەنن.
وتیشی، چوارچێوەی ھەماھەنگی بە ئاڕاستەی پەلەکردن لە پێکھێنانی حکوومەت دەڕوات، لەبەرئەوەی شەقام ناتوانێت بەرگەی چەقبەستوویی سیاسی یان پەککەوتنی پڕۆژەکان و دواکەوتنی بودجەی داھاتوو بگرێت.
زیاتر لە نۆ مانگە عێراق کەوتووەتە ناو چەقبەستوویی سیاسی و تائێستا ھەوڵەکان بۆ پێکھێنانی کابینەی نوێی حکومەت سەرکەوتوو نەبوون.