عێراق
وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق ڕایگەیاندووە، "داھاتی ئاو گەیشتووەتە نزیکەی ٣٥٪ی تێکڕای گشتی، ئاماژەش بەوە دەکات "داھاتی ئاو کە لە ئێرانەوە دەڕژێتە عێراق بە ڕێژەی ٦٠٪ تا ٨٠٪ کەمیکردووە، داھاتی ڕووباری دیجلەش کە لە تورکیاوە دێت لە ٦٥٪ کەمیکردووە.
سەرچاوەکە ھۆشداری داوە لە کەمبوونەوەی ئاوی ژێر زەوی و ڕایگەیاندووە "بە پێی ئەو پلانەی وەزارەتی کشتوکاڵ دایڕشتووە، ئاوی ژێر زەوی بۆ وەرزی ھاوین دەتوانێت تەنھا یەک ملیۆن دۆنم زەوی کشتوکاڵی بەراو بکات".
نێردەی حەجی عێراق بڵاویکردەوە، یەکەم کاروانی حاجیانی عێراق کە ژمارەیان ٣٤٧ حاجییە و لە فرۆکەخانەی (شا عەبدولعەزیز) لە جدە بەڕێکەوتبوون گەیشتۆتە فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد و ئێوارەی ئەمرۆش ١٩٠ حاجی تر گەیشتوونەتە فرۆکەخانەی نەجەف.
ئاماژەی بەوەشکرد، ٤١ کاروانی حاجیانیش کە ژمارەیان ١٩٢٥ حاجیە لە رێگەی وشکانیەوە لە مەککەوە بەرەو عێراق بەڕێکەوتون، گەڕانەوەی حاجیان بەپێی خشتەی دیاریکراو بەردەوام دەبێت تا سەرجەم حاجیان دەگەڕێنەوە خاکی وڵات.
بڕیاریشە لە ١٨ تا ٢٤ی ئەم مانگە سەرجەم حاجیانی ھەرێمی کوردستان بگەڕێنەوە.
بڕیارە ئەمرۆ سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان کۆببنەوە و کاندیدی سەرۆک وەزیرانی داھاتوو دیاری بکەن، بە پێی زانیارییە رۆژنامەوانییەکان، دوای کشانەوەی ھادی عامری لە خۆکاندیدکردن، لەئێستادا ھەریەکە لە نوری مالکی سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا و حەیدەر عەبادی سەرۆکی ھاوپەیمانی نەسر و محەمەد شیاع سودانی سەرکردەی پێشووی حزبی دەعوە، رکابەری لەسەر پۆستەکە دەکەن.
فازڵ موات سەرکردەی چوارچێوەی ھەماھەنگی رایگەیاند، زۆربەی ئەو پێوەرانەی دانراون بۆ کەسایەتی سەرۆک وەزیران زۆرینەیان لە نوری مالکیدا بەرجەستە دەبن و زۆرترین چانسی ھەیە بۆ بوون بە سەرۆک وەزیران.
وتیشی، دوای راسپاردنی سەرۆک وەزیران، پێکھێنانی حکومەت زۆر درێژە ناکێشێت و لەماوەی دوو ھەفتەدا پێکدەھێنرێت.
حەمدانی رایگەیاند، لێدوانێکی باڵیۆزی تورکیا لە بەغداد دەربارەی بەھەدەردانی ئاو لە عێراق ناڕاستە و وروژاندنی رای گشتییە و ھەڕەشەیە بۆ سەر ئاشتی کۆمەڵایەتی، پێویستە وەزارەتی دەرەوە بانگھێشتی باڵیۆزی تورکیا بکات و یاداشتی ناڕەزایی پێشکەش بکات.
وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق ئاماژەی بەوەشکرد، تورکیا سەرپەرشتیاری عێراق نیە و پێویستە بەپێی پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان بەبێ دەستوەردان لە سیاسەتی ئاوی پشکی دادپەروەرانەی عێراق لە ئاو بەربداتەوە،
بەوتەی وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق، ناڕەزاییە بەردەوامەکانی تورکیا لەبارەی بەھەدەردانی ئاو لە عێراق ھەوڵێکە بۆ تێکەڵکردنی کارتەکان، تاکو ماف بداتە خۆی بۆ کەمکردنەوەی پشکی ئاوی عێراق.
دوێنێ عەلی رەزا گۆنای باڵیۆزی تورکیا لە بەغداد لە لێدوانێکدا رایگەیاندبوو، عێراق خۆی بەرپرسیارە لەو وشکەساڵییەی دووچاری ھاتووەو ھۆکارەکەشی بەھەدەردانی ئاو و بەکارنەھێنانییەتی بەشێوەیەکی باش. رەتیشیکردەوە، وڵاتەکەی ئاوی گرتبێتەوەو رێڕەویی رووبارەکانی گۆڕیبێت.
مەحمود حەیانی ئەندامی ھاوپەیمانی فەتح رایگەیاندووە، ئەگەر نەتوانرێت دەنگی ٢٢٠ پەرلەمانتار بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار کۆبکرێتەوە ، ئەوا مەحاڵە بتوانرێت بەردەوامیی بە کارەکانی حکومەتی کار بەرێکەر بدرێت، لەکاتێکدا سەرجەم وادە دەستوریەکان تێپەریوون، ئەگەریشی ھەیە لەو حاڵەتەدا ئەنجومەنی نوێنەران ھەڵبوەشێندرێتەوە.
ئەندامەکەی ھاوپەیمانی فەتح راشیگەیاندووە، چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان ھەوڵی چارەسەرکردنی کێشەکان دەدات و دەیەوێت رەوشەکە بگەرێنێتەوە رێرەوی ئاسایی و یاسایی، بەتایبەت کە ئەنجومەنی نوێنەران سەلماندویتی کە توانای ھەڵگرتنی بەرپرسیارێتی و چارەسەری ھیچ کێشەیەکی نیە .
مالکی لە وەڵامی پرسیاری ڕۆژنامەنووساندا لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، سەبارەت بەو ماوەیەی کە بڕیارە چوارچێوەی ھەماھەنگی حکومەتی نوێی تێدا پێکبھێنن ڕایگەیاندووە، چوارچێوەی ھەماھەنگی قۆناغی گرنگی بڕیوە لە گفتوگۆ سیاسییەکان، ھاوکات پێشکەوتن بەدیھاتووە لە ڕێوشوێن و گۆڕینەوەی بیروڕاکانیش، چوارچێوەی ھەماھەنگی کراوەیە بەسەر ھەموو پێکھاتە سیاسییەکان. دوور لە سیاسەتی پەراوێزخستن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، چوارچێوەی ھەماھەنگی تەواو نزیکبووەتەوە لە بەدیھێنانی ئامانجەکانی، گرنگترینیان ناونانی سەرۆک وەزیران و پێکھێنانی حکومەتێکی ئەوتۆیە، کە توانای ئەوەی ھەبێت جارێکی تر بایەخ بداتەوە بە ڕەوشی ئەمنی و خزمەتگوزارییەکان لە پێناو خەڵکی عێراق، لەو پێناوەشدا ھەموو بیر و بۆچوونەکان بەھەند وەردەگرێت.
ساڵح محەمەد عێراقی، کەسایەتی نزیکی سەدر، کە بە وەزیری سەرکردە ناسراوە لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بە گوێرەی ڕێنماییەکان جگە لە ئاڵای عێراق، قەدەغەیە ھیچ ئاڵا و دروشمێکی دیکە بەرزبکرێتەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، پێویستە دروشم و ھوتافەکان مەرکەزی بێت و دەبێت ھەموو لایەک پێوەیان پابەند بن، ڕێگەش نادرێت جگە لە وێنەی شەھیدانی ئال سەدر وێنەی ھیچ کەسایەتییەکی دیکە بەرز بکرێتەوە.
عێراقی باسی لەوەشکردووە، پێش بانگی نیوەڕۆ ھیچ کێشە نییە ئەگەر وتارەکانی سەدر بڵاوبکرێتەوە.
سەبارەت بە ڕێنماییە تەندروستییەکانیش جەختیکردووەتەوە، پۆشینی دەمامک زۆرەملێ نییە، بە ھیچ شێوەیەکیش ڕێگە نادرێت بە ھەڵگرتن و بەرزکردنەوەی چەک، جگە لە چەکی ھێزە ئەمنییەکان نەبێت.
پێشتریش بۆ فشارکردن لە حکومەت، موقتەدا سەدر چەند جارێک خۆپیشاندانی ملیۆنی لە بەغدا ئەنجامداوە.
عەلی فەتلاوی سەرکردە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی بە میدیاکانی ڕاگەیاندووە، چوارچێوە ھەماھەنگی بەردەوامە لە کۆبوونەوەکانی، لە پێناو یەکلاییکردنەوەی دۆسیەی حکومەتی نوێی عێراق لە نزیکترین ماوەدا.
ئاماژەی بەوەشکرد، چوارچێوەی ھەماھەنگی سبەی یان دوو سبەی کۆبوونەوەیەکی تایبەت دەکات، بۆ دیاریکردنی کەسێک بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی نوێی عێراق.
فەتلاوی ڕوونیکردووەتەوە، دیاریکردنی سەرۆک وەزیرانی نوێ، بە ڕاوێژ و بڕیاری ھەموو ھێز و سەرکردەکانی ناو چوارچێوەی ھەماھەنگی دەبێت، بێ ئەوەی ھیچ لایەک پەڕاوێز بخرێت.
وەزیری کارەبای عێراق رایگەیاندووە ، قەرزەکانی ئێران لای عێراق کە بەھۆی ھاوردەکردنی غازەوە کەڵەکە ببوون و گەیشتبوە یەک ملیار و ٦٤٠ ملیۆن دۆلار ، سەرجەمیان دراونەتەوە بە تاران و لە ئێستادا بەشێوەیەکی ئاسایی ھەناردەی غازی ئێران بۆ عێراق دەستیپێکردۆتەوە و رۆژانە ٤٢ ملیۆن مەتر پێ سێجا غازی ئێرانی ھاوردە دەکرێت، وتیشی، رێککەوتنێک ھەیە بۆ ئەوەی ئێران ٤٠٠ مێگاوات کارەبا بۆ عێراق دابین بکات.
وەزیری کارەبای عێراق راشیگەیاند، لەم ھاوینەدا پێدانی کارەبا بە ھاوڵاتیان باشتر دەبێت و تۆرەکانی کارەبا بەشێوەیەکی سەقامگیر کارەبا بە ناوچەکان دەگەیەنن.
عامری لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە، لە کاتێکدا گەلی عێراق لە چاوەڕوانی پێکھێنانی حکومەتدان، ھەندێک لە میدیاکان ھەواڵی ناڕاست بڵاودەکەنەوە لەبارەی ئەوەی ناکۆکی لە نێو چوارچێوەی ھەماھەنگیدا ھەیە سەبارەت بە کاندیدکردنی ھادی عامری و چەند کەسایەتییەکی تر بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران و باس لەوە دەکەن کە دوور نییە چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان ھەڵبوەشێندرێتەوە، بەڵام ئەو ھەواڵانە ھیچ بنەمایەکیان نییە و دوورن لە ڕاستیەوە.
عامری ڕاشیگەیاندووە، خۆی بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران کاندید ناکات و بەشداری حکومەتی داھاتووی عێراق ناکەن.
دەستەی کەشناسی عێراق بڵاویکردەوە، لە ئەمڕۆوە شەپۆلێکی خۆڵبارین شارەکانی بەغداد و سەڵاحەدین و ناوچەکانی نێوان زیقار و بەسرە و ناوچەکانی باشوری نەینەوا و فوراتی ناوەراست دەگرێتەوە و لە رۆژی دووشەممە شەپۆلەکە لە شارەکانی ناوەراست چڕدەبێت و لە رۆژی چوارشەممە کۆتایی دێت.
رونیشیکردۆتەوە، بەھۆی بوونی بارستەھەوایەک، رۆژانی یەکشەممە و دووشەممە پلەکانی گەرما روو لە دابەزین دەکەن و لە رۆژی چوارشەممەدا جارێکی تر پلەکانی گەرما روو لەبەرزبوونەوە دەکەن.
شەپۆلی خۆڵبارینەکە کاریگەرییەکی کەمی لەسەر کەرکوک و ئیدارەی گەرمیان دەبێت و ناگاتە شارەکانی ھەرێمی کوردستان.
دەستەی کەشناسی عێراق داوا لە ھاوڵاتیان دەکات لە شەوی یەکشەممە تاکو بەیانی رۆژی دووشەممە گەشت نەکەن.
حەکیم لە وتاری نوێژی جەژن دەستپێشخەرییەکی بۆ چارەسەری چەقبەستویی پرۆسەی سیاسی و پێکھێنانی حکومەتی نوێ راگەیاند و جەختیکردەوە لەسەر بەھێزکردنی رۆڵی ئۆپۆزسیۆن لە ئەنجومەنی نوێنەران و دروستکردنی ھاوسەنگی لەنێوان دەسەڵاتەکانی یاسادانان و جێبەجێکردن و بەکرۆکی سیستمی پەرلەمانی ناویبرد.
حەکیم راشیگەیاند، ئەگەر ئۆپۆزسیۆنێکی بەھێز لەناو ئەنجومەنی نوێنەراندا نەبێت ناڕەزاییەکان دەگوازرێنەوە بۆ شەقام و دروستبوونی پشێوی. وتیشی، کشانەوەی موقتەدا سەدر لە ئەنجومەنی نوێنەران واتای ئەوەنیە لە گۆڕەپانی سیاسی کشاوەتەوە.
ھەروەھا حەکیم بە پێویستی زانی پەلە بکرێت لە پێکھێنانی حکومەتێکی نیشتمانی خزمەتگوزار کە لە ئاست کێشەکاندا بێت بەتایبەت کێشە ئابورییەکان، وتیشی، پێویست ناکات گۆڕانکاری گەورە لە حکومەتی ئێستادا بکرێت لەبەرئەوەی گۆڕانکاری ریشەیی کاتی زیاتری دەوێت.
سەرۆکی رەوتی حیکمە، داواشی لە لایەنە کوردییەکان کرد پەلە بکەن لە یەکلاکردنەوەی کاندیدی سەرۆک کۆمار بەو پێیەی سەرۆک کۆمار سەمامی ئەمان و پارێزەری دەستورە.
رونیشیکردەوە، ئەنجومەنی فیدراڵی وەک ئەوەی لەدەستوردا ھاتووە کارابکرێت و لەماوەیەکی دیاریکراویشدا یاسا چارەنوسسازەکان بەتایبەت یاسای نەوت و غاز پەسەند بکرێت لە پێناو داڕشتنی سیاسەتێکی ھاوبەش لەنێوان ھەرێم و عێراق بۆ دۆسیەی نەوت و غاز.
تەبێژی وەزارەتی بازرگانیی عێراق ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، بەپێی یاسای ئاسایشی خۆراک، پارەی پێویستیان بەدەستگەیشتووە کە بەشی کڕینی گەنمی سێ مانگی ساڵی داھاتوو دەکات.
دەشڵێت، لەو چوارچێوەیەدا لەدوای پشووەکانی جەژن دەرگای کەمکردنەوەی ئاشکرا بۆ کڕینی ملیۆن و نیوێک تۆن گەنم دەکەنەوە، بە مەبەستی گەرەنتییکردنی پێداویستییەکانی مانگەکانی سەرەتای ساڵی داھاتوو.
ئەوەش لەکاتێکدایە ڕێکخراوی خۆراک و کشتوکاڵی نەتەوە یەکگرتووەکان پێشبینی دەکات، عێراق بۆ ساڵی داھاتوو ھاوردەی گەنمی بە ڕێژەی ١٠٠٪ زیاد بکات.
ڕێکخراوەکە ئاماژەی بەوەکردووە، پێشبینی دەکرێت لەمساڵدا ھاوردەی عێراق لە بەرھەمی گەنم بگاتە سێ ملیۆن تۆن، لە کاتێکدا لە ٢٠٢١دا ملیۆنێک و ٥٠٠ ھەزار تۆن ھاوردە کراوە.
فاو پێشبینیشی کردووە، بەرھەمی گەنمی وەرزی ئەمساڵ بگاتە چوار ملیۆن تۆن، بەڵام پێشبینیش ناکرێت عێراق ئەمساڵ ھیچ بڕە بەرھەمێکی جۆ ھاوردە بکات، لە کاتێکدا کە بەرھەمی ئەمساڵی جۆ زیاترە لە ٥٠٠ ھەزار تۆن.
قەیس خەزعەلی لەوتاری نوێژی جەژنی قوربان رایگەیاند، دوای کشانەوەی رەوتی سەدر ئەوەی روویداوە، پێکھێنانی حکومەت دواناخات و دەرفەتێکی راستەقینە ھەیە بۆ پێکھێنانی حکومەت لەدوای جەژنی قوربان.
وتیشی، ناکۆکییەکی قوڵی کوردی - کوردیھەیە لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار، ئەو ناکۆکییەش زۆر قوڵترە لەو ناکۆکییەی لەنێوان لایەنەکانی شیعەدا ھەیە، چوارچێوەی ھەماھەنگی لەگەڵ کۆبوونەوەی ھەموو لایەنە کوردییەکانە بۆ یەکلاکردنەوەی کاندیدی سەرۆک کۆمار.
رونیشیکردەوە، زۆر چاوەڕێی یەکلاکردنەوەی ناکۆکییەکان لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار ناکەن.
بەوتەی ئەمینداری بزوتنەوەی عەسائیبی ئەھلی حەق، کێشەیەکی راستەقینە لەناو چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکاندا نیە بۆ یەکلاکردنەوەی کاندیدی سەرۆک وەزیران و یەکلاکردنەوەکەی دواناکەوێت، ھەروەک بەدووری نەزانی کاندیدی سەرۆک وەزیران پێش کاندیدی سەرۆک کۆمار یەکلابکرێتەوە.
جەختیشیکردەوە، ھێزەکانی ناو چوارچێوەی ھەماھەنگی بەھەموو شێوەیەک مانەوەی حکومەتی کاربەڕێکەر رەتدەکەنەوە.
عەمار خەڵەف جێگری بانکی ناوەندی عێراق ڕایگەیاند، گۆڕینی بەھای فرۆش لەچوارچێوەی سیاسەتی دراوی و لە تایبەتمەندییەکانی بانکی ناوەندییە، ھەر کاتێک بە پێویستی بزانێت بیر لە گۆڕینی بەھای فرۆشدەکاتەوە، بەڵام لەئێستادا ھیچ پاساوێک نیە بۆ گۆڕینی بەھای فرۆش.
ڕونیشیکردەوە، دۆخی ئابوری بڕیاردەری سەرەکییە و تاکو سێ بۆ پێنج ساڵی تریش ھیچ پلانێک نیە بۆ گۆڕینی بەھای فرۆش.
ژمارەیەک لە سەرکردەکانی شیعە لە پەیامەکانیاندا بەبۆنەی جەژنی قوربانەوە، ھەڵوێستی خۆیان سەبارەت بە رەوشی سیاسی و پرسی پێکھێنانی حکومەت ڕاگەیاند و عەمار حەکیم لە دەستپێشخەرییەکی تردا داوایکرد حکومەتێکی نیشتمانی لەلایەن ھاوپەیمانێتییەکی نیشتمانییەوە پێکبھێنرێت، داواشی لە کورد کرد کاندیدی سەرۆک کۆمار یەکلابکاتەوە، ھاوکات قەیس خەزعەلییش رایگەیاند، زۆر چاوەڕێی یەکلاکردنەوەی ناکۆکییەکانی کورد لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار ناکەن.