یوسف کیلابی، ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، ماوەی چەند رۆژێکە بەھای دینار لە بەرامبەر دۆلار بەردەوام لە دابەزیندایە و ئەگەر رێکار و رێوشوێنی پێویست و بە پەلە نەگیرێتەبەر، بەھای دینار زیاتر دادەبەزێت و کاریگەری زۆر خراپیشی لەسەر ھەموو عێراقییەکان دەبێت.

وتیشی، بۆ لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونی ورد لەبارەی ھۆکارەکانی دابەزینی بەھای دینار و ھەوڵدان بۆ دۆزینەوەی رێگەچارەیەکی گونجاو، ئەمڕۆ لیژنەی دارایی لەگەڵ عەلی عەلاق وەک پارێزگاری بانکی ناوەندی کۆدەبنەوە و دواتریش راپۆرتێک ئاراستەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق دەکەن.

ئەنجومەنی راژەی گشتی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، "مەحمود تەمیمی" سەرۆکی ئەنجومەنی راژەی گشتی فیدراڵی سەردانی دیوانی چاودێری دارایی کردووە و لەگەڵ سەرۆکی دیوانەکە و سەرۆکی دەستەی دەستپاکی کۆبووەتەوە و رایگەیاندووە، ئامادەکاری دەکەن بۆ جێبەجێکردنی لیستێکی دامەزراندن.

وتیشی ئەو لیستە ٣١ ھەزار و ٤١٨ پلەی وەزیفی لەخۆدەگرێت، کە دەرچووانی ساڵی ٢٠١٧ن و ھەڵگری بڕوانامەی باڵا و سێ یەکەمەکانن. 

سەرۆکی ئەنجومەنی راژە ئاماژەی بەوەشکرد، قسەیان لەگەڵ وەزارەتی دارایی و دیوانی چاودێری دارایی کردووە، بۆ نوێکردنەوەی داتای ھەموو ئەو کەسانەی دامەزراندن دەیانگرێتەوە لە دامەزراوەکانی دەوڵەت.

لە کۆبوونەوەکەدا سەرۆککۆمار جەختی لە گرنگی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵاتی برا کردەوە.

ھەروەھا دوپات لە گرنگی ھەماھەنگی و ڕاوێژکردن و ئاڵوگۆڕکردنی بیروڕا لە نێوان ھەردوولا کرایەوە، بۆ بەھێزکردنی ھاریکارییە دوو قۆڵییەکان و چارەسەرکردنی کێشە ھەڵپەسێردراوەکان، لەو چوارچێوەیەدا باڵیۆزی کوەیت جەختی لەوە کردەوە کە وەزیری دەرەوەی کوەیت شێخ سالم عەبدوڵا ئەلجابر ئەلسەباح لە کۆتایی ئەم مانگەدا سەردانی عێراق دەکات.

ناسر ئەسەدی، راوێژکاری محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق رایگەیاند، حکومەتی عێراق پاڵپشتی لە پڕۆژەیەکی دروستکردنی ھێڵی ئاسنین دەکات، کە درێژییەکەی ٧٥٠ میلە و رۆژھەڵات و کەنداو بە ئەوروپاوە دەبەستێتەوە.

وتیشی، ئەو ھێڵە ئاسنینە لە چوارچێوەی پڕۆژەی رێگەی گەشەپێدانە، کە باشووری بەسرەوە دەستپێدەکات و بە بەغداد و موسڵدا تێدەپەڕێت و دەچێتە تورکیا و لەوێوە دەگاتە ئەوروپا، ھەروەھا لە رێگەیەوە پەرە بە بازرگانی و گواستنەوەی نەوت و غاز دەدرێت.

لە کۆبوونەوەکەدا سەرۆککۆمار، جەختی لە پێویستی بەھێزکردنی ھاریکاری ھاوبەشی نێوانی ھەردو وڵاتکردەوە، بە شێوەیەک کە خزمەتی  بەرژەوەندییەکانی ھەردوو گەلی دراوسێ بکات.

د. لەتیف ڕەشید ئاماژەی بە گرنگی بەرزکردنەوەی ئاستی کاری ھاوبەش کرد بە ئامانجی ڕووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی کەشوھەوا و کەمی ئاو و وشکەساڵی کە ڕووبەڕووی جیھان دەبنەوە.

لەلای خۆیەوە باڵیۆزی ئێران، جەختی لە ھەوڵەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران کردەوە بۆ بەھێزکردنی پەیوەندییە دۆستانەکان لەگەڵ عێراقدا و داوای فراوانکردنی ئاسۆی ھەماھەنگییە دوو قۆڵییەکانی کرد بۆ بەدەستھێنانی سەقامگیری و خۆشگوزەرانی ھەردوو وڵاتی دۆست.

لە سەرەتای کۆبوونەوکەدا، وەزیری یەمەنی، سڵاو و پێزانینی سەرۆکی ئەنجومەنی سەرکردایەتی سەرۆکایەتی یەمەن، ڕەشاد محمد عەلیمی، بە د.لەتیف ڕەشید، سەرۆککۆمار گەیاند.

هەر لە کۆووبەوەکەدا ، سەرۆککۆمار دووپاتیکردەوە کە عێراق پشتیوانی لەو هەوڵانە دەکات کە بۆ بەدیهێنانی ئاسایش و سەقامگیری برا یەمەنییەکان دراون، ئاماژەشیکرد بە پێویستی ڕەچاوکردنی دیالۆگی سیاسی بۆ گەیشتن بە چارەسەرێک کە زامنی پێشخستنی ئاشتی بۆ گەلی یەمەن بکات، کە لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا زیانێکی زۆریان بەرکەوتووە.

لای خۆیەوە، وەزیری یەمەنی ، خۆشحاڵی خۆی بە دیداری سەرۆک کۆمار دەربڕی و ستایشی پاڵپشتی عێراقیشی کرد  بۆ ئاسایش و سەقامگیریی یەمەن و جەختیکردەوە لە کارکردن لەگەڵ وەزارەتی دەرەوە عێراق بۆ کاراکردنی لیژنە هاوبەشە وەزارییەکان.

هەروەها وەزیری دەرەوەی یەمەن ئاماژەی بەوەدا کە دۆخەکە لە یەمەن ئارامە، هەوڵەکانیش بۆ پاراستنی سەقامگیری لە ئارادایە و دەستپێشخە رییش هەیە بۆ دەستپێکردنەوەی هەوڵەکانی ئاشتی و لە ئێستاشدا دانوستانەکان لە ئارادان بۆ گەیشتن بە چارەسەرێک کە خزمەت بە یەمەن و یەمەنییەکان بکات.

سەرۆکایەتییەکانی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران و ئەنجومەنی نوێنەران و سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری بۆتاوتوێکردنی چەند دۆسییەیەکی گرنگ کۆبوونەوە و ئیدانەی بێرێزیکردن بە قورئانی پیرۆز و ئاڵای عێراق و رێگەپێدانی دەسەڵاتی سویدیان بەو بێرێزییە کرد و پشتیوانی رێکارەکانی حکومەتییان کرد بۆ پچڕاندنی پەیوەندییەکان لەگەڵ سوید و ھەر وڵاتێکی تر بێرێزی بە پیرۆزییەکانی موسوڵمانان دەکات، لە ھەمانکاتیشدا جەختکرایەوە لەسەر پێویستی پاراستنی نێردە دیبلۆماسییەکان.

ھەر لە کۆبوونەوەکەدا گفتوگۆ لەبارەی یاسای بودجەو تەواوکردنی رێنماییەکان و چاودێری پرۆژەکان بە پێی لە پێشینەیی و کارنامەی حکومەت کرا، تایبەت بە ھەرێمی کوردستانیش جەختکرایەوە لەسەر جێبەجێکردنی ماددەکانی یاسای بودجە بە تەواوی وردەکارییەکانی و ئەوەی پەیوەستە بە داھاتە نەوتی و نانەوتییەکان و خەرجکردنی شایستەکانی.

ھەروەھا سەرۆکایەتییەکانی عێراق جەختیانکردەوە لەسەر پەسەندکردنی ئەو یاسایانەی لە نێو بەرنامەی حکومەت و وەرەقەی رێککەوتنی سیاسیدان، لەوانەش یاسای لێبوردنی گشتی و نەوت و غاز و ئەنجومەنی فیدراڵی ، ھەروەک جەختکرایەوە لەسەر پێویستی پەسەندکردنی یاسای ئەنجومەنی باڵای ئاو.

کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، لەو کاتەوەی دەستیان کردووە بە تۆمارکردنی حزب و لایەنەکان، ٢٨١ حزب تۆمارکراوە و ٧٦ داواکاری تۆمارکردنی حزبی نوێ و ١١ ھاوپەیمانی سیاسی نوێ پێشکەش کراوە.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، لە ٩ی ئەم مانگەوە کە نوێکردنەوەی تۆماری بایۆمەتری دەستیپێکردووە، ١٧٦ ھەزار و ٤٠٦ کەس تۆمارەکانیان نوێ کردووەتەوە بۆ رۆژی دەنگدانی گشتی و ٤٠٧ کەس تۆمارەکانیان بۆ رۆژی دەنگدانی تایبەت نوێ کردووەتەوە.

 لە تەواوی پارێزگاکانی عێراق، ھەزار و ٧٩ ناوەند بۆ نوێکردنەوەی تۆماری بایۆمەتری گشتی و تایبەت دانراوە، کە لەدایکبووانی ٢٠٠٤ و ٢٠٠٥یش دەگرێتەوە. 

سۆمۆ لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرای کردووە، بەپێی پرۆژەی یاسای بودجە و ئەو رێککەوتنە سیاسییەی لە نێوان بەغداد و ھەولێر کراوە، دەبێت رۆژانەی ھەرێمی کوردستان لانی کەم رۆژانە ٤٠٠ ھەزار بەرمیل نەوت رادەستی حکومەتی ناوەندی بکات، داھاتەکەشی لە بانکی ناوەندی عێراقی دادەنرێت و مانگانە حکومەتی عێراق بودجەی ھەرێم دابین دەکات.

رۆژی ٢٠ی ئەم مانگە وەفدی حکومەتی کوردستان ئەنجامی کۆبوونەوەکانی لە بەغداد ئاشکراکرد و رایگەیاند، لە ٢٥ی حوزیرانەوە رۆژانە ٥٠ بۆ ٦٠ ھەزار بەرمیل نەوتیان رادەستی حکومەتی فیدراڵ کردووە، لە کۆنوسی کۆتاییشدا وەزارەتی نەوتی عێراق ئەوەی چەسپاندووە.

دوای ئەوەی لە بەردەم باڵیۆزخانەی عێراق لە دانیمارک قورئان و ئاڵای عێراق سوتێنران، لە بەغداد و کوفە و چەند شارێکی تری عێراق خۆپیشاندان و ناڕەزایی دەستیپێکرد، لە بەغداد خۆپیشاندەران ھەوڵیاندا لە رێگەی پردی کۆمارییەوە خۆیان بگەیەننە ناوچەی سەوز بۆئەوەی ھەڵبکوتنەسەر باڵیۆزخانەی دانیمارک، بەڵام ھێزە ئەمنییەکان رێگرییانکرد و پردەکەشیان داخست.

دواتر خۆپیشاندەران ھەوڵیانداوە لە چەند رێگەیەکی ترەوە بگەنە ناوچەی سەوز، ھێزە ئەمنییەکانیش بۆ بڵاوەپێکردنیان ناچاربوون بۆمبی فرمێسک ڕێژ بەکاربھێنن، بەڵام خۆپیشاندان تا بەرەبەیانی ئەمڕۆش بەردەوام بوو.

وەزارەتی دەرەوەی عێراق دووپاتیکردەوە، بەتەواوی پابەند دەبن بە رێککەوتننامەی ڤییەنا بۆ رێکخستنی پەیوەندییە دیپلۆماتییەکان، ئاماژەی بەوەشکرد بەھۆی ئەوەی رووبەرووی باڵیۆزخانەی سوید لە بەغداد بوەوە کاردەکەن بە ھیچ شێوەیەک دووبارە نەبێتەوە.

ئەحمەد سەحاف وتەبێژی وەزارەتی عێراق رایگەیاند، وەزارەتی دەرەوە بە ھەموو شێوەیەک پابەند دەبێت بە رێککەوتننامەی ڤیییەناوە، حکومەتی عێراق بەرپرسیارە لە پارێزگارییکردن و دابینکردنی ئاسایشی نێردە دیبپلۆماتیییەکانی ھەموو وڵاتان.

وتیشی، دووبارەبوونەوەی سوتاندنی بارەگای نێردە دیپلۆماتییەکان بە رێکاری یاسایی یەکلایی دەکەنەوە.

موعین کازمی ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، حکومەت و لایەنە پەیوەندیدارەکان چەندین پلان و بەرنامەیان ھەبووە و جێبەجێیان کردووە بۆ بەرزکردنەوەی بەھای دیناری عێراقی لە بەرامبەر دۆلار، بەڵام تائێستا ھیچ یەکێک لەو پلان و بەرنامانە ئەنجامی نەبووە، لەسەرووی ھەمووشیانەوە بڕیاری دیاریکردنی بەھای دۆلار بە ١٣٠ ھەزار دینار کە ئەمەش سەرکەوتوو نەبوو.

وتیشی، بە مەبەستی لێکۆڵینەوە و زانینی ھۆکارە سەرەکییەکانی کۆنترۆڵ نەکردنی بازاڕی دراو و بەردەم دابەزینی بەھای دینار، لەم ھەفتەیەدا تەیف سامی وەزیری دارایی و عەلی عەلاق پارێزگاری بانکی ناوەندیی عێراق بانگھێشت دەکەن.

نوسینگەی سەرۆککۆمار لە راگەیەنراوێکدا ئیدانەی پەلامارە قێزەونەکان بۆ سەر قورئانی پیرۆز و سوکایەتی بە ھەستی موسوڵمانان دەکات و  داوا لە رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و حکومەتەکانی رۆژئاوا دەکات رەفتارەکانی ھاندان و بڵاوکردنەوەی رق لە ژێر ھەر پاساوێکدا بێت رابگرن.

داواش لە ھاووڵاتیان و ھێزە سیاسییەکان و چالاکییە ئاینی و کۆمەڵایەتییەکان دەکات ھۆشیاربن و رانەکێشرێن بۆ پیلانی ئاژەوەگێڕیی کە کەسان و لایەنی کینە لە دڵ لە رۆژئاوا یاساکانیان دەقۆزنەوە بۆ جێبەجێکردنی ئامانجە گوماناوییەکانیان دژ بە عێراق و عێراقییەکان.

راشیگەیاندووە، زنجیرەی رووداوەکان ئاماژەن بۆ ئەوەی بە ئەنقەست و بە دیاریکراوی سوکایەتی بە عێراقییەکان دەکرێت تاکو دەریخەن وڵاتەکەیان نا ئارامە بۆ نێردە بیانییەکان و ھانیان بدەن بەرەو رێکاری دیبلۆماسی کە عێراقییەکان زیانی تێدا بکەن لە ناوخۆ و دەرەوە.

نوسینگەی سەرۆککۆمار دووپاتیشیدەکاتەوە، مافی ھاووڵاتیان و ھێزە سیاسییەکانە لە عێراق گوزارشت لە توڕەیی و نیگەرانی خۆیان بکەن لەبەرامبەر ھەر دەستدرێژی و پێشێلکارییەک بۆ سەر ئاینەکەیان بەڵام نەبێتە مایەی زیانگەیاندن بە دەوڵەت و گەلەکەیان و ھاووڵاتیان لە دەرەوە بێبەش بکات لە خزمە تگوزارییە دیبلۆماسییەکان و پەیوەندییان لەگەڵ نیشتمانی دایک.

عەبدولئەمیر شەمەری وەزیری ناوخۆی عێراق لە نوسراوێکدا رێگەی بە ئەفسەران و ئەندامی ھێزە ئەمنییەکانی سەر بە وەزارەتەکەی داوە بۆئەوەی چەک ھەڵبگرن و بۆ پارێزگاریکردن لە خۆیان بەکاری بھێنن لە کاتی ھەر ھێرش و ھەڵکوتانەسەرێک.

ھەر بە پێی نووسراوەکە رێگە بە ئەفسەران و ئەندامانی ھێزە ئەمنییەکان نادرێت، وێنە بە چەکەکانیانەوە بگرن و بڵاوی بکەنەوە، چونکە پێویستە چەک ھەڵگرتن بە نھێنیبێت.

غەریری لە رێورەسمی کۆتایی ھاتنی وەرزی بە بازاڕکردنی دانەوێڵە بۆ ساڵی ٢٠٢٣ و گەیشتن بە خۆبژێوی رایگەیاند، وەزارەتی بازرگانی توانیویەتی گەورەترین بڕی گەنم لە مێژووی عێراقدا عەمبار بکات، بەھەماھەنگی لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان رێگرییان کرد لە قاچاخچێتی گەنم.

وتیشی، بەھۆی پلانەکانی حکومەت و بەکارھێنانی ئامێری ئامێری پێشکەوتوو بۆ کشتوکاڵ و ئاودێری و گرتنەبەری رێکاری تر بۆ پاڵپشتی فراوانکردنی رووبەری زەوی کشتوکاڵی، پێشبینی دەکرێت ساڵی داھاتوو بازدانێکی جۆری لە بەرھەم و جۆرەکەی بەخۆیەوە ببینێت. 

دەستەی کەشناسی لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ئەمرۆ شەممە پلەکانی گەرما ھاوشێوەی رۆژی ھەینی دەبێت، پلەکانی گەرما لە بەغداد و دیوانییە ٤٧ پلە و لە سلێمانی و دھۆک ٤٣ پلە ، سەڵاحەدین و ئەنبار و کەرکوک و بابل ٤٦ پلە، کەربەلا و نەجەف و ناسریە و موسەنا دیالە ٤٨ پلە دەبێت و لە پارێزگای بەسرەش دەگاتە ٥٠ پلەی سیلیزی.

راشیگەیاندوە، بۆ رۆژانی یەکشەممە و دوو شەممە پلەکانی گەرما لە ناوچەکانی باکور و ناوەراست ھاوشێوەی رۆژانی رابردوو دەبێت، بەڵام لە ناوچەکانی باشور کەمێک پلەکانی گەرما بەرز دەبنەوە.

بۆ رۆژی سێشەممەش پلەکانی گەرما ھاوشێوەی رۆژانی رابردوو دەبێت، بەڵام رۆژی چوارشەممە لە تەواوی ناوچەکانی وڵات کەمێک پلەکانی گەرما بەرز دەبنەوە.