جیهان
بنیامین ناتانیاھۆ رایگەیاند، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا، ئیسرائیل بە وڵاتێکی تیرۆر ناودەبات، بەڵام خۆی پشتیووانی لە "حەماسی تیرۆریست" دەکات و گوندەکانی وڵاتەکەی خۆی بۆردومان دەکات، ھەربۆیە ئیسرائیل ھیچ ئامۆژگارییەکی لێوەرناگرێت.
رۆژی چوارشەممە، ئەردۆغان لە میانی پێشکەشکردنی وتارێک لە پەرلەمانی وڵاتەکەی رایگەیاند، ئیسرائیل وڵاتی تیرۆرە و کۆمەڵکوژیی لە غەززە دەکات، ھەروەھا حەماسی بە حزبێکی سیاسی و جوڵانەوەیەکی رزگاریخوازی نیشتمانی ناوبرد.
جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە کالیفۆڕنیا پێشوازیکرد لە شی جین پینگ، سەرۆکی چین کرد و لە دیدارەکەدا گفتوگۆیان لەبارەی پەیوەندییەکانی نێوانیان و دوایین پێشھاتەکان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی کرد، لەنێویشیاندا پرسی گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوا.
لە دیدارەکەدا سەرۆکی ئەمریکا جەختیلەوەکردەوە، نابێت رکابەرییەکانی نێوان ئەمریکا و چین فراوانتربێت بۆ رووبەڕووبوونەوە و ئامانجیانە پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوولا ئاسایی ببێتەوە، بەجۆرێک لە کاتی قەیرانەکان ھەماھەنگییان لەنێواندا ھەبێت.
لەبەرامبەریشدا، سەرۆکی چین خواستی وڵاتەکەی بۆ درێژەدان بە گفتوگۆ لەگەڵ ئەمریکا نیشاندا و وتی، نابێت دوو وڵاتی زلھێزی وەک ئەمریکا و چین دژ یەک بوەستنەوە و بە رەسمی شەڕ دژی یەک رابگەیەنن.
وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لەئاکامی ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆسەر کەرتی غەززە، ژمارەی کوژراوانی کەرتەکە بەرزبووەتەوە بۆ ١١ ھەزارو ٥٠٠ کوژراو ھەروەھا ٢٩ ھەزار و ٨٠٠ کەسی دیکەش برینداربوون.
ئەوەشی خستەڕوو، لەنێو کوژراوەکاندا چوار ھەزار و ٧١٠ منداڵ و سێ ھەزارو ١٦٠ ژن ھەیە و ھاوکات بە ھەزاران کەسی دیکەش بێسەروشوێنن.
ئەوەش لەکاتێکدایە، نەتەوەیەکگرتووەکان ھۆشداری لەنەمانی سووتەمەنی لە کەرتی غەززە دەدات و رایدەگەیەنێت، دۆخی خەڵکی کەرتی غەززە لەمەترسیدایە.
سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاندووە، ئەمریکا بەپێی سیاسەت و ھەڵسوکەوتەکانی پێدەچێت بیەوێت گرژی و ئاڵۆزییەکانی نێوان حەماس و ئیسرائیل بگاتە دەرەوەی سنوری خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و جگە لە ئاگربەستێکی مرۆیی نایەوێت شەڕی نێوان ئەو دوو لایەنەش رابگیرێت، چونکە رەنگە بەرژوەندییەکانی لە بەردەوامی شەڕدا بێت نەک ئاشتی.
وتیشی، لەسەرەتای دەستپێکردنی شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیلەوە تائێستا ھەستیان بەوە نەکردووە ئێران و لوبنان بیانەوێت ببنە بەشێک لەو شەڕە و ھیچ کاتێکیش نەیانویستووە شەڕەکە فراوانتر ببێت.
ماریا زاخارۆفا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی روسیا رایگەیاند، رەوشی کەرتی غەززە بەھۆی ھێرش و بۆردوومانەکانی ئیسرائیلەوە لەو پەڕی خراپیدایە و بەرەو کارەساتی مرۆییش ھەنگاو دەنێت، بەڵام زۆربەی وڵات و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانیش بەتایبەتی ئەوانەی لەلایەن ئەمریکاوە کۆنترۆڵکراون بێدەنگن و ھیچ ھەڵویستێکیان نییە.
وتیشی، ئەگەر منداڵێک لە ئۆکراین بڕفێنرێت یان بکوژرێت و روسیای لەسەر تۆمەتبار بکرێت، دادگای نێودەوڵەتی تاوان سەدان لێکۆڵینەوە دەکات و لیژنەی بۆ پێکدەھێنێت، بەڵام تەنھا لەماوەی ٤٠ رۆژدا ھەزاران منداڵ لە غەززە کوژراون کەچی ئەو دادگایە بە یەک و شەش باسی ناکات.
ئاژانسی فرانس پریس بڵاوکردەوە، دەسەڵاتی دادوەری فەرەنسا چوار فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ بەشار ئەسەد سەرۆککوماری سوریا دەرکرد، بە تۆمەتی ھاوبەشیکردن لە تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی و تاوانەکانی جەنگ لە ھێرشەکانی گازی سارین کە لە ٢١ی ئابی ساڵی ٢٠١٣ کردیەسەر غوتەی رۆژھەڵات و موعادمیەی شام لە نزیک دیمەشق بەوھۆیەشەوە زیاتر لە ھەزار کەس کوژران.
دادوەری فەرەنسا جگە لە ئەسەد، فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ ژمارەیەک لێپرسراوی باڵای دیکەی حکومەتەکەی بەشار ئەسەد دەرکردووە لەوانە، برای بەشار ئەسەد کە فەرماندەی فیرقەی چوارەمە لە سوپای سوریا و بەڕێوەبەری لقی ٤٥٠ی ناوەندی لێکۆڵینەوەی زانستی سوریا، بەسام حەسەن راوێژکاری سەرۆککۆمار بۆ کاروباری ستراتیژی و ئەفسەری پەیوەندی نێوان کۆشکی سەرۆکایەتی و ناوەندی لێکۆڵینەوەی زانستی و چەند کەسێکی دیکە.
رەجەب تەیب ئەردۆغان لە میانی پێشکەشکردنی وتارێک لە پەرلەمانی وڵاتەکەی رایگەیاند، ئیسرائیل چەکی ئەتۆمی ھەیە و ھەڕەشەی بەکارھێنانی دەکات، گرنگ نییە چی ھەیە، بەڵام دەبێت ناتانیاھۆ وازبھێنێت و بڕوات.
راشیگەیاند، ئیسرائیل ستراتیجیەتی لەناوبردنی تەواوی شار و ئەو کەسانەشی تێیدان جێبەجێدەکات، بۆیە بە راشکاوانە و بە دڵێکی ئارامەوە دەڵێت ئیسرائیل دەوڵەتی تیرۆرە.
ئەردۆغان ئاماژەی بەوەشکرد، ئەگەر ئیسرائیل بەردەوام بێت لە کوشتار بەو شێوەیەی ئێستا، ئەوا خۆی خۆی بە دەوڵەتێکی تیرۆرستی نەفرەت لێکراو لە سەرتاسەری جیھان دەناسێنێت.
سەرۆککۆماری تورکیا ئەوەشی خستەڕوو، ئەوان دوودڵ نابن چونکە کەسانێک بێزارن لەو لێدوانەی کە ئەندامانی حەماس بەرخۆدان دەکەن و ھەوڵی پاراستنی نیشتمان و ژیانیان دەدەن.
جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانییدا رایگەیاند، پێویستە پارێزگاریی لە نەخۆشخانەی شیفا بکرێت و لەسەر ئەو بابەتەش لەگەڵ ئیسرائیل لە پەیوەندیدان و ھیوادارن ھیچ داگیرکارییەک لە نەخۆشخانەی شیفا روونەدات.
بەھۆی ھێرشەکانی ئیسرائیلەوە، نەخۆشخانەی شیفا، ئاو و کارەبای لێبڕاوە و نەخۆشخانەکە نزیکە لە لەکارکەوتن، لە رۆژی شەممەوە تاکو رۆژی دووشەممە، ٣٤ نەخۆش لە نەخۆشخانەکە گیانیان لەدەستداوە، کە حەوتیان منداڵ بوون.
پێگەی "ئینتەرفاکس" لە زاری "ڤادیم کۆلت" جێگری سەرۆکی ناوەندیی ئاشتەوایی رووسیا لە سووریا رایگەیاند، ھێزی ئاسمانی وڵاتەکەیان چەندین ھێرشی ئاسمانیان لە پارێزگای ئیدلب ئەنجامدا بۆسەر گروپە چەکدارەکانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا ئەنجامداوە کە لە ماوەی ٢٤ سەعاتدا حەوت ھێرشیان کردووەتەسەر سوپای سوریا لەو ناوچەیە.
ئاماژەی بەوەشکرد، لە بۆردومانەکانیاندا بۆسەر گروپە چەکدارەکانی سوریا ٣٤ چەکدار کوژراون و زیاتر لە ٦٠ چەکداریش برینداربوون.
جێگری سەرۆکی ناوەندی ئاشتەوایی رووسیا لە سووریا راشیگەیاند، فڕۆکەکانی ھاوپەیمانان بە سەرۆکایەتی ئەمریکا ئاسمانی سوریایان پێشێل کردووە ژمارەیەک فڕۆکە و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بەبێ ھەماھەنگی لەگەڵ لایەنی رووسی فڕیون ئەوەش دژی رێکەوتنەکانە لەو وڵاتەدا.
بۆ سێیەمین جار لە دوای دەستپێکردنی جەنگی حەماس و ئیسرائیلەوە، ئەمریکا بۆردوومانی پێگەی گروپەکانی نزیک لە ئێرانی کرد و لویس ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکا رایگەیاند، ھێزە سەربازییەکانیان بە وردی بۆردوومانی چەند پێگەیەکیان کردووە لە رۆژھەڵاتی سوریا کە سوپای پاسداران و گروپەکانی نزیک لە ئێران بەکاریاندەھێنن، ئەوەش لە وەڵامی ئەو ھێرشانەی لە عێراق و سوریا دەکرێنە سەر ھێزەکانی ئەمریکا.
ئۆستن راشیگەیاند، کاری لە پێشینەی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا سەلامەتی سەربازانی ئەمریکایە و فەرمانی ئەو ھێرشەی دەرکردووە بۆ ئەوەی ھەمووان بزانن کە ئەمریکا بەرگری لە خۆی و بەرژەوەندی و سەربازانی دەکات.
لەبارەی ھێرشەکەوە، روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ دەڵێت، ھێرشەکانی ئەمریکا پێگەی گروپە چەکدارەکانی لە مەیادین و ئەلبوکەمال لە ریفی دێرەزوور کردووەتە ئامانج، بەشێوەیەک لە ئەلبوکەمال کۆگایەکی چەک و تەقەمەنی لە شارۆچکەی حەسەرات کراوەتە ئامانج، لە مەیادینیش فڕۆکە جەنگییەکان سەکۆی ھەڵدانی مووشەکیان لە کێڵگەی حەیدەریە کردووەتە ئامانج، بەھۆشیانەوە ئەندامێکی ئەو گروپانە کوژراوە و سیانی دیکەش برینداربوون و ئەگەری بەرزبوونەوەی ئامارەکەش ھەیە، چونکە حاڵەتی مەترسیدار و بێسەروشوێن بوون ھەیە.
ئاژانسی بلومبێرگ بڵاویکردەوە، جەنگی ئیسرائیل بۆ سەر بزووتنەوەی حەماس خەرجی زۆر زیاتری ویستووە وەک لەوەی پێشبینی دەکرا و فشارێکی زۆری لەسەر ئەو وڵاتە دروست کردووە.
بەپێی راپۆرتەکە، تێچووی یەک رۆژی ئەو جەنگە لەسەر ئیسرائیل نزیکەی ٢٦٠ ملیۆن دۆلارە.
بانکی ناوەندی ئیسرائیلیش رایگەیاندووە، بە تەنھا لە مانگی رابردوودا ٨.٢ ملیار دۆلاریان لە دراوی بیانی فرۆشتووە و بەھۆیەوە بڕی یەدەگ بۆ ١٩١.٢ ملیار دۆلار دابەزیوە.
لەسەرەتای سەرھەڵدانی جەنگەکەشەوە لە حەوتی ئۆکتۆبەر، بەھای شیکلی ئیسرائیلی بە شێوەیەکی بەرچاو بەرامبەر بە دۆلاری ئەمریکی دابەزیوە، دوایین جاریش کە دراوی ئیسرائیلی ئەو دابەزینەی تۆمارکرد لە ساڵی ٢٠٢٠ بوو، بەھۆی بڵاوبوونەوەی کۆرۆناوە.
ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردووەتەوە، ژمارەیەک لە شارەزایان و پسپۆڕانی کەشوھەوا سەر بە یەکێتی ئەوروپا لە لێکۆڵینەوە و توێژینەوەکانیاندا گەیشتوونەتە ئەو دەرەنجامەی کە بەو پێەی لەمانگی رابردوودا پلەی گەرما تێکڕا ١٥.٣ بووە، دەردەکەوێت لەماوەی ١٢٥ ساڵی رابردوودا ئەمساڵ گەمترین ساڵ بووە.
بەوتەی پسپۆڕان ھۆکاری ئەو گەرمییەی ئەمساڵ دەگەڕێتەوە بۆ دەردانی غازە گەرمەکان بەھۆی سوتاندنی سوتەمەنییەکان و دیاردەی نینۆی سروشتی کە کار لەسەر گەرمکردنی خۆرھەڵاتی زەریای ھێمن دەکات.
لەمانگی ئەیلولی ئەمساڵیشدا ژمارەیەک لە پسپۆڕانی کەشوھەوا لە چین رایانگەیاند، ئەمساڵ گەمترین ساڵ دەبێت بە درێژایی مێژوو و سەرجەم ژمارە پێوانییەکانی پێشووتر لە بواری بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما تێدەپەڕێنێت.
سوپای ئیسرائیل لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئێوارەی یەکشەممە ئەفسەرێک و سەربازێکی کۆماندۆ لە شەڕ و پێکدادانەکاندا لە باکوری کەرتی غەززە کوژراون.
بەپێی راگەیەندراوەکەی سوپای ئیسرائیل، لە ھێرشە زەمنییەکانیشیدا کە لە ٣١ی ئۆکتۆبەرەوە دەستیپێکرد، ٤٥ سەرباز کوژراون، بەوەش ژمارەی سەربازە کوژراوەکانی ئەو وڵاتە لەسەرەتای جەنگی حەماس و ئیسرائیلەوە بۆ ٣٦٣ سەرباز و ئەفسەر بەرزبووەتەوە، لە پاڵ ٥٩ پۆلیس و ١٠ ئەندامی دەزگای ھەواڵگیری شاباک.
تیم سکۆت لەڕێی کەناڵی فۆکس نیوزی ئەمریکییەوە رایگەیاند، ئەمریکای خۆشدەوێت، بەڵام ھەڵمەتی بانگەشەکەی رادەگرێت و چیتر کاندید نییە بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا، وتیشی دەنگدەران پێیان وتووە کە ئێستا کاتی گونجاو نییە بۆ کاندید بوونی بۆ ئەو پڕۆسەیە.
بڕیارە ھەڵبژاردنی داھاتووی سەرۆکایەتی ئەمریکا لە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی ٢٠٢٤ بەڕێوەبچێت، تێیدا دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا و رۆن دیسانتیس حاکمی فلۆریدا و ڤیڤیک راماسوامی بازرگان و نیکی ھایلی باڵیۆزی پێشووی ئەمریکا لە نەتەوە یەگرتووەکان کریس کریستی حاکمی پێشووی ویلایەتی نیوجێرسی کێبڕکێ دەکەن لەسەر پارتی کۆمارییەکان.
لە مانگی نیسانی رابردووشدا، جۆ بایدن ویستی خۆی بۆ کاندیدبوونەوە لەسەر پارتی دیموکراتەکان راگەیاند.
میدیاکانی بەریتانیا بڵاویانکردەوە، بە فەرمانی ریشی سوناک سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، سویلا برافرمان وەزیری ناوخۆی ئەو وڵاتە لە پۆستەکەی دوورخراوەتەوە دوای ئەوەی لە وتارێکیدا کە لە رۆژنامەی تایمز بڵاویکردەوە ھێزەکانی پۆلیسی بەریتانیای بەوە تۆمەتبارکردبوو کە بە دوو پێوەری جیاواز و لەسەر بنەمای لایەنگری سیاسی مامەڵەیان لەگەڵ خۆپیشاندەرانی لایەنگری فەڵەستین ئەنجامداوە.
لەلایەکی تریشەوە سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، دەیڤد کامیرۆن سەرۆک وەزیرانی پێشووی ئەو وڵاتەی بە وەزیری دەرەوەی بەریتانیا دەستنیشانکرد.
دوورخستنەوەی وەزیری ناوخۆی بەریتانیا لە پۆستەکەی لەکاتێکدایە کە سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتە پلانێکی ھەیە بۆ گۆڕانکاری لە کابینەی حکومەتەکەی پێش وادەی بەڕێوەچوونی ھەڵبژاردنی گشتی لە بەریتانیا کە بڕیارە ساڵی داھاتوو بەڕێوەبچێت.
فەرمانگەی راگەیاندنی کەرتی غەززە لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لە ئاکامی بەردەوامی بۆردومانەکانی ئیسرائیل، ژمارەی کوژراون لە غەززە گەیشتووەتە ١١ ھەزار و ٢٤٠ کەس، لەو ژمارەیەش چوار ھەزار و ٦٣٠یان منداڵن.
ھاوکات، وەزارەتی تەندروستی فەڵەستینیش رایگەیاندووە، لە ٤٨ سەعاتی داھاتوودا تەواوی نەخۆشخانەکانی کەرتی غەززە لەکاردەکەون ئەگەر سووتەمەنییان بۆ دابیننەکرێت.
ئەوەشی خستەڕوو، خزمەتگوزاری ئەمبسوڵانسی نەخۆشخانەکانی لە باکوری غەززە بە تەواوەتی راگیراون و رێکخراوی خاچی سوور ناتوانێت پارێزگاری بۆ ئەمبوڵانسەکان دابینبکات.
ئەوەش لە کاتێکدایە کە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاندووە، ئەگەر لە دوو رۆژی داھاتوودا سووتەمەنی نەگەیەندرێتە کەرتی غەززە، ئەوا تەواوی خزمەتگوزارییە مرۆییەکان لەو کەرتە دەوەستێت.