جیهان
وەزیرانی دەرەوەی یەکێتیی ئەوروپا، رێوشوێنێکی نوێیان بۆ داواکردنی ڤیزای ئەلیکترۆنی پەسەندکرد، کە لە رێگەیەوە چیتر پێویست ناکات خوازیارانی وەرگرتنی ڤیزا، ستیکەر لەسەر پاسپۆرتەکەیان دابنێن، ھەروەھا پێویست ناکات کات لە کونسوڵخانەکان یان ئەو فەرمانگانەدا بەفیڕۆ بدات، کە ڤیزای شنگن پێشکەش دەکەن، بەڵکو لە ماوەی چەند مانگی داھاتوودا دەتوانن لەسەر پلاتفۆرمێکی ئەلیکترۆنی داوای ڤیزا بکەن.
ڤیزای شنگن لە کۆی ٢٧ وڵاتی یەکێتیی ئەوروپا، ٢٣ وڵات لەخۆدەگرێت، جگە لە سویسرا و نەرویژ و ئایسلەندا و لیختنشتاین، ھەروەھا ئامانجی ئەو گۆڕانکارییە ئاسانکارییە بۆ گەشتیاران بۆ وەرگرتنی ڤیزا.
فەرمانگەی راگەیاندنی کەرتی غەززە لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لە ئاکامی بەردەوامی بۆردومانەکانی ئیسرائیل، ژمارەی کوژراون لە غەززە گەیشتووەتە ١١ ھەزار و ٢٤٠ کەس، لەو ژمارەیەش چوار ھەزار و ٦٣٠یان منداڵن.
ھاوکات، وەزارەتی تەندروستی فەڵەستینیش رایگەیاندووە، لە ٤٨ سەعاتی داھاتوودا تەواوی نەخۆشخانەکانی کەرتی غەززە لەکاردەکەون ئەگەر سووتەمەنییان بۆ دابیننەکرێت.
ئەوەشی خستەڕوو، خزمەتگوزاری ئەمبسوڵانسی نەخۆشخانەکانی لە باکوری غەززە بە تەواوەتی راگیراون و رێکخراوی خاچی سوور ناتوانێت پارێزگاری بۆ ئەمبوڵانسەکان دابینبکات.
ئەوەش لە کاتێکدایە کە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاندووە، ئەگەر لە دوو رۆژی داھاتوودا سووتەمەنی نەگەیەندرێتە کەرتی غەززە، ئەوا تەواوی خزمەتگوزارییە مرۆییەکان لەو کەرتە دەوەستێت.
وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین رایگەیاند، بەھۆی ھێرش و بۆردومانە بەردەوامەکانی ئیسرائیلەوە تائێستا ١١ ھەزار و ١٨٠ کەس کوژراون کە چوار ھەزار و ٦٠٩یان منداڵن و سێ ھەزار و ١٠٠ کوژارویش ژنن، ژمارەی بریندارەکانیش گەیشتووەتە ٢٨ ھەزار و ٢٠٠ کەس.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەناو کەرتی تەندروستیش تائێستا ٢٢ نەخۆشخانە و ٤٩ بنکەی تەندروستی بەھۆی بۆردوومانەکانی ئیسرائیلەوە وێران بوون و لە خەزمەتکردن وەستاون.
فەرماندەیی ناوەندی سوپای ئەمریکا لە راگەیەنراوێکدا دەڵێت، لەکاتی پڕکردنەوەی سوتەمەنی و لە چوارچێوەی راھێنانێکی سەربازییدا، فڕۆکەیەکی ئەمریکی لە دەریای سپی ناوەڕاست تێکشکا و لە ئەنجامیشدا پێنج سەرباز گیانیانلەدەستداوە.
ھەرچەندە سوپای ئەمریکا جۆر و ئەو شوێنەی ئاشکرانەکردووە کە فڕۆکەکە تیایدا تێکشکاوە، بەڵام پنتاگۆن لە چوارچێوەی ھەوڵەکانی بۆ زیاتر فراواننەبوونی شەڕی ئیسرائیل و حەماس، ژمارەیەک کەشتی فڕۆکە ھەڵگری رەوانەی ناوچەکە کردووە.
لەلایەکی دیکەشەوە بۆ پشتیوانی ئیسرائیل، واشنتن کەشتی فڕۆکە ھەڵگری یو ئێس ئێس و چەندین کەشتی جەنگی دیکەی رەوانەی رۆژھەڵاتی ناوەراست کردووە.
دوای بەڕێوەچوونی لوتکەی عەرەبی و ئیسلامی لە ریازی پەیاتەختی سعودیە و بڵاوکردنەوەی راگەیەندراوی کۆتایی لوتکەکە، میدیا عەرەبییەکان گرنگییەکی زۆریان بە خاڵێکی راگەیەندراوەکە داوە کە وەک مەرجێک دانراوە بۆ سەرجەم ئەو وڵاتە عەرەبی و ئیسلامییانەی دەیانەوێت پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بکەنەوە یان لەگەڵ ئەو وڵاتە بڕۆنە ھەر پرۆسەیەکی تایبەت بە ئاشتییەوە.
بەپێی بڕیارەکەی لوتکەی عەرەبی و ئیسلامی، لەئێستا بەدواوە مەرجی پێشوەخت و سەرەکی ھەموو ئەو وڵاتە عەرەبی و ئیسلامییانەی دەیانەوێت پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بکەنەوە یان لەگەڵ بڕۆنە پرۆسەی ئاشتییەوە، پێویستە کشانەوەی ئەو وڵاتە بێت لە تەواوی خاکی فەڵەستین و ئیسرائیلیش دان بەوەدا بنێت کە قودس پایتەختی فەڵەستینە.
سوپای ئیسرائیل لە راگەیەنراوێکدا ڕایگەیاندووە، لە بەرەبەیانی ئەمڕۆداو وەک وەڵامێک بۆ ھێرشەکەی رۆژی شەممە بۆ سەر پێگەکانی وڵاتەکەیان لە بەرزاییەکانی جۆلان، فڕۆکە جەنگییەکانیان ژێرخانی گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێرانیان لە سوریا بۆردومان کردوە.
تا ئێستاش زەرەزو زیانەکانی ئەو ھێرشەی ئیسرائیل لە سوریا ئاشکرانەکراوە.
رۆژی ھەینی سوپای ئیسرائیل ھێرشێکی بۆ خاکی و سوریا دەستپێکرد ئەوەش دوای ئەوەی موشەکێکیان ئاراستەکرا بە وتەی بەرپرسانی ئیسرائیل موشەکەکان لە سوریاوە ئاڕاستەیانکراوە، لە وەڵامی ئەوەشدا گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران دوو مووشەکیان لە سووریاوە ئاراستەی پێگەگانیانی گروپەکانی نزیک لە ئێرانیان کردوەتە ئامانج.
سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیی ھاوبەش لەگەڵ وەزیری بەرگریی وڵاتەکەی رایگەیاند، ھیچ بژاردەیەکی تریان نییە جگە لە سەرکەوتن و ناشوەستن تاکو کۆتایی بە حەماس دەھێنن و سەرجەم رفێندراوەکانی ئیسرائیل دەگەڕێننەوە، وتیشی، ئاشتی و ئاسایش دوای لەناوبردنی حەماس دەستپێدەکات و پێویستە ئەمریکا بۆ لەناوبردنی حەماس لەگەڵیان بێت.
لە بەرامبەردا یواڤ گالانت وەزیری بەرگریی ئیسرائیل رایگەیاند، ھێزەکانیان بەرەی باکوور چۆڵ ناکەن و لەو بەرەیەوە ئامادەن بۆ ھەموو ئەرکێک، ھەروەھا وتیشی، حزبوڵا یاریی بە ئاگر دەکات و ئەگەر حەسەن نەسروڵا ھەڵەیەک بکات خەڵکی لوبنان ھەمان چارەنووسی خەڵکی غەززەیان دەبێت.
حسام زەکی، یاریدەدەری سکرتێری گشتی کۆمکاری عەرەبی رایگەیاند، کۆبوونەوەکە لە ریازی پایتەختی سعودییە لەسەر ئاستی سەرۆکی وڵاتان بەڕێوەدەچێت و کارنامەی کۆبوونەوەکە لە یەک بڕگە پێکھاتووە، شەڕی کەرتی غەززەیە.
ئەوەشی خستەڕوو، لە کۆبوونەوەکەدا رەشنووسێک دەخرێتە بەردەم سەرۆکانی وڵاتانی عەرەبی تایبەت بە شەڕی کەرتی غەززە و دواتر لە کۆتایی کۆبوونەوەکەدا، رەشنووسەکە بڵاودەکرێتەوە، کە بریتی دەبێت، لە ھەڵوێستی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی لەسەر شەڕی کەرتی غەززە و پشتیوانیکردنی گەلی فەڵەستین و ئیدانەکردنی ھێرشەکانی ئیسرائیل.
کۆبوونەوەکەی لوتکەی عەرەبی و ئیسلامی، کە بە بەشداری د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری بەڕێوەدەچێت، دووەمین کۆبوونەوەی کۆمکاری عەرەبییە لەماوەی کەمتر لەمانگێکدا تایبەت بە رەوشی کەرتی غەززە.
خانەوادەی نێرگز محەمەدی چالاکوانی ئێرانی براوەی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی ساڵی ٢٠٢٣ لە پەیامێکدا ئاماژەیان بەوەکردووە، نێرگز محەمەدی دوای ئەوەی بەبێ سەرپۆش گەیەندراوەتە نەخۆشخانە، کۆتایی بە مانگرتنەکەی ھێناوە، ئەوەش لە کاتێکدایە لە زیندان نەخۆش کەوتووە.
دەشڵێن، مەرجی گواستنەوەی بۆ نەخۆشخانە ئەوەبووە کە بەبێ سەرپۆش بیگوازنەوە، پێشتر لەبەرامبەر جێبەجێنەکردنی مەرجەکەی مانی لە خواردن گرتبوو، لە ئێستاشدا لێپرسراوانی زیندانان بەبێ سەرپۆش گواستویانەتەوە بۆ نەخۆشخانە، ئەو چالاکوانەش مانگرتنەکەی شکاندووە.
نێرگز محەمەدی تەمەن ٥٠ ساڵ تا ئێستا ١٣ جار دەستگیرکراوە، پێنج جار سزای بەسەردا سەپێنراوە و لە ٦ی ئەم مانگەوە مانگرتنی لە خواردن راگەیاندبوو، بەھۆی خراپی چاودێری تەندروستی کە پێشکەشی زیندانییەکان دەکرێت و ناچارکردنی بە پۆشینی حیجاب.
ئیبراھیم رەئیسی سەرۆککۆماری ئێران پێش بەڕێکەوتنی بۆ سعودیە بە مەبەستی بەشداریکرن لە لوتکەی عەرەبی و ئیسلامی تایبەت بە رەوشی غەززە رایگەیاند، لێپرسراوانی باڵای ئەمریکا چەندین جار لە لێدوانەکانیاندا دەڵێن دژی فراوانبوونی شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیلن و بۆ ئەو مەبەستەش پەیامیان ئاراستەی چەند وڵات کردووە لە ناویشیاندا ئێران، بەڵام کردەوەکانیان پێچەوانەی قسە و لێدوانەکانیان و رێگری و کێشە بۆ ھەموو ئەو ھەوڵانە دروست دەکەن کە دەدرێن لە پێناو راگرتنی شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل.
حسێن سەلامی فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێرانیش رایگەیاندووە، ھەواڵگری ئیسرائیل کە بەو شێوە بەھێز و گەورەیە باس دەکرا، لەھێرشەکانی حەماسدا دەرکەوت نەک ھەر بەو شێوەیە نییە، بەڵکو تانانەت شایەنی ئەو نییە ناوی ھەواڵگریشی لێبنرێت و نابێت چیتر ئیسرائیل لە ژیاندا بمێنێت، وتیشی، پێویستە ئەمریکا ئەو راستییە بزانێت کە ناتوانێت ئەو وڵاتە رزگار بکات بەو ھەموو تاوانەی کردوویەتی و بە دڵناییشەوە شکست دەھێنێت و لەناو دەچێت.
رۆژی شەممە کۆنگرەی نائاسایی لوتکەی عەرەبی-ئیسلامی لە ریازی پایتەختی سعودیە بەبەشداری سەرۆکی ٥٧ وڵاتی ئیسلامی بەڕێوەچوو و تیایدا گفتوگۆ لەسەر بەردەوامی ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە کرا.
لە راگەیەنراوی کۆتایی لوتکەکەشدا ھاتووە، لوتکەی عەرەبی-ئیسلامی سەرکۆنەی ھێرشەکانی ئیسرائیل دەکات، داواش لە ئەنجومەنی ئاسایش دەکات بەبڕیارێک ئیسرائیل پابەندی راگرتنی شەڕ بکات.
ئەوەشی خستوەتەڕوو، داوا لە سەرجەم وڵاتانیش دەکات فرۆشتنی چەک بە ئیسرائیل رابگرن، چونکە ئەو چەکانە بەشێوەیەکی دڕندانە دژی گەلی فەڵەستین و بۆ کوشتنی ھاوڵاتیانی مەدەنی بەکاردەھێنێت.
لە میانی دیدارەکەدا، کە ئەمڕۆ شەممە ١١-١١-٢٠٢٣ بەڕێوەچو، بارودۆخی ناوچەکانی فەلەستین و دەستدرێژییە بەردەوامەکان بۆسەر کەرتی غەزە تاووتوێی کرا و دەرئەنجامەکانی ئەو پەلاماردانە لەسەر ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە باس کران.
سەرۆککۆمار ھەڵوێستی عیراقی دووپاتکردەوە لە پشتیوانیکردنی پرسی فەلەستین تا گەیشتنی گەلی فەلەستین بە تەواوی مافە رەواکانی، ھەروەھا بەتوندی سەرکۆنەی ئەو ھێرشە دڕندانەیەی کرد، کە دژی خەڵکی مەدەنی بێ دیفاع ئەنجام دەدرێن، داواشی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد بەرپرسیارێتی یاسایی و ئەخلاقی خۆیان لە ئەستۆبگرن بۆ بەرجەستەکردنی دادپەروەری و زامنکردنی پاراستنی دانیشتوانی مەدەنی و دابینکردنی رێڕەوی ئارام بۆیان.
ھەروەھا ئاماژەیکرد، بە پێویستی ھاریکاری و ھەماھەنگی و یەکخستنی ھەڵوێستەکان لەبارەی پرسە جێ بایەخەکانی ھەردوولا بەشێوەیەک، کە دەرفەتی ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەکەدا بڕەخسێنێت.
لەبەرامبەردا سەرۆکی فەلەستین ھەڵوێستەکانی عیراقی بۆ پشتیوانیکردن لە پرسی فەلەستین بە حکومەت و گەلەوە بەرزنرخاند و جەختیکردەوە، کە ئەم ھەڵوێستانە گوزارشت لەو پەیوەندیە قوڵانە دەکەن، کە ھەردوو گەلی برا کۆدەکاتەوە.
ھاوکات ئەوەشی خستەڕوو، کە گەلی فەلەستین ئەمڕۆ رووبەڕووی دەستدرێژییەکی ئاشکرا بووەتەوە و تاوانی جینۆسایدیان دەرھەق دەکرێت، بۆیە پێویستە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی رێوشوێنی یەکلاکەرەوە بگرێتەبەر بۆ دەستەبەرکردنی سەلامەتی فەلەستینییەکان.
شایانی باسە لە دیدارەکەدا فوئاد حسێن جێگری سەرۆکوەزیران و وەزیری دەرەوە ئامادەی بوو.
جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە تۆڕی ئێکس ئاماژەی بەوەکردوە، لە چەند ھەفتەی رابردودا لەگەڵ سەرکردەکانی ئیسرائیل جەختی لەسەر گرنگی ئاگربەستی مرۆیی کردووەتەوە، تا خەڵکی مەدەنی بتوانێت بەرەو ناوچە ئارامەکان کۆچ بکات و خۆراک و دەرمانی پێویستیش بگاتە غەززە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، ھەموو ھەوڵێک دەدەن تا ھاوکارییە مرۆییەکا زیاتر بکەن، بەجۆرێک لەئێستادا رۆژانە ١٠٠ بارھەڵگر خۆراک و دەرمان دەکات دەگاتە غەززە و ئەوانیش دەیانەوێت لانیکەم رۆژانە ١٥٠ بارھەڵگر پێداویستی بگاتە شارەکە.
لەبارەی فشارخستنەسەر ئیسرائیل بۆ راگرتنی شەڕ، پێشتر سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاندبوو، بە راشکاوی دەیڵێت کە ئیسرائیل خۆی بڕیاری خۆی دەدات، لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت جیاوازی بکات لە نێوان حەماس و ھاوڵاتیانی مەدەنی و بە تەواویش پابەندی یاسا نێودەوڵەتییەکان بێت.
بنیامین ناتانیاھۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەکرد، سوپای ئیسرائیل پێشڕەوییەکی باشی کردووە بۆ کۆنترۆڵکردنی کەرتی غەززە، سەرەڕای ئەوەی پلانیان نییە بۆ ماوەیەکی درێژخایەن لەو کەرتەدا بمێننەوە.
ئەوەشی خستەڕوو، ئامانجیان بەڕێوەبردن یان داگیرکردنی کەرتی غەززە نییە، بەڵکو ئامانجیان پاککردنەوەی ئەو کەرتەیە لە گروپە چەکدارەکان و بەدەستھێنانی داھاتوویەکی باشترە بۆ کەرتی غەززە و ئیسرائیل.
سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل دووپاتیشیکردەوە، بەھیچ شێوەیەک ئامادەنین ئاگربەست ئەنجامبدەن، تا تەواوی دیلەکان ئازادنەکرێن. وتیشی، دەبێت دوای کۆتاییھاتنی شەڕ حکومەتێکی مەدەنی لە کەرتی غەززە پێکبھێندرێت.
سابرینا سینگ، جێگری وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لە رۆژی ١٧ی تشرینی یەکەمی ئەمساڵەوە تائێستا، ٤٦ جار لەلایەن گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێرانەوە ھێرشکراوەتە سەر ھێزەکانیان لە عێراق و سوریا و لەئاکامی ئەو ھێرشانەش ٥٦ ئەمریکی برینداربوون.
ئەوەشی خستەڕوو، ئەمریکا لە وەڵامی بۆ ئەو ھێرشانەی دەکرێتە سەر ھێزەکانی لە عێراق و سوریا، کۆگایەکی چەکی ئەو گروپە چەکدارانە بە فڕۆکەی ئێف ١٥ کردووەتە ئامانج لە پارێزگای دێرەزووی لە وڵاتی سوریا، بەڵام ھێرشەکانی زیانی گیانی نەبووە.
ھاوکات، لای خۆیەوە، روانگەی سوری بڵاویکردەوە، لەئاکامی ھێرشەکەی ئەمریکا بۆ سەر کۆگایەکی چەک لە پارێزگای دێرەزوور، نۆ کەس کوژراون.
ئاژانسی مھری ئێرانی بڵاویکردەوە، حوسێن ئەمیر عەبدولھیان وەزیری دەرەوەی ئێران پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ ھاوتا قەتەرییەکی محەمەد بن عەبدولرەحمان ئەنجامداوە و تیایدا گفتوگۆیان لەبارەی دوایین پێشھاتەکانی گرژییەکانی کەرتی غەززە کردووە.
وەزیری دەرەوەی ئێران لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەدا، جەختیلەوەکردووەتەوە، ئەگەر ئیسرائیل بەردەوامبێت لە ھێرشەکانی بۆ سەر کەرتی غەززە، فراوانبوونی جەنگ لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست چاوەڕوانکراوە.
راشیگەیاندووە، پێویستە بەپەلە ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر ھاوڵاتییانی مەدەنی کەرتی غەززە کۆتایی پێبێت و ھاوکاری مرۆیی بگەیەندرێتە کەرتەکە.