جیهان
ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی ھێزەکانی پاراستنی گەل ئاماری مانگی رابردووی شەڕو پێکدادانەکانی بڵاوکردەوە، بپێی ئامارەکە لەو مانگەدا ١٢٤ سەربازی تورکیا لە باکووری کوردستان و ھەرێمەکانی پاراستنی میدیا کوژراون، ٤چوار گەریلاش گیانیانلەدەستداوە.
ھەر بەپێی ئامارەکە، ١٤٠ جار لەلایەن تورکیاوە بە فڕۆکە ھێرشیان کراوتەسەر، ١٠٣ ھێرشیان بە فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان بووە.
لەلایەکی ترەوە وەزارەتی بەرگری تورکیا رایگەیاندوە، ھێزە ئەمنییەکانیان حەوت گەریلایان لە ناوچەکانی باکووری ئێراق و سووریا کوشتووە، کە پێنجیان بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کراونەتە ئامانج، دوو کەسیشیان لە ناوچەی ئۆپەراسیۆنی قەڵغانی فورات لە باکووری سووریا کراونەتە ئامانج.
دامەزراوەی گالوپ لەناو گەنجانی ئەمریکادا راپرسییەکی تایبەت بە ھێرش و بۆردومان و تاوانەکانی سوپای ئیسرائیل لە کەرتی غەززە ئەنجامداوە و ئەنجامەکەشی بڵاوکردووەتەوە.
ئەو گەنجانەی بەشداری راپرسییەکەیان کردووە لە ماوەی نێوان یەک تا ٢١ی مانگی رابردوو، تەمەنیان لە نێوان ١٨ بۆ ٣٤ ساڵدایە و زیاتر لە ٦٧٪یان لە دژی ھێرش و بۆردومان و تاوانەکانی سوپای ئیسرائیلین لە کەرتی غەززە و ٣٠٪ شیان پشتیوانی ئیسرائیل دەکەن.
دامەزراوەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، زۆرینەی ئەو ئەمریکییانەی پشتیوانی ھێرشەکانی ئیسرائیل دەکەن بۆسەر کەرتی غەززە، لایەنگران و کەسانی سەربە ھەردوو پارتی کۆماری و دیموکراتەکانن و زۆرینەی دانیشتووانی ئەمریکاش کەسەر بە ھیچ لایەنێک نین، ھەرچەندە دژی بزوتنەوەی حەماسن، بەڵام پشتیوانی ھێرشەکانی سوپای ئیسرائیل بۆسەر کەرتی غەززە ناکەن بەتایبەتیش بەھۆی کوژرانی ژمارەیەکی زۆر ژن و منداڵ لە غەززە.
راند پاوڵ، سیناتۆری کۆمارییەکان لە کۆنگرێسی ئەمریکا کە ئامادەکاری پڕۆژەکەیە دەڵێت، لە پڕۆژە بڕیارەکەدا داوای کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکای لە سوریا کردووە بەھۆی ئەوەی ئەمریکا ھیچ بەرژەوەندییەکی زیندووی لەو وڵاتەداانییە و ستراتیژی مانەوەی ھێزەکەش نازانرێت، ھەروەھا بوونی ئەو ھێزە لە سوریا بەبێ رەزامەندی کۆنگرێس بووە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، گرژییەکان و دۆخی نائارامی ناوچەکە پاساوی داوەتە ھەندێک لایەن کە سەربازانی ئەمریکا لە سوریا بە ئاسانی بەئامانج بگرن و دەیانەوێت واشنتۆن رابکشێنە ناو شەڕێکی گەورەوە.
پێشتریش مەزڵوم کۆبانێ، فەرماندەی گشتی ھەسەدە رایگەیاندبوو، بەھۆی گرژییەکانی ناوچەکە، ئەمریکا ئەو ٩٠٠ سەربازە لە رۆژئاوای کوردستان ناکشێنێتەوە کە بۆ شەڕی دژی داعش و ھاوکاری ھەسەدە جێگیری کردوون.
سندوقی روبەڕوبونەوەی كاریگەرییەكانی گۆڕانی كەشوهەوا هاوكاری دارایی ئەو وڵاتانە دەكات كە مەترسییەكانی گۆڕانی كەشوهەوا لەسەریان دەركەوتووە، لەوانەش روبەڕوی بەبیابانبوون و لافاو و بەرزبوونەوەی ئاستی ئاو بوونەتەوە.
لە یەكەم قۆناغیشدا ئیمارات و ئەڵمانیا هەریەكەیان 100 ملیۆن دۆلاریان بە سندوقەكە بەخشی، ئەمریكاش زیاتر لە 17 ملیۆن و ژاپۆنیش 10 ملیۆن دۆلاریان بۆ سندوقەكە تەرخان كرد.
لە كۆنگرەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ گۆڕانی كەشوهەوا كە لە شاری دوبەی ئیمارات بەڕێوەدەچێت لە پاڵ كاریگەرییەكانی گۆڕانی كەشوهەوا، هەنگاونان بەرەو وزەی پاك و كەمكردنەوەی دەردانی گازە گەرمەكان و پاراستنی ئاسایشی خۆراكیش تاوتوێ دەكرێن.
بلینكن لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ئەمریكا هەموو كارێك دەكات بۆ درێژكردنەوەی ئاگربەست لە كەرتی غەززە و پاراستنی هاوڵاتییانی مەدەنی ناوچەكە.
دەستەی فریاگوزاریی ئیسرائیل رایگەیاند، بەیانی ئەمڕۆ چەند چەکدارێک بە ئۆتۆمبێلەوە چوونەتە نزیک وێستگەیەکی وەستانی پاس لە ناوچەی رامۆت لە ئورشەلیم (قودسی رۆژھەڵات) و تەقەیان لە چەند کەسێک کردووە.
دەشڵێت، بەھۆی ھێرشەکەوە سێ کەس کوژراون، کە یەکێکیان ژنێکی تەمەن ٢٤ ساڵانە، ھەشت کەسیش برینداربوون، کە پێنج کەسیان برینیان سەختە، دوو تۆمەتباری ھێرشەکەش دەستبەجێ لە شوێنی رووداوەکە کوژراون.
دامەزراوەی راوێژکاریی ھێنری کیسنجەر لە راگەیەندراوێکدا ئاشکرایکرد، بەیانیی ئەمڕۆ پێنجشەممە ھێنری کیسنجەر لە ماڵەکەی خۆیدا لە ویلایەتی کۆنتیکتی ئەمریکا کۆچی دوایی کردووە، بەڵام ئاماژەی بە ھۆکاری گیانلەدەستدانی نەکردووە.
ھێنری کیسنجەر لە ساڵی ١٩٢٣ لە ئەڵمانیا لەدایکبووە، بەڵام خێزانەکەی بەھۆی سیاسەتی نازییەکان بەرامبەر جووەکان لە ساڵی ١٩٣٨ کۆچیان کردووە بۆ ئەمریکا، کیسنجەر لە ساڵی ١٩٦٩ بووەتە راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا و لە ١٩٧٣ بووەتە وەزیری دەرەوە، بەھۆی ھەوڵەکانی بۆ راگرتنی جەنگی ئەمریکا و ڤێتنام لە ساڵی ١٩٧٣ خەڵاتی نۆبڵی بۆ ئاشتی پێبەخشرا.
کیسنجەر کە لە ماوەی دەسەڵاتی ریچارد نیکسۆن و جیرالد فۆرد، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بووە، لە دوایین ساڵەکانی تەمەنیشیدا وەک سیاسەتمەدار و راوێژکارێکی دیپلۆماسیی دیار کاریکردووە.
وەزارەتی دەرەوەی قەتەر لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، ھەردوو لایەنی ئیسرائیل و فەڵەستین جارێکی تر گەیشتونەتە رێککەوتن بۆ درێژکردنەوەی ئاگربەست. وتیشی، ئاگربەستەکە بۆ ماوەی ٢٤ سەعاتە و بەھەمان مەرجەکانی پێشووە.
وەزارەتی دەرەوەی قەتەر جەختیشیکردەوە لەوەی لە ئێستادا ھەوڵەکان چڕتربوونەتەوە لەپێناو وەستاندنی بەردەوامی شەڕ لە کەرتی غەززە.
ھاوکات ھەر یەک لە حەماس و ئیسرائیل پابەندبوونی خۆیان بە رێکەوتنی ئاگربەستەوە راگەیاند و نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلیش رایگەیاند، لیستێکی نوێ ناوی بارمتەکانیانی پێگەیشتوە کە بڕیارە ئەمڕۆ ئازاد بکرێن.
لەمڕۆوە وڵاتی ئیمارات میوانداری کۆنگرەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ رووبەڕوبوونەوەی گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوا دەکات، کە بە کۆپ ٢٨ ناسراوە و چاوەڕوان دەکرێت وڵاتان ھەوڵەکانیان بۆ گەیشتن بە وزەی پاک چڕبکەنەوە.
بڕیارە زیاتر لە ١٤٠ سەرکردەی جیھان لەو کۆنگرەیە بەشداربن و وتاری خۆیان پێشکەش بکەن، لە نێویاندا د.لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق، کە بڕیارە وتارێک لەبارەی مەترسییەکانی گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوا و چارەسەرەکان پێشکەش بکات.
بەڵام جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا و شی جین پینگ سەرۆکی چین بەشداری کۆنگرەکە نابن، ئەگەرچی وڵاتەکانیان ھۆکارن بۆ دەردانی ٤٠٪ی گازە گەرمەکان لە جیھاندا.
پاپا فرانسیس پاپای ڤاتیکانیش بەھۆی نەخۆشییەوە، بەشداریکردنی ھەڵوەشاندووەتەوە.
چاوەڕوانیش دەکرێت رۆژی ھەینی، ئسحاق ھرتسوگ سەرۆکی ئیسرائیل و مەحمود عەباس سەرۆکی دەوڵەتی فەڵەستین لەو کۆنگرەیە چاویان بە یەکتر بکەوێت.
عەلی خامەنەیی، رابەڕی شۆڕشی ئیسلامی ئێران رایگەیاند، ھەموو ئەو تۆمەتانە رەتدەکەینەوە کە ئێران بانگەشەی شەڕی دژی ئیسرائیل کردبێت.
راشیگەیاند، ئەوان ھەرگیز ئەو قسانەیان نەکردوە و دەنگی خەڵک چارەنوسی خۆی دیاری دەکات و ئەو حکومەتەی کە پێکدەھێنرێت بە دەنگی گەلی فەڵەستین بڕیار دەدات کە ئەوانەی لە وڵاتێکی دیکەوە ھاتوون دەمێننەوە، یاخود دەڕۆن.
ھاوکات بەپێی زانیارییەکانی ئاژانسی رۆیتەرز خامەنەیی بە ئیسماعیل ھەنییە، سەرۆکی مەکتەب سیاسی حەماسی راگەیاندووە، حەماس لەبارەی ھێرشەکەی حەوتی تشرینی یەکەم ھیچی بە ئێران نەوتووە و تارانیش نایەوێت بچێتە جەنگەوە.
لەو چوارچێوەیەدا ئەمڕۆ ھەریەک لە ئۆزگور ئۆزەل، سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری (جەھەپە) و مەراڵ ئاکشنەر- سەرۆکی گشتیی ئیی پارتی کە دوو گەورەترین پارتی ئۆپۆزسیۆنی تورکیان کۆدەبنەوە و پرسی ھەڵبژاردنی شارەوانییەکان تاوتوێ دەکەن، کە بڕیارە ٣١ی ئاداری ساڵی داھاتوو ئەنجام بدرێت.
پارتەکانی ئۆپۆزسیۆن دەیانەوێت بۆ ھەڵبژاردنی شارەوانییەکان لە ئاستی پارێزگاکانی تورکیادا ھەماھەنگی لەگەڵ یەکتردا بکەن و لەو ناوچانەی دەنگی پارتێکی ئۆپۆزسیۆن بەھێزە، پارتەکانی دیکە کاندیدی سەرۆکی شارەوانی دیارینەکەن تا ئۆپۆزسیۆن بتوانێت لە دەسەڵات بباتەوە.
لەم بارەیەوە ئۆزگور ئۆزەل سەرۆکی جەھەپە رایگەیاند، بۆ ھەڵبژاردنی شارەوانییەکان بە ڕەسمی ھاوپەیمانی لەگەڵ ھیچ لایەنێکدا ناکەن، بەڵام لەسەر ئاستی پارێزگاکان ھەماھەنگیان لەگەڵ لایەنەکانی دیکەی ئۆپۆزسیۆن دەبێت.
پات ڕایدەر، وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا "پنتاگۆن" لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، لە ٢٣ی ئەم مانگەوە ھیچ ھێرشێک نەکراوەتە سەر ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق و سوریا ، ئەوەش واتە لەو کاتەوەی ئاگربەستی کاتی لەنێوان ئیسرائیل و حەماس لە غەززە کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە.
لە ناوەڕاستی مانگی ئۆکتۆبەرەوە زیاتر لە ٧٠ جار لە رێگەی مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە ھێزەکانی ئەمریکا و ھاوپەیمانان لە عێراق و سوریا کراونەتە ئامانج، بەھۆی ئەو ھێرشانەوە دەیان کارمەند و سەربازی ئەمریکی برینداربوون.
ئەمیر سەعید ئیروانی، نوێنەری ئێران لە نەتەوە یەکگرتووەکان لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشدا کە تایبەت بوو بە دۆخی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، وڵاتەکەی ھیچ کاتێک بەشدارنەبووە لە ھێرشکردنەسەر بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە سوریا و وڵاتانی ناوچەکە.
وتیشی، تاران بە تەواوی پابەندە بەو بەڵێن و پەیماننامانەی کە بۆ پاراستنی ئاسایش و ئارامی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست ئیمزای لەسەر کردوون.
نوێنەری ئێران لە نەتەوە یەکگرتووەکان داواشی لە ئەمریکا کرد، بوونی سەربازی خۆی لە سوریا کۆتایی پێبھێنێت، چونکە دژی یاسا و بڕیارەکانی ئەنجومەنی ئاسایشە.
لەکۆبوونەوەکانی دوێنێ دەوحە کە ولیەم بێرنز، بەڕێوەبەری دەزگای ھەواڵگریی ئەمریکا و دەیڤید بارنیاع، بەڕێوەبەری ھەواڵگری ئیسرائیل (مۆساد) و محەمەد عەبدولرەحمان ئالسانی، سەرۆک وەزیرانی قەتەر و لێپرسراوانی میسر ئامادەبوون، ئیسرائیل ئامادەیی خۆی بۆ ئاگربەستی درێژخایەنی مەرجدار راگەیاندووە.
میدیای ئیسرائیل دەڵێت، بەڕێوەبەری دەزگای مۆساد بە مەرجی ئازادکردنی تەواوی بارمتە ئیسرائیلیەکان، ئامادەی وڵاتەکەی بۆ ئاگربەستێکی درێژخایەن لە غەززە راگەیاندووە، وتوشیەتی ئیسرائیل ئامادەیە ژمارەیەکی زۆر بارمتەی فەڵەستینی ئازاد بکات.
لە بەرامبەریشدا حەماس دەڵێت، ئازادکردنی ژن و منداڵان وکەسانی بەتەمەن لەماوەی ئاگربەست ئەگەرێکی کراوەیەوە، بەڵام تەنھا دوای راگرتنی تەواوەتی شەڕ، ئامادەن بە مەرج و دانوستانی نوێوە گفتوگۆ لەسەر ئازادکردنی سەربازە بارمتەکانی ئیسرائیل بکەن.
تۆبیاس بیلسترۆم وەزیری دەرەوەی سوید رایگەیاند، لە بارەی پرسی بە ئەندامبوونی وڵاتەکەی لە ناتۆ کۆبونەوەیەکی دوو قۆڵیان لەگەڵ ھاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا ئەنجامداوە.
دەشڵێت، فیدان گەرەنتی ئەوەی داوە کە تورکیا رەزامەندە لەسەر ئەندامێتی سوید لە ناتۆ و لە ماوەی چەند ھەفتەی داھاتووشدا ئیمزای لەسەر دەکرێت.
ئاماژەی بەوەشکردوە، وەزیری دەرەوەی تورکیا وادەیەکی بۆ ئیمزاکردنی ئەندامێتی سوید بۆ چونە ناو ناتۆ دیاری نەکردووە، بەڵام پێی راگەیاندوە لە چەند ھەفتەی داھاتودا ئەنقەرە ئیمزا لەسەر داواکارییەکەی سوید دەکات.
لەمساڵدا ھەردوو وڵاتانی سوید و فنلەندا داواکارییان بۆ ئەندامێتی لە ناتۆ پێشکەشی ھاوپەیمانێتییەکە کرد، بەڵام تورکیا ڤیتۆی داواکارییەکەی ئەو دوو وڵاتەی کرد و چەند مەرجێکی بەسەردا سەپاندن.
رۆژنامەی ئیسرائیل یەوم ئاشکرایکردووە، پرۆژەیەک ئاراستەی کۆنگرێس و ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا کراوە و تیایدا پێشنیاز کراوە دانیشتووانی کەرتی غەززە بەسەر وڵاتانی میسر، عێراق، تورکیا و یەمەن دابەشبکرێن بەو پێیەی ئەو چوار وڵاتە ساڵانە لە چوارچێوەی ھاوکارییە دەرەکییەکانی ئەمریکا ئەمریکا لە رووی داراییەوە سودمەند دەبن و ھاوکاری وەردەگرن، ئاماژەی بەوەشکراوە تائێستا ئەو پێشنیازە پشتیوانی زۆری کراوە بەڵام ھێشتا کۆنگرێس و ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا بڕیاری کۆتاییان لەسەر نەداوە بۆئەوەی بکرێتە پرۆژە و دەنگی لەسەر بدەن.
مەحمود عەباس سەرۆکی دەسەڵاتی فەڵەستینیش لە وتارێکیدا بەبۆنەی رۆژی جیھانیی پشتیوانیکردنی گەلی فەڵەستین رایگەیاند، لەئێستادا گەلی فەڵەستین لە کەرتی غەززە بەشێوەیەکی بەرنامە بۆداڕێژراو کۆمەڵکوژ دەکرێن و پێویستە رێکاری پێویستیش بگیرێتەبەر بۆ چارەسەرکردنی ئەو ھەڕەشەیەی لەسەر چارەسەری دوو دەوڵەت ھەیە، وتیشی، غەززە بەتەنھا نابێتە دەوڵەت و ھیچ دەوڵەتێکیش بە بێ غەززە دروست ناکرێت.