جیهان
لە وەڵامی پرسیارێکی رۆژنامەنووساندا لە کۆشکی سپی سەبارەت بەوەی ئەمریکا ئۆکراین بە فڕۆکەی ئێف ١٦ پڕچەک دەکات یاخود نا، بایدن تەنھا بە نەخێر وەڵامی دایەوە.
رەتکردنەوەکەی بایدن بە گورزێک بۆ ئۆکراین دادەنرێت و لە کاتێکدایە کە وڵاتانی رۆژئاوا ڕەزامەندییان دەربڕیوە تانکی پێشکەوتووی "لیۆپارد" بدەنە ئۆکراین.
لای خۆشیەوە، ئەلێکسی بوشکوڤ سیناتۆری ڕوسی رایگەیاندووە، دەبێت ئەمریکا ھەژموونی خۆی لای ھاوپەیمانەکانی بەکاربھێنێت و رێگەنەدات بە رەوانەکردنی فڕۆکەی ئێف ١٦ بۆ ئۆکراین.
ئاژانسی فرانس پرێسی فەڕەنسی بڵاویکردەوە، بەیانیی ئەمڕۆ بەشێکی تری سەقفی مزگەوتەکە ھەڵدراوەتەوە و تەرمی چەند قووربانییەکی تر لەژێر داروپەردووەکەدا دەرھێندراون، بەوەش ژمارەی ئەو کەسانەی بەھۆی تەقینەوەکەوە گیانیان لەدەستدا بۆ ٨٣ کەس بەرزبووەوە، کە زۆرینەیان پۆلیسن.
بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پیشاوەر رایگەیاند، تەقینەوەکە لە مزگەوتی ناو بنکەیەکی پۆلیسیدا روویداوە، کە لەوکاتەدا نزیکەی ٤٠٠ کەسی تێدا بووە، ژمارەی بریندارەکانیش لە سەروو ١٠٠ کەسەوەیە و بەشێکی زۆریان لە رەوشێکی ناجێگیردان.
ھاوکات شەھباز شەریف سەرۆک وەزیرانی پاکستان، لە نەخۆشخانە سەردانی بریندارەکانی کرد.
دوای پەلامارەکەش گرووپی چەکداریی تاڵیبانی پاکستان، بەرپرسیارێتی خۆی راگەیاند، بەڵام دەسەڵاتدارانی پاکستان ھیچ زانیارییەکیان لەو بارەیەوە بڵاونەکردووەتەوە.
پۆلیسی بەلژیکا بڵاویکردەوە، لە وێستگەی میترۆی شومان لە برۆکسلی پایتەخت کەسێک بە چەقۆ سێ کەسی تری بریندار کردووە، کە یەکێک لە بریندارەکان باری تەندروستیی ناجێگیرە.
بەپێی زانیارییەکان، ھێرشەکە لە نزیک باڵەخانەی یەکێتیی ئەوروپا لە برۆکسل روویداوە و پۆلیس بۆ ئاشکراکردنی پاڵنەری رووداوەکە دەستی بە لێکۆڵینەوە کردووە، ھەروەھا ھێرشبەرەکە دەستگیرکراوە و سەرچاوەکان باس لەوە دەکەن، ئەو کەسە لە رووی ئەقڵیەوە کەسێکی تەندروست نییە.
لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکا لەگەڵ لی جۆنگ سوپ وەزیری بەرگری کۆریای باشور لە سیئۆل کۆبوونەوە و مەترسی پڕۆگرامی مووشەکی و ئەتۆمی کۆریای باکوریان تاوتوێ کرد.
ئۆستن رایگەیاند، سیئۆل و واشنتۆن راھێنانی ھاوبەشدەکەن و جەختدەکەنەوە لەسەر مەترسییە ئەتۆمییەکان لە نیمچە دوورگەی کۆریا، ھەروەھا پابەندن بە بەرگریکردن لە ھاوپەیمانەکانیان لە خۆرھەڵاتی ئاسیا و سیستمی نێودەوڵەتی دژی ھەڕەشە سەربازی و ئەتۆمییەکان.
لای خۆشیەوە، وەزیری بەرگری کۆریای باشور وتی، ئامادەن بۆ وەڵامدانەوەی ھەڕەشەکانی کۆریای باکور.
ئۆستن بە سەردانێکی دوو رۆژە لە کۆریای باشورە و ئەوە سێیەمین سەردانێتی بۆ ئەو وڵاتە، لەو کاتەوەی پۆستی وەزیری بەرگری ئەمریکای وەرگرتووە.
ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوی ئێران رایگەیاند، مایەی گاڵتەجاڕییە وڵاتێک باسی مەترسییەکانی چەکی ئەتۆمی بکات کە خۆی لەسەر ئاستی جیھان یەکەم وڵات بووە چەکی ئەتۆمی بەکارھێناوە، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلیش کەسێکی ساختەیە و لەدەرەوەی چاودێریکردنی چەکی ئەتۆمییە و تەنھا خۆی بە بابەتەکاندا ھەڵدەواسێت و پێی خۆشە لەسەر ھەموو پرسێک قسە بکات.
وتیشی، ئێران ئەگەر بیەوێت چەکی ئەتۆمی بەرھەم بھێنێت نە لەھیچ وڵاتێک دەترسێت و نە پرس و راوێژیش بە ھیچ وڵاتێک دەکات، بەڵام ئێران ھەمیشە پشتیوانی لە ئاشتی کردووە و ھەمیشە بەکارھێنانی چەک و رێگەچارەی سەربازیی بۆ کێشەکان رەتکردووەتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا توانای وەڵامدانەوەی ھەموو ئەو مەترسییانەی ھەیە کە لەسەری دروست دەبن.
لێدوانەکەی کەنعانی دوای ئەوە دێت کە وەزیری دەرەوەی ئەمریکا و سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل رایانگەیاند، بەھیچ شێوەیەک رێگە بە ئێران نادەن ببێتە خاوەنی چەکی ئەتۆمی.
لیژنەی نەوت و وزە لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، بەو پێیەی لە پرۆژەیاسای بودجەی ٢٠٢٣دا بەھای بەرمیلێک نەوت بە ٤٥ دۆلار دیاریکراوەو بەپێی پێشبینییەکانیش لەماوەی ئەمساڵدا بەھای بەرمیلێک نەوت دەگاتە ١٠٠ بۆ ١٢٠ دۆلار، داھاتی نەوتی زۆر زیاد دەکات و بودجەی عێراقیش نەک ھەر کورتھێنانی نابێت، بەڵکو زیادەی داھاتی دەبێت.
لیژنەی نەوت و وزە داوایەکی ئاراستەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیران کردوە بۆئەوەی رەزامەندی بدات لەسەر دامەزراندنی سندوقێک بە ناوی سیادە بە مەبەستی کۆکردنەوەی بەشێک لە داھاتی زیادەی نەوت، کە سودێکی زۆری بۆ نەوەکانی داھاتوو و راکێشانی وەبەرھێنەرانی جیھانی دەبێت بۆ عێراق.
وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، پەرلەمانی تورکیا بڕیاری بە ئەندامبوونی سوید و فینلەندا لە ناتۆ پەسەند ناکات ئەگەر مەرجەکانی ئەنقەرە جێبەجێ نەکەن.
مەولود چاوش ئۆغڵو وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، وەزیری دەرەوەی سوید سەردانی تورکیای کردووە و لە پەرلەمان لەگەڵ نوێنەرانی حزب و کوتلە و پێکھاتەکانیش کۆبووەتەوە گفتوگۆیەکی زۆری لەگەڵ کردوون لە بارەی بەئەندامبوونی وڵاتەکەی و فینلەندا لە رێکخراوی باکوری ئەتڵەسی (ناتۆ).
وتیشی، سەرۆکایەتی پەرلەمانی تورکیا و نوێنەرانی لایەنەکانیش بە وەزیری دەرەوەی سویدیان وتووە ئەگەر حکومەتی تورکیاش بڕیاری رەزامەندبوونی بدات لەسەر بەئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتە لە ناتۆ، لە پەرلەمان پەسەندی ناکەن تا ئەو کاتەی سوید و فینلەندا سەرجەم مەرجەکانی ئەنقەرە جێبەجێ نەکەن.
وەزارەتی بازرگانی ئەمریکا رایگەیاند، کە لیستی ناوی قەوارە و کەسایەتییە سزادراوەکانی ئێران نوێ کراوەتەوە و ناوی حەوت قەوارە و رێکخراوی بۆ زیاد کراوە، چونکە ھاوکاری سوپای رووسیا و کەرتی پیشەسازی سەربازی ئەو وڵاتەیان کردوە و ئەوەش پێچەوانەی بەرژەوەندییەکانی ئاسایشی نیشتیمانی و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکایە. ئەوانەی ناویان خراوەتە لیستی رەشەوە کۆمپانیاکانی پیشەسازی فرۆکە و ھێزی ئاسمانی سەر بە سوپای پاسدارانن.
وڵاتانی خۆرئاوا چەندین جار ھۆشدارییان داوە کە تاران فرۆکەی بێفرۆکەوانی بۆ رووسیا دابین کردوە بەڵام ھەردوو وڵات رەتیان کردوەتەوە.
ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە میانەی سەردانەکەی بۆ رۆژھەڵاتی ناوەراست رایگەیاند، پەیوەندی بە محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراقەوە کردووە و پەیوەندیەکی زۆر باشیان ھەیە لەگەڵ حکومەتی عێراقدا، چەندین بابەتی گرنگ ھەیە کە پەیوەندیەکانی بەغداد و واشنتۆن پێکەوە دەبەستێتەوە.
سەبارەت بە رێکەوتنی ستراتیژی لە نێوان عێراق و ئەمریکا، بلینکن رایگەیاند ئەو ڕێککەوتنە زۆر گرنگە و تا ئێستا بەردەوامە لە نێوانیانداو، واشنتن بەردەوام دەبێت لە پاڵپشتی کردنی و فراوانکردنی ئابوری عێراق. ھیواشی خواست ئەو رێکكەوتنەی ھەیە ببێتە مایەی باشترکردنی ژیانی گەلی عێراق.
دەشڵێت، ھاوبەشیان بەردەوامە لەگەڵ عێراق لە تێکشکانی داعش و پاشماوەکانی بۆ ئەوەی جارێکی تر نەتوانن خەڵکی مەدەنی بکوژن. جەختیشیکردەوە زۆر گرنگە عێراق پەیوەنديیەکانی لەگەڵ وڵاتانی تری عەرەبی باشتربکات و زیاتر تێکەڵاوی وڵاتانی عەرەبی بێت.
روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند، شەوی رابردوو فرۆکەیەکی نەناسراو شەش ئوتومبێلی لە دەروبەری شاری البوکەمال لە نێوان سنوری عێراق و سوریا کردووەتە ئامانج، بەھۆی ئەو بۆردوومانەوە ئوتومبێلەکان تێکشکاو چەندین قوربانیشی لێکەوتووەتەوە.
دەشڵێت، ئەو ئوتومبێلانە چەکی ئێرانیان تیدابووە ھەر لەساتی ھاتنە ناوەوەیان لە عێراقەوە بۆ سوریا لەلایەن ئەو فرۆکەیەوە موشەک بارانکراون.
ئۆلاف شۆڵتس راوێژکاری ئەڵمانیا رایگەیاند، تائێستا ھیچ وڵاتێک ھێندەی ئەڵمانیا ھاوکاری ئۆکراینی نەکردووە لە رووی مرۆیی و سەربازیەوە، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە ئەڵمانیا بووبێتە لایەنێکی شەڕ و پێشتریش لەگەڵ جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا رەتیانکردوەتەوە ھێز رەوانەی ئۆکراین بکەن بۆ روبەڕوبوونەوەی روسیا، چونکە نایانەوێت شەڕەکە لەوەی ئێستا ھەیە زیاتر فراوان ببێت و ببێتە شەڕێکی جیھانی.
وتیشی، ھاوکارییەکانی وڵاتانی جیھان بۆ ئۆکراین لەوەوە سەرچاوەی گرتووە کە ھەمووان پێیان وایە روسیا جەنگێگی ناڕەوای دەستپێکردووە، بەڵام بەھیچ شێوەیەک رێگە نادەن ئەو شەڕە بێتە شەڕ و ململانێیەکی بەھێز و درێژخایەن لە نێوان روسیا و رێکخراوی پەیمانی باکوری ئەتڵەسی ناتۆ.
تۆڕی ھەواڵی بی بی سی بەریتانیی بڵاویکردەوە، دوای ئەوەی لە سەرەتای مانگی دووی ساڵی رابردوودا بۆریس جۆنسۆن سەرۆک وەزیرانی پێشووتری بەریتانیا سەردانی کیێڤی پایتەختی ئۆکراینی کردووە، پەیوەندییەکی تەلەفونی دوورودرێژی لەگەڵ ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا ئەنجامداوە لەسەر پرسی بە ئەندامبوونی ئۆکراین لە ناتۆ و جۆنسۆن ھۆشداری بە پوتن داوە لە سزای توندی وڵاتانی خۆرئاوا ئەگەر ھێرش بکاتە سەر ئۆکراین.
ئاماژە بەوەشکراوە، لەبەرامبەر ھۆشدارییەکانی جۆنسۆندا پوتنیش ھەڕەشەی کردووە و وتوویەتی، لەگەڵ ئەوەی نایانەوێت کەس ئازار بدەن یان ھێرش بکەنە سەر وڵاتانی دراوسێیان ئەگەر زۆر ناچار نەبن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەتوانن تەنھا لەماوەی دەقەیەکدا و بە یەک مووشەک ئەوەی بیانەوێت دەیکەنە ئامانج.
لێپرسراوانی ئوسترالیا رایانگەیاند، لە ناوەندی دەستبەسەرکردنی "فیلاوود" لە شاری "سیدنی" تەرمی کۆچبەرێکی عێراقی کە تەمەنی ٢٨ ساڵە دۆزراوەتەوە، بەپێی لێکۆڵینەوەکانیش ئەو کۆچبەرە خۆی کوشتووە.
وەزارەتی ناوخۆی ئوسترالیا کە سەرپەرشتی کۆچبەرە دەستبەسەرکراوەکان دەکات رایگەیاند، ئەو کۆچبەرە رەگەزی نێرە و لە ساڵی ٢٠١٤ەوە ھاتووەتە ئوسترالیا و ماوەی پێنج ساڵە دەستبەسەرە، لێکۆڵینەوەش لە رووداوەکە کراوەتەوە.
ھاوکات ھاوپەیمانی کار لەپێناو کۆچبەراندا رایگەیاند، چەندین رووداوی خۆکوشتن لە ناوەندی دەستبەسەرکردنی "فیلاوود" روویانداوە، کە ناوەندێکی زۆر خراپە و کۆچبەران بەھۆیەوە تووشی نەخۆشی دەروونی و ھەوڵی خۆکوشتن دەبنەوە.
مارگوری تایلۆر رین ئەندامی کۆنگرێسی ئەمریکا رایگەیاند، لە پێناوی پاراستنی ئازادی و دیموکراتی و ئارامی لە ئۆکراین، خەباتی زۆریانکردووە و قوربانی زۆریشیان داوە، بەڵام سیاسەتی ئەمریکا لە شەڕی ئۆکراین بە ئاراستەیەکی باشدا ھەنگاوی نەناوە و وەڵامەکانی روسیاش سەلماندی کە مۆسکۆ بەھیچ شێوەیەک پێویستی بە دۆلاری ئەمریکی نییە.
وتیشی، بەردەوام بوونی ئەمریکا لەسەر ئەم سیاسەتەی ئێستای لە شەڕی نێوان ئۆکراین و روسیا، دەبێتە ھۆی ئەوەی دۆلار پێگەی خۆی وەک دراوێکی جیھانی لەدەست بدات.
رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، دوو مامۆستای ئاینی خەڵکی شاری جوانڕۆ بە ناوەکانی ئیبراھیم کەریمی نەنەڵە و لوقمان ئەمینی کە ھەردووکیان پێشنوێژی دوو مزگەوتی شاری سنەن، لەسەر رێگەی سنە- مەریوان لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە رفێنراون.
بە وتەی سەرچاوەیەکی ئاگادار دوای دەستگیرکردنی ئەو دوو مامۆستا ئاینییە، ھێزە ئەمنییەکان ھەڵیانکوتاوەتە سەر ماڵی مامۆستا ئیبراھیم کەریمی نەنەڵە و ماڵەکەیان پشکنیوە و پێدەچێت ھۆکاری دەستگیرکردنەکەشیان پەیوەندی بە ھەڵوێستەکانیانەوە ھەبێت کە لە وتارەکانیاندا پشتیوانییان بۆ خۆپیشاندەران دەربڕیوە.
رۆژی چوارشەممەی رابردووش سەیفوڵا حوسێنی مامۆستای ئاینی خەڵکی جوانڕۆ لەلایەن دادگایەکی تایبەت بە مامۆستایانی ئاینی لە ھەمەدان بەتۆمەتی چالاکی دژی دەسەڵات و ھاندانی خەڵک بۆ توندوتیژی سزای ١٧ ساڵ زیندانی و ٧٤ قامچی و دووساڵ دوورخستنەوەی بەسەردا سەپێنرا.
بەپێی ئامارێکی ھەنگاو تەنھا لە ماوەی ئەم مانگەدا پێنج مامۆستای ئاینی لە سنە و چوار مامۆستای ئاینی لە پیرانشار لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە رفێنراون.
روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاندووە، فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە دەروبەری شارۆچکەی ئەلبوکەمال لە سوریا کە دەکەوێتە نزیک سنورەکانی عێراق، کاروانێکی ئۆتۆمبێلی سەربازیی گواستنەوەی چەک و تەقەمەنی سەر بە گرووپەکانی لایەنگرانی ئێرانی کردووەتە ئامانج و بەھۆیەوە سێ چەکدار کوژروان کە یەکێک لە کوژراوەکان سەرکردەیەکی گروپەکانی لایەنگری ئێرانە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، شەوی رابردووش لەھەمان شوێن فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان شەش ئۆتۆمبێلی کردووەتە ئامانج و بەھۆیەوە ٧ چەکداری گروپەکانی سەر بە ئێران کوژراون.
روانگەی سوری دەڵێت، لەم ھەفتەیەدا لانی کەم دوو کاروانی دیکەی ھاوشێوە لە عێراقەوە چونەتە شاری مەیادین لە سوریا و چەکی پێشکەوتوویان گەیاندووەتە گروپەکانی سەر بە ئێران.