جیهان
ئۆلاف شۆڵتس راوێژکاری ئەڵمانیا رایگەیاند، تائێستا ھیچ وڵاتێک ھێندەی ئەڵمانیا ھاوکاری ئۆکراینی نەکردووە لە رووی مرۆیی و سەربازیەوە، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە ئەڵمانیا بووبێتە لایەنێکی شەڕ و پێشتریش لەگەڵ جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا رەتیانکردوەتەوە ھێز رەوانەی ئۆکراین بکەن بۆ روبەڕوبوونەوەی روسیا، چونکە نایانەوێت شەڕەکە لەوەی ئێستا ھەیە زیاتر فراوان ببێت و ببێتە شەڕێکی جیھانی.
وتیشی، ھاوکارییەکانی وڵاتانی جیھان بۆ ئۆکراین لەوەوە سەرچاوەی گرتووە کە ھەمووان پێیان وایە روسیا جەنگێگی ناڕەوای دەستپێکردووە، بەڵام بەھیچ شێوەیەک رێگە نادەن ئەو شەڕە بێتە شەڕ و ململانێیەکی بەھێز و درێژخایەن لە نێوان روسیا و رێکخراوی پەیمانی باکوری ئەتڵەسی ناتۆ.
روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند، شەوی رابردوو فرۆکەیەکی نەناسراو شەش ئوتومبێلی لە دەروبەری شاری البوکەمال لە نێوان سنوری عێراق و سوریا کردووەتە ئامانج، بەھۆی ئەو بۆردوومانەوە ئوتومبێلەکان تێکشکاو چەندین قوربانیشی لێکەوتووەتەوە.
دەشڵێت، ئەو ئوتومبێلانە چەکی ئێرانیان تیدابووە ھەر لەساتی ھاتنە ناوەوەیان لە عێراقەوە بۆ سوریا لەلایەن ئەو فرۆکەیەوە موشەک بارانکراون.
درەنگانی شەوی رابردوو دەنگی چەند تەقینەوەیەکی بەھێز لە شاری ئەسفەھان بیسترا و وەزارەتی بەرگری ئێران لە راگەیەنراوێکدا رایگەیاند، چەند درۆنێک ھێرشیان کردووەتە سەر ناوەندێکی بەرھەمھێنانی سەر بە وەزارەتەکە لە شاری ئەسفھان و سێ لەو درۆنانە لەلایەن سیستمی بەرگری ناوەندەکەوە خراونەتە خوارەوە و تێکشکێنراون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھێرشکە تەنھا زیانێکی کەمی بە سەقفی یەکێک لە کارگەکانی ناوەندەکە گەیاندووە و زیانی گیانی نەبووە، ھیچ کێشەیەکیشی لە پرۆسەی کارکردنی کۆمەڵگەکە دروست نەکردووە.
پێش راگەیەنراوەکەی وەزارەتی بەرگری ئێران، تەلەفزیۆنی رەسمی وڵاتەکە بڵاویکردەوە، تەقینەوەکە لە ناوەندێکی دروستکردنی چەک و تەقەمەنی سەر بە وەزارەتی بەرگری روویداوە و بەڕێوەبەری کۆنتڕۆڵکردنی قەیرانی ئەسفھانیش رایگەیاند، لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە دەستیپێکردووە.
وەزارەتی بەرگری ئێران ھیچ ئاماژەیەکی بە سەرچاوەی ھێرشەکە و ژمارەی ئەو درۆنانەی ھێرشەکەیان ئەنجامداوە، نەکردووە.
رووداوەکە سەعات ٨:١٥ی شەوی رابردوو بە کاتی ناوخۆ روویداوە، لە کاتێکدا کە جولەکەکان دوای یادکردنەوەی ھۆلۆکۆست لە کەنیسەیەکی قودسی رۆژھەڵات ھاتوونەتە دەرەوە، لەو کاتەدا کەسێک تەقەی لێکردوون.
میدیاکانی ئیسرائیل دەڵێن، ئەو کەسەی ھێرشەکەی ئەنجامداوە فەلەستینییە و پۆلیسیش دەڵێت، لە کاتی رووداوەکە ھێزە ئەمنییەکان تەقەیان لێکردووەتەوە و کوژراوە. گرووپە چەکدارەکانی فەلەستین ستایشی ئەو ھێرشەیان کرد و لە کەرتی رۆژئاوا و کەرتی غەززە ئاھەنگیان گێڕا، بەڵام ھیچیان بەرپرسیارێتی ھێرشەکەیان لە ئەستۆ نەگرت.
دوای رووداوەکەش بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل سەردانی رووداوەکەی کرد و کۆشکی سپیش ڕایگەیاند، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لەگەڵ بنیامین ناتانیاھۆ قسەی کردووە و پشتیوانی بۆ دەربڕیوون.
ئەو رووداوەش لە دوای ئەوە دێت کە رۆژی پێنجشەممە نۆ کەس لە کەمپی جنینی تایبەت بە ئاوارە فەڵەستینییەکان بە تەقەی ھێزەکانی سوپای ئیسرائیل کوژران و زیاتر لە ٢٠ ھاووڵاتی تریش بریندار بوون.
ڕێکخراوەکە لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاندووە، بەڵگەی پێویستیان دەستکەوتووە کە رژێمی سوریا لە کاتی شەڕی سوریادا لە رۆژی ٧ی نیسانی ٢٠١٨ لە رێگەی ھێلیکۆپتەرەوە دوو دەبە گازی ژەھراوییان لە ئاسمانی شاری دوما لە دیمەشق خستووەتەخوارەوە و بەھۆیەوە ٤٣ کەس کوژراون و دەیان کەسیی تریش بریندار بوون.
فێرناندۆ ئاریاس، سەرۆکی ڕێکخراوی قەدەغەکردنی چەکی کیمیایی ڕایگەیاندووە، ئێستا جیھان ڕاستییەکان دەزانێت و ئەرکی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە کە ھەنگاو دژی ئەو کارەی رژێمی سوریا بنێن.
سوریا و روسیا پێشتر ڕایانگەیاندبوو کە ھێرشەکە لەلایەن کارمەندانی فریاگوزاری بە فەرمانی ئەمریکا ئەنجامدراوە، دوای ئاشکرابوونی راستی رووداوەکە، رێکخراوی قەدەغەکردنی چەکی کیمیایی تەنھا رژێمی سوریای بە ئەنجامدانی ئەو کارەساتە تۆمەتبار کردووە.
کۆمەڵەی مانگی سوری پارێزگای سنە بڵاویکردەوە، شەوی رابردوو لەسەر رێگای سنە-دیواندەرە رووداوێکی ھاتوچۆ لە نێوان بارھەڵگرێک و مینی پاسێک رویداوە و بەھۆیەوە چوار کەس گیانیان لەدەستداوە و سێ کەسی تریش برینداربوون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، دوای رووداوەکە دەستبەجێ تیمەکانیان گەیشتوونەتە شوێنی رووداوەکە و بریندارەکانیان رەوانەی ناوەندە تەندروستییەکانی سنە کردووە بۆ وەرگرتنی چارەسەری پزیشکی.
رێگای سنە-دیواندەرە یەکێکە لە رێگا پڕ مەترسییەکانی پارێزگای سنە کە ساڵانە و بەتایبەتیش لە وەرزی زستاندا زۆرترین رووداوی ھاتووچۆی تێدا روودەدات.
بەرنامەی خۆراکی جیھانی سەر بە رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان لە راپۆرتێکدا بڵاویکردەوە، دوای زیاتر لە یەک دەیە لە شەڕی ناوخۆیی سوریا، لەئێستادا نزیکەی سێ ملیۆن کەس لە دانیشتوانی ئەو وڵاتە روبەڕوی قەیرانی برسێتی بوونەتەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، برسێتی لە سوریا گەیشتووەتە لوتکە و پێدەچێت لە داھاتوویەکی نزیکدا ٧٠%ی خەڵکی سوریا توانای دابینکردنی خۆراک و پێداویستی رۆژانەیان نەمێنێت.
باڵیۆزخانەکانی ئەمریکا و ئەڵمانیا و فەرەنسا لە ئەنقەرە ، ھۆشداری دەدەنە ھاووڵاتییەکانیان لە تورکیا لە ھێرشی تۆڵەکردنەوە لەکاردنەوەی رووداوەکانی سوتاندنی قورئانی پیرۆز لە سوید و دانیمارک.
باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە ئەنقەرە لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردوە، بەھۆی دواین رووداوەکانی سوتاندنی قورئان لە ئەوروپا، حکومەتی ئەمریکا ھۆشداری دەداتە ھاووڵاتیانی وڵاتەکەی کە پێدەچێت کەسانی نەناسراو ئەو شوێنانەی ھاووڵاتیان بیانی رووی تێدەکەن بکەنە ئامانج.
ھەروەھا باڵیۆزخانەکانی فەرەنسا و ئەڵمانیا لە ئەنقەرە، ئامۆژکاری ھاووڵاتییەکانیان کردووە ، لەکاتی مانەوە یاخود گوزەرکردن بە تورکیادا تا ئەوپەڕی رێکارەکانی خۆپارێزی رەچاو بکەن بەتایبەت لەو ناوچە قەرەباڵغانەی بیانییەکان رووی تێدەکەن.
ئاژانسی ھاوار نیوز بڵاویکردەوە، لە گوندەکانی کورزەلێ و عەیندەر لە ناحیەی شێراوای سەر بەعەفرین و گوندی کۆقی لە ئیدلب، گرووپە چەکدارەکانی نزیک لە تورکیا و دانیشتووانی گوندەکانی ئیدلب ٥٢٠ دار زەیتون و سێو و بادەم و گوێزیان بڕییەوە.
بە پێی بەدواداچوونەکان، دوای داگیرکردنی شاری عەفرین لەلایەن تورکیا و گروپە چەکدارەکان لە ساڵی ٢٠١٨، تا ئێستا تورکیا و گروپەکان زیاتر لە ٣٦٧ ھەزار درەختیان بڕیوەتەوە و فرۆشتوویانە، ھەروەھا نزیکەی ١٣ ھەزار و ٥٠٠ درەخت و زیاتر لە ١٢ ھێکتار زەوی کشتوکاڵییان سووتاندووە.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا دوای بڕیارەکەی جۆ بایدن و ھەندێک لە وڵاتانی ئەوروپا بە مەبەستی ناردنی ٣١ تانکی ئەبرامزی ئەمریکی و ١٤ تانکی لیۆپاردی ئەڵمانی بۆ ئۆکراین رایگەیاند، سیاسەتی ئیدارەی ئێستای ئەمریکا و ھەندێک لە وڵاتانی ئەوروپا لە شەڕی نێوان روسیا و ئۆکراین، سیاسەتێکی ھەڵە و مەترسیدارە، بە تایبەتی لەکاتێکدا کە ھێزێکی گەورەی وەک روسیا بابەتی سەرەکییە و لە ھەموو لایەکەوە گەمارۆ دراوە.
وتیشی، جگە لەوەی لەناکاو روسیا کاردانەوەی زۆر توندی بەرامبەر ئەمریکا و ھەندێک لە وڵاتانی ئەوروپا دەبێت، پێدانی ئەو ژمارە تانکەش بە ئۆکراین لەلایەن ئەمریکا و ئەوروپاوە، مەترسییەکی گەورەیە بۆ ھەڵگیرسانی جەنگی ئەتۆمی.
لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکا لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لەسەر فەرمانی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، ئۆپراسیۆنێکیان لە باکوری سۆماڵ ئەنجامداوە کە بەھۆیەوە ١٠ تیرۆریستی داعش کوژراون کە لە نێویاندا "بیلال سودانی" سەرکردەی دیاری داعش ھەبووە.
ئۆستن لە راگەیەندراوەکەدا ئاماژەی بەوەداوە، بیلال سودانی بەرپرس بووە لە فراوانکردنی چالاکییەکانی داعش لە ئەفریقا و رۆڵی گەورەشی ھەبووە لە پارەدارکردنی تیرۆریستان لە سەرانسەری جیھان بە ئەفغانستانەوە.
وەزیری بەرگری ئەمریکا جەختیشیکردەوە لەوەی لەو ئۆپراسیۆنەدا ھیچ ھاووڵاتییەکی مەدەنی نەبووەتە قوربانی و ئاماژەیەکیشە بۆ ئەوەی ئەمریکا پابەندە بە پاراستنی ئەمریکییەکان لە تیرۆریستان لە دەرەوە و ناوەوەی وڵاتەکەی.
کۆشکی سپیش رایگەیاند، ئەمریکا حکومەتی سۆماڵی لە وردەکارییەکانی ئەو ئۆپراسیۆنە ئاگادار کردووەتەوە.
بەپێی ھەواڵی میدیاکان، بەیانی ئەمڕۆ دوو مووشەک لە کەرتی غەززەوە ئاڕاستەی باشوری ئیسرائیل کراوە و لەلایەن سیستمی بەرگری ئیسرائیلەوە بەرپەرچدراونەتەوە، ئیسرائیلیش بە بۆردومانکردنی غەززە وەڵامی ئەو ھێرشە مووشەکییەی داوەتەوە.
سەرچاوەیەکی ئەمنیش رایگەیاندووە، ١٥ جار بۆردومانی کەرتی غەززە کراوە، بەڵام ھیچ قوربانییەکی لێنەکەوتووەتەوە.
چڕبوونەوەی بۆردومانەکان دوای ئەوەدێت کە نۆ کەس لە کەمپی جنینی تایبەت بە ئاوارە فەڵەستینییەکان و کەسێکی تر لە شارۆچکەی رام لە نزیکی قودس، بە تەقەی ھێزەکانی سوپای ئیسرائیل کوژراون، ھەروەھا لە کەمپی جنین زیاتر لە ٢٠ ھاووڵاتیی فەڵەستینی بریندار بوون، کە برینی چوار کەسیان سەختە.
ھاوکات نید پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، واشنتۆن داوای ھێورکردنەوەی رەوشەکە دەکات، بە تایبەت دوای کوژران و برینداربوونی خەڵک لە کەمپی جنین.
رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، ئەو گەنجە ناوی ئەحمەد ساڵحییە و تەمەنی ٣٥ ساڵە، چەند سەعاتێک دوای دەستبەسەرکردنی لەلایەن ھێزەکانی ناوەندی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان گیانی لەدەستداوە، تەرمەکەشی بۆ نەخۆشخانەی تەوحید لە شاری سنە گوازراوەتەوە.
سەرچاوەیەکی ئاگاداریش ئاماژەی بەوەداوە، ئەو گەنجە لە ماڵەکەی خۆیدا بە گومانی ھەبوونی ماددەی ھۆشبەر روبەڕوی لێدان بووەتەوە، ئەگەرچی ھیچ جۆرە ماددەیەکی ھۆشبەر لە ماڵەکەیدا نەدۆزراوەتەوە.
رێکخراوی ھەنگاو راشیگەیاندووە، ناوەندە ئەمنییەکان بنەماڵەی ئەو گەنجەیان ناچارکردووە کە ھۆکاری گیانلەدەستدانەکەی بۆ ئازاری دڵ بگەڕێننەوە، بەڵام براکەی کە شوێنەواری ئەشکەنجەی پێوە بینیوە ناڕەزایی دەربڕیوە و ئەویش دەستبەجێ لەلایەن ناوەندە ئەمنییەکانەوە رفێندراوە و بۆ شوێنێکی نادیار گواستراوەتەوە.
وەزارەتی دەرەوەی ئازربایجان بڵاویکردەوە، بەیانی ئەمڕۆ کەسێک خاڵی پشکنینی باڵیۆزخانەکەیانی لە تاران تێپەڕاندووە و بە چەکی کڵاشنکۆڤ ھێرشەکەی ئەنجامداوە، بەھۆیەوە سەرۆکی دەزگای ئاسایشی باڵیۆزخانەکە کوژراوە و دوو پاسەوانیش برینداربوون. وەزارەتی دەرەوەی ئازربایجان راشیگەیاند، ھێرشبەرەکە دەستگیرکراوە لێکۆڵینەوەیان لە رووداوەکە دەستپێکردووە، بەڵام پاڵنەری ھێرشەکە و ھۆکارەکەی نەزانراوە، ھەروەھا کارمەندەکانیان لە باڵیۆزخانەکە کشاندەوە و بەرپرسیارێتیش دەخەنە ئەستۆی ئێران.
ھاوکات "ئیلھام عەلییف" سەرۆکی ئازربایجانیش ھێرشەکە بە تیرۆریستی وەسف دەکات و داوای لێکۆڵینەوەی شەفاف دەکات.
ئەو رووداوە کاردانەوەی لێکەوتەوە و مەولود چاوش ئۆغلۆ وەزیری دەرەوەی تورکیا پەیوەندی تەلەفۆنی لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئازربایجان ئەنجامدا و ئیدانەی ھێرشەکەی کرد.
ماریا زاخارۆڤا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی روسیاش رایگەیاند، مۆسکۆ بەو رووداوە تووشی شۆک بووە و سەرەخۆشی ئاڕاستەی دیبلۆماتکارانی ئازەربایجان دەکات.
ئاژانسی ئەنادۆڵ بڵاویکردەوە، لە شارۆچکەی سانجاکتەپە لە پارێزگای ئیستەنبوڵ، لە خانوویەکدا تەرمی چوار کەس دۆزرانەوە کە سێ لە تەرمەکان منداڵن.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، تائێستا ناسنامەی قوربانییەکان و چۆنێتی و ھۆکاری گیانلەدەستدانی ئەو چوار کەسە نادیارە و تیمەکانی پۆلیس لە لێکۆڵینەوەدان لەسەر رووداوەکە و تائێستا ئەنجامی لێکۆڵینەوەکەیان ئاشکرا نەکراون.
عەلی قاسر مھر داواکاری گشتی تاران رایگەیاند، بەھۆی بەشداریکردنیان لە خۆپیشاندانەکاندا، سزای زیندانی بەسەر ٤٠٠ کەسدا سەپێندراوە، ١٦٠ کەسیان لە نێوان ٥ بۆ ١٠ ساڵ زیندانی سزادراون و ٨٠ کەسیش سزای زیندانی دوو بۆ پێنج ساڵی ھەیە و ئەوانەی تر سزاکانیان لە دوو ساڵ کەمترە.
راشیگەیاند، ٨٣%ی ئەو کەسانەی لە تاران دستگیرکراون لەئێستادا ئازادکراون و ژمارەی دەستگیرکردنەکان لەم دواییەدا کەمبووەتەوە.
بەپێی ئاماری رێکخراوی مافی مرۆڤی ئێرانیش کە بارەگاکەی لە "ئۆسلۆ"یە، لانیکەم ١٠٩ کەس روبەڕووی سزای لەسێدارەدان بوونەتەوە و تا ئێستاش چوار کەس لەسێدارەدراوە.