جیهان
مایکڵ مکۆڵ، بەرپرسی لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمریکا لە نامەیەکدا کە بۆ ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی وڵاتەکەی ناردووە نیگەرانی خۆی لە کێشەکانی نێوان ھەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق خستووەتەڕوو و دەڵێت، کێشەکانی نێوان ھەرێم و بەغداد کاریگەری خراپی دەبێت لەسەر ئاسایشی عێراق و گەشەپێدانی ئابووری لە وڵاتەکەدا، بۆیە پێویستە بەرپرسانی عێراق بەجۆرێک کێشەکانیان چارەسەر بکەن کە پاڵپشتی وڵاتەکە بکات و سوودی بۆ گەلانی عێراق ھەبێت.
مایکڵ مکۆڵ، نیگەرانی خۆی لە بڕیارەکەی ئەم دواییەی دادگای فیدراڵی عێراق گەیاندووەتە وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، کە بڕیاریدا بە رەوانەنەکردنی ٤٠٠ ملیارەکە بۆ ھەرێم، مکۆڵ دەڵێت، کێشە دەستوورییەکانی نێوان ھەرێم و بەغدا ئاسۆی ئاشتەوایی لەنێوان ھەردوولا کەمدەکەنەوە و دەبێتە ھۆی نەمانی متمانە لەنێوان عێراقییەکاندا.
بەرپرسی لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمریکا ھەروەھا دەڵێت، پێویستە بەرپرسانی عێراق و ھەرێمی کوردستان پابەندبن بە کارکردنی ھاوبەش لەنێوانیاندا و ھەوڵی چارەسەرکردنی ئەو کێشانە بدەن کە ساڵانێکە لە نێوانیاندا ھەیە بە تایبەت ئەو کێشانەی پەیوەندییان بە سەرچاوە سروشتییەکانەوە ھەیە.
بانکی ناوەندی عێراق لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت، لە کۆبوونەوەی نێوان بانکی ناوەندی و وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکادا ھەردوولا بەدوای دۆزینەوەی ئاسۆیەکیان کردووە بۆ ھەماھەنگی زیاتری نێوانیان بەتایبەت لەسەر جێگیرکردنی بەھای دراو لە عێراقدا.
وەفدی وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا پشتیوانی خۆی بۆ ئاسایشی ئابووری عێراق دەربڕیوە، ئەوەش وەکو ئاماژەیەک بە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەی نێوان محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق و جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا.
بانکی ناوەندی عێراق ھەروەھا دەڵێت، وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا نەرمی نواندووە بۆ بەدیھێنانی ئامانجە ھاوبەشەکانی نێوان بەغداد و واشنتن، راشیگەیاندووە، کۆبوونەوەکان بەردەوام دەبن.
دوای ئەوەی جەعفەر پەناھی دەرھێنەری دیاری ئێران لە زیندان مانگرتنی لە خواردن راگەیاند، دەسەڵاتدارانی ئێران بڕیاریاندا بەھۆی خراپی دۆخی تەندروستییەوە بە کەفالەت ئازادی بکەن.
ناوەندی مافی مرۆڤی ئێران کە ناوەندەکەی لە ئەمریکایە بڵاویکردەوە، دوای دوو رۆژ لە مانگرتنی پەناھی دەسەڵاتدارانی ئێران بڕیاری ئازادکردنی پەناھییان داوە.
جەعفەر پەناھی ٦٢ ساڵ، دەرھێنەری دیاری ئێران لە ١١ی تەموزی ساڵی رابردوو دەستگیرکراوە، دوێنێش بۆ ئازادکردنی مانگرتنی لە خواردن راگەیاند.
جەعفەر پەناھی لەبارەی مانگرتنی لە خواردن رایگەیاندوە، جگەلە ژیانی خۆی ھیچ بژاردەیەکی تری نەبووە بۆ ناڕەزایی دەربڕین لەبەرامبەر دۆخی ناو زیندانی ئێڤین و بەھیچ جۆرێک خواردن و خواردنەوەو چارەسەر وەرناگرێت تاکو ئازاد دەکرێت، دەشڵێت، بەردەوام دەبێت لەسەر ھەڵوێستەکەی تەنانەت ئەگەر جەستەی بێ گیانی ببرێتەدەرەوە.
جەعفەر پەناھی تەمەن ٦٢ ساڵ یەکێکە لە دەرھێنەرە دیارەکانی سینەمای ئێران و فیلمەکانی بەشداری چەندین فێستیڤاڵی جیھانییان کردووە، لە ١١ی تەموزی ساڵی رابردوو دەستگیرکراوە بۆ تەواوکردنی سزای زیندانی شەش ساڵ کەلە ساڵی ٢٠١٠ بەتۆمەتی پروپاگەندە دژی دەسەڵات بەسەریدا سەپێنراوە.
میدیای ئەمریکا بڵاویکردەوە، نیکی ھەیڵی حاکمی پێشووتری ویلایەتی کارۆلینای باشور و باڵیۆزی ئەمریکا لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە سەردەمی سەرۆکایەتی دۆناڵد ترەمپ، خۆی بۆ ھەڵبژاردنی داھاتووی سەرۆکایەتی ئەمریکا کاندید دەکات و ١٥ی ئەم مانگەش بە رەسمی کاندیدبوونی لەلایەن کۆمارییەکانەوە رادەگەیەنرێت.
پێشتریش دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا کاندیدبوونی خۆی بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٢٤ راگەیاندووە.
خۆپیشاندەران ئاماژەیان بەوەکرد کە حکومەتی ئێستا بە دەم داواکاری ھاووڵاتیانەوە نایەت بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی قەیرانی ئابوری لەسەر ھاووڵاتیان.
بەھۆی خۆپیشاندانەکەوە، نزیکەی ٢٣ ھەزار خوێندنگە داخران و گرفت لە ھاتووچۆی شەمەندەفەر دروستبوو.
ئەو خۆپیشاندانە بە گەورەترین دادەنرێت لە ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی رابردووەوە و مامۆستایان و فەرمانبەران و شۆفێری شەمەندەفەر و مامۆستایانی زانکۆ و ئەندامانی ئەمنی فڕۆکەخانەکان تێدا بەشداربوون.
بەپێی ھەڵسەنگاندنەکانیش، ئەو خۆپیشاندانە زیانی نزیکەی ٢٠٠ ملیۆن جونیەی ئستەرلینی بە ئابوری بەریتانیا گەیاندووە.
رۆژنامەی نیویۆرک تایمزیش ئاماژەی بەوەکردووە، بەریتانییەکان روبەڕووی خراپترین رەوشی ژیان بوونەتەوە لە ساڵانی پەنجاکانی سەدەی رابردووە و ئاستی ھەڵاوسان ١١%ی تێپەڕاندووە کە ماوەی چوار دەیەیە ئەو ئاستە تۆمارنەکراوە، تائێستاش حکومەتەکەی "ریشی سوناک" نەخشەڕێگەیەکی روونی نییە بۆ چارەسەری قەیرانەکە.
ھەڕەشەی ئەوەشیکرد ئێران لە ھەر کات و شوێنێکدا بەپێویستی بزانێت، وەڵامێکی یەکلاکەرەوەی بۆ ئەو ھێرشانەی ئیسرائیل دەبێت.
شەوی ٢٨ی مانگی رابردوو، دەنگی چەند تەقینەوەیەکی بەھێز لەناو شاری ئەسفەھان بیسترا و دواتر وەزارەتی بەرگری ئێران لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، بە سێ درۆن ھێرشکراوەتە سەر ناوەندێکی سەر بە وەزارەتەکە، بەڵام ھێرشەکە سەرکەوتوو نەبووە و ھەر سێ درۆنەکەیان خستووەتە خوارەوە.
پێشتریش ماڵپەڕی نور نیوزی نزیک لە ئاسایشی نیشتمانی ئێران، حزبەکانی رۆژھەڵاتی کوردستانی بە ھاوکاریکردنی ئیسرائیلی لە ئەنجامدانی ئەو ھێرشە تۆمەتبارکردبوو، تۆمەتەکە لەلایەن ناوەندی ھاوکاری حزبەکانی رۆژھەڵات رەتکرایەوە، بەڵام تائێستا لێپرسراوانی ئیسرائیل ھیچ لێدوانێکیان لەوبارەیەوە نەداوە.
ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم لە راپۆرتێکدا بڵاویکردەوە، لە سەردانێکی کتوپڕی کارمەندانی ئاژانسەکە بۆ دامەزراوەی ئەتۆمیی (فۆردۆ) دەرکەوتووە کە ئێران گۆڕانکاری لە بەشێک لە سەنتەرفیوجەکانی پیتاندنی یۆرانیۆم کردووە و ئەو گۆڕانکارییەش بێ ئاگادارکردنەوەی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم بووە.
ئاماژە بەوەشکراوە، ئەو بڕیارەی ئێران پێچەوانەی بەڵێنەکانیەتی بۆ ھاوکاریکردنی ئاژانسی نێودەوڵەتی وەزی ئەتۆم لە چاودێریکردنی چالاکییە ئەتۆمییەکانی و کێشە لە پەیوەندییەکانیان دروستدەکات، (رافائێل گروسی) بەرێوەبەری گشتی ئاژانسەکەش نیگەرانی خۆی لەوبارەیەوە دەربڕیوە.
دامەزراوەی ئەتۆمیی (فۆردۆ) لەناو شاخەکانی نزیک (قوم) بنیاتنراوە و بە یەکێک لە سەرەکیترین بنکە ئەتۆمییەکانی ئێران دادەنرێت.
وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا لە راگەیەندراوێکدا ھۆشداریدایە ھاووڵاتیانی وڵاتەکەی لە تورکیا و رایگەیاند، دوای رووداوی سوتانی قورئانی پیرۆز لە سوید، مەترسی ئەنجامدانی پەلاماری تیرۆریستی بۆ سەر کونسوڵخانەکانی وڵاتانی رۆژئاوا زیادیکردووە و بڕیاریانداوە بە داخستنی کونسوڵخانەکەیان لە ئیستەنبوڵ.
راشیگەیاند، ئاستی مەترسییەکە لە ناوەڕاستی ئیستەنبوڵ و دەوروبەری مەیدانی تەقسیم و ناوچەی بی ئۆغلۆ زۆر بەرزە.
ھاوکات وڵاتی ھۆڵەندا داخستنی کونسوڵخانەکەی لە ئیستەنبوڵ بۆ ماوەیەکی کاتیی راگەیاند.
میدیاکانی تورکیاش بڵاویانکردووەتەوە، کونسوڵخانەکانی بەریتانیا و فەڕەنساش دەرگاکانیان داخستووە.
"سولەیمان سوەیلۆ" وەزیری ناوخۆی تورکیاش رایگەیاند، داخستنی کونسوڵخانەکان جەنگێکی دەروونییە بەرامبەریان بەرپا کراوە و مەترسی ئەمنی بوونی نییە.
پێشتریش ئەمریکا دوو جار ھۆشداری دایە زیادبوونی مەترسییە ئەمنییەکان لە تورکیا.
سەرۆک کۆماری ئێران راشیگەیاند، پێویستە گوێ لە داواکاری خۆپیشاندەران بگیرێت و لە ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی رۆشنبیری بڕیاریانداوە سەنتەری دیالۆگ دروستبکەن و گوێ لە راو بۆچوونی ھەمووان بگرن.
وتیشی، حکومەت ھەمیشە ئامادەبووە گوێ لە داواکاری خۆپیشاندەران بگرێت، ھەربۆیە بەرپرسانی حکومەتی لە پارێزگاکان راسپاردووە کۆبوونەوە لەگەڵ گەنجان و خوێندکارانی زانکۆ و چینی دەستەبژێر بکەن و گوێ داواکارییەکانی گەل بگرن و بەدواداچوونی بۆ بکەن.
سەبارەت بە باڵاپۆشی، ئیبراھیم رەئیسی ئاماژەی بەوەکرد، پاڵاپۆشی ئیسلام سەپاندوویەتی و بەشێک لە یاسای ئێرانی، ژنان و کچانیان پابەندی یاساکەن، ئەوانەی نایانەوێت پاڵاپۆش بن چارەسەر لە ڕێی رۆشنبیری و کۆمەڵایەتییەوە دەبێت نەک ئەمنی و سیاسی.
لە دوای گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی کچە کوردی خەڵکی سەقز لە رۆژی ١٦ی ئەیلولی ساڵی رابردوو خۆپیشاندان سەرتاسەری ئێرانی گرتەوە و تائێستاش بەردەوامە.
ئیبراھیم کاڵن وتەبێژی سەرۆکایەتی تورکیا رایگەیاند، وڵاتەکەی خۆشحاڵە بە بەشداریکردنی ئێران لە گفتوگۆکانی ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکانی ئەنقەرە و دیمەشق کە بە نێوەندگیری روسیا دەستیانپێکردووە.
جەختیشیکردەوە، بەشداریکردنی ئێران، گفتوگۆکان ئاساندەکات، کە ئامانجی وڵاتەکەی لە گفتوگۆکان پاراستنی ئاسایشی سنورەکان و گەڕاندنەوەی ئاوارەکانی سوریایە بۆ وڵاتەکەیان.
سەبارەت بە کۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی تورکیا و سوریا، ئیبراھیم کاڵن رایگەیاند، ھێشتا شوێن و وادەی کۆبوونەوەکە دیارینەکراوە و پێدەچێت لەم مانگەدا بێت.
دوو لێپرسراوی ئەمریکی بە ئاژانسی رۆیتەرزیان راگەیاندووە، ئەمریکا ئامادەکاری دەکات بۆ پێشکەشکردنی کاروانێکی دیکەی ھاوکاری سەربازی بە ئۆکراین، کە بەھاکەی ٢.٢ ملیار دۆلارە و چەک و تەقەمەنی لەخۆدەگرێت و بۆ یەکەمینجاریش مووشەکی دوور مەودای تێدا دەبێت.
بەپێی راپرسییەکی سەربازیش، بەھۆی جەنگی ئۆکراینەوە چەک و تەقەمەنی لە کۆگاکانی ئەمریکا کەمبووەتەوە، چونکە ئۆکراین بەرھەمی حەوت ساڵی ئەمریکای لە مووشەکی جۆری "جافلین" بەکارھێناوە.
ھەر بەپێی راپرسییەکە، ئەگەر ئەمریکا لە ڕووی سەربازییەوە روبەڕووی چین ببێتەوە، چەکی پێویستی نابێت و لەئێستادا کۆگای چەکی ئەمریکا بۆ جەنگ گونجاو نییە.
چەند سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراو بە رۆژنامەی "شەرقلئەوسەت"یان راگەیاندووە، ئەمریکا بەڵگەی دەستکەوتووە لەسەر ئەوەی ئێران لە ماوەی دوو ھەفتەی رابردوودا مامەڵەی بەو دۆلارانەوە کردووە کە عێراق لە وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکاوە دەستیکەوتووە.
سەرچاوەکان ئاماژەیان بەوەشداوە، ئەمریکییەکان پێیانوایە عێراق ھۆشدارییەکانی بۆ سەر دامەزراوە داراییەکانی کە کڕین و فرۆشتن بە دۆلارەوە دەکەن بە جدی وەرناگرێت، ھەروەھا حکومەتی عێراق ھەوڵیداوە فشاری ئەوروپی لەسەر ئەمریکا دروستبکات، بۆ کەمکردنەوەی کۆت و بەندەکانی لەسەر کڕین و فرۆشتنی دۆلار، بەڵام ھەوڵە دیبلۆماسییەکانی شکستیھێناوە.
تەنانەت "محەمەد شیاع سودانی" سەرۆک وەزیرانی عێراق ھەوڵی دروستکردنی لۆبی داوە لە دوایین سەردانیدا بۆ پاریس و بەرلین.
"شەرقلئەوسەت" ئەوەشی زانیوە حکومەتی عێراق لە ڕێی تیمێکی پسپۆڕانەوە جەختیانکردووەتەوە لە گرنگی سەردانی "سودانی" بۆ "واشنتۆن" بە یاوەری وەفدێکی دارایی باڵا بە شێوەیەکی خێرا و بەپەلە، بۆ تاوتوێکردنی کۆت و بەندەکانی ئەمریکا لەسەر دۆلار، لە بەرامبەر بەڵێندان بە ئەنجامدانی چاکسازی خێرا بۆ رێگریکردن لە بردنەدەرەوەی دۆلار.
ناوەندی راگەیاندنی ھێزەکانی پاراستنی گەل - ھەپەگە لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە مانگی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣دا گەریلاکانیان ١٢٠ ھێرشی جۆراوجۆریان دژی سوپای تورکیا لەناو خاکی ھەرێمی کوردستان ئەنجامداوە و تیایدا ٣١ سەربازی تورکیا کوژراون و سەربازێکیش بریندار بووە.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، ١٧٢ جار ناوچەکانی ھەرێم بە فڕۆکە و ھێلیکۆپتەری جەنگی بۆردومان کراون و ٢٥٢ جاریش سەنگەرەکانی گەریلا بە بۆمبی قەدەغەکراو و چەکی کیمیایی بۆردومان کراون، بەھۆیانەوە ١٠ گەریلا گیانیان لەدەستداوە.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا لە وتارێکدا بۆ فراکسیۆنی پارتی داد و گەشەپێدان لە پەرلەمانی وڵاتەکەی رایگەیاند، پەیامێکی ئاراستەی سەرجەم لێپرسراوانی باڵای سوید کردووە و پێی وتوون لە ئێستا بەدواوە بەھیچ شێوەیەک پێویست ناکات خۆیان ماندوو بکەن و داوا بکەن یان چاوەڕێ بن تورکیا رازی بێت لەسەر داواکاری بە ئەندامبوونیان لە رێکخراوی پەیمانی باکووری ئەتڵەسی (ناتۆ).
وتیشی، دوای ئەوەی دەسەڵاتدارانی سوید ریگەیاندا کەسێک لە وڵاتەکەیان بە ئاشکرا قورئان بسوتێنێت، نابێت چاوەڕێی ھیچ ھەنگاوێکی باش لە تورکیا بەرامبەر وڵاتەکەیان بکەن، بەڵام بۆچوونیان لەسەر بە ئەندامبوونی فینلەندا لە ناتۆ باشە و پێدەچێت داواکارییەکەیان قبوڵ بکەن.
بەپێ ئامارێک بەھۆی ھێرشەکانی تورکیاوە لە کانتۆنەکانی عەفرین و شەھبت ١٣ سەربازی سوری برینداربوون و زیاتر لە ٤٠ ناوچەی ھەردوو کانتۆنەکە کراونەتە ئامانج، ھەروەک بەھۆی تەقینەوەی مینێک لە ناوچەیەکی سەر بە عەفرین منداڵێکی تەمەن ١٤ ساڵ گیانی لە دەستدا. و زیانی ماددی زۆریش بەر ھاوڵاتیان کەوتوە.
راگەیاندنی ئەو ئامارە لە کاتێکدایە کە تورکیا ھێرشەکانی بۆسەر رۆژئاوای کوردستان رانەگرتوە.